Taal & Herstel. Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden

Transcriptie

1 Taal & Herstel Jaap van der Stel Lector GGz Hogeschool Leiden

2 Dagelijkse praktijk Psychische zorg is (vooral) praten / toepassing van taal. Staan we hier voldoende bij stil? Verstaan we elkaar wel? Is zorgsector Toren van Babel; gaat veel Lost in Translation? Benutten we alle mogelijkheden van de taal t.b.v. herstel? Hoe werkt de taal van managers en instanties op ons in? Hoe praten we over en met cliënten? Welke discriminaties (re)produceren wij in onze taal; hoe werkt dat stigma s in de hand? Is er wat aan te doen? Kun je je hierin ontwikkelen en is er behoefte aan beleid?

3 Essentie van taal Woorden over dingen krijgen betekenis door de ontwikkeling van concepten.

4 We praten de hele dag. Belang van taal (1) We denken in taal. Taal helpt ons greep te krijgen op onszelf. Taal / gesproken woord is in de psychische zorg het belangrijkste medium voor hulp en instrument voor therapie. Alle reden voor reflectie, en om na te gaan of en hoe dit beter kan en anders moet.

5 Belang van taal (2) Psychische aandoeningen kunnen gerelateerd zijn aan stoornissen in de taal (en spraak) <= bv. autisme, schizofrenie. Ontwikkeling van het talige vermogen van cliënten is mogelijk zeer belangrijk aspect van hun herstelproces. Woorden zijn daden. Ze zijn niet neutraal. Afhankelijk van de context werken ze positief of negatief uit. Taal is gerelateerd aan macht én aan onmacht. Zonder kritische reflectie: risico van reproductie bestaande verhoudingen. Consequenties voor taal in contact cliënt-hulpverlener. Consequenties voor taalgebruik in de zorgorganisatie.

6 Conflicten en misverstanden 1. Neiging woorden (die op zich niks betekenen) te verwarren met de dingen waarnaar ze verwijzen => andere woorden gebruiken? 2. Framing (stempel drukken op perceptie): kan positief uitpakken, maar net zo goed negatief. 3. Taalgebruik kan ongewild sterke (negatieve) emoties oproepen. 4. Beschrijving kan ongemerkt/ongewild samenvallen met evaluatie / conclusie. 5. Woordkeus kan iets te mooi of te lelijk afschilderen => niet realistisch. 6. Verbale en non-verbale communicatie kunnen niet met elkaar stroken.

7 Taal en relevantie Taal is inherent vaag. Maar precies taalgebruik is wel mogelijk. Betekenissen zijn sterk afhankelijk van de context, liggen niet vast. Kwestie is of of de toehoorder (of lezer) de boodschap ervaart als relevant: Zinvol om er aandacht aan te besteden. Komt overeen met verwachtingen, behoeften. Correcte balans tussen: het effect (de betekenis die het heeft voor betrokkene), en de moeite die nodig is om dat effect te bereiken. Opgave is dus: hoe maken we onze taal relevant voor herstel?

8 Essentie van communicatie De context is bepalend voor de mate waarin communicatie (eventueel een interventie) voor deelnemers relevant is.

9 Essentie van hulpverlening De opgave is je voor anderen relevant te maken, gezien hun eigenschappen, behoeften en verwachtingen.

10 Wat kunnen we alvast doen? Correct taalgebruik Streven naar voor iedereen relevant taalgebruik. Stel altijd het subjectkarakter van cliënten centraal. Toetssteen: leef je zo goed mogelijk in in wat woorden/taal voor een ander betekenen. Streef ernaar dat het taalgebruik de participatie bevordert. Spreek bij voorkeur altijd over mensen met. Voorkom als het kan afkortingen (EPA, LVB) en combinaties of varianten ( hij heeft EPA, LVB ers) en afstand scheppend jargon. Praat over mensen alsof ze er zelf bij zijn, of dat het ook over jou had kunnen gaan.

11 Taal en herstel Taal en herstel kunnen elkaar versterken en nodig hebben. Ervaringsdeskundigen benadrukken (ongemerkt?) belang van accuraat en herstelbevorderend taalgebruik. Taal speelt rol (via zelfspraak / innerlijke dialoog) bij zelfregulatie. Taal is essentieel bij het (her)schrijven van levensverhalen. Literatuur, i.h.b. gedichten, nemen belangrijke plaats in <= wijst op betekenis van poëtisch taalgebruik voor zingeving. Vraag: Zou het bevorderen van bijvoorbeeld creatief taalgebruik sommige mensen helpen bij het onder woorden kunnen krijgen van hun ontwikkeling => nieuwe perspectieven?

12 Opgaven Voor professionals en ervaringsdeskundigen: Nagaan of jouw competenties in een voor anderen relevant taalgebruik voldoende zijn. Taal is voortdurend in verandering, alsook de contexten waarin taal wordt gebezigd: ontwikkel alertheid op dit vlak, check of taal voor de betrokkenen nog relevant is, en spreek elkaar aan als nodig. Voor instellingen: Pas principes herstelondersteunende zorg ook toe in het taalgebruik op andere organisatieniveaus en externe communicatie.

13 Het einde