Museum Vaassen Historie

Transcriptie

1 Museum Vaassen Historie

2 1591 Arnhem Jansz. van Aelst 1593 Apeldoorn Johan. van Steenbergen de Jonge (Later in het bezit van Andries en Lodewijk van Aelst zonen van Jansz.) 1597 Hattem Johan van der Schuur 1597 Velp Gerrit Verstappen 1601 Beekbergen Marten Orges "De Tullekensmolen"

3 Marten Orges bouwde in 1606 en in 1613 nieuwe molens in Beekbergen en in Ugchelen. Zijn zoons, Daniel en Paul Martensz. bouwden nieuwe molens in Ugchelen in 1618 en in Paul Martensz. noemde zich later naar zijn moeder: Schut Oudste Veluwse papiermakersgeslachten: Orges - van Aelst - Schut In volgende jaren verrezen tientallen papiermolens op de Veluwe door aanwezigheid van beken en de mogelijkheid tot het graven van sprengen. Type aandrijving van het waterrad Boven-, Midden- en Onderslag

4 Beekwater : Fabrikage van het papier en Aandrijving van het waterrad Waterrad : Drijft de hamerbakken en De hollander aan Hamerbakken : Slaan de lompen (grondstof) uiteen en vervezelen Hollander : Kuip met rol waarop messen (malen van de vezels t.b.v. gewenste eigenschappen)

5

6

7 Met veel water verdunde vezelbrij in een kuip Met zeef scheppen (geschept papier) Kletsnatte vel uit de zeef op een stuk vilt (koetsen) Met pers water eruit persen Droogpers (vlakken) Natte maar redelijke stevige vellen ophangen in droogschuur (gebeurde ook op de bleek) Papier lijmen (voor beschrijf- /bedrukbaarheid) Welke soorten werden gemaakt? (Schrijf-, Druk- en Pakpapier) Het Veluwse boekdrukkerspapier beroemd om zijn witheid. Helder schoon water!

8

9 1650: Apeldoorn centrum van de Veluwse papiermakerij met 28 molens 1740: hoogtepunt van de Veluwse papiermakerij de Veluwe telde toen: 171 Waterpapiermolens 2 Windpapiermolens 1 Watervluchtmolen (combinatie wind/water) (in Heelsum vanaf ca.1836) Bekende namen: Voorslop, stinkmolen f steenbeek en brouwersmolen in apeldoorn. Bovenste-, middelste- en achterste molen in loenen. Kraaiennest, brinkermolens en griftsemolen in Vaassen. Hamermolen in ugchelen. Tullekensmolen in beekbergen.

10 Plaats Aant. molens Aant. arbeiders Apeldoorn Vaassen Loenen Oosterbeek, Renkum, Heelsum Heerde Velp Beekbergen 9 41 Epe 9 21 Dieren 3 21 Ermelo 3 21 Putten 2 4 Brummen 1 7 Arnhem 1 3 Nunspeet Totaal 696 Totaal

11 Rondom Apeldoorn Hellingen oost- en zuidzijde van de Veluwe gegraven sprengen! Onontbeerlijke watertoevoer! Meerdere sprengen voeden een beek, indien een spreng ijzerhoudend is, dan werd een schot in de lengterichting van de beek geplaatst. - Schone waterhelft: t.b.v. fabricage - ijzerhoudende waterhelft : aandrijving waterrad Spreng - bovenbeek - wijer molenvijver (buffer- en bezinkvijver voor vuil en ijzer rodolm ) - molen met waterrad -benedenbeek

12 Veluwe : 1e helft 19e eeuw 4 a 5 arbeidskrachten per molen Bezetting van de molen: Lompenscheurder Schepper en koetser (vaklieden) Papierheffer Kinderarbeid Daardoor lage kosten en dientengevolge kon de concurrentie lang volgehouden worden Werkdagen van 12 uur Boerderij bij de molen

13 Tot 1860 bleef het aantal molens op ca. 129, daarna liep het snel terug. Het einde van de 19e eeuw betekende het einde van het met de hand maken van papier. Oorzaken: - gebrek aan kapitaal - gebrek aan kennis voor de technische veranderingen - lagere prijs van machinaal papier - De overheid en Export naar Ned. Indië ging over op machinaal papier - Van waterrad naar stoommachine - Van schepkuip naar papiermachine - Van lompen naar houtslijp en celstof Het was allemaal te ingrijpend

14 Enkelen schakelden om op de papiermachine zoals Lubbertus van Gerrevink, die in 1838 in Wapenveld als eerste in Gelderland een papiermachine in gebruik nam. (Voorheen Berghuizer papierfabriek) Velen gingen over op wasserijen De schuur voor het drogen van papier werd nu gebruikt voor het drogen van de was Vele molens vervielen en werden gesloopt De laatste schepkuip werd in 1921 in Ugchelen stopgezet.

15 Nederlands openluchtmuseum in Arnhem: de in 1933 geplaatste papiermolen Marten Orges Hier wordt handgeschept papier gemaakt

16 Papiermolen/Fabriek "De Middelste Molen in Loenen: - Lijn handpapierfabricage - Lijn machinale papierfabricage 1622 gebouwd handpapierschepperij 1886 afgebrand en opnieuw gebouw 1890 papiermachine geïnstalleerd Tot 1968 in bedrijf Er werd toen op de papiermachine spijkerpapier gemaakt, ruw dik papier als verpakkingsmateriaal voor de spijkerfabriek. Het fabriekje is nu in eigendom van de vnp en in de stichting middelste molen ondergebracht.

17 Grondstoffen: Celstof en katoenen lompen (schaars) stoomketel op dunne olie Inweek trommel, kollergang, hollander Handpapier machinaal - Stofkuip - stofkuip - Schepkuip - papiermachine - Natpers - rollenpers - Droogrekken - droger - Droogpers Aandrijving: waterrad en stoommachine - waterrad: drijft alleen de papiermachine aan - Stoommachine: drijft overige machines aan

18 Lompentafel Hamerbak Hollander Papierschepper Koetsen en Persen Drogen

19 Presentatie samengesteld voor Museum Vaassen Historie 2013