Innovatie Centra Academisch Bètaonderwijs (ICAB) Jaarplan Discipline Biologie 1 september 2011 1 januari 2013 Algemeen voor Discipline Biologie Inleiding Het doel van de disciplinaire innovatiecentra is de kwaliteit van het academisch bètaonderwijs te verhogen door samenwerking van verschillende universiteiten en het ontsluiten van best practices. Voor de biologie wordt het doel verder uitgewerkt in een overall overzicht van de resultaten van de recent gehouden onderwijsvisitatie en de daarbij behorende aanbevelingen (J.W. Kijne & W.P.M. Hoekstra, 2011, Het levende systeem. Academisch biologieonderwijs in Nederland in de 21 ste eeuw). In het kader van ICAB is in het Overleg Hoger Onderwijs Biowetenschappen (OHOB) besloten dat dit overleg zal optreden als disciplinair netwerk. Aan het netwerk doen daardoor de volgende universiteiten met biowetenschappelijke opleidingen mee: Universiteit Utrecht, Universiteit Leiden, Rijksuniversiteit Groningen, Radboud Universiteit Nijmegen, Universiteit van Amsterdam, Vrije Universiteit en Wageningen Universiteit en Researchcentrum. Prioriteiten en argumentatie Het netwerk van de Discipline Biologie heeft voor de periode 1 september 2011 tot 1 januari 2013 de volgende prioriteiten: 1. Best practices voor de bachelorfase uitwisselen, met aandacht voor practica en basisvakken zoals evolutiebiologie en ontwikkelingsbiologie. 2. Verbeteren van communicatie over de arbeidsmarkt in het derde jaar. Door verder uitwerken arbeidsmarkt inventarisatie, loopbaanvoorbeelden en het raadplegen van werkgevers. Werken aan duidelijke loopbaanlijn van bacheloronderwijs via masterprogramma s naar arbeidsmarktdeelname. 3. Onderwijsoptimalisatie door kennis te nemen van didactisch onderzoek, inzet nieuwe media en didactiektraining van docenten. Ad 1) Door de enorme toestroom van studenten biologie en biomedische wetenschappen is het een uitdaging om goed en praktisch onderwijs te blijven verzorgen met een beperkte hoeveelheid beschikbare staf. Breed leeft de mening dat in de bachelorfase breed moet worden ingegaan op alle aspecten van de biologie. Daarnaast wordt ook het trainen van praktische onderzoeksvaardigheid als zeer van belang aangemerkt. Ad 2) Direct een juiste keuze maken wordt steeds belangrijker voor studenten. Dit geldt ook als ze een mastervariant moeten kiezen met uitzicht op arbeidsmarktdeelname na de master. Op veel opleidingen is er in het derde jaar een gerichte voorlichting van studenten aan de orde. Bij deze voorlichting wordt vaak een beroep gedaan op de gegevens van het Nederlands Instituut voor Biologie (in opdracht van de opleidingen verzameld). Ad 3) De didactiek van het biologieonderwijs wordt vooral voor het voortgezet onderwijs bestudeerd in het kader van het DUDOC-programma. Ook in effectief academisch onderwijs is didactiek van groot belang. Het is van belang om na te gaan welke informatie bekend is of te herformuleren is naar academisch biologieonderwijs, vooral met betrekking tot de bachelor fase.
Netwerkcoördinatie De coördinatie van het ICAB-Biologie inclusief de organisatie van conferenties en van alle andere interventies zal worden uitgevoerd door het Nederlands Instituut voor Biologie (). Het treedt hierbij op als initiatiefnemer namens het OHOB en in de persoon van de directeur ook als secretariaat van de Kamer Biologie van de VSNU. Netwerkcoördinator & procesbegeleiding Drs. Leen van den Oever Directeur Organisatie & procesbegeleiding Dr. Ingeborg Scheurwater Adviseur/projectleider onderwijs & arbeidsmarkt E. vandenoever@nibi.nl E. scheurwater@nibi.nl T. 030-2369244 T. 030-2343441 Nederlands Instituut voor Biologie Catharijnesingel 54 3511 GC Utrecht Postbus 19245 3501 DE Utrecht W. www.nibi.nl Naast de coördinatie van de verschillende projecten zijn er ook nog algemene coördinatieactiviteiten waaronder het voorbereiden en verslaan van de vergaderingen van het netwerk, het vullen en onderhouden van het Biologie-deel van de ICAB-website en het aansturen van de verschillende projectleiders. Netwerkactiviteiten Najaar 2011 Onderzoek van Onderwijs; 0,5 dag symposium en sessie van 1 dag Optimale aansluiting opleidingen Biomedische Wetenschappen en Biologie en arbeidsmarkt; conferentiemiddag Voorjaar 2012 Brede Basis Biologie; sessie van 1,5 dag Vitaal practicum; sessie van 1 dag Doelgericht kiezen; 2 dagen sessie Effectief bacheloronderwijs; drie middagen training Najaar 2012 Vitaal practicum; sessie van halve dag Effectief bacheloronderwijs; drie middagen training
Projecten Project 1: Brede Basis Biologie Sluit aan bij Prioriteit 1: Best practices uitwisselen voor de bachelorfase, met aandacht voor practica en basisvakken zoals evolutiebiologie en ontwikkelingsbiologie. Organisatie/procesbegeleiding: Communicatie/oproepen: WUR, RU & UU-bio Bas Zwaan/universitair docent (WUR), universitair docent (RU), universitair docent (UU-bio) sessie van 1,5 dag (sessie van 1 hele dag en een halve dag terugkomsessie) voorjaar 2012 maximaal 14 praktiserende bachelor docenten bij voorkeur betrokken bij de opbouw van het curriculum (2 per opleiding) via Bionieuws en site Uitwisselen van best practices voor de bachelorfase. Focus in eerste instantie op het eerste jaar van de bachelor en de aansluiting met het voortgezet onderwijs. Uiteindelijk doel is om tools te inventariseren en te ontwikkelen waarmee het niveau van de instroom landelijk gestroomlijnd kan worden. Wat hoort thuis in het eerste jaar van de bachelorfase biologie / biomedische wetenschappen? Hoe kunnen universiteiten de aansluiting met het voortgezet onderwijs zo optimaal mogelijk laten verlopen? Hierbij wordt uitgewerkt aan met welke diepgang de diverse onderdelen van de biologie in het eerste jaar moeten worden aangeboden. Daarbij wordt gekeken naar de huidige en de nieuwe eindtermen voor vwo (instroom vanaf 2016). Voorbeeld materiaal wordt uitgewisseld. kunnen input zijn voor een vervolgproject waarin landelijke eindtermen BSc Biologie worden opgesteld. Eindresultaten van de sessie zijn een overzicht van best practices op het gebied van aansluiting voortgezet onderwijs op het eerste jaar van de bachelorfase. Door het verbeteren van de aansluiting en het voortbouwen op de programma s in het voortgezet onderwijs, zowel inhoudelijk als qua didactiek, wordt het studierendement verhoogd. Dit materiaaloverzicht komt beschikbaar via de ICAB website. Het project is geslaagd als de projectresultaten bereikt zijn en als in 2012 ten minste 10 praktiserende bachelordocenten hebben deelgenomen aan de sessie.
Project 2: Vitaal Practicum Sluit aan bij Prioriteit 1: Best practices uitwisselen voor de bachelorfase, met aandacht voor practica en basisvakken zoals evolutiebiologie en ontwikkelingsbiologie. RU & RUG universitair practicum docent (RU), universitair practicum docent (RUG) sessie van 1,5 dag waarvan 1 hele dag in voorjaar 2012 en halve dag in najaar 2012 maximaal 14 praktiserende practicum docenten (2 per opleiding) Organisatie / procesbegeleiding: Communicatie/oproepen: via Bionieuws en site Optimaliseren van practica in de bachelorfase. De organisatie van practica is een tijdrovende zaak. Met het uitwisselen van ervaringen en het van elkaar overnemen van goed werkende practica is een effectiever inzet van de staf mogelijk. Verder is aandacht voor het digitaal practicum en biobased learning. Naast uitwisseling van praktische zaken wordt gekeken naar de doelstellingen van practica. Wat is het leereffect, hoe is dat te optimaliseren en hoe vindt beoordeling plaats. Inzet van bijvoorbeeld het NCB-Leiden en andere instituten voor het ondersteunen van practica wordt onderzocht. Uitkomst van de sessie is een landelijk overzicht van doelstellingen en praktijkvoorbeelden voor efficiënte practica (beschikbaar via ICAB site). Daarnaast is een landelijk netwerk van faciliterende instellingen gerealiseerd. Het project is geslaagd als de projectresultaten bereikt zijn en als in 2012 ten minste 10 praktiserende bachelordocenten hebben deelgenomen aan de sessie.
Project 3: Doelgericht Kiezen Sluit aan bij Prioriteit 2: Verbeteren van communicatie over de arbeidsmarkt in het derde jaar. Door verder uitwerken arbeidsmarkt inventarisatie, loopbaanvoorbeelden en het raadplegen van werkgevers. Werken aan duidelijke loopbaanlijn van bacheloronderwijs via masterprogramma s naar arbeidsmarktdeelname. UvA, VU & RUG Ingeborg Scheurwater () Anja Zoomer (UvA), studieadviseur/universitair docent (VU), studieadviseur (RUG) tweemaal een sessie van 1 dag (maand tussenpauze), voorjaar 2012 maximaal 14 praktiserende studieadviseurs (2 per opleiding) Organisatie / procesbegeleiding: Communicatie/oproepen: via Bionieuws en site Verbeteren van de communicatie over de arbeidsmarkt in de bachelorfase. Ontwikkelen van een landelijke aanpak van voorlichting over de arbeidsmarkt. Het verder professionaliseren van de studiekeuze voorlichting en het mogelijk ontwikkelen van nieuwe wegen van informatievoorziening inclusief snuffelstages, is onderwerp van een tweedaagse conferentie voor studieadviseurs. Tot voor kort vond voorlichting over de arbeidsmarkt in de masterfase en soms aan het eind van de bachelorfase plaats. Tegenwoordig heeft op veel universiteiten het voorlichtingsmoment zich verplaatst naar het eerste jaar van de bachelor. Dit vraagt om een nieuwe aanpak, waarbij onder andere ook de kansen en mogelijkheden van de afgestudeerde bachelor op de arbeidsmarkt worden meegenomen. Verder is het van belang bij het kiezen van een master in het traject op weg naar een passende baan op de arbeidsmarkt. Eindresultaat van de conferentie is een volledige inventarisatie van de werkomgeving van net afgestudeerde biologen en het carrière perspectief. Een richtinggevend informatie protocol met best practices van alle opleidingen en beelden van carrières op de ICAB site. Deze resultaten zijn in eerste instantie bedoeld voor de bachelor die Het project is geslaagd als de projectresultaten bereikt zijn en als in 2012 ten minste 10 praktiserende studieadviseurs hebben deelgenomen aan de sessie.
Project 4: Optimale aansluiting opleidingen Biomedische Wetenschappen en Biologie en arbeidsmarkt Sluit aan bij Prioriteit 2: Verbeteren van communicatie over de arbeidsmarkt in het derde jaar. Door verder uitwerken arbeidsmarkt inventarisatie, loopbaanvoorbeelden en het raadplegen van werkgevers. Werken aan duidelijke loopbaanlijn van bacheloronderwijs via masterprogramma s naar arbeidsmarktdeelname. Landelijke Commissie BMW, UU-BMW & RU Ingeborg Scheurwater () Liesbeth van de Grint (VU), Kirsten Boersma/Kim Taverne (UU-BMW), universitair docent (RU) conferentiemiddag in november 2011 Organisatie: Procesbegeleiding: Communicatie/oproepen: Actief betrokken UD/UHD en Hoogleraren bij het master onderwijs en managers bij bedrijven en instellingen die leiding geven aan net afgestudeerde MSc medewerkers. Aantal deelnemers circa 100 uit de diverse mastertracks en de aansluitende velden in de arbeidsmarkt. Landelijke Commissie BMW, en de deelnemende universiteiten. via bladen en websites van deelnemers Aansluiting tussen de arbeidsmarkt en de opleidingen verbeteren. De aansluiting tussen de arbeidsmarkt en de MSc opleidingen is onderwerp van gesprek tijdens een middagsymposium met workshops. Workshops hebben de acht volgende thema s: celbiologie en medische biochemie, ecologisch advies, immunologie en infectieziekten, neurowetenschappen, oncologie, plantenveredeling, management, de educatieve en communicatieve minor en de afgestudeerde bachelor. Doel is het maken van concrete afspraken tussen opleidingen en bedrijven om de aansluiting te verbeteren. De afspraken kunnen diverse vormen krijgen variërend van stage afspreken tot aanbevelingen over (de vrije ruimte van) het BSc programma op de punten waar behoefte aan is. Opbrengst van de conferentie (concrete afspraken tussen opleidingen en bedrijven en aanbevelingen) wordt gecommuniceerd via bladen en websites van deelnemers. Het project is geslaagd als de projectresultaten bereikt zijn en als ten minste 35 deelnemers uit de diverse mastertracks en ten minste 35 deelnemers uit de aansluitende velden in de arbeidsmarkt hebben deelgenomen aan de conferentie.
Project 5: Onderzoek van Onderwijs Sluit aan bij Prioriteit 3: Onderwijsoptimalisatie door kennis te nemen van didactisch onderzoek, inzet nieuwe media en didactiektraining van docenten. Organisatie: Procesbegeleiding: Communicatie/oproepen: RUG, UU-bio & WUR Leen van den Oever () Miriam Ossevoort (RUG), universitair docent (UU-bio) & universitair docent (WUR) halve dag symposium en sessie van een hele dag in najaar 2011 (2 weken tussenpauze) maximaal 21 didactisch onderzoekers: didactici die zich richten op universitair onderwijs en didactici die onderzoek doen naar begripsontwikkeling in de biologie. Kerst Th. Boersma (emeritus hoogleraar didactiek van de biologie) via Bionieuws en site Nascholingsprogramma ontwikkelen voor universitair docenten. Het verbreden en verdiepen van het didactisch arsenaal en het versterken van vaardigheden mbt nieuwe media bij universitair docenten biologie kan de effectiviteit van het onderwijs in termen van studierendement verbeteren. Om de huidige situatie in kaart te brengen en inzicht te krijgen in beschikbaar didactisch onderzoek wordt een symposium georganiseerd. De eerste halve dag wordt gebruikt voor het uitwisselen van bestaande best practices op het gebied van bovenstaande. Daarna wordt een hele dag besteed aan een eerste uitwerking van een nascholingsprogramma voor universitair docenten. Opbrengst van de activiteiten is een eerste uitwerking van een nascholingsprogramma (op te nemen in het persoonlijk ontwikkelingsplan in het kader van de BKO) voor universitair docenten. Het project is geslaagd als de projectresultaten bereikt zijn en als in 2011 en 2012 ten minste 16 didactisch onderzoekers hebben deelgenomen aan de activiteiten.
Project 6: Effectief Bacheloronderwijs Sluit aan bij Prioriteit 3: Onderwijsoptimalisatie door kennis te nemen van didactisch onderzoek, inzet nieuwe media en didactiektraining van docenten. PROJECTGEGEVENS Locatie: Organisatie: Procesbegeleiding: Communicatie/oproepen: UU-BMW, UvA & UL Leen van den Oever () Astrid Freriksen (UU-BMW), universitair docent (UvA) & universitair docent (UL) bureau, Utrecht training van drie middagen in voorjaar 2012 (voor junior docenten) en drie middagen in najaar 2012 (voor senior docenten) maximaal 12 praktiserende bachelor docenten per keer (totaal 24 docenten in 2012; 12 junior en 12 senior docenten) Kerst Th. Boersma (emeritus hoogleraar didactiek van de biologie) en Leen van den Oever (directeur ) via Bionieuws en site Bachelordocenten handvatten geven om de effectiviteit van het onderwijs in de bachelor te verbeteren. Het verbreden en verdiepen van het didactisch arsenaal en het versterken van vaardigheden met betrekking tot nieuwe media bij universitair docenten biologie kan de effectiviteit van het onderwijs in termen van studierendement verbeteren. Het programma van de trainingsmiddagen is ontwikkeld door didactisch onderzoekers tijdens het symposium Onderzoek van Onderwijs (project 5) en wordt gedifferentieerd aangeboden aan junior en senior docenten. Opbrengst van de trainingsmiddagen is een door de deelnemers ontwikkeld template van een bachelorcursus, waarbij verschillende werkvormen aan de orde komen en waarbij gewerkt wordt met de concept-contextbenadering. Het project is geslaagd als de projectresultaten bereikt zijn en als in 2012 ten minste 20 praktiserende bachelordocenten hebben deelgenomen aan de training.