1 Inleiding Door Brecht Warnez Samenvatting: Rechtseconomie 2e Bachelor Rechten, 2008-2009 Prof. B. Depoorter mmv. Prof. B. Bouckaert Samengevat door Brecht Warnez Deel I. Inleiding Door Prof. Depoorter Hoofdstuk 1. Law & Economics: wat? 1. Definitie - Rechtseconomie = toepassing van de economische wetenschappelijke methode op juridische fenomenen o Onderwerp: juridisch o Methodologie: economisch 1 - Onderzoek naar de o oorsprong, o ontwikkeling en o de sociale en economische impact van juridische instellingen 2. Oorsprong - Herkomst: Verenigde Staten (University of Chicago Law School) o Jaren 60 o Aaron Director, later nog enkele nobelprijswinnaars o Europa: 1982: European Association of Law and Economics (EALE) - Geschiedenis van rechtswetenschap o Formalistische benadering Recht als gesloten systeem Niet-juristen begrijpen niets van Onderzoek naar de logische verbanden tussen juridische begrippen o Sociologische jurisprudentie Recht is verweven met sociaal-economische factoren 1 Op het examen geen grafieken, in cursus enkel ter illustratie
2 Inleiding Door Brecht Warnez Twee richtingen Vb. medische aansprakelijkheid - onvoorzichtige dokters nieuwe regels voor - nieuwe aansprakelijkheidregels dokters worden risico-avers Recht uit maatschappij halen o Legal realism Via recht bepaalde sociale doelstellingen verwezenlijken Vb. aansprakelijkheid # ongevallen vermijden Vb. discriminatie vermijden 3. Wat omvat de economische analyse van het recht? - Verklaringen o Voor: Bestaan, Inhoud, Evolutie, Juridische handhaving enz. van recht o Voorbeelden Waarom is wettelijke bescherming van kunstwerken (tot 70 jaar na overlijden auteur) en octrooirechtelijke bescherming van uitvindingen (20 jaar na uitvinding) eerder kortstondig? Waarom is er suppletief en dwingend recht? Waarom worden processen gevoerd? - Voorspellingen o Over sociale werking van rechtsregelen, onder welke condities ze effectief toegepast zullen worden (ex-ante beginsel) Hoofdstuk 2. Historiek 1. Old Law & Economics (1960- ) - Principe: de markt is het doel o Markt in een centrale rol - Voorbeeld: Europees mededingingsrecht: predatory pricing o Doel: goede markt met vrije competitie, geen monopolie Voordeel: o.a. prijzen o Predatory pricing 2 = (groot) bedrijf verkoopt producten aan prijs die verlieslatend is Gevolg: andere (kleine) bedrijven kunnen niet volgen waardoor die failliet gaan Groot bedrijf: geen probleem want veel geld 2 < Eng. plunderend prijzen
3 Inleiding Door Brecht Warnez Werd verboden Grote afdwingingskost: veel onderzoek naar boekhouding o Later onderzoek: gevolgen van predatory pricing Lagere prijzen goed Nadat andere bedrijven zijn uitgedreven: prijs zeer hoog slecht Gevolg: prijzen nieuwe bedrijven de markt binnenkomen Dus: geen gevaar Conclusie: verbod op predatory pricing afschaffen, want grote afdwingingskost Uitz. markt waar je moeilijk kan binnentreden Vb. door hoge vaste kosten - Voorbeeld: ontslagvergoedingen aan managers (CEO s) 3 o Lijken zeer hoog maar zijn toch logisch o Bedrijf bestaat uit relatie tussen principles en agents Principles: eigenaars (aandeelhouders) stemmen in met ontslagvergoeding Agents: uitvoerders (CEO) o Probleem: belangen agent belangen CEO Belang agent: veel aandelen in verschillende bedrijven Dus: wil risico s nemen, want andere aandelen om te compenseren Belang principles: maar in 1 bedrijf Dus: wil risico s nemen o Oplossing: ontslagvergoeding als instrument voor belangenovereenstemming Hoge premie CEO niet gericht op behoud van job neemt risico 2. New Law & Economics (1980- ) - Principe: werking van de markt is belangrijk o Niet bedoeling markt zelf te verbeteren o Maar rechtseconomie is nuttig want markt is interessant middel - Voorbeeld: drugsbeleid o Oorspronkelijk beleid: éénzijdig richten op aanbod (drugsdealers) niet goed Risico drugsdealer (R) prijs (P) Normaal: P V Maar: drugs is verslaving V is inellastisch Gevolg: A niet, wijzigt wel (nl. P en R ) Kleine dealers gaan weg Meer georganiseerde drugshandel o Dus: ook richt op V Vb. opvoeding, campagnes - Voorbeeld: arbeidsdiscriminatie 3 Zie ook voorbeeld p. 4: vergoeding bij echtscheiding
4 Inleiding Door Brecht Warnez o WG 4 zijn tegen zwangere vrouwen moeten we ontmoedigen o Oorspronkelijk beleid: don t ask, don t tell WG mag geen vragen stellen aan sollicitanten over kinderen Maar inadequaat: niet-zwangere vertellen spontaan dat ze zo zijn o Oplossing: recht om te liegen 3. Newest Law & Economics - Principe: hypothetische markten - Voorbeeld: aansprakelijkheidsrecht: probleem van daders die Judgment Proof zijn 5 o Kosten tegen baten afwegen: kosten van ongeval vs. kosten van preventie o Keuze van bedrijf Geen extra voorzorg nemen Preventiekost = 0 en 2% kans op schade van 5.000.000 Verwachte kost = 100.000 Wel extra voorzorg nemen Preventiekost = 20.000 en 1% kans op schade van 5.000.000 Verwachte kost = 50.000 + 20.000 = 70.000 Hier voordelig om voorzorg te nemen o Maar: stel kapitaal van bedrijf slechts 100.000 Geen extra voorzorg nemen Preventiekost = 0 en 2% kans op max. boete van 100.000 (failliet) Verwachte kost = 2.000 Wel extra voorzorg nemen Preventiekost = 20.000 en 0% kans op max. boete van 100.000 Verwachte kost = 20.000 o Gevolg: risicovolle activiteiten in dochterondernemingen, schijnondernemingen o Mogelijke maatregelen Verplichte verzekering Onderneming toch in preventie investeren want premies Voorafgaande waarborg eisen Ex-ante veiligheidsregulering i.p.v. aansprakelijkheid ex-post - Voorbeeld: familierecht: economie van de verlovingsring o Traditie VS: 1/3 van je loon aan verlovingsring geven o Correlatie met geloof: religie $ verlovingsring Christelijk geloof: maagdelijkheid zeer belangrijk praktijk: seks voor het huwelijk 4 5 WG = werkgever(s) We werken hier met louter illustratieve cijfers Op examen geen rekenwerk
5 Inleiding Door Brecht Warnez Probleem: schade voor als ze seks heeft gehad en relatie stopt is zwakke partij: marktwaarde Oplossing: dure ring waarborg Onderscheiden van serieuze en player Hoofdstuk 3. Onderscheid rechtseconomie en traditionele rechtswetenschap - Rechtswetenschap: 3 taken o Beschrijven, o Samenvatten (doctrines), o Voorstellen van (nieuw) recht - Soms lacunes nieuwe regel o Beste zoeken via rechtseconmoie Hoofdstuk 4. Rechtseconomisch onderzoek: twee types 1. Positieve/Beschrijvende analyse: Is-vragen - Waarom hebben we bepaalde wetten? o Vb. strenge auteurswet - Wat zijn gevolgen van bepaalde juridische regelen? o Vb. class actions: kleine eisen samenvoegen Reden: elke kleine eis is lager dan procedurekosten o Vb. octrooi: uitvinders gaan meer investeren in uitvindingen 2. Normatieve analyse: Ought-vragen - Zouden we een bepaalde regel moeten hebben? o Hoe zou iets moeten zijn, doelstellingen stellen o Vb. welke aansprakelijkheid om ongelukken - Hoe evalueren o Bereikt het de vooropgestelde doeleinden? = analyse van de effecten o Is dit efficiënt? = concept - Vb. wenselijk om in te voeren dat overheid proceskosten vergoed in proces? o Mogelijk goed, maar leidt tot toename (roekeloze) rechtszaken 3. Voorbeeld van onderscheid - Advocaten verloning per uur of deel opbrengst proces ( contingency fees )? o Positieve analyse: Uurverloning: advocaten gaan rechtszaken aanvaarden, ongeacht inzet
6 Inleiding Door Brecht Warnez contingency fees: enkel zeken met grote opbrengst o Normatieve analyse: doelstellingen: verlagen proceskosten, verlagen werkdruk werkbanken, ontmoedigen roekeloze processen Contingency fees is best 4. Rol van rechtseconomie bij politieke afwegingen - Normatief: onderzoek plaatsen in hypothetisch imperatief o Beleidsconclusies binnen imperatieven (= maatschappelijk vooropgestelde doeleinden) o Efficiëntie vaak als hypothetisch imperatief Laagst mogelijke kosten - Ook rekening met andere fafctoren Hoofdstuk 5. De methode van de rechtseconomie 1. Efficiëntie: utilitarisme - Cost-benefit analysis: wanneer baten-kosten-afweging a) Maximalisatie van de baten - Utilitarisme 6 : rechtsregelen dienen bij te dragen tot het grootste geluk van een zo groot mogelijk aantal leden van de samenleving - Criteria voor efficiëntie o Pareto-criterium Sociale verandering verhoogt welvaart als niemand iets verliest en minstens één persoon iets wint Pareto-optimaliteit: geen wijziging mogelijk zonder iemand slechter te maken Probleem: altijd verliezers en winnaars o Kaldor Hicks-criterium Sociale verandering is efficiënt wanneer winnaars, verliezers kunnen compenseren b) Minimalisatie van kosten - Vb. ongevallenrecht o Minimalisatie schade (vb. lichamelijk letsel) o Preventiekosten (vb. niet iedereen 20 km/u) o Administratieve kosten (vb. politie) c) Toepassing van het Kaldor-Hicks criterium: Rechtsmisbruik - Vb. nieuwbouw per vergissing 10 cm op grond van buur 6 Het utilitarisme is een ethische stroming die de morele waarde van handelingen afweegt aan het nut (vandaar utilis) voor het geheel (bron: wikipedia)
7 Inleiding Door Brecht Warnez o Geen afbraak wegens rechtsmisbruik - Geen vast criterium: rechters volgens intuïtie o Oplossing: Kaldor-Hicks criterium Wanneer nadelen van rechtsovertreding niet in verhouding met voordelen van rechthouder staan Hoofdstuk 6. Assumpties - Assumptie 7 (a): rationaliteit - Assumptie (b): methodologisch individualisme o Gedrag wordt bepaald door de constante afweging van marginale baten en marginale kosten Vb. rationele misdadiger dronken chauffeur Kijken naar individu en impact van sociale context o Opmerking: bijstelling cognitieve sociologie 8 - Assumptie (c): juridische regelen en sancties als prijzen - vatbaar voor wetten van vraag en aanbod: P Q 9 o Voorbeelden Teveel misdaad zwaar bestraffen Teveel vervuiling belasten Riskant gedrag duurder maken (aansprakelijkheidsrecht) Breken juridische verbintenissen bestraffen o Maar: noodzaak aan balans Vb. octrooien: bestraffen uitvindingen o Vb. productaansprakelijkheid Afwegen van Kosten voor additionele veiligheid impliciete prijs voor kwetsen van consumenten o Vb. witteboordcriminaliteit (frauderen van WG, belastingsontduiking ) Beslissing door afweging potentiële baten en risico van bestraffing Welke verhouding? Oplossing: model van rationele misdadiger Verwachte kost = strafmaat x pakkans Illustratie 500 000 x 50% = 250 000 < potentiële baat = 400 000 Pakkans verhogen of boete verhogen boete want kostelijk 7 8 9 Assumptie = 1. het aan zich toevoegen / 2. veronderstelling Bestuderen mentale processen Q = gedrag
8 Inleiding Door Brecht Warnez Hoofdstuk 7. Basiselementen van een efficiëntie-analyse 1. Aansporing/ontmoediging (incentives) - Ex-ante benadering: hoe juridische uitspraak toekomstig gedrag zal beïnvloeden - Vb. straffen afschrikking 2. Risico allocatie (risk) - Risico bij persoon/instelling die best geplaatst is - Vb. contractrisico: levering olie aan bedrijf lukt niet door oorlog bedrijf ligt stil o Rechter moet risico plaatsen en zeggen wie kosten betaalt Rekening houden met algemene effect o Twee keuzes Bedrijf aansprakelijk bedrijf moet steeds onderzoeken hoe groot risico van oorlog is en wat alternatieve bevoorradingswegen zijn Oliebedrijf aansprakelijk oliebedrijf moet steeds onderzoeken hoe groot risico van oorlog is en wat alternatieve bevoorradingswegen zijn Best in staat om dit te doen 3. Transactiekosten (transaction costs) - O.a. zoekkosten, onderhandelingskosten, afdwingingkosten - Vb. industriële hinder o Milieuschade: 100000 Door filter (30000 ) schade: 0 o Probleem: schade verspreid Opl.: belangenverenigingen erkennen - Vb. nut van suppletief recht in het contractenrecht: reductie van transactiekosten Hoofdstuk 8. Functies van het recht: marktfalingen en coördinatieproblemen - Recht speelt een rol wanneer de markt faalt 1. Monopolie - Monopolie = bedrijf met marktpositie zodanig dat die niet onderhevig is aan concurrentie o Price-taking vs. price-setting o Deadweight losses: consumenten die verloren gaan o Machtsmisbruik - Oorzaken van monopolie o Natuurlijke monopolies Wanneer economisch efficiënt om 1 bedrijf te hebben Vb. spoorwegen best 1 netwerk
9 Inleiding Door Brecht Warnez o Netwerk effecten Door netwerk worden ze automatisch grootste Vb. telefoon: pas nuttig als meerdere mensen Vb. Microsoft Vb. querty: azerty is efficiënter, maar grote leerkost Gevaar: niet afhankelijk van kwaliteit o Situationele monopolies Vb. echtscheidingsprocedures: wie gelukkigst is, kan profiteren Vb. alleen op eiland en 1 schipper passeert o Artificieel Door overheid totstand gekomen Vb. licenties, overheidsbedrijven, intellectuele eigendomsrechten 2. Externe effecten - Vrijwillige transacties: laten we doen o Maar: soms gevolgen voor 3 en Soms positief, soms negatief - Vb. milieuaansprakelijkheid - Voorbeeld: SUV s 10 o Probleem: negatieve externe effecten Veilig voor bestuurder: sterker dan andere auto s Slachtoffers in andere auto s minder veilig o Onderzoek 2 SUV s botsen schade: 10 SUV en lichte voertuig botsen schade: 25 2 lichte voertuig botsen schade 15 o Twee vragen Leiden SUV tot hogere ongevalskosten? Empirische studie: SUV s verhinderen meer fatale ongevallen aan bestuurders, dan ze veroorzaken aan externe bestuurders/passagiers K/H 11 efficiënt Conclusie: ze hebben positief effect op verkeersongevallen Hoe kunnen we SUV-bestuurders de kosten aanrekenen die ze aanrichten aan bestuurders van lichte voertuigen? Aansprakelijkheidsrecht: bijstelling nodig Onvoorzichtig gedrag: onderscheid nodig SUV s moeten voorzichtiger zijn Verkeersregelen 10 11 Sports Utility Vehicle: zware wagen, met vierwielaandrijving Kaldor-Hicks
10 Economische analyse van eigendomsrechten Door Brecht Warnez Boetes aanpassen 3. Asymmetrische informatie 12 4. Collectieve actie 13 Deel II. Economische analyse van eigendomsrechten Door Prof. Bouckaert Hoofdstuk 1. Verschil rechtseconomische en Europees-continentale eigendomsbegrip - Eigendom in Europees-continentaal recht o Art. 544 BW: absoluut recht lichamelijk goed te gebruiken, opbrengst te innen, te vervreemden en vernietigen tenzij wettelijke beperking - Eigendom (property right) in rechtseconomie o Verschil met Europees-continentaal recht Ruimer Analytisch Niet gebonden aan positief recht van 1 land Moet voor meerdere landen gelden o Property right = Institutioneel erkende bevoegdheid dief Actuele of toekomstige bevoegdheid Bevoegdheid van personen, groep of instellingen Lichamelijk of onlichamelijk goed Bevoegdheid tot Toegang Opbrengst Beheer Uitsluiting Overdracht Vernietiging Iedereen die 1 van deze heeft, heeft property right 12 13 Niet in syllabus, wel op powerpoint, voorlopig niet in les Niet in syllabus, wel op powerpoint, voorlopig niet in les
11 Economische analyse van eigendomsrechten Door Brecht Warnez Hoofdstuk 2. Waarom private eigendomsrechten? - Eigendomsloosheid leidt tot o Overgebruik o Suboptimale timing van gebruik = prematuur gebruik o Onderinvestering - Eigendomsrechten heb je in alle rechtssystemen, ook in primitieve o Marckx: primitieve communistische mens zonder eigendomsrecht - Term: publiek goed o Economisch: = waarvan je gebruik niet kan uitsluiten o Recht: = met overheidsinstelling - Waarom eigendom goed? o Uitleg: gemene eigendom niet goed tragedy of the commons 1. Gemene eigendom: tragedy of the commons a) Overgebruik - Verhaal: o Een weide met daarop schapen van 10 boeren Elke boer zet 1 schaap voor zichzelf bij Denkt dat dit geen impact zal hebben Gevolg: overbegrazing - Tabel Aantal schapen Marginale opbrengst Marginale kosten Nettoopbrengst Marginale invloed op Totaal nettoopbrengst (per 10 schapen) (per 10 schapen) (per 10 schapen) waarde land 10 100 10 90 (= 100-10) 0 90 20 100 10 90 0 180 (= 90 x 2-0) 30 100 10 90 0 270 40 100 10 90 0 360 50 80 10 70-50 380 (=?) 60 50 10 40-60 360 70 20 10 10-70 300 80 0 10-10 -80 210 90 0 10-10 -100 100 - Bij eigendomsloosheid o Schapen totdat MO > MK (70-80 schapen) o Waarde land geen belang - Bij eigendom o Rekening houden met waarde land (50 schapen) - Vb. vissoorten: je hebt oude en jonge vissen nodig voor productie o Je mag ze niet allemaal vissen
12 Economische analyse van eigendomsrechten Door Brecht Warnez b) Suboptimale timing van gebruik = prematuur gebruik - Bos met uibaat voor houtwinning: wat is timing voor kappen van bos? - Tabel Tijdsperiode Ontwikkeling opbrengst houthak Ontwikkeling kosten van uitstel Ontwikkeling kosten houthak Ontwikkeling totale netto-opbrengst T1 1000 0 5000-1000 T2 5000 50 7000-2050 T3 10000 300 9000 700 T4 15000 800 11000 3250 T5 20000 1550 13000 5450 T6 24000 2550 15000 6450 T7 27000 3750 17000 6250 T8 29000 5100 19000 4900 T9 30000 6550 21000 2450 T10 29000 8050 19000 1950 T11 27000 9500 17000 500 T12 24000 10850 15000-1850 Grootte boom Wachten kost geld, ongebruikt kapitaal Sommige bomen makkelijker kappen - Bij eigendomsloosheid o Kappen als MO > MK (T3) o Men wacht niet, wil snel winst maken - Bij eigendom o Rekening houden met tijd (T6) c) Onderinvestering - Vb. waarde grond door bemesten o Bij eigendomsloosheid: niemand wil die kost dragen, want iedereen profiteert ervan 2. Oplossingen voor de tragedy of the commons - Privatisering o Eigenaar kan kosten niet meer afwentelen op (gedeelte) van groep o Eigenaar internaliseert alle kosten 3. Probleem van collectieve actie - Collectieve actie = probleem van tragedy of the commons o Men vreest dat ander individuen niet zullen inhouden nemen zekere voor onzekere: eigen belang - Prisoner s dilemma o Verhaal: twee beschuldigden in voorarrest Beiden strafvermindering indien ze bekennen, andere dan zwaardere straf Individueel belang te bekennen, gevaar dat andere zal bekennen
13 Economische analyse van eigendomsrechten Door Brecht Warnez Best: zwijgen gebrek aan bewijs o Opbrengst-matrix Verdachte 1 Bekennen Zwijgen -5 Bekennen -5-0,5 Verdachte 2-0,5 Zwijgen -7-1 Indien 1 bekent, andere niet Bekenner: 0,5 jaar gevangenis Zwijger: 7 jaar gevangenis Indien beiden zwijgen: elk 1 jaar gevangenis Indien beiden bekennen: elk 5 jaar gevangenis Hoogst totaal Wanneer ze vrezen verraad te worden -7-1 Hoofdstuk 3. Wanneer ontwikkelen eigendomsrechten zich? - Demsetz: o Onderzoek: Labrador Indianen naar systeem van private eigendomsrechten op bisons 2 redenen: Schaarste: waardewijziging van goederen Oorzaak: bontmantels als luxe-product Oplossing: tragedy of commons voorkomen eigendomsrechten Transactie en omsluitingkosten: beheerskosten private eigendom Westen: geen eigendomsrechten bosgebieden omsluitingskost o Demsetz-criterium: eigendomsrechten ontstaan wanneer kosten < voordelen o Vb. uitbouw grootgrondbezit in VS door ontwikkeling prikkeldraad - 3 categorieën van eigendomsloosheid o Goederen die niemand mag toe-eigenen, zijn van niemand Vb. open zee: van niemand territoriale zee, economische zee Ontwikkeld door Hugo De Groot Voordeel: vrijhandel Nadeel: overgebruik, prematuur gebruik en onderinvestering Oplossing: Visbestanden Fishfarming 14 : digitale vissen, die scholen leiden 14 Bestaat nog niet
14 Economische analyse van eigendomsrechten Door Brecht Warnez ITQ 15 : recht om uit total allowed catch vissen een quota uit te halen, recht kan je verkopen wie efficiëntst vist kan/wil meest bieden voor rechten o Door beleid Vb. zones afbakenen waar je mag vissen (VS) verboden door rb. o In LBC-landen (lage loonlanden) Vruchtbare gronden: wel eigendomsrechten Door kolonisatie: gesystematiseerd Andere: vage recht, eigendomsloosheid Vb. oerwoud Hoofdstuk 4. Het patroon van eigendomsrechten 16 - Private eigendommen goed: als baten > kosten o goederen waarvan verdeling moeilijk is collectieve eigendom: beheer aan iedereen Vb. zee, lucht o Invloed technologie Vb. via satellieten quota s voor visactiviteiten afdwingen richting systeem van private eigendom - Vb. muziek o Afdwingingkosten = kosten voor effectief uitoefenen van rechten van eigenaar Zeer groot door opkomst breedbandinternet o Opl.: auteursrecht door subsidiesysteem vervangen Muziek als publiek goed voor iedereen beschikbaar Hoofdstuk 5. Individueel of collectief? 1. Begrip - Collectieve eigendom o = groep die eigenaar is, kan andere groep uitsluiten Bijkomende kosten o eigendomsloosheid 2. Ideologische discussie (19 e -20 e E) - Links: collectief is best o Tegen egoïsme, groepsbelang primeert o Positief: vb. Kiboetsen (landbouwersgroep) in Israel, religieuze groepen in VS Reden: niet verplicht om in te stappen 15 16 Bestaat wel, o.a. in IJsland Niet in les, wel in syllabus
15 Economische analyse van eigendomsrechten Door Brecht Warnez o Negatief: communisme in China en SU - Rechts: individueel is best 3. The optimal commons a) Theorie - Rechtseconomie: kosten-batenbenadering: the optimal commons o Grafiek o Vb. groep 100 mensen: controle over stuk land Extreme pooling: 1 stuk waarvan alle 100 eigenaar Intermediair: in 10 stukjes verdelen, per stuk 10 eigenaars Extreme fragmentering: alles in stukjes kappen, elk 1 eigenaar o Transactiekosten: : gebruik van groep reguleren Onderhandelingskosten Informatiekosten om tot efficiëntie te komen Handhaving o Exclusiekosten: : eigendom organiseren (grenzen trekken), instituties voor handhaving b) Voorbeelden - New England o Begin 17 e E: gronden in commons van dorpsgemeenschap Door protestanten o Evolutie: : fragmenteren Oorspronkelijk Homogene ideologie (samenhang) + dreigende oorlog met native Americans Dus: transactiekosten poolen Later: Nieuwe volken (o.a. joden) + indianenkwestie opgelost
16 Economische analyse van eigendomsrechten Door Brecht Warnez Dus: transactiekosten en exclusiekosten fragmenteren o 18 e E: individuele eigendom (per familie) - Landhervorming in Indië o Tot jaren 60: oude patriarchen bepalen wie temporele eigendomsrechten kreeg o Congresparty aan macht: iedereen mag over allocatie beslissen (democratisering) Ongewenst effect: privatisering Reden: transactiekosten - The Semi-commons o Eng: Domestic Book: kadaster met alle stukken land o Landbouwgrond: temporeel afwisselen Twee aspecten in landbouw Gewassen Vee Per familie Individuele eigendom: strip voor gewassen Common land: voor vee o 2 e helft 16 e E: systeem valt Intergouvernementele markt: verhandelen landbouwproducten Gevolg: specialisering (niet enkel vee of gewassen) Vb. men gaat muurtjes rond velden trekken Hoofdstuk 6. Beperkingen van de uitoefening van eigendomsrechten - Beginsel: private eigendom efficiëntie welvaartsverhoging o Er zijn uitzonderingen 1. Hinder uit nabuurschap 17 - Activiteiten die hinder voor omgeving genereren o Vb. verbouwingen (geluidsoverlast) o = externe effecten - Externe effecten: 2 soorten o Negatieve: iemand wentelt kosten van zijn gedrag af op ander, maar bekomt wel baten Vb. muziek s nachts als je vroeg moet opstaan o Positieve Vb. genieten van muziek - Recht: oplossing in RS o Men maakt een fout tegen het recht aansprakelijk Art. 1382 BW: foutbegrip 17 Niet in les, wel in syllabus
17 Economische analyse van eigendomsrechten Door Brecht Warnez Art. 544 BW: algemene beperkingen op eigendomsrecht o Men maakt geen fout tegen het recht Stopzetten activiteit als normale evenwicht tussen buren verstoord is Vb. kraaien van haan niet hinderlijk op platteland, wel in stad 2. Ruimtelijke ordening 18 - Preventief: activiteiten groeperen o Vb. industrie niet in woonbuurten Woonbuurt: strengere normen van hinder 3. Onteigening 19 - Verplicht: t.v.v. doelstelling van algemeen nut + gepaste vergoeding o Eigenaar kan geen subjectieve vraagprijs opleggen - Onteigening als oplossing voor transactiekosten en strategisch gedrag o Meestal eigenaars moeten toestemming geven 1 heeft vetorecht vraagt maximale prijs duur o Opl.: vetorecht ontnemen 4. Tragedy of the anticommons - Verhaal/oorsprong o Moskou (jaren 90): handel in kiosken i.p.v. leegstaande winkelruimtes o Reden: eigendomsrechten te sterk gefragmenteerd Veel instanties voor 1 gebouw: verdeelde eigendomsrechten o kiosk in makkelijker = suboptimaal gebruik o Onderzoek door Heller - Anti-commons: fragmentatie van uitsluitingsbevoegdheid - Probleem o transactiekosten ( beslissers) o Complementariteit van uitsluitingsbevoegdheid Veel mensen samen kunnen iemand uitsluiten waarbij hun bevoegdheid complementair is exclusief o Cournot-duopolie: situatie waarin goed maar door 2 firma s geproduceerd zijn en waarbij goed complementair is Vb. linkerschoenfabrikant en rechtschoenfabrikant L en R apart niets waard Als P links, dan V links V rechts P rechts totaalprijs 18 19 Niet in les, wel in syllabus Niet in les, wel in syllabus
18 Economische analyse van eigendomsrechten Door Brecht Warnez Vb. Microsoft: 2 programma s maken die complementair zijn - Voorbeelden in recht o Erfdienstbaarheden (art. 637 BW) Cumulatie van erfdienstbaarheden creëert anti-commons Opl.: art. 710 BW: rechter kan onnodige erfdienstbaarheden afschaffen o Onteigening Als je moet onderhandelen, en slechts 1 over kan veel geld vragen o Intellectuele eigendomsrechten Opl.: dwanglicentie, je moet patent geven Vb. A, B, C-patent al gekregen, D nog nodig en wil niet geven Hoofdstuk 7. Bezit 20 1. Politiefunctie - Beschermen van bezitter tegen gewelddadige ontvreemding - 3 situaties: tabel Positie eiser Positie verweerder Efficiëntie Eigenaar Nu: niet-bezitter Ontvreemder Nu: niet-eigenaar Versterken eigendomsorde Ontmoedigen geweld Niet-eigenaar Ontvreemder Ontmoedigen geweld Nu: bezitter Nu: niet-eigenaar Niet-eigenaar Ontvreemder Verzwakken eigendomsorde Nu: bezitter Nu: niet-eigenaar Ontmoedigen geweld - Probleem: rechter weet niet welke categorie o Maar 1 en 2 zijn goed en 3 komt niet vaak voor Gewone diefstal Dief steelt van dief Eigenaar steelt terug van dief 2. Bewijsfunctie - Bezitter wordt vermoed eigenaar te zijn o Toepassing van regel: wie iets beweert moet het bewijzen Bewijslast valt op eiser - Efficiënt: internalisering van bewijskosten 3. Verkrijgingsfunctie - Na periode wordt bezit omgezet in eigendom 20 Niet in syllabus, wel in les
19 Intellectuele eigendom Door Brecht Warnez - Grafiek o Lange verjaringstermijn Bezitter kan lang bedreigd worden onzekerheid Niet zeker dat je kan houden snel verbruiken Snelle stijging (niet evenredig): mens is risico-avers Daling risico beschouwen we minder waard, dan evenwaardige stijging o Korte termijn bescherming door overheid van eigendom moet je zelf beschermen - Huidige recht: te lange verjaringstermijn - Bezitsregels is een verification rule: makkelijk checken of bezitter eigenaar is o Vb. art. 2279: binnen 3 jaar (roerend goed) o Vb. registreren op kantoor van hypotheekbewaarder Is duur enkel voor vastgoed Nu goedkoper door computer Deel III. Intellectuele eigendom Door Prof. Depoorter Hoofdstuk 1. Definitie - Intellectuele eigendomsrechten = rechten op informatiegoederen en culturele goederen zoals o.m. boeken, muziek, uitvindingen en merken Hoofdstuk 2. Intellectuele eigendomsrechten zijn monopolies 1. Het economisch effect van een intellectueel eigendomsrecht - Verschaft eigenaar recht tot verkoop en uitbating van intellectuele creatie o Exclusieve verkoper o monopolie o bepaalt prijs
20 Intellectuele eigendom Door Brecht Warnez 2. Het effect van monopolie - Welvaartseffect is negatief - Deadweight losses = groep consumenten wordt uitgesloten door de artificieel hogere prijs o Door hoge prijzen en lage productieniveau o Verlies voor maatschappij Maar noodzakelijk (infra) - Schema 21 3. De noodzaak aan juridische bescherming van intellectuele goederen - Probleem o Vaste kosten Vb. onderzoek naar geneesmiddel, boek bedenken o Lage variabele kosten o Lage kopieerkosten Vooral sinds digitale technologie Niet-rivale goederen: als je iets maakt, kan andere gelijktijdig dit maken zonder elkaar te storen vb. als ik een appel eet, kan jij die niet meer eten - Monopolie uitschakeling free ride-gedrag o Vaste kosten doen recupereren Hoofdstuk 3. Auteursrechten 1. Wat is een auteursrecht - Auteursrecht = recht betreffende bescherming van vnl. literaire werken, computerprogramma s, tekeningen, muziek etc. - Duurtijd: : uitdoving 70 jaar na dood van auteur - Geen formaliteitsvereisten 21 Grafiek niet kunnen tekenen
21 Intellectuele eigendom Door Brecht Warnez 2. Uitzonderingen op het auteursrecht 22 - Geen bescherming onafhankelijke creaties van derden o Problematiek: effectief gekopieerd of onafhankelijk gecreëerd? - Citaatrecht = relatief kleine aanhalingen uit auteurswerken zijn toegestaan zonder enige toestemming of betaling o Reden: transactiekosten zou leiden tot culturele verarming 3. Reverse engineering en auteursrecht: een voorbeeld - Jaren 70: IBM had quasi-monopolie voor personal computers - Opkomst nieuwe bedrijven o Probleem: niet compatibel met IBM-computers want auteursrecht - Oplossing: reverse engineering: 2 onderzoeksgroepen o 1 e onderzoekt IBM-computers en code van chips maakt lijst met functies en mogelijkheden van een IBM-computer o 2 e ziet geen IBM-computers en code van chips, enkel die lijst maakt computer op basis van die lijst - Resultaat: nagemaakte computer zonder overtreden auteursrecht o Auteursrecht beschermt enkel tegen kopiëren van expressie Niet het idee zelf Door octrooi Maar geen octrooibescherming voor software 4. Kritiek a) Te veel bescherming? - Steeds uitbreiding o Langere duur o Verbod op kopieertechnologie o Terwijl distributie net goedkoper wordt Door technologie Vb. waarom platenfirma s beschermen, terwijl cd s maken goedkoper wordt - Reden uitbreiding: public choice verklaring o Rent-seeking theorie: homogene groep Politici zijn onderhevig aan drukkingsgroepen en stemmen Publiek = heterogene groep want verschillende smaken Platen en filmindustrie = kleine homogene groep drukkingsgroep o Ongelijke voordelen bij uitbreiding 22 Er zijn er meerdere, wij enkel twee voorbeelden
22 Intellectuele eigendom Door Brecht Warnez b) Wijze van afdwinging - Vb. internet o Absoluut verbod uitwisselen muziek o Verbieden van file-sharing technologie o Rechtszaken tegen studenten 1. Eigendomsrechten, techologie en intellectuele eigendomsrechten - Invloed technologie op beheer en uitbating van intellectuele eigendomsrechten o Waarde intellectueel goed stijgt Vb. originele CD waard na introductie CD-branders o Afdwingingskosten door technieken tot opslaan, samenvatten en kopiëren van muzek 2. Betekent digitale technologie het einde van de muziekindustrie? - Verkoop vooral dichtbij universiteiten o Reden: veel download activiteiten op campussen o Maar ook: legaal kopen via itunes etc. - Blootstellingseffect: argument pro file-sharing o Consument gaat na beluisteren van MP3 over tot het kopen van een CD o verhoogt de nutsbeleving van een CD Draagt bij totwelvaart 3. Tegengaan van illegaal downloaden - Nerds in de gevangenis? o Technological Evasion = technologische ontwijking van vervolging o Technological Avoison = technologische ontwijking van juridische aansprakelijkheid Vb. evolutie: Napster Kazaa Bittorrent Napstar: veroordeeld want ze hadden controle over het downloaden Kazaa: heeft geen controle over het downloaden, toch aansprakelijk want objectief bewijs Bittorrent o Conclusie: technologie verbieden lukt nooit Kat- en muisspel tussen juridische AS en nerds - Studenten in de gevangenis? o Schaal van misbruik: snowball effect Als je mensen wil afschrikken, moet je hoge boetes opleggen Rationele misdadiger weegt kosten en baten af van misdrijf Pakkans x verwachtte straf o Rol van sociale normen Sticky norms