Zonne-energie in Nederland de Science en de Fiction Recent spraken in Tegenlicht 1 experts over Duurzame Energie in Nederland. In een Masterclass met Hermann Sheer, de politicus uit Duitsland die in de afgelopen decennia van Duitsland de meest duurzame energie economie van de wereld maakte, was er veel aandacht voor biomassa en werd terloops gesteld dat Nederland de boot heeft gemist op het gebied van zonne-energie. Dat is deels waar; als industrie zal Nederland in de productie van zonnecellen geen rol van betekenis meer spelen, dat zwaartepunt ligt nu al in de USA, China en India, maar de bijna onlosmakelijke conclusie dat er in Nederland geen plek is voor zonne-energie opwekking is regelrechte onzin. Helaas heeft het kabinet in de afgelopen jaren ook niet veel meer gedaan dan wat slappe beleidsnotities 2 doen publiceren die wederom zonne-energie als een verloren wedstrijd beschouwen voor Nederland. Een pleidooi voor zonne-energie lijkt in Nederland een strijd tegen windmolens (in hoofden en in onze polders), vooroordelen, vooringenomenheid en gevestigde belangen. Dit speelt evenzo bij beleidsambtenaren als bij energiebedrijven en de Shell s van deze wereld; daarom hier maar eens de feiten op een rij. 1 VPRO Tegenlicht 12/4/2010: De groene masterclass 2 Nieuwe energie voor het klimaat, VROM, 9/2007. 1
1. Zonne-energie is niet echt nodig want met een beleid gericht op besparing en met de olie- en gasreserves kunnen we nog heel lang vooruit! We verbruiken in Nederland veel en bijna 100% nietduurzame vuile energie 3. Om een beeld te geven; in 2008 verbruikten we bijna 120 miljoen kwh elektriciteit. Dat zijn bij elkaar 3 miljard lampen van 40W die permanent aanstaan! Ook onze olieconsumptie is dramatisch: we verstoken ongeveer 1 miljoen 4 vaten olie per dag en met een toekomstige prijs 5 die op kortere termijn zou kunnen oplopen naar van zo n USD 142/vat komt dat neer op een jaarlijks bedrag van 52 miljard dollar! En olie, kolen en gas zijn per definitie eindig en worden steeds duurder om te winnen 6 ; we kunnen strijden over wanneer, maar dat we zo niet door kunnen gaan kan niemand ontkennen: 3 in die laatste categorie valt wat mij betreft ook kernenergie 4 Zie PeakOil Nederland: www.peakoil.nl/wpcontent/uploads/2010/03/2010_march_oilwatch_monthly.pdf 5 NYSE Future Contract 2016 is $142/barrel 6 Bron: PeakOil Nederland 2
En waarom daarop wachten? Het stenen tijdperk hield ook niet op omdat de stenen op waren? Alleen omschakelen naar zuinigere technologie gaat niet helpen. Om twee redenen niet; ten eerste het rebound effect 7 en ten tweede de combinatie van de onstuimige groei van de wereldbevolking en de stijgende vraag naar energieverbruikende services. Het rebound effect betekent dat we elke keer als we een zuinigere technologie ontwikkelen, we de besparing weer gebruiken om meer of anders te consumeren. Denk aan de auto-industrie: zo n 10-15 jaar geleden leverde een auto die 1 op 15 reed zo n 60pK. Nu rijdt een auto nog steeds 1 op 15 maar levert daarbij 200pK in plaats van dat we auto s maken met 60pK die 1 op 40 rijden. Of dit: je huis hangt vol met energiezuinige lampen en mede daardoor laat je gemakkelijker (of meer) lampen aanstaan; in de meeste huishoudens daalt het energieverbruik niet of nauwelijks, maar het aandeel energiebesparende lampen is meer dan 50%. Daarnaast is het zo dat de totale energieconsumptie een gevolg is van de vermenigvuldiging van het aantal mensen op aarde maal de diensten 8 die zij gebruiken. En beiden groeien! Het aantal inwoners van de aarde gaat waarschijnlijk naar 9 miljard en ook het aantal diensten per inwoner neemt toe; elke Chinees en Indiër wil een auto en 7 http://en.wikipedia.org/wiki/rebound_effect_(conservation) 8 Een dienst is voedsel, maar ook een mobiel, een laptop, een auto; in feite alles wat wij gebruiken 3
een koelkast en binnenkort geldt dat ook voor Afrika en Zuid- Amerika 9. Dus vuile fossiele brandstof, de winning en het verbruik, vormt een steeds groter probleem en waarschijnlijk sneller dan we denken! 2. In Nederland schijnt niet genoeg zon voor opwekking van zonne-energie! Nederland kan natuurlijk niet mee met Zuid-Europa, laat staan met Noord-Afrika, maar er schijnt zeker genoeg zon in Nederland om in een belangrijk deel van onze elektriciteitsbehoefte te voldoen en zeker met zonne-energie systemen die een veelvoud kunnen opwekken ten opzichte van de systemen van nu 10. 9 Zie Ted.com - Bill Gates on energy: Innovating to zero! 10 Tegenwoordig is het vermogen van 1 m 2 PhotoVoltaic-module 100 Wpiek; op de langere termijn kan dat oplopen tot 200 tot 300 Wp/m 2 4
Met name op Texel, de kop van Noord-Holland, Friesland en in Zuid-Holland/Zeeland is het potentieel interessant 11 : De conclusie moet zijn dat in deze gebieden op dit moment al veel meer zonne-energie kan worden opgewekt, tegen aantrekkelijke kostprijzen, en dat dit binnen 10 jaar afdoende kan zijn voor een aanzienlijk deel van onze totale elektriciteitsbehoefte. 3. Er is in Nederland onvoldoende ruimte voor grootschalige opwekking van zonne-energie! Met de huidige zonneceltechnologie kan in Nederland ongeveer 100 kwh/m 2 per jaar worden opgewekt; dit gaat uit van een zonnecel met een efficiency van 10%, want er valt in Nederland zo n 1000 kwh per m 2 te halen. De verwachting is 11 European Commission: http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/cmaps/eu_opt/pvgis_solar_optimum_nl.png 5
dat de efficiency van zonneceltechnologie elke 5-10 jaar zal verdubbelen, nu deze technologie de-facto het speelveld is geworden van de elektronica-industrie met Moore s Law als drijvende kracht. Dit betekent dat zo n 200 kwh/m 2 per jaar binnen afzienbare tijd haalbaar is (in een niet eens zo optimistisch scenario). Dit betekent dat we om onze 120 miljoen kwh elektriciteit op te wekken, we 600.000.000 m 2 nodig hebben, oftewel 600km 2. Nu blijkt uit een studie 12 van het ECN dat er voor zonneenergie in Nederland een geschikt oppervlak van 400 km 2 in de gebouwde omgeving is (op daken van woningen, bedrijven en instellingen), en waarschijnlijk zo n 200 km 2 voor specifieke zonne-energie centrales op grotere grondstukken verspreid over het land. Precies het oppervlak dat we nodig hebben en dit is slechts zo n 2% van het totale landoppervlak 13 van Nederland. 4. De kostprijs van zonne-energie kan in Nederland nooit concurreren met die van andere bronnen! En wel om twee redenen; ten eerste omdat we in de prijs van fossiele energie de CO2 last nooit meerekenen (de CO2 rechten zijn immers geschonken aan de producenten) en ten tweede omdat de kostprijs van zonne-energie elk jaar drastisch daalt tegen een kostprijs van fossiele energie die gegeven haar eindigheid onherroepelijk zal stijgen. 12 ECN Study: POTENTIALS AND COSTS FOR RENEWABLE ELECTRICITY GENERATION door M. de Noord L.W.M. Beurskens H.J. de Vries 13 Land minus water-oppervlakte 6
Uit een recent onderzoek van McKinsey 14 blijkt dat per 2020 er in Nederland grid-parity bestaat voor consumenten, wat betekent dat ongesubsidieerde zonne-energie even duur/goedkoop is als fossiele energie: Als we daarnaast zouden besluiten om fossiele energie werkelijk te belasten voor de CO2 last, ontstaat dit punt eerder (dan 2020). Kolen, olie en gas zijn ook in 2020 tot 20 keer vervuilender dan zonne-energie, inclusief de CO2-last die ontstaat bij de productie van zonnecellen. Kortom: er is een harde bedrijfseconomische case voor zonne-energie als we bereid zijn de oude industrie haar privileges te ontnemen. 5. 100% Duurzame en schone energie kan niet omdat deze bronnen niet voorspelbaar genoeg zijn en we dus altijd moeten kunnen bijschakelen met fossiele- of kernenergie. Tot een aandeel van zo n 20-25% duurzaam opgewekte energie in de elektriciteitsmix is er geen probleem. De 14 6/2008: The Economics of Solar Power 7
schommelingen in de opwekking gaan volledig op in de normale schommelingen van het verbruik. Anders gezegd: de fossiele centrales - die bij deze percentages de basis blijven vormen - hebben nauwelijks last van de duurzame bronnen. Ze zullen alleen vaker merken dat er teruggeregeld of zelfs afgeschakeld moet worden - en dat is natuurlijk precies de bedoeling. Maar zelfs bij 100% duurzame elektriciteit kan het! Het geheim? Een slim gestuurd elektriciteitsnet. Aan de universiteit van Kassel 15 heeft men bewezen hoe zo'n volledig op duurzame elektriciteit draaiend net toch in alle gevallen aan de vraag kan blijven voldoen. De sleutel zit in slimme opslag en in een variëteit van bronnen (zon/wind/water/biomassa); nu nog kostbare technologieën, maar het is bewezen dat het kan! De eindconclusie kan niet anders zijn dat in Nederland de transitie naar duurzame energie noodzakelijk en mogelijk is op afzienbare termijn. Zonne-energie kan en moet daarin een belangrijke rol spelen. We moeten en kunnen in Nederland nog steeds meedoen, maar moeten dan wel snel doorpakken, want voordat we het weten hebben we energieafhankelijkheid van het Midden-Oosten ingeruild voor energieafhankelijkheid van Noord-Afrika. Geen science-fiction, maar science-facts. Nu is de politiek aan zet; op naar 9 Juni. Mr. Paul van der Marck MMC CMC, duurzaam ondernemer, initiatiefnemer SunValley NL en ambassadeur PeakOil Nederland. 15 Institute for Solar Energy Supply Systems (ISET) at the University of Kassel: KombiKraftWerk 8