VNP KONINKLIJKE VERENIGING VAN NEDERLANDSE PAPIER- EN KARTONFABRIEKEN PAPIER EN KARTON PAPER AND BOARD

VNP KONINKLIJKE VERENIGING VAN NEDERLANDSE PAPIER- EN KARTONFABRIEKEN PAPIER EN KARTON PAPER AND BOARD 1

Koninklijke VNP Vereniging van Nederlandse Papier- en kartonfabrieken Kruisweg 761, 2132 NE Hoofddorp Postbus 731, 2130 AS Hoofddorp www.vnp-online.nl MADE IN HOLLAND

Inhoud Voorwoord 5 De industrie door de jaren heen 7 Biobased economy Op weg naar een groene economie De toekomst van de biobased economy De papier- en kartonindustrie in de biobased economy Overheid zet in op biobased economy Biobased economy in de samenleving 25 28 36 40 50 54 Made in Holland Bedrijfsprofielen 75 Co-creatie Slimme slanke ketens 117 122 VNP In de media 126 Issues 128 Bestuur, Bureau, Partners en Leden Koninklijke VNP 145 Het jaar 2010 in cijfers 157 2011 Koninklijke VNP, Vereniging van Nederlandse Papier- en kartonfabrieken Royal Netherlands Paper and Board Association Interessante links Colofon 178 180

MADE IN HOLLAND Graag bieden wij u hierbij het jaarverslag 2010 van de Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier- en Kartonfabrieken (VNP) aan. In dit jaarverslag, deze keer in de vorm van een informatieve gids, zoomt de sector in op de biobased economy, daarnaast een kort stukje historie, gevolgd door de innovatieve aanpak van de Nederlandse papieren kartonindustrie, aanpak van buiten de papierketen en visies vanuit de overheid en de wetenschap. Daarnaast treft u het bureaudeel aan waaronder de issues en de statistieken. 7 Meer hierover leest u allemaal in deze Made in Holland gids. Kortom, we nemen u graag mee in de wereld van de biobased economy, de toekomst! Wij wensen u veel leesplezier toe! Drs. M.J. Hartvelt Voorzitter Koninklijke VNP Ir. G.J. Koopman Directeur Koninklijke VNP

8 9 DE INDUSTRIE DOOR DE JAREN HEEN

10 11 De geschiedenis van het ontstaan en de productie van papier gaat ver terug in de tijd. Om precies te zijn was dit 105 na Chr. Papyrus=Papier Papier ontleent zijn naam in basis aan de papyrusplant, een moerasplant die voornamelijk groeit langs de rivieren in Azië. De Babyloniërs, Egyptenaren en Romeinen ontdekten dat zij uit de plant papierachtig materiaal konden maken. Dit door strengeldelen en bladeren als een vlechtwerk samen te pletten. Het maken van papier op basis van plantaardige vezels is ontdekt in China. Dit is toe te schrijven aan de Chinese keizerlijke ambtenaar Ts ai Lun, die ongeveer 105 na Chr. uit textielafval en een bast van een moerbeiboom het eerste blad papier wist te maken. Hij probeerde door het nat stampen van boombast, hennep, zijde en visnet een vezelbrij te maken, welke na het verdunnen met water kon worden vervilt tot papier. Deze productietechniek werd vanuit China via de Arabieren naar Europa gebracht.

12 13 In Europa werd papier van lompen gemaakt in papiermolens. Van Europa maken we graag een sprong in de tijd naar Nederland. De eerste Papiermolen In het Zuiden van Nederland bouwde men rond 1400 de eerste papiermolens. In het Noorden werd in 1585 de eerste papiermolen in de buurt van Dordrecht gebouwd. Op de Veluwe, waar veel snelstromende beken en sprengen waren, belangrijk voor watermolens voor o.a. de papierfabricage, kwam deze industrie op in de 17e eeuw. Er ontstond tegelijkertijd een nieuw beroep, dat van de voddenman. Hij kocht in de dorpen en steden lompen op, om ze door te verkopen aan de papiermolens. Bij de toename van de productie en het belang van de drukpersen ontstond een zodanige schaarste aan lompen, dat die door verschillende staten als strategische grondstof werden beschouwd en daarom niet mochten worden uitgevoerd. De Schoolmeester Oorspronkelijk stonden er zo n 60 door wind aangedreven papiermolens in de Zaanstreek. De Schoolmeester is de laatste die in de Zaanstreek is overgebleven. De molen werd oorspronkelijk bemand door 13 man vast personeel en 5 tot 10 voddenscheursters. Deze werden per kilogram betaald. De molen vervaardigt Zaansch Bord, in diverse kleuren, diktes en formaten. Dit papier wordt onder andere gebruikt door boekbinders en kunstenaars. Al het papier wordt vervaardigd van lompen, textielafval, vlas en hennep. Het productieproces is te volgen van grondstof tot eindproduct. Het doel van deze papiermolen is het ambachtelijk vervaardigen van papier en zo de laatste (wind)papiermolen ter wereld te behouden. www.zaanschemolen.nl, Guispad 3 te Westzaan, geopend: ma-vrij 10.00 tot 16.00 uur en op afspraak

14 15 Middelste Molen De Middelste Molen in Loenen op de Veluwe, sinds 1622, is de enige professioneel werkende papierfabriek in Nederland die wordt aangedreven door een waterrad en een stoommachine. De zuivere grondstoffen bestaan uit: katoen, linnen, hennep en cellulose van naaldhout. De geringe draaisnelheid van de papiermachine uit 1887 en het zachte Veluwse beekwater vormen de basis voor dit traditionele kunstenaarspapier. Pas in de Middeleeuwen kwam de techniek van het papierscheppen naar Europa. zomer en te weinig in de winter), was een regelmatige productie niet het hele jaar mogelijk. Met de komst van de stoommachine en later elektriciteit ging men over op machinale productie en kon men ook tijdens de wintermaanden blijven produceren. Met de stoommachine was er bovendien ook warmte beschikbaar om het papier snel te drogen. De Middelste Molen is de enige authentieke door waterkracht aangedreven producerende papierfabriek in Nederland. De productie, enige malen per week, gebeurt zowel machinaal als met de hand. Het proces is nog steeds hetzelfde als bijna 400 jaar geleden. Door de uitvinding van de boekdrukkunst werd de vraag naar papier steeds groter. De papierindustrie op de Veluwe ontwikkelde zich goed en rond 1740 zijn er op de Veluwe 168 papiermolens. Zowel voor de aandrijving van de molen als voor de productie van het papier gebruikte men het water van de Loenense beek. Doordat de watertoevoer niet constant was (veel water in het voorjaar en in de herfst, minder in de www.demiddelstemolen.nl, Kanaal Zuid 499, Loenen De papierwinkel is open van woe t/m za van 10.00 tot 16.00 uur.

16 17 Papier scheppen Allereerst werden door een groep van 6-8 vrouwen de lompen kapot gescheurd. Dat was een vies en hels karwei. In de papiermolen werden de lompen gesorteerd. De lompen werden in stroken gesneden, gekookt in een ketel of kuip met water en een beetje loog, net zolang tot de lompen zacht werden. Vanuit de kookketel ging het in de hamerbak waar het werd verpulverd. Urenlang stampten grote houthamers, aangedreven door waterkracht, de lompen tot kleine vezeltjes die zich vermengden met het water. Dan was de papierpap, ook wel pulp genoemd klaar. Later werd de hamerbak vervangen voor de kollergang. In 1680 vond men een machine uit die het maken van papierpap, een mengsel van vezels en water (pulp genaamd), versnelde. Omdat het om een Hollandse uitvinding ging werd de machine de Hollander genoemd. Het was kortweg een houten trommel met daarop messen en messen op de wand waar de trommel doorheen draaide. Door de ronddraaiende beweging werden de vezels verkort en/of gefibrilleerd (opruwen van de vezelwand) afhankelijk van de stand van de messen tot elkaar. Hoe fijner de brij hoe gladder het soort papier. Papier werd per vel geschept. De papiermaker (de schepper) dompelde zijn schepvorm, een houten raamwerk met een bodem van fijn gaas bestaande uit textiel of koperdraad, onder in de kuip met pulp. Als hij hem eruit haalde, moest hij hem eerst heel goed schudden zodat de brij over de vorm verdeeld werd. Daarna gaf hij de schepvorm aan de man (ook wel koetser genoemd) die het laagje papier afkoetste op een laag vilt. Door ieder vel op een laag vilt af te koetsen ontstond er een stapel die daarna zwaar geperst werd. De rest van het water stroomde weg. Tot slot werden de vellen aan droogstokken opgehangen om te drogen. Met mooi weer was je blij, want dan kon het papier in 2 dagen droog zijn, met slecht weer duurde het namelijk soms wel vijf dagen. Althans dit was het geval voordat de stoomdroogmachine uit 1895 in gebruik kwam. Met de stoomdroogmachine is het papier tegenwoordig in een paar minuten droog.

18 19 Na het drogen was het papier nog steeds niet geschikt om bedrukt of beschreven te worden. Het moest eerst nog belijmd worden. Daartoe werden de vellen in een lijmbad gedompeld en opnieuw gedroogd. Daarna werden de vellen opnieuw geperst en op maat gesneden. Hierna was het papier gereed voor gebruik of klaar voor verwerking. Tegenwoordig gebruikt men bij de nog in Nederland overgebleven papiermolens bijna geen vodden en lompen meer. Veel kleding wordt tegenwoordig gemaakt van kunststof. Dit is niet te gebruiken als grondstof voor het maken van papier. Grondstoffen zijn tegenwoordig natuurlijke vezels van puur katoen en linnen, hennep, (cellulose manilla abaca van de bananenboom) en houtcellulose (naaldhout). Opkomst strokarton Strokarton maakte men vroeger van het restproduct stro. Hoewel er tegenwoordig nog amper strokarton wordt gemaakt, was stro ongeveer 100 jaar geleden wel de belangrijkste grondstof om karton te produceren. Tussen 1870 en 1970 werd het met name geproduceerd in de noordelijke provincies Groningen en Friesland en in de aangrenzende Duitse Provincies (waaronder in de stad Leer). De boer als grondstofleverancier Boeren uit Groningen hadden te maken met aanzienlijke stro-overschotten en vervulden zo voor de strokartonindustrie een belangrijke rol als grondstoffenleverancier. De eerste strokartonfabriek opgericht in 1867 te Leeuwarden maakte op deze manier dankbaar gebruik van de landbouwers uit de omgeving.

20 21 De overgang van veeteelt naar akkerbouw zorgde ervoor dat er steeds meer graan werd geproduceerd en daardoor dus ook meer stro beschikbaar was. En al snel kwamen er meer strokartonfabrieken in de Noordelijke provincie en dit maakte Oude-Pekela tot het centrum van strokarton. Wat zich uiteraard vertaalde in een enorme toename van productie. De Eendracht in Appingedam was hier een voorbeeld van. Deze fabriek heeft bijna 100 jaar lang voor werkgelegenheid gezorgd in Appingedam. De fabriek werd in 1908 opgericht als een Coöperatieve Vereniging van boeren, die hun stro niet langer onder de prijs wilden verkopen aan handelaren. De Eendracht (later verder onder de naam Heinzel Paperboard) groeide al snel uit tot een grote onderneming, die van grote betekenis werd voor Appingedam en omgeving. Bron: Op papier gesteld, Bram Bouwens, 2004 De moderne papierfabriek De papiermolens zijn vervangen door fabrieken met papiermachines die meer dan 100 meter lang kunnen zijn. Die maken het papier niet meer vel voor vel, maar in een continueproces wordt een eindeloze papierbaan tot grote rollen opgerold. De machines produceren variërend van enkele tot wel 2000 meter papier per minuut. Dit gebeurt door de, met veel water verdunde, vezels in een continueproces over een eindeloze band van een geweven kunststof zeefdoek te gieten. Aan het einde van de zeefpartij kan geen water meer worden verwijderd met de daar gebruikte methode van onderdruk en gaat de nog natte gevormde papierbaan naar de perspartij. In de perspartij wordt het papier uitgeperst tot ongeveer 50% water en 50% vezels. Om het laatste vocht er uit te halen wordt het papier daarna over grote met stoom verhitte cilinders geleid (dit is het langste deel van de papiermachine). Op het eind van de papiermachine kunnen walsenkoppels er voor zorgen dat de gewenste gladheid wordt bereikt, waarna het

22 23 eindresultaat op een grote (jumbo)rol opgerold wordt. Vaak wordt dan de rol, die tonnen kan wegen, in een nabewerking in kortere en smallere rollen gesneden en als zodanig afgeleverd aan de eindverbruiker, meestal een drukkerij of kartonnage fabriek, die dan het papier op gewenst formaat snijdt en verder verwerkt. Een andere nabewerking is het strijken van een coating op het papier, waardoor bijvoorbeeld een glanzende oppervlakte wordt verkregen, zoals bij magazinepapier. En tegenwoordig is papier overal om ons heen. Je kunt het zo gek niet verzinnen of er zit wel een papiertje of kartonnen verpakking omheen. Of het nu gaat om een velletje kladpapier, de dagelijkse krant of een schoenendoos, maar ook melk- en sappakken, toiletpapier, de gebruiksaanwijzing voor je I-pad, stevig verpakkingskarton en papieren bekers voor de koffieautomaat... het is allemaal van papier en/of karton. In Nederland gebruikt men per persoon ongeveer 225 kilo papier per jaar. De soorten papier zijn flink uitgebreid maar grappig genoeg is het productieproces nauwelijks veranderd. Vezels voor papier en karton Als we teruggaan in de tijd waren de overige gebruikte vezels voor de productie van papier o.a.: grassoorten, suikerriet, bamboe, vlas, stro en esparto en katoen. Bij het gebruik van plantaardige vezels uit grassoorten krijg je te maken met korte vezels in vergelijking met de verse houtvezel. In de zeventiende eeuw experimenteerden wetenschappers en papiermakers met diverse grondstoffen. Een voorbeeld hiervan zijn de experimenten van de Duitse wetenschapper Schäffer. Hij maakte vele papiermonsters op basis van grondstoffen als: wespennesten, brandnetels, boerenkoolstronken, mos en fruitschillen. Later volgden door andere wetenschappers de toepassingen van: suikerbieten, kastanjes, bananenbladeren en zeewier voor het maken van papier.

24 25 Alternatieve grondstoffen Zoals u kunt lezen is papier door de eeuwen heen uit verschillende grondstoffen vervaardigd. Tot ongeveer een eeuw geleden werd papier bijna uitsluitend geproduceerd uit plantaardige non wood vezels. Maar in plaats van alleen natuurlijke producten zoals katoen- en houtvezels te gebruiken is tegenwoordig het grootste aandeel van de grondstof oud papier. Op dit moment wordt zo n 94% van het papier dat we gebruiken weer ingezameld en gerecycled. Daarnaast is katoen nog wel steeds een veel voorkomende vezelsoort. De vezel is lang en sterk, wit en vergeelt niet zo sterk. De industrie gebruikt katoen voor de productie van bankbiljetten, waardepapieren en kunstpapieren. Transities tussen grondstoffen zijn vooral gebaseerd geweest op prijs en beschikbaarheid. In de groeiende biobased economy zal de beschikbaarheid van houtcellulose afnemen en zullen prijzen stijgen. Daarnaast worden ook door andere sectoren technologieën ontwikkeld om agrarische cellulosehoudende grondstoffen te ontsluiten en te benutten. Kortom, de zoektocht naar alternatieve grondstoffen is weer terug van weggeweest. De papier- en kartonindustrie is partner in diverse initiatieven om agrarische reststromen te raffineren tot waardevolle componenten, waaronder cellulose voor papier.

26 27 BIOBASED ECONOMY

Podiumuitspraken Over de biobased economy Groene chemie biedt veel kansen voor ons land maar moet vooralsnog opboksen tegen een ijzersterke, op fossiele grondstoffen gebaseerde chemie. Daarvoor is van de zijde van de Rijksoverheid een heldere, consistente strategie nodig, met een realistische roadmap en fondsen om deze transitie mogelijk te maken, aldus oud-premier Ruud Lubbers tijdens Netwerkbijeenkomst biobased economy, op 7 december 201 in kasteel Groenendaal te Baarn. Juist met hoogwaardige grondstoffen kan op een slimme manier iets worden gedaan, aldus Joop Atsma, Staatssecretaris Milieu 28 29 Nederland kan toegroeien naar een misschien wel volledige biobased economy. Voorwaarde is wel dat de politiek niet te hard trekt aan biomassaverbranding in energiecentrales en met bedrijfsleven en wetenschap inzet op hoogwaardige innovatieve toepassingen. Anders zou de biobased economy niet verder komen dan een veredelde biomassa meestookeconomie. Dat zei VNO-NCW-voorzitter Bernard Wientjes bij de presentatie van de kennis- en innovatieagenda biobased economy, 6 april 2011. Een vraag die we zullen inbrengen is of de ontwikkeling van biobased technologie een nieuw perspectief kan bieden voor kenniswerkers die in andere sectoren hun werk dreigen te verliezen, aldus Catelene Passchier, FNV, SER bijeenkomst 17 december 2010. De biobased economy moet zich ontwikkelen binnen de draagkracht van de aarde. Het toepassen van biomassa moet evident bijdragen aan CO 2 -winst over de hele keten en niet leiden tot directe en indirecte negatieve milieueffecten hier in Nederland en in andere landen, aldus Fokko van Duyne, Stichting Natuur en Milieu en de voorzitter van de voorbereidingscommissie SER bijeenkomst 17 december 2010. Boer heeft toekomst als duurzame bio-econoom, aldus Dorette Corbey, voorzitter Commissie duurzaamheidsvraagstukken biomassa. Het zou goed zijn voor het politieke debat als er meer aandacht komt voor de kern van het bio-economie concept: optimale verwaarding van biomassa en het sluiten van ketens. Rathenau Instituut, maart 2011. Het kabinet Rutte vindt dat Nederland zich op het terrein van innovatie moet gaan concentreren op een aantal zogenoemde topgebieden. De komende jaren wordt 1,5 miljard euro gepompt in onder andere de sectoren water, voedsel, tuinbouw, hightech en chemie. De SER ziet vooral kansen voor toelevering door agrosectoren en voor toepassingen in chemie en hightechmaterialen. Op langere termijn zouden ook energietoepassingen kansen kunnen bieden. Voor die toepassingen is het belangrijk eerst de duurzaamheid goed te borgen, Alexander Rinnooy Kan tijdens SER bijeenkomst 24 februari 2011. Duurzame economie kent geen afval meer. (Bron: www.refdag.nl) Omslag naar bio-economie bij één minister neerleggen. (Bron: EnergieGids.nl, 10-03-2011)

OP WEG NAAR EEN GROENE De biobased economy gaat er komen, sterker nog, de eerste stappen zijn al gezet door de papier- en kartonindustrie. 30 ECONOMIE 31 De Nederlandse papier- en kartonindustrie is koploper in de ontwikkeling richting duurzaamheid en energiebesparing. Zij wil in de komende jaren Afvalloze papier- en kartonindustrie Bioraffinage een begrip Unieke samenwerkingsverbanden Doel DBC deze voorsprong verder uitbreiden. Hiervoor worden sinds 2004/2005 al concrete stappen gezet in de Energietransitie Papierketen. Ontwikkeling en implementatie van innovaties die een drastische reductie opleveren in het materiaal- en energieverbruik over de hele papierketen. Afvalloze papier- en kartonindustrie BIOBASED ECONOMY Door gebruikt papier en karton opnieuw in te zetten creëert men een Cradle-to-Cradle productieketen die bijdraagt aan de energie- en materiaalbesparing. De al bewerkte en geïsoleerde vezels in het oud papier vereisen namelijk veel minder bewerkingsenergie wanneer ze opnieuw ingezet worden voor papierproductie dan verse vezels. Verder leidt recycling tot een verhoging van de beschikbaarheid van hoge kwaliteit verse biomassa (bomen) die nu gebruikt kunnen worden voor andere toepassingsmogelijkheden. Ook overige reststromen zullen worden hergebruikt, leidend tot een afvalloze papier- en kartonindustrie in 2020.

32 33 Volgens de Wetenschappelijke en Technologische Commissie voor de biobased economy gaat de industrie meer dan ooit juist nu gebruik maken van producten die afkomstig zijn van het land. Maar naar verwachting zal tegelijkertijd het belang van de petrochemie gaan afnemen. Lees meer hierover en de Visie van Rudy Rabbinge op pagina 36. Nederland is volgens de WTC in een goede positie om proeftuin voor de groene chemie te worden, waarbij economie, landbouw en innovatie de hoofdrol zullen spelen. Precies de ingrediënten die sinds kort samen het ministerie van EL&I vormen. Nederland lijkt bestuurlijk dus al klaar voor de biobased economy. Lees meer hierover en de Visie van Roel Bol op pagina 50. Bioraffinage een begrip Centraal in de biobased economy staat het concept bioraffinage. Zoals ruwe olie in de petrochemie optimaal wordt benut door scheiding in verschillende fracties, zo laat ook biomassa zich scheiden in koolwaterstoffen (suikers, zetmeel), vezelachtige stoffen, eiwitten, vetten, vitamines, kleur- en smaakstoffen en andere componenten. Die componenten kunnen ieder een aparte toepassing krijgen. Het idee is dat je biomassa op deze manier veel efficiënter kunt gebruiken en een veel hogere economische waarde krijgt dan wanneer de biomassa in ruwe vorm, zonder scheiding in componenten, zou zijn ingezet. Unieke samenwerkingsverbanden Om tot een betere benutting van bio-based grondstoffen te komen bundelt de papier- en kartonindustrie in de eigen keten, vergroot zij haar eigen kennis en maakt de hele keten sterker door samenwerking daarbinnen en daarbuiten. De papier- en kartonindustrie is een samenwerking aangegaan met de agrofoodindustrie. Om elkaars kennis en grondstoffen volledig te

In de groeiende biobased economy zullen steeds meer materialen en energiedragers worden geproduceerd uit biomassa, aldus Annita Westenbroek, Programma Manager Kenniscentrum Papier en Karton en directeur Dutch Biorefinery Cluster. Gebruik biomassa eerst voor hoogwaardige toepassingen, maak van wat overblijft andere hoogwaardige producten en gebruik pas de laatste restanten voor energietoepassingen. Colette Alma, directeur van de Vereniging van de Nederlandse Chemische Industrie (VNCI). 34 35 kunnen benutten zijn de krachten gebundeld in het Dutch Biorefinery Cluster. Aangesloten bedrijven maken hierdoor een sprong voorwaarts in het vollediger tot waarde brengen van biomassa. Daarnaast werken Agro-, Papier- en Chemiesector (APC) samen aan een ketenoverschrijdend initiatief. De papiersector werkt hierbinnen samen aan een concept voor de gezamenlijke productie van hoogwaardige cellulose en biobased building blocks uit ligno-cellulose-houdende reststromen. In bioraffinage, het uiteenrafelen van groene grondstoffen, zijn de samenwerkende bedrijven al decennia gespecialiseerd. De mogelijkheden om groene grondstoffen efficiënter en vollediger te benutten zijn legio: nieuwe vezels en voedingsstoffen, nieuwe grondstoffen voor de chemische industrie en duurzame energie. Voor de Agrofood-sector en papierindustrie, die een substantieel deel van de biomassa in ons land verwerken, is dan ook een sleutelrol weggelegd in de transitie naar een biobased economy. Doel DBC Het Dutch Biorefinery Cluster richt zich op: het creëren van hoogwaardige producten en duurzame, gesloten productieketens. Cascaderen, recyclen en upcyclen zijn de leidende principes. Partners zijn: Royal Cosun, Avebe, FrieslandCampina, Courage, Productschap Akkerbouw en Koninklijke VNP. Naast minder emissies, efficiënter grondstoffengebruik, kostenreductie en energiebesparing, heeft de samenwerking ook tot doel nieuwe businessopportunities te creëren door de gezamenlijke ontwikkeling van nieuwe producten, technologieën en concepten.

Nieuwe media Tweets over biobased economy Food_Biobased Food & Biobased Res. Leuk en duidelijk filmpje over de #biobased economy http:// youtu.be/cbdtzaz3r0y?a #BBE 3 Feb Favorite Retweet Reply WageningenUR wur.nl by Food_Biobased Researchblog: Plantenveredeling is cruciaal voor de transitie van petro- naar biobased economy. Nederland heeft sleutel http://bit.ly/b1shm0 Food_Biobased Food & Biobased Res. RT @AgriScience Vijf miljoen euro voor Centre for biobased economy in Wageningen http://tinyurl.com/4gvjzqu #BBE #Biobased Food_Biobased Food & Biobased Res. werkt aan nieuwe biobased bouwstenen en materialen, samen met 3 universiteiten en 8 bedrijven #Biobasedeconomy #BBE http://bit.ly/httcey 24 Jan Favorite Retweet Reply 36 37 bioraffinage BioBased Innovations #Kansen voor #chemie en #agro in #brabant? http://rewin. nl/nieuws/kansen-voor-chemie-en-agro-429.html 2 Oct Favorite Retweet Reply bioraffinage BioBased Innovations Biotech-sector pleit voor beter vestigingsklimaat http://bit.ly/dlaijt 14 Jul Favorite Retweet Reply FreekvdnHeuvel Freek van den Heuvel by bioraffinage #overheid neem actie, anders verdwijnt industrie uit NL #biobased is oplossing om concurrentiepositie #chemie en #food te versterken 13 Jul Favorite Retweet Reply bioraffinage BioBased Innovations Zeeland, West-Brabant en Oost-Vlaanderen kunnen de leidende regio worden in Europa als het gaat om biobased economie http://bit.ly/dwb6rs 19 Apr Favorite Retweet Reply Biobased Economy en nieuwe media BBE op LinkedIn en Facebook Na de netwerkbijeenkomst van december 2010 is er een biobased economy LinkedIn groep opgericht. Er zijn inmiddels meer dan 350 mensen lid van deze groep en er wordt actief gediscussieerd. Word ook lid van de groep en doe mee! www.linkedin.com (Biobased Economy) Er is inmiddels ook een Facebook groep opgericht. U kunt daar fan van worden en onder andere Biobased gerelateerde Twitterberichten volgen en video s bekijken. www.facebook.com (Biobased Economy) Dagelijks e-paper over biobased economy Dankzij een groeiend aantal Twitteraars is er communicatie over biomass(a) gerelateerde onderwerpen door middel van de hashtag #biochat. Deze club heeft zelfs een dagelijkse E-paper waarin dagelijks circa 400! artikelen, geplaatst door (tot nu toe) 140 internationale twitteraars. De paper is te lezen via: www.paper.li

Visie wetenschap 38 DE TOEKOMST VAN DE BIOBASED ECONOMY Prof.dr.ir. Rudy Rabbinge Universiteitshoogleraar Duurzame Ontwikkeling en voedselzekerheid, Wageningen University, onderdeel van Wageningen UR Bio-economie op macro-, meso- en microniveau Er is een duidelijke samenhang tussen de volgende drie niveaus: op macroniveau betreft het de overgang van petrochemie naar een biochemische industrie. Dit is direct van invloed op materialen en overige producten. Graag wijs ik jullie op het rapport van de Wetenschappelijke en Technologische Commissie (i.o. van ministerie EL&I en onderdeel van het programma biobased economy), dat de verandering van de chemie, landbouw en materialensector - de verschuiving van de petrochemie naar de groene chemie beschrijft en met name daarbij de researchagenda formuleert. 39 Op meso-niveau is het van belang dat sectoren elkaar positief beïnvloeden als belangrijke spelers in de bio-economie. Een concreet voorbeeld hiervan is het Dutch Biorefinery Cluster, waar papier en chemie elkaar al ontmoeten. Op microniveau gaat het er om dat incrementele veranderingen nodig zijn en plaatsvinden doch op systeemniveau de echte innovaties plaatsvinden.

Visie wetenschap Visie wetenschap Om daadwerkelijk een duurzame ontwikkeling te realiseren is een combinatie van het macro- en meso-niveau op topniveau nodig. Denk bijvoorbeeld aan de ontwikkeling naar zonne- of windenergie en nieuwe vormen van cascadering. Zoek verbindingen Door niet alleen op waarden en kansen binnen je eigen keten te focusnen, dit kan ook een kans zijn voor de papier- en kartonindustrie! sen, maar juist verbindingen te leggen met andere ketens of sectoren zijn substantiële stappen mogelijk. Deze manier van denken en het kijken naar de bruikbaarheid van de verschillende onderdelen kost wel tijd! Doe je dit niet dan is de kans groot dat je bezig bent met suboptimalisatie. 4x winsituatie Het aardappeleiwitproject van Avebe-dochter Solanic is een heel goed voorbeeld van een goede win-win-win-winsituatie. Het eiwit heeft vrijwel dezelfde functionaliteiten als dierlijk eiwit. Het geheim achter het eiwit is een scheidingsmethode op basis van absorptie. Het mooie van het systeem van Solanic is dat zij het water niet langer hoeven te verhitten, hierdoor blijven de eiwitten intact en de energiekosten laag. Solanic werkt met verschillende fabrikanten in uiteenlopende productgroepen (zuivel, bakproducten, vlees) samen aan het ontwikkelen van eindproducten. Het nieuwe denken voor de papierindustrie kan zijn van dozen naar ingrediënten. Bio-economisch bedrijfsterrein Een goed voorbeeld is op kleine schaal de agro-industrie met kassen die bijvoorbeeld op hun beurt zorg dragen voor de energiehuishouding van de veehouderij. De afvalstof van een sector kan als grondstof worden ingezet voor de andere industrie. Dit levert een grote bijdrage aan winst voor een beter milieu door minder afval, het benutten van restwarmte en besparen van energie. Kortom het draait om herontwerp van terrei- 40 41 Wettelijke barrières Als je kijkt naar de rol van de overheid zie ik drie belangrijke functies: allereerst is het de taak aan de overheid om het ruimtelijk allemaal mogelijk te maken. Herontwerp van bedrijfsterreinen vraagt ook om een andere manier van denken bij de overheid. Kortom faciliteren als overheid. Vervolgens is het belangrijk om milieuwetten op een hoger niveau te plaatsen. Stuur aan op resultaten, stimuleer een doelgerichte aanpak in plaats van op alleen de methodieken. En tot slot is het ook aan de overheid om garanties te stellen, verleen meer subsidies voor de korte termijn. En vooral, geef ondernemers de ruimte! Samenwerking in de keten kan door concrete acties uit te voeren. Zet een eerste stap nu zo snel mogelijk. Zo denk ik op de korte termijn aan een gezamenlijk ontwerp voor een proefinstallatie. Of de ombouw van de productie-eenheid bij Norske Skog Parenco te Renkum. Het is tijd om de daad bij het woord te voegen, maak keuzes om commitment te krijgen.

Papier- en kartonindustrie DE PAPIER- EN KARTON- INDUSTRIE IN DE BIOBASED ECONOMY BIOBASED ECONOMY 42 43 Benut reststromen Minister Verburg overhandigde papier- en kartonindustrie subsidie-oorkondes Tijdens de netwerkbijeenkomst Bioraffinage op 8 juli 2010 te Den Haag overhandigde Minister Verburg oorkondes aan o.a. de gehonoreerde projecten: grasraffinage, een samenwerking tussen Solidpack en Millvision, het vervolg op Grassaproject in het Noorden (o.a. Eska Graphic Board) en Cellulose-reststromen voor Melkzuur, ingediend door Purac, i.s.m. Crown Van Gelder en Bumaga. Allen kwamen in aanmerking voor een symbolisch certificaat voor het verkrijgen van subsidie. De papierindustrie werkt bijvoorbeeld samen met de chemie- en voedingsmiddelenindustrie en de agrosector. Het afval van de ene tak van een bedrijf is een grondstof voor een ander bedrijf. Een belangrijke transitie heeft al plaatsgevonden in het bewustzijn rondom reststromen. In plaats van een focus op kostenreductie, ligt de focus inmiddels op waardecreatie door reststroomvalorisatie. Energieconversie is een voor de hand liggende optie, maar inmiddels worden ook de waardevolle vezels in reststromen steeds vaker binnen de eigen sector nuttig heringezet. Nieuwe initiatieven gaan nog een stap verder. Zo worden vetzuren geïsoleerd uit proceswater, fijnstoffen geïsoleerd ten behoeve van bioplastics en worden technologieën ontwikkeld om andere waardevolle chemicaliën uit reststromen terug te winnen. Het Biorefinery Programma van de Energietransitie Papierketen heeft 2 actielijnen Valorisatie van de reststromen van de papier- en kartonindustrie: Multi-Product Paper Mills. Vervanging van een significant deel van de huidige houtgebaseerde grondstoffen door alternatieve grondstoffen.