Studiedag Nederlandse Vereniging voor Muziektherapie Stenden Hogeschool Leeuwarden Vrijdag 12 april 2014
Programma 09.15-10.00 Inschrijving, ontvangst met koffie/thee +oranjekoek in de centrale hal 10.00-10.10 Welkom door dagvoorzitter Albert Berman en Head of School SW&AT Alie Schokker in het auditorium 10.10-10.20 Muzikale opening door studenten van de opleiding muziektherapie op Stenden 10.20-11.20 Lezing door Douwe Draaisma, psycholoog 11.20-11.30 Opening MARKT standhouders 11.30-11.45 Koffie en thee wordt geserveerd in de workshoplokalen. 11.45-13.00 Workshopronde 1 13.00-13.55 Lunch en MARKT met standhouders 2
14.00-15.15 Workshopronde 2 15.15-15.30 Koffie thee in de centrale hal met MARKT standhouders 15.30-16.30 Plenair in het auditorium: Papageno samenwerking met Stenden en Stichting Jeugdzorg. 4x elevator pitch over praktijkonderzoeken bachelor/master. panel van praktijkonderzoekers beantwoorden vragen Plenaire afronding door dagvoorzitter. 16.30-17.15 Borrel + hapjes in centrale hal Vanaf 17.15 Is er gelegenheid voor eenvoudige maaltijd in de aangrenzende Canteen 3
Met de titel Muziek, dat ben ik - over muziek en identiteit binnen muziektherapie organiseert de NVvMT in samenwerking met Stenden Hogeschool in Leeuwarden een landelijke studiedag voor muziektherapeuten, professionals in de gezondheidszorg, muziektherapiestudenten en iedereen die belangstelling heeft voor muziektherapie. Centraal thema van deze studiedag is het verband tussen identiteit en muziek, waarbij tijdens twee workshoprondes een grote diversiteit aan doelgroepen aan bod komt. Nieuw dit jaar is de toevoeging van een aantal onderzoekspresentaties in de vorm van een korte elevator pitch vanuit de verschillende muziektherapieopleidingen in Nederland. Gastspreker tijdens de studiedag is Douwe Draaisma, hoogleraar op de Heymans-leerstoel voor geschiedenis van de psychologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. In zijn lezing Mijn tijd was de beste zal hij met een demonstratieexperiment laten zien welke verhouding er is tussen geheugen en onder meer muzieksmaak bij ouderen. In pauzemomenten bestaat er ook voldoende gelegenheid om de markt met standhouders te bezoeken. We wensen je een inspirerende dag toe! Het bestuur van de NVvMT en de werkgroep studiedag 4
Gastspreker Douwe Draaisma Douwe Draaisma (1953) studeerde psychologie en filosofie aan de Universiteit van Groningen. Na zijn studie vertrok hij naar de Universiteit van Utrecht, waar hij in 1993 promoveerde bij Piet Vroon op een proefschrift over de metaforische aard van de taal waarin we over het geheugen denken en spreken (handelseditie: De Metaforenmachine. Een geschiedenis van het geheugen). In 1993 keerde hij terug naar de Universiteit van Groningen als docent theorie en geschiedenis van de psychologie. Draaisma publiceerde onder meer over de geschiedenis van het begrip precisie in de vroege experimentele psychologie (The Age of Precision: F.C. Donders and the Measurement of), het werk van de psycholoog-filosoof Gerard Heymans (1857-1930), William James en de geschiedenis van neurologie en psychiatrie (Ontregelde geesten. Ziektegeschiedenissen). Over het autobiografische geheugen verscheen een drietal boeken: Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt, De heimweefabriek en Vergeetboek. Het boek Waarom het leven sneller gaat als je ouder wordt is bekroond met verschillende wetenschappelijke en literaire prijzen. In 2003 werd Draaisma benoemd tot bijzonder hoogleraar geschiedenis van de psychologie, op een leerstoel van het Archiefen Documentatiecentrum Nederlandse Gedragswetenschappen. In 2010 volgde zijn benoeming tot hoogleraar op de Heymansleerstoel van de Faculteit der Gedrags- en Maatschappijwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Zijn lezing Mijn tijd was de beste gaat over de verhouding die bestaat tussen geheugen en ondermeer de muzieksmaak bij ouderen: Uit geheugenexperimenten blijkt dat mensen tegen hun zestigste naar verhouding het vaakst terugdenken aan de tijd tussen grofweg hun 15 e en 25 e levensjaar. In een demonstratieexperiment zal ik laten zien dat dit reminiscentie-effect ook invloed heeft muzikale smaak. 5
Workshop overzicht Workshop 1A + B Workshop 2A + B Workshop 3A + B Workshop 4A + B In vervoering door nostalgie door Remi Adriaansz van I-dentity naar WE-dentity door Carel van Leeuwen Ben ik dat? door Wico Jansma en Henk Postma Hoe bent U vandaag gestemd? door Jantje van der Wurff Workshop 5A + B Workshop 6A + B Workshop 7A + B Workshop 8A + B Dit lied, dat ben ik door Marlies Brandt Ken je mij? Wie ben ik dan? door Piet Koek Muziek als Krachtpatser door Martina de Witte Let the Children play door Ad de Laat Workshop 9A + B Muziek, dat zijn wij op zoek naar ons betere ik door Cinta Belderbos Workshop 10A + B Uit je veilige modus door Patric Driessen Workshop 11A + B Het ritme, dat ben ik. De harmonie, dat zijn wij samen door Jaap Orth 6
Workshop 1 In vervoering door nostalgie door Remi Adriaansz Remi Adriaansz is muziektherapeut (opleiding Creatief therapeut muziek SPH Middeloo 1978.) met een brede ervaringspraktijk. Hij heeft gewerkt met verstandelijk beperkten (15 jaar), in de psychogeriatrie en geronto-psychiatrie (15 jaar), met Korsakovpatiënten (5 jaar) en zijn huidige werkveld is geriatrische revalidatie: CVA, Parkinson, Huntington, NAH enz. (sinds 2006). Remi is docent en coördinator van de Leergang Ortho-agogische Muziekbegeleiding te Alkmaar en medegrondlegger en gastdocent methodiek van de opleiding Verkorte Route Muziektherapie aan de Stenden Hogeschool te Leeuwarden. Is het de muziek zèlf of is het de daaraan gekoppelde herinnering die je in vervoering kan brengen? Vaak is dit niet helemaal duidelijk, omdat we niet altijd bewust zijn van de emotionele reacties op muziek. Ongeacht waar we ons bevinden, muziek is bijna altijd aanwezig. Het ligt dan ook voor de hand dat we bepaalde muziekstukken met specifieke episodes uit ons leven verbinden. Gezien de verwevenheid van muziek met persoonlijke herinneringen is het aannemelijk dat muziek nostalgische gevoelens stimuleert. Is nostalgie te benutten als therapeutisch middel? Vanuit de ervaring met mensen wier leven door bv een hersenbloeding (CVA) onomkeerbaar is veranderd wordt in deze workshop de positieve werking van deze vorm van muziektherapie uiteengezet en doen deelnemers zelf ervaring op met dit fenomeen. Maximaal aantal deelnemers: 15 7
Workshop 2 Van I -dentity naar We -dentity door Carel van Leeuwen Carel van Leeuwen werkt als muziektherapeut bij de GGZ-Friesland. Sinds anderhalf jaar voor het FACT, ambulante hulpverlening in het kader van psychosebehandeling. Daarvoor was hij verbonden aan het Centrum Specialistische Behandeling, met de focus op trauma- en persoonlijkheid gerelateerde problematiek. Carel is mediumdocent aan de muziektherapieopleiding van Stenden Hogeschool. Daarnaast treedt hij op als wereldmuzikant in Souldada en RemoliNo. Als opleiding combineerde hij het conservatorium met de studie medicijnen. In de Richtlijnen Schizofrenie van het Trimbos Instituut is muziektherapie opgenomen ter bestrijding van negatieve symptomen. Er is in Friesland nu ruim een jaar ervaring met deze keuzemodule. Het doel van de workshop is de deelnemers te laten meemaken wat deze doelgroep ervaart tijdens de muziektherapie. Dit gebeurt aan de hand van het toelichten van een praktijkvoorbeeld en een muzikale werkvorm. Afsluitend wordt er gezamenlijk ingegaan op de vraag waardoor muziektherapie werkt in deze setting. Wat zijn de werkzame elementen en hoe kunnen die misschien meer nadruk krijgen? De sterke relatie tussen muziek en identiteit bij deze cliëntengroep is zeker één van de werkzame elementen. Naast de muziek blijkt de bejegening ook essentieel te zijn. Maximaal aantal deelnemers: 20 8
Workshop 3 Ben ìk dat? door Wico Jansma en Henk Postma Wico Jansma is gedurende 24 jaar als groepsbegeleider actief geweest in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Hij werkt sinds 2004 als muziektherapeut voor NOVO en daarnaast sinds 2009 als muziekagoog voor Promens-Care. Evenals als Henk heeft hij de verkorte route opleiding Creatieve Therapie Muziek aan Stenden Hogeschool in 2012 afgerond. Henk Postma heeft meer dan 30 jaar ervaring in de zorg voor mensen met een verstandelijke beperking; als groepsleider en als bewegingsagoog. Na het afronden van de opleiding Creatieve Therapie Muziek aan Stenden Hogeschool te Leeuwarden is hij sinds 2013 ten bate van genoemde doelgroep ook actief als muziektherapeut. Een cliënt met een verstandelijke beperking is doorgaans afhankelijk van veel hulpverleners. Met het oog op een eenduidige benadering van de cliënt is daarom intersubjectiviteit belangrijk. Muziektherapie kan daaraan bijdragen. In de workshop gebruiken wij videomateriaal uit een muziektherapeutische sessie met een cliënt met een verstandelijke beperking. Wij analyseren de wisselwerking tussen cliënt, muziektherapeut, medium en omgeving. Daarbij worden waarnemingen en interpretaties onderscheiden. Door deze uit te wisselen, worden verschillen hierin bespreekbaar en kunnen we inzichten met elkaar delen. Zo kan uiteindelijk een meer intersubjectief beeld betreffende de cliënt en de omgang met de cliënt ontstaan. Maximaal aantal deelnemers: 20 9
Workshop 4 Hoe bent u gestemd? door Jantje van der Wurff Jantje van der Wurff werkt als muziektherapeut voor Stichting Papageno, in Praktijk Maatsoort, in Muziekprojecten op school met cultuureducatie, heeft een specialisatie met ASS-problematiek opgebouwd en werkt ook als uitvoerend muzikant en componist van theatermuziek. Muziek is vluchtig, maar wat zou er gebeuren als je jouw tonen eindeloos mag spelen. De partituur niet dwingend, maar vloeibaar is geworden? Welke toon past bij jou? Welk akkoord? Waarom? Een queeste naar jouw muzikale (be)ziel(ing). Maximaal aantal deelnemers: 16 10
Workshop 5 Dit lied, dat ben ik door Marlies Brandt Marlies Brandt is muziektherapeut. Zij zit dit jaar 25 jaar in het vak en heeft in verschillende werkvelden gewerkt: psychiatrie, verstandelijk beperkten zorg, ouderenzorg. Sinds juni 1993 is Marlies werkzaam bij Atlant Zorggroep waar zij werkt met verschillende doelgroepen: cliënten met dementie, cliënten met Korsakov, cliënten met de ziekte van Huntington, cliënten met zowel een somatische als een psychiatrische aandoening. Zij geeft zowel groeps- als individuele therapieën. Zij werkt veel met liederen/liedteksten tijdens therapiesessies In de workshop gaan de deelnemers actief aan de slag, zodat zij de verschillende manieren, waarop je met liederen en teksten kunt werken, kunnen ervaren. Er wordt gewerkt met bestaande, vertaalde/geïnterpreteerde en zelfgemaakte teksten. Aan de deelnemers wordt gevraagd om (indien gewenst) een voor hen belangrijk lied mee te nemen. Het kan een mooie verdieping aan de workshop geven om een dergelijk lied als uitgangspunt te nemen om in de workshop nog meer mee te doen. Maximaal aantal deelnemers: 16 11
Workshop 6 Ken je mij, wie ben ik dan? door Piet Koek over zingeving en kwetsbaarheid in muziektherapie Piet Koek, geboren 1973, afgestudeerd in 2003 te Amersfoort. Daarna als muziektherapeut werkzaam in ouderenzorg, verpleeghuiszorg, zorg voor mensen met een verstandelijke beperking, mensen met een visuele beperking en met name de laatste 7 jaar in de revalidatie (Revalidatie Friesland). Piet Koek is altijd bezig geweest met zingeving, vormen van pastorale begeleiding en liturgie, zowel binnen als buiten kerk en georganiseerde religie. Momenteel is hij naast zijn werk in de revalidatie, samen met een psychologe bezig met het oprichten van een kleinschalige praktijk voor advies, begeleiding en ondersteuning bij zingevingvragen en levensloopkwesties. We verkennen hoe zingeving en muziektherapie elkaar raken aan de hand van muziekvoorbeelden, poëzie, praktijkverhalen en werkvormen. Daarnaast ontdekken we hoe kwetsbaarheid een rol mag spelen in ons vak. In mijn werk ervaar ik dat het wezenlijk is dat patiënten zichzelf na een crisissituatie opnieuw leren kennen en aanvaarden. Therapie is dan: mensen teruggeven aan zichzelf. Daarbij moet je zelf echt zijn, jezelf kennen en laten kennen. Dat noem ik therapeutische kwetsbaarheid. Wie je bent, wat je ten diepste, - ook muzikaal - beweegt en raakt, bepaalt wie je als therapeut durft te zijn. Maximum aantal deelnemers: 20 12
Workshop 7 Muziek als Krachtpatser door Martina de Witte Martina de Witte, MMTh en Neurologische Muziektherapeut (NMT), is werkzaam als muziektherapeut binnen de forensische psychiatrische afdeling (FPA) bij STEVIG (onderdeel van Dichterbij). STEVIG biedt diagnostiek en behandeling bij mensen met een lichte verstandelijke beperking (LVB) en psychiatrische problematiek. Daarnaast geeft zij les aan de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen (HAN) bij de Creatieve Therapie Opleiding (CTO). Als lid van de expertgroep multidisciplinaire richtlijnontwikkeling (MDR) van de FVB houdt ze zich bezig met de bestaande empirie van vaktherapieën met betrekking tot verschillende probleemgebieden, stoornissen en/of doelgroepen beschrijven en de vaktherapieën te positioneren in de bestaande GGZ richtlijnen (Trimbos). Hoe kan muziektherapie werken bij mensen met een lichte verstandelijke beperking waarbij emotieregulatie problematiek leidt tot een negatief zelfbeeld en vaak een risicofactor is voor delinquent gedrag? Eigen identiteit, eigen ik, wordt bij hen gevoed door sterke negatieve emoties en faalervaringen. Door hen via muziektherapie te laten ervaren dat er gradaties zijn in emoties, kunnen ze anders in hun eigen schoenen gaan staan. Een presentatie over de samenhang tussen cognitieve beperkingen en identiteitsontwikkeling aan de hand van de resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Dit onderzoek is uitgevoerd binnen de forensische psychiatrie. Zelf ervaren van werkvormen gerelateerd aan de interventie Muziek als Krachtpatser. Tips en Tricks: in gesprek over de werking van muziek bij mensen met cognitieve beperkingen. Maximum aantal deelnemers: 15 13
Workshop 8 Let the Children play door Ad de Laat Ad de Laat is 25 jaar werkzaam in de kinder- en jeugdpsychiatrie (KJP) Herlaarhof te Vught. In 2009 voltooide hij de masteropleiding bij Hogeschool Zuyd. Ad deelt zijn ervaringen binnen de KJP waarbij hij als muziektherapeut werkt met kinderen, groepen en gezinnen. Hij is gespecialiseerd in kinderen met leerstoornissen, emotionele stoornissen en autisme. Aan de hand van casussen en muziekfragmenten geeft hij uitleg over zijn manier van werken waarbij de competenties van kinderen als uitgangspunt dienen. Maximaal aantal deelnemers: 15 14
Workshop 9 Muziek, dat zijn wij op zoek naar ons betere ik. door Cinta Belderbos Cinta Belderbos is afgestudeerd in 1985 als pianodocent aan het Hilversums Conservatorium en sinds 1987 werkzaam als muziektherapeut bij Sherpa in een multidisciplinair behandelteam dat ondersteuning biedt aan mensen met een (verstandelijke/ meervoudige) beperking. Onder andere op KDC De Boemerang in Hilversum. In 2012 studeerde ze af als Master of Arts Therapy aan de Hogeschool Zuyd met als speciaal aandachtsgebied: muziektherapie voor mensen met een ernstige meervoudige beperking. Enkele door veel ouders benoemd toekomstperspectief voor de kinderen waarmee ik werk is: een prettig leven kunnen leiden in verbinding met andere mensen. Die verbinding met anderen is essentieel voor ons mens-zijn maar tegelijkertijd ook een bron van frustratie en geweld. Toch wordt de mensheid als geheel steeds vredelievender volgens psycholoog Stephen Pinker. In deze workshop gaan we (met behulp van bekende muzikale werkvormen) onderzoeken hoe we onze goede en minder goede eigenschappen inzetten om bepaalde doelen te bereiken. Op zoek naar onze innerlijke demonen en engelen (zoals Pinker ze noemt), om hen beter te leren kennen en gerichter in te kunnen zetten. Maximaal aantal deelnemers: 20 15
Workshop 10 Uit je veilige modus door Patric Driessen Patric Driessen is in 2002 afgestudeerd als Muziektherapeut aan de HAN te Nijmegen. Hij heeft 10 jaar gewerkt in de algemene psychiatrie bij Vincent van Gogh te Venray en Venlo. Adolescenten en volwassenen met angst- en stemmingsstoornissen, persoonlijkheidsstoornissen, forensische cliënten en veteranen, Korsakovcliënten en de neurologische afdeling behoorden tot de doelgroepen. Patric heeft cursussen en workshops gevolgd in cognitieve gedragstherapie en schematherapie bij het RINO. Verder heeft hij twee workshops schematherapie voor vaktherapeuten bij Joan L. Farell en Ida A. Shaw in Maastricht gevolgd. Bijna twee jaar werkt hij nu als leidinggevende voor de afdeling Kreative Therapie bij de LVR kliniek in Bedburg Hau (D) waar hij als muziektherapeut ook aan de unit Verslaving verbonden is. In de vrije improvisatie wordt vrij snel duidelijk en vooral hoorbaar wat we allemaal doen om ons op ons gemak te voelen. In deze workshop gaan we op zoek naar de muzikale beschermers die verwant zijn aan de modi binnen de schematherapie van J. Young. Verder ga ik erop in hoe je dit concept in de groepstherapie in kunt zetten. Van identificeren en overdrijven naar uitschakelen en verschuiven. Kom... uit je veilige modus! Maximum aantal deelnemers: 15 16
Workshop 11 Het Ritme, dat ben ik. De Harmonie, dat zijn we samen! door Jaap Orth Jaap Orth is senior muziektherapeut, NMT in Pro Persona bij de afdeling Multi Complexe Zorg op de locatie Wolfheze. Daarnaast is hij docent practicum muziektherapie en supervisor op ArtEZ Conservatorium locatie Enschede. Als je muzikaal aansluit bij de actuele stemming en behoefte van een cliënt, en daarmee een muzikale structuur kan bieden, zal hij zich prettiger voelen en eerder geneigd zijn zich te uiten. Door stapsgewijs samenspel op te bouwen en dit te ondersteunen door systematische inzet van ritme en harmonie, kan een muzikale holding ontstaan, die uitnodigt tot improviseren en experimenteren. In de workshop wordt getoond hoe muzikale parameters zoals ritme en harmonie kunnen worden ingezet om cliënten te stimuleren controle los te laten en zich vrij te uiten in spraak en zang. Maximaal aantal deelnemers: 15-20 17
Onderzoekpresentaties: elevator pitches HS Zuyd (Heerlen): twee alumni (Desirée Simons en Carolene Pessies, in 2013 afgestudeerd) willen graag de posterpresentatie doen over hun afstudeerproject in Zuid-Afrika. HU (Utrecht): nog niet bekend. *ArtEZ (Enschede): Theresa Ziegler (4 e jaars studente) geeft een posterpresentatie over muziektherapie bij de ziekte van Parkinson (haar afstudeerthema). *Stenden Hogeschool (Leeuwarden): docent/muziektherapeute Sonja Aalbers geeft een presentatie over haar master-onderzoek. *HAN (Nijmegen): nog niet bekend. Standhouders tijdens de studiedag Stiggelbout muziekhandel met wereldinstrumenten uit Groningen Studystore met boekenstand, Stenden Hogeschool Leeuwarden Tutti Timbri met houten muziekinstrumenten uit Rotterdam LL Kindermuziekwinkel met muziekinstrumenten uit Nieuwveen 18
Studiedaggegevens Dagvoorzitter Gastspreker Workshopgevers Studiedagafsluiting Werkgroep studiedag Ontwerp logo studiedag Albert Berman Douwe Draaisma Remi Adriaansz Carel van Leeuwen Wico Jansma Henk Postma Jantje van der Wurff Marlies Brandt Piet Koek Martina de Witte Ad de Laat Cinta Belderbos Patric Driessen Jaap Orth Albert Berman Rik Bosch Ton Turkenburg Bert Verbeeten Gemma Emons Rozemarijn Tibben Marijke van Dorp Andrea Liebrand 19
Praktische gegevens Plaats: Stenden Hogeschool, Rengerslaan 8, 8917 DD Leeuwarden, tel. 058-244 14 41. Routebeschrijving: Plan je route via Google Maps. Vanaf station Leeuwarden is de locatie te bereiken met stadsbus 12 (richting Kenniscampus Rengerslaan), + 10 min. Inschrijving: vanaf 9.15 uur Het programma start om 10.00 uur en eindigt om 17.15 uur. Kosten: 95 leden NVvMT / 55 studentleden NVvMT 140 niet-leden / 95 studenten Kosten zijn inclusief koffie, thee, lunch, borrel. Ledenprijs geldt ook voor nieuwe leden. Aanmelding via de webshop FVB en directe betaling via ideal. Ledenprijs geldt ook voor nieuwe leden. Maaltijd: Vanaf 17.15 uur gelegenheid om deel te nemen aan de gezamenlijke warme maaltijd in de aangrenzende Canteen, gerund door hotelschool Stenden, intekening vooraf, kosten 4. Accreditatie: Deze studiedag is geaccrediteerd bij de SRVB. www.registervaktherapie.nl Aantal studiepunten: 2 Organisatie: NVvMT in samenwerking met Stenden Hogeschool Leeuwarden Contact: Rik Bosch, studiedagen[at]nvvmt.nl 20