QuickScan Duurzameenergie infrastructuureuropaparkgroningen 27januari2012
Nadereinformatie: OpdrachtgevernamensdegemeenteGroningen:M.vanMaanenenM.Klooster Telefoon:0503678111 UitvoeringmedenamensdeStichtingEnergyValley:S.deHaanenP.F.J.Brandsen Telefoon:0507890010 2
1 Inleiding 1.1 Aanleiding HetEuropaparkisalsstadsdeelvanGroningensterkinontwikkeling.Ineengebiedvan43hawordenwonen, werkenenrecreërengecombineerd.deontwikkelingvindtineenviertaldeelgebiedenplaats:daarbijkentelk kwadrantzijneigentypischekarakter 1 : hetkwadranteuroborg:wonen,werken,studerenenuitgaan hetkantorenkwadrant:ca100.000m2kantoorruimteenzo'n120woningen hetkwadrantdelinie:wonenenwerkennabijbinnenstadensterrebos hetkwadranthelperpark/nsstation:kantoren,woneneneenp+r voorziening Figuur1.OntwikkelingskwadrantenEuropapark NabijhetEuropaparkontwikkeltzichhetgebiedKemkensberg/EngelseKamp. OpdeKempkensbergwordtnieuwvastgoedontwikkeldenwordtbestaandegesloopt.Inmaart2011hebben debelastingdienstendedienstuitvoeringonderwijshunintrekgenomenineennieuwgebouw.nudeeerste fasevanhetprojectisvoltooid,volgtdesloopvandetweebestaandekantoortorens,deaanlegvan deondergrondseparkeergarageeneenopenbarestadstuin.hethuidigekantoorgebiedvandeengelsekamp 1 http://gemeente.groningen.nl/europapark/europapark algemeen/ 3
zalwordenomgevormdtoteengemengdstedelijkgebied.opdekempkensbergkomenrondomeentuin onderanderenieuwekantorenenwoningen.debouwvandekantorenisgestart.ophetengelsekamp moetenminimaal150woningenkomen. Figuur2.TopgrafischekaartmetdeontwikkelingsgebiedenEuropaparkenKemkensberg/EngelseKamp 1.2 Doelenresultaat DegemeenteGroningenheeftdeambitieomin2035eenenergieneutralestadteworden.Ookvoor 2 heteuropaparkendekemkensberg/engelsekamp geldtdezeambitie. BijdevoorgenomenontwikkelingvanhetEuropaparkisalsdoelgesteldommaatschappelijkeneconomisch rendementtegenererenterondersteuningvanstructuurversterkingrondomgroningen.ditmoetworden bereiktdooreenintegralegebiedsaanpakgerichtopeenkwalitatiefhoogwaardigenleefbaargebied.de ruimtelijkeconomischeontwikkelingwordtgestimuleerddoorhet(her)ontwikkelenvanwoon en werklandschappenenvastgoedenhetrealiserenvangebiedsbredenutsvoorzieningen.hierbijstaathet strevennaarzelfvoorzieningmetbetrekkingtotenergiecentraal,waarbijdoorketenefficiencyeenduurzame enverantwoordegebiedsontwikkelingwordtnagestreefd. DegemeentewilderhalvevoorhetgebiedEuropaparkeenduurzameenergie infrastructuurontwikkelen, welkegebiedsbreedwordtgerealiseerd.insamenspraakmetenergyvalleyiseenstappenplanopgesteldomte komentotdezeduurzameenergie infrastructuur. 2 DeRijksgebouwendienststreeftophetgebiedvanduurzaamheideenhoogambitieniveau,datuitgaatbovendewettelijke eisen.gestreefdwordtnaareenzolaagmogelijkenergiegebruik,debenuttingvanduurzameenergiebronneneneen maximaleefficiencydoorapparatenenvoorzieningeninhetkantorencomplex.menstreeftnaarco2 neutralegebouwen. 4
Figuur3.Stappenplanontwikkelingenergie infrastructuur IndeQuickscanmoeteenconceptwordenontwikkeldvooreenenergie infrastructuureneenaanzetvooreen organisatievorm.hetvoorgesteldeenergiescenariomoetgebaseerdzijnopdetechnischeenruimtelijke mogelijkhedenvanhetgebied.ditgeldtvoorzowelbestaandegebouwenalsvoor(toekomstige)nieuwbouw. OmtotdezeQuickscantekomenzullenbestaanderapportageswordengeanalyseerdenruimtelijkeplannen wordengeactualiseerd.hiertoezalgesprokenwordenmetdestakeholders.opbasisvandezeverkenning zullen(hybride)energiescenario swordenontwikkeld,opbasiswaarvaneenvoorkeursvariantwordt voorgesteld.ookzalereenopzetwordenontwikkeldvooreenmogelijkeorganisatievorm. 1.3 Gebruiktebronnen VoordezeQuickscanzijndevolgendehoofdbronnen 3 gebruikt EnergievisiebedrijventerreinZuid OostGroningen.Deerns,2009.Rapport160 09 02771 03 Energie &waterscanhelperpark.techniplan,2009:rapportgmg 101X1 E RY001Cd.d.23juli2009 EnergievisieEuropapark/Helperpark.E kwadraat,2010.projectnummer10064. Masterplanwarmte /koudeopslag(wko).techniplan,2011.rapportgmg 101X2 E RY001C GebiedsconceptHelperpark(presentatie).GemeenteGroningen,2011. Rapportage Expertmeeting duurzame energie Groningen geeft energie (28 januari 2010). Gemeente Groningen, 2010. Viagesprekkenmetmarktpartijenzijnderuimtelijkeplannengeactualiseerdenzijndeplannenenambitiesten aanzienduurzameenergieverkend. 3 Indetekstwordtwaarrelevantverwezennaaranderebronnen. 5
1.4 Leeswijzer Erisindeafgelopen3jaaralonderzoekgedaannaardeenergievoorzieningvanhetstudiegebiedofdirecte omgevinghiervan.inhoofdstuk2wordendezekortbesprokenenvindteenanalyseplaatsvanderesultaten, metalsdoeomaangrijpingspuntentevindenvoordevoorliggendequickscan. Viagesprekkenmetgebouweigenaren,ontwikkelaarsenanderestakeholdersiseenactueeloverzichtgekregen vanderuimtelijkeontwikkelingenendeambitiesopenergiegebied.opbasisvandezeinformatiekonde energievraagvanhetgebiedwordengeactualiseerd.dezeinformatieisopgenomeninhoofdstuk3. Vanuitdezesituatieisinhoofdstuk4eenanalyseopgenomenvanmogelijkeenergieconcepten.Hierbijiseen scenarioanalysegebruikt.naeenafwegingiseenrichtinggevendadviesopgesteldvoorverderuittewerken scenario s.ookwordtingegaanopderesultatenvandemarktconsultatieenwordtaanaanzetgedaanvoorde organisatievanhetenergieconcept. Hoofdstuk5tenslottegeeftdehoofdconclusiesweerendevervolgstappen. 6
2 Rapportagesenergie 2.1 EnergievisiebedrijventerreinZuid OostGroningen(Deerns,2009) Resultaten DegemeenteGroningenenEssentMilieuheeftaanDeernsgevraagdomteonderzoekenwatde mogelijkhedenzijnomhetbedrijventerreinzuidoostgroningenteverduurzamen,waarbijonderandere gezochtdiendetewordennaarhetinzettenvandeduurzameenergievandevagron.hetstudiegebiedisgroot enomvatallebedrijventerreinenaandezuidoostkanvandestad.heteuropaparkmaaktdeeluitvandestudie (zieookfiguur7). Hetonderzoekisverdeeldindriefasen.Indeeerstefaseiseeninventarisatieuitgevoerdvandeverschillende (typen)bedrijvenophetterrein.opbasisvandezeinventarisatieenverbruikskengetallenvandediverse bedrijfsfunctiesiseenverdelingopgesteldvandewarmte,koude enelektriciteitsvraaginhetgebied. Daarnaastisereenonderzoeknaarhetdraagvlakvoorduurzamemaatregelenuitgevoerd,doorhetbrengen vanbedrijfsbezoekenaanachtpotentieelinteressantebedrijven.uitdezegesprekkenisgeblekendatde meestebedrijvenwelgeïnteresseerdzijninduurzamemaatregelen,maaralleenwanneer dezeopkortetermijn(1 4jaar)eenfinancieelvoordeelopleveren.Duurzaamheidwordtnietalseen doelopzichgezien.investeringenwordenopditmomenttoteenminimumbeperkt,vanwegedehuidige kredietcrisis.detechnischesystemenindebedrijvenzijnveelalnietaanvervangingtoe. Indetweedefase(duurzaamheidscan)zijnverschillendemogelijkhedentotverduurzamingvanhet energiegebruikvanhetbedrijventerreinonderzocht.vandezemogelijkhedenzijndeenergetische, technische,financiëleenorganisatorischeconsequentiesinbeeldgebracht. Tenslottezijnindederdefasedeverschillendemaatregelenmetelkaarvergeleken,methulpvaneen zogenaamdeurgentiekaart.indezeurgentiekaartzijndeverschillendemogelijkhedengerangschiktopbasis vandeinvesteringpervermedenkgco2 emissie. UitdeverkenningblijktdatdevolgendeoptiesvoorverduurzamingvolgensTechniplanhetmeestinteressant zijn: Hetplaatsenvaneenbio gastankstationophetterreinvandevagron; Toepassenvangrootschaligewindturbines; Uitwisselenvanderestwarmtedievrijkomtbijkoelprocessentussennabijgelegenbedrijven. Analyse DerelevantievanhetonderzoekvoorhetbedrijventerreinEuropaparkisbeperkt,omdathetonderzoekvooral gerichtisgeweestopdebestaandebedrijvenenheteuropaparkmaareenmarginaalonderdeeluitmaaktvan detotalevraagnaarenergie. Kijkenwenaarbovengenoemde(interessante)energieoptiesdankanhetvolgendegeconstateerdworden: GrootschaligetoepassingvanwindenergieisnietvoorzienophetEuropaparkterrein; EriseenbeperktaantalbedrijvenophetEuropaparkwaarbijkoelprocessenwarmtevrijkomt. 7
DezeoptieszijnderhalvenietvoorhetEuropaparkvantoepassing. DeaanlegvaneenstadsverwarmingnetachtDeernsmoeilijkrealiseerbaar,vanwegedebestaande infrastructuur(vangas)endelangeterugverdientijd.hierbijmoetbedachtwordendatdeafstandtussende locatievagronendebedrijvenindebedrijventerreinengrootis,zodateenrelatiefdureinfrastructuurmoet wordenaangelegd.hetwarmtenetmoetviadewarmteconcurrerenmetaardgasendeaanaardgas gekoppeldeinstallaties. VoorhetEuroparkgeldtdatdeafstandtotaandeAtterolocatierelatiefbeperktis(circa2500m)endaternog veelpotentiëlenieuweafnemerszijn.voordeeconomischehaalbaarheidvanhetwarmtenet,inclusiefde leveringvankoude,iseenminimaleschaalgroottebepalend. HetonderzoekvanDeernsgeeftnuttigeinformatievanpotentiëlebestaandeafnemersindegebieden noordoostelijkvanheteuropapark.dezeinformatiekangebruiktworden,indiendeenergievoorzieningvanhet Europaparkineenruimer(ruimtelijk)perspectiefmoetwordenbezien. 2.2 Energie enwaterscanhelperpark(techniplan,2009) Resultaten InopdrachtvandeGemeenteGroningenheeftTechniplanAdviseursbveenenergie enwaterscanuitgevoerd voorhethelperpark,waarindehaalbaarheidvanenergiebesparendegebouwmaatregeleneneenduurzame energie infrastructuur 4 zijnonderzochtincombinatiemeteenonderzoeknaarwaterbesparingenwaterberging inhethelperpark.hetprojectomvatkantoren,eengezinswoningenenappartementenendienttevoldoenaan destappenvandeenergieladderopgestelddoordegemeentegroningen,waarbijhetuiteindelijkedoel klimaatneutraliteit 5 ofzelfsenergieneutraliteit 6 isvoorhetgebiedhelperpark. Deonderzochteconceptenzijn: Referentie:(EPC=standaard) Concept1:Alleengebouwgebondenmaatregelen(EPCwoningen 25%,EPCkantoren 25%) Concept2:Alleeninfrastructuurmaatregelen(EPCwoningen 23%/appartementen 33%,EPC kantoren 1%). Concept3:Combinatievangebouw eninfrastructuurmaatregelen(epcwoningen 34%/ appartementen 34%,EPCkantoren 11%). Concept4:Energiebesparingenduurzameopwekking(inclusiefwind enzonne energie) Inconcept2wordtuitgegaanvaneenduurzaamenergiedistributiesysteemmetwarmtepompenenergieopslag indebodem(wko).concept2voldoetaandeambitievanenergieneutraliteitdiegesteldisdoordegemeente Groningen.DebesparingopCO2uitstootisechterbeperktdoordeaanwezigheidvanWKOindereferentievan dekantorenenerontbrekenzichtbareduurzameoplossingen.concept2heeftweleengoedeterugverdientijd. Techniplanadviseert,geziendeterugverdientijdenhetvoldoenaandeambitievanenergieneutraliteit, concept2uittevoeren.wanneermendeambitievanklimaatneutraliteitnastreeftenduurzameoplossingen zichtbaarwilmaken,isconcept4demeestgeschiktevorm,waarbijmenechterwelrekeningmoethoudenmet eenlangeterugverdientijd. TenslotteadviseertTechniplanomeenMasterplanWKOoptestellenvoorhetgebiedHelperpark,omzode 4 Warmte/koudeopwekking(WKO)metwarmtepompenenergieopslagindebodem. 5 Klimaatneutraliteit:geenCO2uitstoottengevolgevanhetenergieverbruikinhetgebied. 6 Energieneutraliteit:binnenhetgebiedwordtevenveelenergieopgewektalserverbruiktwordt. 8
energie infrastructuurvastteleggen.hiermeekandegemeentegroningeninvloeduitoefenenopdedoorde ontwikkelaarsteontwikkelenprojecten. Analyse Hetrapportgeefteenhelderoverzichtvandeeffectiviteitvanmaatregelenvoorhetbereikenvande geformuleerdeduurzaamheiddoelstellingen. Inconcept2isalsinfrastructuurmaatregelgekozenvooreenduurzaamenergiedistributiesysteemmet warmtepompenenergieopslagindebodem(wko).voorkantorenishetgebruikvanbodemenergieinmiddels zeergangbaareneeneffectiefmiddelvoorhetbereikenvanduurzaamheids enenergiedoelstellingen:voorde opwekkingvanwarmteenkoudekangebruikgemaaktwordenvaneenwarmtepompincombinatiemet warmte enkoudeopslag(wko)ofeenwarmtepompincombinatiemetoppervlaktewater. Hoewelhetgebruikvanbodemenergieinkantorenlocatieseffectiefiskanevenwelgeconstateerdkanworden datandereinfrastructuurmaatregelennietonderzochtzijn,tedenkenvaltaan: AanlegvaneenwarmtenetmetwarmtevanuitAttero(voordewarmte enkoudevraag) IndividueleofcollectieveWKKopbiogas(gasnetvanuitAttero) Individueleofcollectievehoutgestooktecentrale. Hetnietverderverkennenvandezeinfrastructuurmaatregelenkanwordengezienalseenomissieinhet onderzoek. OmdatWKO systemenelkaarsterkkunnenbeïnvloedenisdeaanbevelingomeenmasterplanoptestellen overigensterechtopgenomen.degemeenteheefthierookverdereinvullingaangegeven(zieparagraaf2.4). 2.3 EnergieconceptEuropapark/Helperpark(2010) Resultaten HetonderzoekvanE kwadraatverkenteenenergieconceptomdezetevertalennaareenvisieopeen duurzameenergievoorzieningopheteuropapark/helperpark.daarnaastgeefthetonderzoekeenvisieopde vraaginhoeverremarktpartijen(deenergiebedrijven)bereidzijndezevisie(mede)vormtegevenende manierwaaropdesamenwerkingingevuldkanworden. DoorE kwadraatiseenschattinggemaaktvandeenergieverbruiken(warmteenelektra),dereedstoegepaste energiesystemenzijnverkendeneriseeninschattinggemaaktvanhetenergiegebruik,wanneerhet Europapark/Helperparkgevuldis: Warmtevraag:3,4mioaardasequivalentenperjaar Elektravraag:19,3miokWHperjaar GeconstateerdwordtdatdetoepassingvanWKOwaarschijnlijkgelimiteerdistotdehuidigeinstallatiesendat voordeuitbreidingvandewarmtevraageenaantalconceptenincombinatie(gestapeld)kunnenworden ingezet: WKK(opbiogas),alsbasislastindezomer Toepassing(bestaande)WKOmetovercapaciteit(IBG,Menzis,Noorderpoort) Restwarmteuitdeomgeving(hoeveelheidrestwarmteAtteroingeschatop0,5MW th ) Houtketelvooroverblijvenderegulierewarmtedekking Piekenbedienenmetbiogasgestookteketel Dekoudevraagiswelgevisualiseerd,maarnietgekwantificeerdinGJ.AangegevenwordtdathettotalekoudeaanbodvandehuidigeWKO systemenalgroterisdandehuidigeentoekomstigevraag. 9
Omdeverschillendebronnenmetelkaartekunnenkoppelenenflexibeltekunneninspelenopde ontwikkelingeninhetgebied,adviseerte kwadraatomdewarmtetedistribuerenviaeenwarmtenet.viahet warmtenetkanindezomerwordengekoeld.voorhettapwaterwordteenseparaatwarmtenetaangelegd. OmdeelektravraagtedekkenvoorzietE kwadraatdevolgendebenadering.detotaledekkingzou9,96mio kwhkunnenbedragen,ofwel52%vandeelektravraag: PVpanelen(10.000m 2 ):1,2miokWh UrbanWindTurbines(150):0,21kWh UitWKKopbiogasvoorwarmtevoorziening:5,95kWh Uitelektramodulehoutketelvoorwarmtevoorziening:2,6miokWh Hetrapportgeeftverdereenvisieopderolvandegemeenteindeontwikkelingvanhetwarmtenetende mogelijkeparticipatiemodellenbijrealisatieenexploitatie. Opbasisvaneenbeperktemarktconsultatiewordtaangegevendatervoldoendepartijentoekomstzieninde verduurzamingvanhetgebieddoormiddelvaneenwarmtenet.zegevenaandatdeongewissefaseringde grootstefinanciëlerisico sgeven.overheidenmarktpartijenmoetengezamenlijkoptredenomdeonrendabele topvandeinvesteringentekunnenfinancieren.enigevormvanpubliekprivatesamenwerkingishierbij noodzakelijk. Analyse DerapportagevanE kwadraatkomttoteenadviesomgefaseerdeenwarmtenetaanteleggen.hierbijzullen meerderebronnenhetwarmtenetgaanvoeden.naastdebestaandewkozijnditderestwarmtevanattero, eenwkkopbiogaseneenhoutgestookteketel. Deaanlegvaneenwarmtenetmetmeerderebronnenisvanuitflexibiliteitenfaseerbaarheidinprincipeeen logischekeuze.hierbijisgekozenvooreenbiogas gestooktewkk,eenhoutkachelendebenuttingvan restwarmtealsbronnen. Bijderesultatenkaneenaantalkanttekeningenwordengeplaatst: Hetisnietduidelijkwelkeruimtelijkeontwikkelingen(kantoren,woningen)meegenomenzijninde berekeningvandetotalewarmtevraagenhoedeovercapaciteitvandewko svanibg,menzisen Noorderpoortzijnbepaald. Indeanalyseisaangenomendaterindehuidigesituatiealvoldoendekoelcapaciteitaanwezigisinde WKO s,omdeuitbreidingtevoorzienwatsterkbetwijfeldwordt 7.Erlijktdanookeenonderschatting tezijnvandekoelvraaginhetgebied,hetgeenhetvoorgesteldeconcept(warmtenet)ende hoeveelheidenergievraagterdiscussiestelt. OokisaangenomendatergeennieuweWKOgeplaatstkanworden,terwijlditnogwelmogelijkis 7 Onduidelijkiswelketemperatuurniveausmoetenwordenaangehoudeninhetwarmtenet.Viahet warmtenetwordtookkoudegeleverd.ditkanalleenalsereenapartkoudenetwordtgerealiseerd. DehoeveelheidteleverenwarmtedoorAtteroisnietgeverifieerd.DeinschattingisdatAtteroveel meerwarmtekanleverendan0,5mw th. 8 NietonderzochtisofdebestaandepartijenbereidzijnomdeWKOintezettenvoorvoedingvanhet warmtenet. Erwordtuitgegaanvaneenstapelingvanverschillendebronnen.Devraagdoetzichvoorofdit effectiefisgezienaanleg enexploitatievandezeverschillendesystemen. 7 UithetonderzoekvanTechniplan(2011)blijktditookniethetgevaltezijn. 8 DitisookgeblekendoorrecenteaanvullendegesprekkenmetAttero 10
E kwadraatgeeftterechtaandateenaantalbasisvereistenvooreenwarmtenetgeregeldkunnenwordendoor gemeentelijkbeleideneeneigenenergievisie.ominvloeduittekunnenuitoefenenopanderebasisvereisten wordtaangeradenomdeparticiperen(mede investeren)inhetwarmtenet.indevoorbereidendefasevervult degemeenteeenfaciliterenderoldoorhaarvisiekenbaartemaken,haalbaarheidsstudiesuittevoerenen potentiëledeelnemersteenthousiasmeren. DoorE kwadraatwordtnietaangegevenwelkestappengenomenzoudenkunnenwordenomtotrealisatievan eenduurzameenergie infrastructuurtekomen.omdatindestudieslechtseenzeerbeperktaantal stakeholdersisgesprokenzaleennadereverkenningvanbronnenenafnemersprioriteitmoetenkrijgen. 2.4 Masterplanwarmte /koudeopslag(wko)(techniplan,2011) UiteeneerderdoorTechniplanAdviseursbvuitgevoerdeenergiescan(2009)voorhetHelperparkisgebleken datwarmte /koudeopslag(wko)eengoedhaalbareoptieisomeenstapverdertekomennaarenergieneutraliteit. IndehuidigesituatieiserreedseenaantalbestaandegebouwenmetWKOophetEuropaparkenzijnertwee nieuweontwikkelingen,tewetensozaweenalfacollege,diewkogaantoepassen. DezebestaandeWKO systemenvormeneenaandachtspuntindetoepassingvanwkovoordenieuwte ontwikkelengebouwen,indienuitgegaanwordtvanopensystemen. OmalleinhetplangeprognosticeerdeontwikkelingentekunnenvoorzienvaneenindividueelWKO systeem zijnercirca15brondoublettenbenodigd.indienmenzonderverderesturingindividueelwko systemengaat aanleggen,isernogruimtevoorcircadrieàvierbrondoubletten.hierbijishetdusnietmogelijkomalle nieuweontwikkelingentevoorzienvanwko,indienwordtuitgegaanvaneenopensysteem 9. Indienersturingplaatsvindtisernogruimtevoorcircavijfàzesbrondoublettengebaseerdopde aandachtsgebiedenuitfiguur4engebruikmakendevanclusteringvanbrondoublettenwaarbijwarme en koudebellenwordengevormd. 9 Bijeen"openWKO systeem"wordtgrondwateropgepomptenookweerwordtteruggevoerd.opensystemencirculeren grondwater.daarnaastbestaanook geslotenwko systemen.daarbijwordtdewarmteofdekoudevanhetgrondwater overgenomendooreenvloeistofineenbuisdieindebodemwordtgebracht.geslotensystemenwordenookwel bodemwarmtewisselaars genoemd.hetonttrekkenvanwater(vooropensystemen)isopbasisvandewaterwet vergunningplichtig,waarbijdeprovinciebevoegdgezagis.voorhetverkrijgenvaneenvergunningwordendepotentiële milieuhygiënischeenhydraulischegevolgenvanhetopensysteemonderzochtenwaarmogelijkbeperktofvoorkomen. 11
Figuur4.AandachtsgebiedennieuweWKOontwikkelingen(Techniplan,2011) Uitbovenstaandeblijktdat,zelfsalsmenstuurtopdeplaatsingvandebrondoubletten,hetmaximumaante plaatsenbronnennietgrootgenoegisomallegebouwenindividueeltekunnenvoorzienvanwko.hetzaldus noodzakelijkzijnomdebronnenvoordegebouwentecombineren.uitonderzoeknaareencollectiefwkosysteemvoorhetheleprojectennaareensemicollectiefsysteemwaarbijclustersvangebouwenworden gevormdopbasisvanbenodigdecapaciteitenfaseringkomtnaarvorendateencollectiefsysteemminimaal vierbrondoublettenheeftbenodigdeneensemicollectiefsysteemminimaalvijf. Uitdeanalysetussenhetcollectievesysteemenhetsemicollectievesysteem,waarbijonderandereisgekeken naardeflexibiliteitinbeidesystemenendeonzekerheidindefasering,isgeblekendatdemeestegeschikte vormvanwko,vantoepassingvoorheteuropapark,desemicollectievesysteemvariantis. Uithetonderzoeknaardetechnischeeneconomischehaalbaarheidzijnonderstaandebelangrijke kernfeitennaarvorengekomen: opheteuropaparkiseenbroncapaciteitvan150m 3 /hmogelijkindeondergrond.meteen broncapaciteitvan150m 3 /hiscirca30.000 36.000m2BVOtevoorzienvanduurzamewarmte en koudeopwekkingdoormiddelvaneenwko installatie; voorgebouwenofgebouwclusters<7.500m 2 BVOgeldtdatWKOeconomischslechthaalbaaris.Hier issamenwerkingmetanderegebouwenindeomgevingnoodzakelijk; gebouwenofgebouwclustersvanaf7.500m 2 BVOtot15.000geldtdatWKOeconomischredelijkgoed haalbaaris; gebouwenofgebouwclusters>15.000m 2 BVOgeldtdatWKOeconomischzeergoedhaalbaaris. Omgoederegietekunnenhoudenophetzoefficiëntmogelijktoepassenvandeondergrond,beveelt Techniplanaandatiederenieuweontwikkelingvolgenshetopgesteldeflowchartstappenplanwordt beoordeeld.zokanwordenvoorkomendatdenieuweontwikkelinghetgroteredoel(wkovoorallenieuwe 12
ontwikkelingopheteuropapark)indewegstaat.organisatorischmoetendevolgendestappenworden onderzocht: Houdingvandebetrokkenpartijentegenoverditplanendemogelijkhedenvoordegemeenteom dittebeïnvloeden; Demogelijkhedendiedegemeenteheeftomeisenopteleggenaandeontwikkelaars; Inoverlegmetdeprovincievaststellenvanhetbeleidtenaanzienvandeondergrondenofer eenondergrondsmasterplanzalwordenopgesteld; Wildegemeente(mede)eenregierolgaanspelenindeleveringvanenergie? Analyse HetonderzoekvanTechniplangeefteenhelderbeeldvandemogelijkeinzetvanWKOinhetEuropapark.Uit detechnischeanalyseisduidelijkgewordendaternogenigeruimteisvooruitbreidingvanwko,maardat alleendooreffectievesamenwerkinginhetgehelegebiedgebruikgemaaktkanwordenvanwko. DekeuzevooreensemicollectiefWKO systeembetekentdatereenstevigeregieopdeaanlegmoetworden gevoerd(gemeente/exploitatiemaatschappij)endatdebestaandewko systemenzomogelijkingebracht moetenwordenineencollectiefbedrijf. Vanuitdezestudiekaneendrietalontwikkelingsrichtingenwordenvastgesteldvooreenenergievoorziening, waarinwkoeenrolspeelt: 1. GeennieuweWKO systemenmeer(geennieuwebronnen) 2. ZonderregieWKOtoestaan,totdathetgebied vol is. 3. (Zoveelmogelijk)samenwerkenineen(semi)collectiefsysteem HoeweldeactueleruimtelijkeontwikkelingleertdatdeoppervlaktetebouwenBVO senaantalwoningen afwijktvandegegevensdietechniplanheeftgebruikt(doorplanaanpassingen),ishetrapportgoedbruikbaar indeverdereanalyse. Omdathetrapportvoortborduurtophetonderzoekuit2010,isergeenaandachtbesteedaananderevormen vanenergie infrastructuur.zogaathetrapportnietinopdemogelijkheiddatéénofmeerderepartijenniet willenmeewerkenineencollectiefsysteem,ofdateenalternatieveenergievoorzieningecologischeen economischconcurrerendkanzijn. Ookdeproblematiekvandeonbalans(kantorenvragenopjaarbasisveelalmeerwarmtedankoude)wordt nietbesproken,maarmoetwelopgelostworden.ditkandooreenadditionelebron(zoalsrestwarmteof zonne energie). Vooroptie3ligtereenduidelijkeregierolbijdegemeente. 13
3 Ruimtelijkeontwikkelingenenenergievraag 3.1 Europaparkendirecteomgeving EuropaparkenKemkensberg/EngelseKamp Opbasisvangesprekkenmetstakeholdersishetoverzichtvanderuimtelijkeontwikkeling,zoalsopgenomenin hetrapportvantechniplan2011,geactualiseerd,zietabel1enfiguur5. Tabel1.ActualisatieruimtelijkeontwikkelingenEuropaparkenKemkensberg/EngelseKamp.Situatie5december2011. IndezetabelisnietopgenomendathetspeelveldvandeEuroborgisvoorzienvaneenveldverwarming(met HDPEhoofdleidingenenPE RTveldleidingen)welkewordtgevoedvanuiteengasgestookteinstallatie. 14
Figuur5.RuimtelijkeontwikkelingEuropapark,Kemkensberg/Engelsekampmetbouwplanning Omgeving NabijdeEuroborgdoetzicheenaantalontwikkelingenvoordierelevantisvoordeontwikkelingvaneen energieconcept.dezeontwikkelingenzijnintabel2samengevat. 15
Figuur6.Gebiedsnummeringbijtabel1. Tabel2.ActualisatieruimtelijkeontwikkelingennabijhetEuropapark.Situatie5december2011. DoorDeernsisin2009onderzoekgedaannaardemogelijkhedenomhetbedrijventerreinZuidoostGroningen teverduurzamen,waarbijookgekekenisnaardemogelijkeaanlegvaneenwarmtenet(zieook2.1).hettotale gasgebruikvoorhetbedrijventerreinzuidoostbedraagtca.14.000.000m³,hiervanwordtca.8.500.000m³ gebruiktvoorklimatiseringvandegebouwen.hetoverigedeelvanhetaardgaswordtgebruiktvoor proceswarmteenkannietgeleverdwordendoorhetwarmtenet. Hetverwarmingsvermogendatbenodigdisvoorklimatiseringvandegebouwenisingeschatopcirca40MW. Uitgaandevaneentotalegelijktijdigheidsfactorvan40%isdeeffectievewarmtevraag16MW,exclusief verliezen. Kijkenwenaardegroteregebruikersdankanwordengeconcludeerddatdegroothandels(Makro,Hanosetc.) eenvrijhoogaardgasgebruikhebben,eenvoudigwegvanwegehetgrotegebouwoppervlakdatverwarmdmoet worden.ditsoortgebouwenlijkthetmeestinteressantvoorstadsverwarming,vanwegehetbenodigde temperatuurniveauvan±90 Cendegroottevandewarmtevraag. 16
DebedrijvenHanosenDeliXLliggenophetbedrijventerreinWinschoterdiepopredelijkeafstand(1 1,5km)van heteuropark.debedrijvenmakroensligroliggenopdeeemspoortendaarmeealwatverderweg(2 2,5km) vaneuropapark(figuur7). OokeldersinGroningenkanereenwarmtevraagontstaanvanuitbedrijvenenwoningbouw.Inhetkadervan eenonderzoeknaaraardwarmteiseeninventarisatiegedaandoortno NTIG(2005)naardetoekomstige warmtevraag(figuur8). 10 Figuur7.KarakteristiekenvandedeelgebiedenvanhetbedrijventerreinZuidoostGroningen. 10 Deerns(2009) 17
Figuur8.ToekomstigewarmtevraagindestadGroningen. 11 Deblauwebolletjesrepresenterendewarmtevraagvande bedrijven,derodebolletjeshebbenbetrekkingopnieuwtebouwenwoningen.dekleinstebolletjes representereneenwarmtevraagkleinerdan10.000gj/jaar,hetgrootste(blauwe)bolletjerepresenteerteen vraagvanmeerdan300.000gj. 3.2 Energievraag Europapark Opbasisvanbovenstaandeinformatiekaninprincipedeenergievraagwordengeactualiseerd,aandehandvan dekengetallenzoalsdoortechniplan(2011)gebruikt. UitdeberekeningenvanTechniplan(2011)isgeblekendatdetotalecapaciteitsbehoeftevoorhetEuropapark aanwarmtecirca7.000kwwarmteisenkoudecirca7.200kw.ditiswanneerallegebouwenzijn gerealiseerd:166.500m2bvoen40 50woningen. Opbasisvaneenactualisatiekanafgeleidwordendat153.500m2BVOwordtgerealiseerden40 50woningen. Ditgeeftglobaaleenwarmtevraagvan6.500kWeneenkoudevraagvan6.600kW(vermogen). IndezeberekeningisdevraagvanSOZAWEmeegenomen.Dezewordtechteropkortetermijngerealiseerd. Voordeopwekkingvanwarmtewordtgebruikgemaakteenwarmegrondwaterbronincombinatiemeteen elektrischewarmtepomp.dewkovansozaweisalleenineencollectiefsysteemintezettenalsandere gebruikerseenafwijkendenergievraagpatroonhebben.geletopdegeplandebebouwingrondomsozawelijkt hetnietaannemelijkdatteverwachten.eenoplossingisomdebrontevergotenofeendeelvande warmteopwekkingtelatenplaatsvindendooreenpieklastvoorziening(restwarmteofcv ketel) 12. OokvoordeoverigebestaandeWKO systemen(ziefiguur9)zalgeldendatdeinzetbaarheidineencollectief systeemalleeneffectiefisindienersprakeisvanovercapaciteit.ofschoonditinhetonderzoekvane kwadraat (2010)isgesuggereerd,isditnognietgeverifieerd.Datzalineenverdereplanuitwerkingalsnogmoeten 11 HaalbaarheidsstudieAardwarmtewinningvoordegebiedsontwikkelingGroningen Meerstad.TNO NITG05 009 A(2005). 12 Techniplan(2011)/memoDeerns(10mei2011) 18
plaatsvinden.ookbestaatdemogelijkheiddatdethermischebalansvandebestaandesystemennietgeheelin ordeis.ookdankanaansluitingeenmeerwaardebetekenen 13. HetkanookzonderdezeargumentenevenwelaantrekkelijkzijnomdeWKOtochintebrengenineen collectiefsysteem,omtebesparenoponderhoud enbeheerskosten(outsourcingvandewko). Kemkensberg/Engelsekamp NabijhetEuropaparkzalinhetgebiedKemkensberg/Engelsekampooknogcirca40.000 45.000m2BVOaan kantorengerealiseerdwordenencirca100 150wooneenheden.Ditgeefteencapaciteitsvraagvanglobaal 2.400kWwarmteen2.400kWkoudeenenigecapaciteitvoordetapwatervoorziening.Omdatzichopde KemkensbergaleengroteWKObevindt,zaluitbreidingmetnogeenbronnenpaarnaarverwachtingtot bewarengaanleiden.hierzaleenalternatiefmoetenwordengevonden. 13 InNederlandzijncirca1.500duurzamekantoorpandenvoorzienvanenergieopslagindebodem(WKO).DezeWKOinstallatieskunnenhetenergieverbruikmet40tot60%verlagentenopzichtevaneenconventioneleklimaatinstallatie.Inde praktijkblijktechterdatveelwko systemen(>75%)geenthermischebalanshebben.ditheefttotgevolgdatnietde maximaleenergieefficiëntiebehaaldwordt.insommigegebouwenwordtondanksdewkozelfsmeerenergiegebruiktdan metconventioneleverwarmingenkoeling. 19
Figuur9.BestaandeengeplandeWKO systemen 20
4 Energieconcept 4.1 Analyse Opbasisvandebeschikbareinformatieiseenanalyseopgesteldvanmogelijkeenergieconceptenmiddelseen scenariobenadering.deresultatenvandezebenaderingzijnsamengevatintabel3. UitgangspuntindebenaderingisdatdebestaandeWKOeengegevenis 14 endatwkoalsduurzame energievoorzieningdebenchmarkisvoorkantorenlocaties. Tabel3.Scenario senergievoorzieningeuropapark. Indezescenariobenaderingzijdeuiterstescenario s: Scenario0 14 Welisermogelijkwinsttebehalendoordeovercapaciteitvandebronnentebenutten.BestaandeWKO skunnenookvia outsourcingingebrachtwordenineencollectiefsysteem. 21
o Scenario2 o DitscenariogaatuitvaneenmaximalesamenwerkingensturingophetEuropapark,zoals aanbevoleninhetonderzoekvantechniplan(2011).hierbijmoetgekozenwordenvoorde semi collectievesystemen(clustersvanwko netwerken) 15 DitscenariogaatervanuitdatergéénnieuweWKOmeerwordtgeplaatst,maardater wordtgekozenvooreen(collectieve)opwekkingvanwarmteenkoude.ditkanophet terreinzelf(scenario2a).dewarmtekanookvanelders(attero)wordenaangeleverd: scenario2b Descenario szijnhieronderweergegeveninfiguur10t/m12. Figuur10 12.Visualisatiescenario 0,2Aen2B. Deoverigescenario szijntussenvormen,zijgaanuitvaneenmixtussenwko uitbreidingenexterne aanvulling. Kijkenwenaardescenario sdankunnenwehetvolgendeconcluderen: Deuiterstenzijnextreemenhoudendaarmeeweinigrekeningmetderealiteit: o Bijdekeuzevoorscenario2wordtergeennieuweWKOmeertoegestaaninhetgebied, omwillevanhetmaximaliserenvande(de)centraleopwekkingeenaanlevering. 15 VoordeKemkensbergzalditmogelijknietvoldoendeleidentoteenvoldoendekoude enwarmteaanbod. 22
o Dekeuzevoorscenario 0 vraagtomeenmaximalesamenwerkingtussendepartijeneneen duidelijkeregierol(voordegemeente). Descenario s3en4zijnwatrealistischer: o Scenario3:vuldenogbeschikbareruimteWKOinenbiedtvervolgenswarmteenkoudeaan o dat(de)centraalwordtopgewekt Scenario4:kiesvooreenWKO concept,waarzoveelmogelijkwordtsamengewerkt,maar waarookruimteisvooradditionele(de)centraleopwekking. IndebesluitvormingoverdeverderstappenishetvanbelangookdeontwikkelingenopdeKemkersberg/ EngelseKamptebetrekken.GeletopdeaanwezigegroteWKO bronzalookhierwaarschijnlijkmoeilijkeen bronbijgeplaatstkunnenwordenenismenafhankelijkvaneenalternatievewarmte enkoudevoorziening. Ookverderweg,inhetstadscentrumenopdebedrijventerreinenWinschoterdiepenEemspoort,liggen mogelijkhedenvoorwarmtelevering. 4.2 Ontwikkelrichting Indienweuitgaanvanadditioneleaanvullingvanwarmte enkoudedanligthetvoordehandombijbeperkte aanvullingalsontwikkelingsrichtingtekiezenvooreendecentralebiogasgestookteketelenbijveelaanvulling tekiezenvoorrestwarmteteleverendooreen multi fuel conversie installatie,metalsuitgangspuntregionaal verzameldebiomassa(feedstock).opbasisvanrekenmodellenmoetindebusinessanalysefaseblijkenwelk alternatiefhetmeestecologischeneconomischrendementgenereert.infiguur11zijndetweescenario sdie hetbestepassenbijdezeontwikkelingsrichtingenweergegeven. Figuur13.Voorkeurscenario senergieconcepteneuropapark Scenario3B(warmtenet,beperkteinzetWKO) Ditscenario(figuur15)gaatuitvandebenaderingdatdeWKOruimtedienunogaanwezigiswordt opgevuld. UithetonderzoekvanTechniplan(2011)isgeblekendatwanneermeninhetgebiedlukraakbrondoubletten 23