3e jaargang nummer 1 zomer 2010 Postadres Postbus 122, 9400 ac Assen Netwark Natuur Inhoud pag 2 > Veel reuring in Natura 2000 pag 3 > Water en Natuur; een samenspel pag 4 > Stikstof tot nadenken pag 6 > Beheerplan Mantingerzand in de stijgers pag 8 > Genieten van de natuur in Drenthe Gezamenlijk de schouders eronder! Dat Natura 2000 hoog op de agenda staat, blijkt onder meer uit een gesprek ik onlangs had met Eurocommissaris Potocnik, de LNV-minister Gerda Verburg, LTO en Natuurmonumenten. Centraal onderwerp van dit gesprek was de uitvoering van de Europese natuurregelgeving in een drukbevolkt land als Nederland. De Eurocommissaris benadrukte dat we als Nederland zelf invulling kunnen geven aan de wijze waarop we de biodiversiteit in stand willen houden. Hij vindt dat erg belangrijk, maar wil ook ruimte geven voor zowel behoud als ontwikkeling. Alle betrokkenen zagen meerwaarde om via gebiedsgericht werken tot een passende aanpak te komen bij het desbetreffende Natura 2000-gebied. De organisatie rondom de Natura 2000 gebieden is al een tijdje in volle gang. Over het wel en wee heeft u in de afgelopen twee nieuwsbrieven al het nodige kunnen lezen. Ook op www.drenthe.nl/natura2000 kunt u de ontwikkelingen volgen. Eerder hebben provincies samen met de Minister afgesproken vaart te zetten achter de realisatie van beheerplannen Natura 2000. Het doel blijft om eind dit jaar het gros van de beheerplannen in ontwerp klaar te hebben. Het is voor mij van wezenlijk belang dat we met alle betrokkenen op constructieve wijze de acht Drentse beheerplannen vormgeven. In de beheerplannen wordt vastgelegd welke maatregelen we moeten nemen om kwetsbare natuur te beschermen en zo de achteruitgang van de biodiversiteit een halt toe te roepen. Ik vind het belangrijk dat ook de sociaal- economische activiteiten in en om de gebieden in deze beheerplannen een expliciete plaats krijgen. We kijken dus niet alleen naar de kosten, maar willen ook zeker de baten in beeld brengen. Dit zorgt voor een goede balans tussen de bescherming van de natuur en (economische) activiteiten in de gebieden en levert bovendien inzicht op het ontwikkelingsperspectief voor ondernemers. Momenteel werken zowel Rijk alsook provincies aan de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS). Die moet er voor zorgen dat de stikstofneerslag in de natuurgebieden afneemt en tegelijkertijd ruimte biedt voor (economische) bedrijvigheid. In Drenthe werken we ook met de maatschappelijke organisaties aan een provinciaal beleidskader ammoniak. Ik streef er naar om ons beleidskader parallel aan het landelijk beleid op te pakken. Met name voor de agrarische sector is duidelijkheid over de voorwaarden waaronder zij een vergunning kunnen krijgen noodzakelijk. Ik vertrouw erop dat we er gezamenlijk de schouders onder blijven zetten om de Natura 2000-gebieden te beschermen. We willen immers allemaal blijven genieten van de waardevolle natuurgebieden in Drenthe. Rein Munniksma, gedeputeerde landelijk gebied, natuur en landbouw
2 Zomer 2010 Veel reuring in Natura 2000 Door Laura van Dijk Ik neem u eerst even mee terug in de tijd. Regelmatig vertel ik kort iets over de ontwikkelingen in het dossier Natura 2000 op onze website, maar in augustus 2009 bent u voor het laatst met een nieuwsbrief en een avond geïnformeerd over de stand van zaken in Natura 2000. Vlak na de informatieavonden was er een belangrijke peildatum: op 1 september 2009 moesten de conceptbeheerplannen gereed zijn, waarmee we de Minister van LNV konden adviseren over (met name) de grenzen en doelen van de Natura 2000-gebieden. En dat is gelukt! De conceptplannen waren op tijd klaar om aan de Minister te worden overhandigd. Maar daarmee is het werk nog niet gedaan. Terwijl we de definitieve aanwijzingsbesluiten van de Minister afwachten, gaan we verder met het schrijven aan de beheerplannen. Zoals we in deze nieuwsbrief laten zien, zijn we al een eind op dreef. Daarnaast vertellen wij ook over andere processen die van groot belang zijn voor de beheerplannen. Het gaat hierbij om water en stikstof. Het is goed om u te vertellen dat er op diverse fronten hard gewerkt wordt aan de beheerplannen. Dat geldt zowel voor de provincie Drenthe als voor het Rijk en de waterschappen. U kunt de resultaten nu nog niet zien, maar er gebeurt van alles. Er is veel reuring in het dossier Natura 2000. Hoe gaat het nu verder? Zoals gezegd heeft de provincie Drenthe advies uitgebracht aan de Minister. Inmiddels weten we dat de Minister van plan is om een groot deel daarvan over te nemen bij de afronding van de aanwijzingsbesluiten. De Minister betrekt daarbij ook de zienswijzen, die tegen de ontwerpaanwijzingsbesluiten zijn ingediend. De Minister zal te zijner tijd zelf over de procedure communiceren. Het is op dit moment nog niet duidelijk wanneer we de aanwijzingsbesluiten kunnen verwachten, maar de bedoeling is dat ze allemaal voor het eind van 2010 bekend gemaakt zijn. De provincie streeft er naar om de ontwerpbeheerplannen zo spoedig mogelijk in procedure te brengen na de bekendmaking van de aanwijzingsbesluiten. Klankbordgroep De provincie is intussen verder gegaan met het schrijven aan de beheerplannen. Verderop in deze nieuwsbrief leest u hoe het staat met het plan voor het Mantingerzand. Ook is er een start gemaakt met de plannen voor de gebieden Mantingerbos, Norgerholt en Drouwenerzand. In de tweede helft van het jaar worden de plannen van de overige gebieden opgepakt. Net zoals bij de totstandkoming van de conceptbeheerplannen, is ook nu weer een brede groep van organisaties en belangenvertegenwoordigers betrokken bij het schrijven van de plannen. Extra in het proces is dat we als voorportaal voor de brede informatiebijeenkomsten voor het publiek, voor een aantal gebieden een klankbordgroep formeren. Degenen die hebben aangegeven belangstelling te hebben, worden benaderd om zitting te nemen in een klankbordgroep. Naar verwachting gaat het om bijeenkomsten in de tweede helft van dit jaar. Economie in beeld De Natura 2000-beheerplannen hebben in eerste instantie tot doel om de natuurdoelen te realiseren. Maar daarnaast moet met deze plannen ook de voortzetting van het bestaand gebruik zoveel mogelijk worden gegarandeerd en er moet duidelijkheid komen over ontwikkelperspectief. Het gaat dus niet alleen om ecologische, maar ook om economische belangen. In het beheerplanproces worden ook de sociaal economische aspecten meegenomen. Dat doen we door de belanghebbenden intensief te betrekken bij het opstellen van het beheerplan. En door bij de uiteindelijke keuze van het maatregelenpakket de sociaal-economische aspecten mee te nemen in de afweging. We kijken niet alleen naar de kosten, maar ook naar de baten. Natuur kan immers ook een positieve impuls voor de (regionale) economie betekenen! Dwingelderveld
3 Veenbesblauwtje Water en natuur; een samenspel Door Laura van Dijk Fochteloërveen Water is een belangrijk thema, dat voor alle Drentse Natura 2000-gebieden in meerdere of in mindere mate een rol speelt bij het kunnen realiseren van de instandhoudingsen uitbreidingsdoelen. Bij het realiseren van de waterafhankelijke natuurdoelen heeft de provincie de hulp nodig van de waterbeheerders. Het gaat hier met name om het gewenste grond- en oppervlaktewaterregime (GGOR), verdrogingbestrijding en het realiseren van een goede waterkwaliteit. Zoals Natura 2000 en de provincie bepaalde verplichtingen oplegt, zo hebben de waterschappen verplichtingen ten aanzien van de waterhuishouding binnen hun gebied. Belangrijke verplichtingen die aan Natura 2000 raken, zijn ondermeer de afspraken in het Bestuursakkoord Water en Kaderrichtlijn Water. Binnen Drenthe hebben we voor de beheerplangebieden te maken met vier verschillende waterschappen. Wateropgave In de aanwijzingsbesluiten bepaalt de Minister van LNV welke doelen we per gebied moeten realiseren. In de beheerplannen beschrijft de provincie welke maatregelen nodig zijn om de doelen te kunnen halen en binnen welke termijn. Dit is de natuuropgave. Een aantal natuurdoeltypen is waterafhankelijk. In het beheerplan beschrijven we welke maatregelen nodig zijn om het doel te kunnen halen. Het kan dan gaan om maatregelen gericht op de bestrijding van de verdroging of om het verbeteren van de waterkwaliteit. Dit is onderdeel van de wateropgave waarvoor de waterbeheerders gesteld worden. De verplichtingen voor de waterschappen uit ondermeer de Kaderrichtlijn Water en het Bestuursakkoord Water sluiten deels aan op de natuuropgave, maar niet altijd. Aanpak Dat maakt afstemming van de beide opgaven lastig. Zo kan een Natura 2000-doel een betere kwaliteit vereisen dan op grond van de Kaderrichtlijn Water (KRW) gerealiseerd moet worden. Ook komt het voor dat binnen Natura 2000-gebied wateren voorkomen (bijvoorbeeld vennen) die vanwege de beperkte omvang niet tot de waterlichamen zijn gerekend waarvoor een KRW verplichting geldt. En ook de termijn waarbinnen de verschillende opgaven gerealiseerd moeten zijn, loopt niet gelijk op. Inmiddels hebben we met de Drentse waterschappen afgesproken om ons te richten op wat er op watergebied moet gebeuren om Natura 2000 te realiseren. We hebben een plan van aanpak opgesteld waarin we uitgangspunten en de wateropgave hebben beschreven. Als we het over de uitgangspunten eens zijn, zullen we het op de Natura 2000-gebieden gaan toepassen in de gebiedsprocessen. Overigens is er ook landelijk aandacht voor de afstemming tussen de natuur- en de wateropgave. Ook in dat circuit draait Drenthe mee. Zo kunnen we als overheden van elkaar leren, en dat komt de gebiedsprocessen weer ten goede. De uitkomsten ervan zult u uiteindelijk in de beheerplannen terugvinden. Leekstermeer
4 Zomer 2010 Stikstof tot nadenken Door Gerko Arkema Sinds medio 2009 probeert de provincie in samenwerking met LTO, Natuur- en Milieufederatie, Drents Landschap, Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer en de Melkveehoudersvakbond te komen tot overeenstemming over een Drents beleidskader stikstof. Met het beleidskader richt de provincie zich op het behalen van instandhoudingsdoelstellingen. Dit betekent dat naast stikstofreductie ook gekeken wordt naar aanvullende maatregelen om de kwaliteit van de te beschermen habitattypen te verzekeren. En dat vergunningverlening voor de Natuurbeschermingswet door de provincie op dit moment maar mondjesmaat mogelijk is.
5 Drempelwaarde Er zijn berekeningen uitgevoerd naar de mogelijkheden tot stikstofreductie vanuit de Drentse bronnen en de effecten die de daartoe te nemen maatregelen op de depositie in Natura 2000-gebieden zouden hebben. Een dalende tendens van de stikstofuitstoot komt niet zonder meer tot stand. Bedrijven zullen hun eigen ontwikkelingsruimte moeten creëren. Dit betekent dat ze op termijn nieuwe emissiearme technieken zullen moeten toepassen. Het hanteren van een drempelwaarde (wanneer een bedrijf met zijn ammoniakuitstoot onder de benoemde drempelwaarde blijft, krijgt het niet te maken met aanvullende eisen van de provincie) geeft een groot uitbreidingspotentieel aan stikstofemissie. Een ander gegeven is dat de uitbreidingsbehoefte die in de komende jaren onder de veronderstelde groeiers zal bestaan, lang niet gevoed kan worden door vrijkomende emissieruimte van stoppende bedrijven. Nog geen duidelijkheid Een van de uitgangspunten van beleid is om bij het eventueel invoeren van nieuwe technieken aan te sluiten bij investeringsmomenten in de sector zelf. Dit is de meest efficiënte benadering. Het is lastig manoeuvreren voor de bij het beleidskader betrokken partijen, omdat diverse aspecten een rol spelen. Bedrijven hebben recht op duidelijkheid. Het moet duidelijk zijn wat de voorwaarden zijn voor bedrijfsontwikkeling en op welke termijn dat mogelijk is. Het beleidskader moet vergunningverlening op gang brengen, en tegelijkertijd het behalen van de instandhoudingsdoelen voor de natuurgebieden verzekeren en juridisch houdbaar zijn. De provincie Drenthe wil een breed gedragen beleidskader, dat de steun van natuur(beherende) organisaties en van het LTO en Melkveehoudersvakbond heeft. Ten tijde van het schrijven van dit stuk is met partijen echter nog geen overeenstemming bereikt over het beleidskader. PAS Ook landelijk wordt gewerkt aan een beleidskader: de Programmatische Aanpak Stikstof, kortweg PAS genoemd. Het provinciaal beleid moet hierop aansluiten. De PAS krijgt pas medio 2011 definitief zijn beslag, en benoemt o.a. de stikstofopgave en reductiedoelstellingen vanuit de verschillende bronnen, waarvan de veehouderij ook landelijk gezien de belangrijkste is. Vanuit de PAS wordt tevens duidelijk welke verantwoordelijkheden bij het Rijk en welke bij provincies komen te liggen. En die duidelijkheid is hard nodig, zo is hiervoor al aangegeven. Wij blijven dus met onze maatschappelijke gesprekspartners werken aan een breed gedragen beleidskader.
6 Zomer 2010 Constructieve sfeer helpt bij het opstellen van het plan Beheerplan Mantingerzand Heidespurrie in de steigers Door Hans Dekker en Joop Smittenberg Oud en nieuw heidelandschap In de jaren zeventig van de vorige eeuw lagen er vier heidegebieden geïsoleerd in het landschap tussen Nieuw-Balinge en Mantinge. Het Lentsche Veen, een vochtig heidegebied met vennen, het Hullenzand, een voormalig stuifzandgebied, Martensplek, een deels met bos dichtgegroeide heide. En het Balingeren Mantingerzand, een stuifzandgebied met een prachtig jeneverbesstruweel en de uitgestrekte heide van Zandslagen en Achterste veld. De vier gebieden lagen niet alleen als snippers in een verder agrarisch landschap, maar waren door de ontginningen in de omgeving ook ernstig verdroogd; het water liep er als het ware met straaltjes uit. In 1921 kocht Natuurmonumenten de eerste 25 hectare in het Balinger- en Mantingerzand om de stuifzanden met jeneverbesstruwelen Basterdzandloopkever Heikikker
7 te behouden. Later werden ook de andere gebieden voor een groot deel aangekocht. In 1992 lanceerde de vereniging een plan om de vier gebieden met elkaar te verbinden tot een groot en gevarieerd heidelandschap van ruim duizend hectare. Dat plan is voor een deel gerealiseerd en verder nog in uitvoering. Stuifzand De variatie in het natuurgebied is groot. De nieuwe stukken natuur ontwikkelen zich in de richting van heide, schrale graslanden en bos. Vogels en insecten zijn er in grote hoeveelheden op af gekomen. Ook adders en heikikkers zijn er al gezien. Vanuit Natura 2000 bezien, is behoud en herstel van het habitattype vochtige heide erg belangrijk. Vochtige heide vinden we vooral in de ondiepe slenken, terwijl droge heide op de hoge zandrug uitgebreid voorkomt. Hier en daar ligt nog wat open stuifzand, afgewisseld met heide. Bijzonder zijn de veentjes waarin naast hemelwater ook grondwater toestroomt. Dat draagt bij aan een bijzondere flora en fauna. De noordkant van het Balinger- en Mantingerzand is bijzonder door het eikenbos dat hier ontstaan is op de oude, soms erg hoge stuifzandheuvels. Jeneverbessenwoud In het Balinger- en Mantingerzand vind je stuifzand met jeneverbessen. En niet zomaar wat jeneverbessen, nee, een heel woud. De grillige jeneverbessen hebben allerlei vormen. De jeneverbessen staan zo dicht op elkaar dat ze op een altijd groen oerbos lijken, een jeneverbessenwoud. De struwelen herbergen een rijke flora en fauna. De roodborsttapuit is een veel geziene vogel. De vogels zitten graag hoog in een jeneverbes en hun metaalachtige klikgeluid is onmiskenbaar. Je ziet en hoort er ook boomleeuweriken, boompiepers en geelgorzen en soms jaagt er een boomvalk op libelles en kleine vogels. Brede en goede samenwerking Momenteel past de provincie de teksten aan voor het ontwerpbeheerplan. Het plan wordt helder en to the point, zonder hoogdravende of ingewikkelde taal. De Natura 2000 habitattypen komen uiteraard goed in beeld en er wordt zorgvuldig vastgelegd welke maatregelen nodig zijn om deze typen natuur te behouden en verbeteren. Daarvoor is veel samenwerking nodig, ook al tijdens het opstellen van het plan. Daarom zitten er vertegenwoordigers van veel verschillende organisaties aan tafel, zoals de landbouw, de plaatselijke bevolking, beheerders, de gemeente, de provincie, het waterschap en particuliere grondbezitters. In deze gebiedsgroep praten we bijvoorbeeld over de maatregelen ten gunste van de waterhuishouding in het natuurgebied. Maar ook het terugdringen van de neerslag van schadelijke stoffen zoals stikstof. Zoals het er nu uitziet zijn we rond de zomer klaar met plan, ook voor wat betreft de waterhuishouding. In de gebiedgroep heerst een prettige, constructieve sfeer, die er op gericht is een zo duidelijk en concreet mogelijk plan te maken, waarmee we de eerste zes jaar uit de voeten kunnen. Die dingen waar we nog niet genoeg weten komen in een voorstel voor verder onderzoek, waarvan we de uitkomsten in het volgende beheerplan kunnen opnemen.
8 Zomer 2010 Genieten van de natuur in Drenthe Door Steef Engelsman, ANWB Drentsche Aa In Drenthe valt er voor de recreant veel te genieten in de natuur. Er zijn bossen, heidevelden, verstuivingen, beekdalen en meren en heel veel landerijen. Toch vormen deze verschillende landschapselementen één geheel. Drenthe is immers eigenlijk één groot landschap van beekdalen. Het hemelwater dat zich verzamelt op de hoger gelegen heidevelden en hoogveengebieden stoomt via de Drentse beken in alle richtingen via de buurprovincies naar zee. Bekende beekstelsels zijn die van de Drentse Aa, de Hunze en de Vledder Aa. Op enkele plekken zijn meren gevormd zoals het Leekstermeer en het Zuidlaardermeer. In dit landschap wonen natuurlijk ook mensen. Die hebben er hun dorpen, stadjes en landerijen gevestigd. En als toetje zijn er na de grote ontginning een aantal staatsbossen toegevoegd aan dit landschap. Beekcentrum Het kenmerkende en het onderscheidende van Drenthe blijven echter de beekstelsels en die moeten we daarom beschermen en waar nodig zoveel mogelijk herstellen. Gelukkig wordt op diverse plekken hard gewerkt aan dit herstel. Wat er volgens mij nog ontbreekt, is een belevingscentrum met als thema de beek. Zo n voorlichting en educatief centrum zou ook een uitstekende locatie kunnen zijn voor een natuurschool. Het Drentse-Aa gebied lijkt een logische plek voor dit centrum, maar ook in de ander gebieden zie ik goede mogelijkheden. Trekken Al deze natuur moeten we zeker koesteren. Deze is van groot belang voor de bewoners van onze provincie en onze gasten die van elders naar Drenthe komen om te genieten van al dat moois. Bovendien kun je er prima wandelen en fietsen. Ook voor andere vormen van recreatie zijn er mogelijkheden. Zo kent Drenthe een uitgebreid stelsel van ruiterpaden. En zelfs voor toervaarders is Drenthe een bezoek waard. Het Drentse landschap is daarmee van grote economische betekenis. Het is de trekker die zorgt voor recreatieve en toeristische bedrijvigheid. Europese vertageling In deze context moeten we helder zijn over de betekenis van de zogenaamde Natura 2000-gebieden. Dit zijn natuurlijk belangrijke natuur gebieden, die ook veel te bieden hebben voor de recreatie. Maar het zou niet juist zijn als onze zorg voor natuur en landschap zich zou beperken tot deze gebieden. Voor recreatie en toerisme is het Drentse landschap in zijn geheel van belang. De Natura 2000-gebieden vormen in dit landschap de parels, die soms extra zorg behoeven. Al moeten we natuurlijk ook niet overdrijven. We doen net als of Natura 2000 iets nieuws is. Het is in mijn beleving een Europese vertaling van wat wij in Nederland al kenden als de ecologische hoofdstructuur (EHS). Het zou daarom vreemd zijn als er in deze gebieden op basis van Natura 2000 andere regels voor toegankelijkheid zouden gelden dan die er al waren in het kader van de EHS. En als dit toch gebeurt, is een 100% deugende argumentatie noodzakelijk. Colofon Uitgave Provincie Drenthe, 2010 Postbus 122, 9400 AC Assen Fotografie Hans Dekker, tenzij anders vermeld Grafische verzorging Docucentrum provincie Drenthe