Overzichtsrapport SER Gelderland Bevolking en participatie In opdracht van SER Gelderland September 2008 Drs. J.D. Gardenier L.T. Schudde CAB Martinikerkhof 30 9712 JH Groningen 050-3115113 cab@cabgroningen.nl www.cabgroningen.nl 1
Bevolking Bevolkingsgroei zet door De bevolkingsgroei in Gelderland lijkt niet erg uit de pas te lopen bij de gemiddelde groei in. Na een groei van minder dan 2% in 2005 en 2006, neemt de bevolking in 2007 weer iets sterker toe. De Gelderse bevolkingsgroei blijft in 2007 enigszins achter bij het s gemiddelde. Bevolkingsgroei 2004-2007 4% 3% 3% 2% 2% 1% 1% 0% 2004 2005 2006 2007 Gelderland De verwachting is dat de bevolking de komende jaren nog wel door zal blijven groeien. Landelijke prognoses voorspellen dat de se bevolking vanaf 2035 een krimp in zal gaan zetten (het positieve migratiesaldo kan dan het negatieve geboorteoverschot niet langer compenseren). Een vergelijking van de prognose voor Gelderland en laat zien dat de groei in Gelderland tot 2012 een fractie hoger uitkomt dan het landelijk gemiddelde. Prognose 2008-2012 in indexcijfers 101,2 101 100,8 100,6 100,4 100,2 100 99,8 99,6 99,4 2008 2009 2010 2011 2012 Gelderland 2
Bevolkingsopbouw vrijwel gelijk De bevolkingsopbouw van Gelderland vertoont over het algemeen weinig verschillen met die van. De groep inwoners jonger dan 20 jaar vormt in 2008 voor respectievelijk Gelderland en 25% en 24% van de bevolking. De groep 20-65 jarigen maakt in Gelderland 60% en in 61% van de bevolking uit. Ook het aantal 65-plussers ligt in Gelderland vrijwel gelijk aan het s gemiddelde. Bevolkingsopbouw 2008 100% 15% 15% 80% 60% 61% 60% 40% 20% 24% 25% 0% 0-20 20-65 65+ Gelderland Als we naar de ontwikkeling van de vergrijzing in de laatste jaren kijken, dan zien we het Gelders gemiddelde meegaan met het se gemiddelde. Langzaam maar zeker veroudert de bevolking. Tot aan 1999 lag het percentage ouderen in Gelderland net onder het gemiddelde in. Vanaf 2003 ligt het percentage ouderen in Gelderland hier juist net boven. 3
Percentage 65 plussers in de bevolking 15,00 14,50 14,00 13,50 13,00 12,50 12,00 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 Gelderland In onderstaande figuur is een prognose voor de ontwikkeling van het aantal 65 plussers in de bevolking weergegeven. Het Gelderse gemiddelde blijft zich iets boven het se gemiddelde bewegen. Prognose ontwikkeling 65 plussers 16,5 16 15,5 15 14,5 14 2008 2009 2010 2011 2012 Gelderland 4
In onderstaande figuur wordt ingezoomd op de grijze druk (de verhouding tussen het aantal personen van 65 jaar of ouder ten opzichte van de personen in de zogenaamde 'productieve' leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar) per regio. Opvallend is dat de grijze druk in de Achterhoek aanzienlijk boven, en in Zuidwest Gelderland duidelijk onder het s gemiddelde uitkomt. Grijze druk naar regio, 2008 30% 25% 20% 15% 10% 5% 0% Veluwe Achterhoek Arnhem- Nijmegen Zw-Gelderland Arbeidsparticipatie De arbeidsparticipatie neemt, na een kleine dip in 2004 en 2005, nog steeds toe. Naar de toekomst toe is er de verwachting dat dit percentage langzaam maar zeker zal gaan afnemen in verband met de toenemende vergrijzing van de bevolking. Er is weinig verschil waarneembaar tussen het Gelderse en het s gemiddelde op het terrein van bruto en netto arbeidsparticipatie. De bruto participatiegraad is het aandeel van de totale beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. De netto participatiegraad is het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Het Gelderse gemiddelde bleef tot aan 2005 enigszins achter, maar ligt in 2006 zowel op bruto als op netto niveau net boven het gemiddelde in. Bruto en netto arbeidsparticipatie 69 68 67 66 65 64 63 62 61 60 59 2002 2003 2004 2005 2006 bruto bruto Gelderland netto netto Gelderland 5
Op de kaart is de netto arbeidsparticipatie per gemeente weergegeven. Gemeenten waarvan geen waarde bekend is hebben een grijze kleur. De bruin en rood gekleurde gemeenten scoren qua netto arbeidsparticipatie iets boven het se gemiddelde, terwijl er in de oranje en gele gemeenten gemiddeld iets minder mensen actief zijn op de arbeidsmarkt. Netto arbeidsparticipatie meer dan 68% 64 tot 68% 58 tot 64% minder dan 58%, drie jaars gemiddelde 2004-2006 De participatie van de vrouw blijft in Gelderland enigszins achter bij het se gemiddelde, maar het verschil is minimaal te noemen (54,9% om 55,8%). Wanneer we op coropniveau kijken zien we dat het gemiddelde in de Veluwe onder gemiddeld scoort ten opzichte van de andere gebieden. Er zou een relatie kunnen zijn met de mogelijke opvoeding van kinderen in het gezin, waardoor de participatie op de arbeidsmarkt achter zou kunnen blijven. Uit de figuur blijkt echter dat er geen verband bestaat tussen beide variabelen. De arbeidsparticipatie is in Zuidwest-Gelderland over het algemeen het hoogste, terwijl het percentage gezinnen met kinderen hier ook het hoogste is. We zien dat de regio Arnhem-Nijmegen qua kindertal achterblijft bij het s gemiddelde. Dit zou verklaard kunnen worden doordat in meer stedelijke gebieden over het algemeen meer eenpersoonshuishoudens voorkomen. 6
Vrouwenarbeidsparticipatie en kindertal 60% 55% 50% 45% 40% 35% 30% Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Zw-Gelderland Gelderland participatie vrouw % gezinnen met kinderen Herkomst bevolking Percentage westerse en niet-westerse allochtonen 25 20 15 10 5 0 Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Zw-Gelderland Totaal Gelderland Westers Niet-Westers Het aantal allochtonen in de Gelderse bevolking blijft gemiddeld gezien enigszins achter bij (totaal 13,7% ten opzichte van 19,4% voor ). Opvallend is dat in Gelderland het percentage westerse allochtonen hoger is dan het percentage nietwesterse allochtonen; wanneer naar het se gemiddelde gekeken wordt zien we het omgekeerde beeld. Wanneer we de arbeidsparticipatie van de allochtone en de autochtone bevolking vergelijken zien we over het algemeen dat de allochtone bevolking in participatie achterblijft. Het beeld is voor Gelderland in niet echt verschillend, al zien we dat het Gelderse gemiddelde enigszins achterblijft bij het se gemiddelde. Dit ondanks het feit dat het percentage niet-westerse allochtonen (een groep die over het algemeen meer moeite heeft op de arbeidsmarkt) in Gelderland gemiddeld lager ligt. Regio Zuidwest Gelderland scoort qua allochtone participatie boven het se gemiddelde. 7
80 Netto arbeidsparticipatie autochtonen en allochtonen 70 60 50 40 30 20 10 0 Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Zw-Gelderland Totaal Gelderland Allochtonen Autochtonen Eénouderhuishoudens Gelderland kent gemiddeld een lager percentage éénouderhuishoudens ten opzichte van het totaal aantal huishoudens in vergelijking met het se gemiddelde. Het gaat om 5,6% tegenover 6,4% voor als geheel. In een vergelijking tussen de verschillende regio s valt op dat het percentage in de meest stedelijke regio Arnhem /Nijmegen het hoogste uitkomt, al blijft ook daar het gemiddelde (6,2%) nog steeds onder het se gemiddelde. é Percentage éénouderhuishoudens 7% 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% Veluwe Achterhoek Arnhem/Nijmegen Zw-Gelderland Totaal Gelderland 8
Beroepsbevolking Beroepsbevolking naar geslacht, provincie Gelderland 1000000 800000 600000 400000 200000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 mannen vrouwen De beroepsbevolking in Gelderland bestond in 2007 uit zo`n 907.500 personen; 57% is man en 43% is vrouw. Naar verwachting groeit de beroepsbevolking van de provincie Gelderland tot 2012 nog met bijna 20.000 personen tot 926.500. Het aandeel vrouwen neemt toe tot 45%, het aandeel mannen daalt tot 55%. De ontwikkeling van de beroepsbevolking volgt vrij nauwkeurig de trend in. Het groeitempo lag in Gelderland de tweede helft van de jaren 90 iets boven het landelijk groeicijfer. De daling van 2004 was in Gelderland iets scherper en hield ook langer aan dan landelijk. De onderstaande figuur laat duidelijk de negatieve invloed van de economische teruggang van begin jaren 90 en 2004 op de groei van de beroepsbevolking zien. De prognose voor de komende 5 jaar is een afname van de groei naar een zeer bescheiden kwart procent in 2012. Groei beroepsbevoling 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% -0,5% 1989 1991 1993 1995 1997 1999 2001 2003 2005 2007 2009 2011 groei GL groei NL prognose GL prognose NL, bewerking CAB 9
Groei beroepsbevolking naar geslacht 3,0% 2,5% 2,0% 1,5% 1,0% 0,5% 0,0% -0,5% 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012-1,0% -1,5% groei GL man groei NL man groei GL vrouw groei NL vrouw, bewerking CAB De bovenstaande figuur laat zien dat de groei van de beroepsbevolking in belangrijke mate is toe te schrijven aan de toegenomen arbeidsparticipatie van vrouwen. In de prognose voor 2008 tot 2012 daalt de mannelijke beroepsbevolking alleen nog maar. De groei die er is komt van een toename van het vrouwelijk deel van de beroepsbevolking. Maar ook onder vrouwen zien we de groei geleidelijk teruglopen tot een groei van iets meer dan een half procent in 2012. De verschillen tussen de ontwikkeling in en de provincie Gelderland zijn minimaal. De beroepsbevolking vergrijst. Het aandeel 50 plussers is gegroeid van bijna een vijfde in 2000 naar bijna een kwart in 2007. De verwachting is dat dit aandeel zal groeien tot 27% in 2012. Beroepsbevolking naar leeftijd, provincie Gelderland 1000000 800000 600000 400000 200000 0 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 15-30 30-50 50-65 10
Groei beroepsbevolking naar leeftijd 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% -2,0% 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012-4,0% -6,0% GL 15-30 GL 30-50 GL 50-65 NL 15-30 NL 30-50 NL 50-65, bewerking CAB Als we naar de groei van de beroepsbevolking naar leeftijd kijken vallen een aantal ontwikkelingen op. De groei is het sterkst in de groep 50 plussers, maar deze groei vlakt langzaam af van meer dan 6% in 2000 tot ongeveer 2% voor de prognose voor 2012. De bescheiden groei van groep 30 tot 50 jarigen ging in 2004 voor het eerst over in een daling. De verwachting is dat deze dalende trend zich na 2008 doorzet. Aan de daling van het aandeel jongeren in de beroepsbevolking is rond 2006 een eind gekomen. De verwachting is dat deze groep tot 2012 een bescheiden groei kent. 11