Leven en verzet in bezet Nederland 90-9 OP ONDER ZOEK IN HET verzetsmuseum Naam/namen...... B datum:... verzetsmuseum g e b o u w p l a n c i u s a m s t e r d a m
0 V A S T E E X P O S I T I E Nederland voor de oorlog De jaren 0 Nederland in de jaren dertig In dit eerste deel krijg je een indruk van Nederland voor de Tweede Wereldoorlog. Je mag van de volgorde van de vragen afwijken; kies een onderdeel waar het niet druk is. JUNI 9 MEI 9 MEI 9 MEI 9 BEVRIJDING NA DE OORLOG A B B I N N E N : Het Nederlandse Koloniale Rijk B O V E N : informatie-eiland B MAART 9 APRIL 9 A JAREN MEI 90 FEBRUARI 9 mei 90 februari 9 D u i t s l a n d v e r o v e r t E u r o p a Duitse inval Het leven gaat door Bestuur Oranje als symbool van verzet De Nederlandse Unie De NSB Censuur/de eerste illegale kranten Eerste anti-joodse maatregelen De Februaristaking maart 9 april 9 D u i t s e o p m a r s s t a g n e e r t Invoering persoonsbewijs Schaarste en distributie Propaganda Jodenvervolging Onderwijs Kerken/vakbonden Cultuur en uitgaansleven (bioscoop) mei 9 mei 9 D e o o r l o g s k a n s e n k e r e n De April/meistakingen Inlevering van radio s Tewerkstelling in Duitsland Studenten Economie Ontsnappingroutes/spionage Onderduikhulp Vervalsingswerk Gewapend verzet Gevangenschap Illegale pers 2 STANDBEELD Vul aan. Het standbeeld maakt duidelijk dat de Nederlanders in die tijd KRANTENKOPPEN Beschrijf de situatie in Europa:. FILMBEELDEN De filmbeelden laten twee kanten van de Nederlandse samenleving zien. Omschrijf.. ZUILEN Nederland is opgedeeld in vier politieke en religieuze zuilen. Elke zuil heeft zijn eigen politieke partij, krant, radio-omroep, verenigingen en zelfs scholen. A: protestants-christelijke zuil; B: katholieke zuil; C: socialistische zuil; D: liberale zuil Welke omschrijving hoort bij welke zuil? Zet de juiste letter in de vakjes. Strijdt voor verheffing van de arbeidersklasse. Heeft zich eeuwenlang achtergesteld gevoeld ten opzichte van de protestanten. looproute vaste expositie naar de wisselexpositie juni 9 mei 9 D e D u i t s e r s t e r u g g e d r e v e n Dolle Dinsdag Bevrijding van Zuid-Nederland De Spoorwegstaking Hongerwinter Illegale verbindingen Financiering verzet Binnenlandse Strijdkrachten Terreur en represailles Voedselhulp. POLITIEKE PARTIJEN In 9 wordt een nieuwe partij opgericht, de Ze beweren: Democratie is De partij blijft klein want de meeste Nederlanders blijven trouw aan hun eigen zuil.. INVAL EN CAPITULATIE Rode vitrine met filmbeelden: op 0 mei 90 valt het Duitse leger aan. Het Nederlandse leger biedt meer tegenstand dan verwacht. Op mei wordt Bevrijding Rotterdam gebombardeerd om het Nederlandse leger tot overgave te dwingen; 900 burgers worden gedood. De Duitsers dreigen meer steden te bombarderen. colofon Op Onderzoek (B) foto s + tekst: Verzetsmuseum Amsterdam, 2007 vormgeving: Ina de Jong, Amsterdam drukwerk: drukkerij Kedde, Amsterdam Verzetsmuseum Amsterdam Plantage Kerklaan 08 CX Amsterdam tel 020-20 2 www.verzetsmuseum.org Na de oorlog Het Nederlandse Koloniale Rijk De Nieuwe Dag meldt de capitulatie (overgave) op [datum van de krant] Voor de capitulatie verlaten de Koninklijke familie en de regering Nederland. In De Standaard staat naar welke stad ze gaan: Een deel van de Nederlanders vindt dat de Koningin haar volk in de steek laat! Anderen vinden het juist verstandig dat ze is vertrokken. En jij? Ik zou het waarschijnlijk wel / niet verstandig hebben gevonden, omdat pagina 2 pagina
Periode mei 90 - februari 9 Duitsland verovert Europa! GERMAANS BROEDERVOLK De Duitse bezetters gedragen zich in het begin vrij correct. Ze hopen dat daardoor de Nederlanders de kant zullen kiezen van Hitler-Duitsland en het nationaal-socialisme. Dat blijkt wel / niet uit de krantenknipsels naast de banier want Stel je voor Zou je bij de Jeugdstorm hebben gewild? Zeker weten / Misschien / Absoluut niet omdat Je woont in Utrecht en ziet de poster Mussert spreekt in Tivoli. Ga je luisteren? IN BELANG VAN DE BEVOLKING Ja / Nee / Weet niet omdat Hitler stelt deze nazi uit Oostenrijk aan als nieuwe baas in Nederland. Zijn naam: Op de grond is AANBLIJVEN? geprojecteerd. Lees de verhalen in beide kastjes. Mij spreekt de keuze van Boot / Frederiks het meeste aan omdat. NIET VOOR PUBLICATIE De Duitsers controleren de kranten en de radio. Het gebruik van de moffenzeef (boven in de vitrine) is een vorm van verzet omdat 2. ORANJE ZAL OVERWINNEN In het begin valt de bezetting mee en ook het verzet ertegen is nog klein. Stel je voor, het is 90 en Nederland is bezet. Zou jij zo n speldje dragen of OZO op de muren schilderen? Ja / Nee / Weet niet omdat Wat maakt de cartoon met de schrijvende handen duidelijk? 7. REGISTRATIE EN ONTSLAG Op de kaart van Amsterdam van mei 9 is te zien waar. TOT SAMENWERKING BEREID De Duitsers schaffen ook in Nederland de democratie af. De enige beweging die naast de NSB mag bestaan is de Nederlandse Unie. Lees tekstbord. Wat hopen de leiders van de Nederlandse Unie te bereiken? In januari 9 moeten alle joden zich laten registreren. Begrijp je waarom bijna iedereen de papieren invult? (Tekstbord 7) Ja / Nee omdat 7 Lees in het kastje de mening van Huib en Jan Drion over de Unie. Ik ben het wel / niet / een beetje met ze eens omdat 8. STAAKT, STAAKT, STAAKT Lees tekstbord 8 bij de ingang van de ruimte en/of beluister het verhaal. Leg uit waarom men de Februaristaking als een keerpunt beschouwt tijdens de bezetting. 8. VOOR VOLK EN VADERLAND De citaten op de wandfoto maken duidelijk waarom De wandfoto laat zien hoe pagina pagina
Periode 2 maart 9 - april 9 Duitse opmars stagneert AUSWEIS BITTE! In de loop van 9 moet iedere Nederlander vanaf jaar een persoonsbewijs (PB) bij zich dragen. (Tekstbord ) Het PB wordt ingevoerd om. MEER DAN 00.000 DODEN In de ruimte achter Café Royale is een tijdlijn met maatregelen tegen de joden. De tijdlijn loopt verticaal door op de tegenoverliggende vitrine. Schrijf twee plekken op die Verboden voor joden worden. Hoe wordt het PB ook vaak genoemd? [Duits] V = VICTORIE De jodenster wordt verplicht vanaf De Duitsers gebruiken radio, krant en bioscoop voor hun propaganda. 2a Op de ronde zuil zie je propagandaposters en op de wandfoto een groot spandoek. In het begin proberen de Duitsers de joden wijs te maken dat ze zich moeten melden om te gaan werken in Duitsland. Hoe kun je dat zien op deze OPROEPING? 2b Waarvan wil de Duitse bezetter de Nederlandse bevolking overtuigen? a. zal de oorlog winnen. b. Sluit je aan bij voor een beter Nederland en Europa. c. Deze vijand zullen we verpletteren: Geef twee voorbeelden. 2a 2c Kijk in de drie vitrines. Van wie is het propagandamateriaal afkomstig? a. Dit materiaal is afkomstig van Wat denk je, zou jij de Duitsers hebben geloofd? Ja / Nee / Weet niet omdat 2b b. Dit is van c. En dit van 2c. ALLES OP DE BON Om sommige producten te kunnen kopen heb je behalve geld ook bonnen nodig. Waarom zijn producten op de bon? Zoek in de wandfoto de vitrine over Remi van Duinwijck. Wat is er met hem gebeurd? Bedenk zelf waarom het bonnensysteem erg lastig is voor onderduikers: Hoeveel joden heeft de verzetsgroep Westerweel gered? Surrogaatproducten (rechter kist) vervangen producten die bijvoorbeeld niet meer geïmporteerd kunnen worden. Geef twee voorbeelden. Hoe is het gebrek aan rubber bij deze fiets opgelost? Waar werd dit dambord voor gebruikt? Naar welk vernietigingskamp gaat de trein vanuit kamp Westerbork in Drenthe? Wat voor briefjes steken er uit de fotowand van de trein? Hoeveel Nederlandse joden zijn er tijdens de Tweede Wereldoorlog omgekomen? Verklaar de speciale koplamp: pagina pagina 7
Periode mei 9 - mei 9 De oorlogs kansen keren MELKSTAKING Russische troepen dringen de Duitsers terug. De Engelsen worden de baas in de lucht. Steeds meer Duitse mannen moeten het leger in. Duitsland heeft arbeidskrachten nodig uit de bezette gebieden. De melkstaking (tekstbord.) breekt uit omdat. VERBERG DE VERVOLGDEN In de loop van de bezetting groeit het aantal onderduikers tot ruim 00.000 in 9. Stel je voor, je bent actief in het verzet en je bent op zoek naar onderduikplekken voor mensen die gevaar lopen. Hoe reageren de drie mensen die hier wonen? Bel aan. Ze zijn bereid mensen in huis te nemen Ze hebben angst en durven het niet Bedenk een overtuigend argument om een onderduiker in huis te nemen: Veel Nederlanders denken lange tijd dat de Duitse bezetting wel mee zal vallen. De Duitse reactie op de melkstaking zorgt voor een keerpunt. Verklaar.. VALSE PAPIEREN 2 RADIO'S ONDER DE VLOER Ga links voorbij de voordeur de ruimte in. Verzetsmensen vervalsen verschillende soorten documenten (tekstbord.8). Waarom vervalsen ze persoonsbewijzen? Kijk in de vitrine. Het kleinste radiootje zit verstopt in een Waarom moet iedereen na de melkstaking zijn radio inleveren? (tekstbord.2). 7. AANSLAGEN EN OVERVALLEN Knokploegen (tekstbord.9) steken bevolkingsregisters in brand omdat 7 Zou jij je radio inleveren? Ja / Nee / Weet niet omdat Wat willen knokploegen buitmaken met gewapende overvallen?. WERKEN IN DUITSLAND In mei 9 moeten alle mannen van 8 tot jaar zich melden voor de arbeidsinzet. Verzetsmensen zijn daar tegen. Waarom? (Zie onder: Melden? Dat nooit!) Verzetsmensen doden Duitsers en landverraders. Hoe reageren de Duitsers op dit soort aanslagen? (Bekijk de roze poster op de wandfoto.) 7a 7b Stel je voor dat jij wordt opgeroepen. Wat zou je doen? Vrouwen zijn actief in het verzet. Noem daarvoor twee bewijzen die je in deze ruimte Ik zou onderduiken en niet in Duitsland gaan werken. kunt vinden: Ik zou naar Duitsland gaan want als je niet gaat en wordt gepakt heb je een veel groter probleem. Ik zou mijn ouders vragen wat ik moet doen en dat advies opvolgen. Ik weet het niet. a. In dit zwangerschapskorset worden vervoerd. b. In de kinderwagen worden vervoerd. 8. LEZEN EN DOORGEVEN! 8. DE GRENS OVER Na mei 90 gaan de grenzen dicht. Toch ontsnappen ruim 9000 mensen uit Nederland. Hoe heet het bouwwerk dat je op de wandfoto ziet? Verzetskranten worden in het geheim gedrukt. Daarop staat de doodstraf. Voor Paula Joachimsthal zijn de verzetskranten belangrijk omdat Hoeveel Trouw-medewerkers zijn in 9 geëxecuteerd door de bezetters? Mensen die - bijvoorbeeld met bootjes over de Noordzee - naar Engeland gaan worden Had je dezelfde keuze gemaakt als Wim Speelman? Ja / Nee / Weet niet omdat genoemd. Hoeveel valse persoonbewijzen heeft de hoofdbezorger van de Trouw? Zoek het koffertje onder de trap. Waarvoor werd het gebruikt? Bedenk zelf een naam voor een illegale krant: pagina 8 pagina 9
Periode juni 9 - mei 9 Duitsers terug gedreven INVASIE Op juni 9 begint eindelijk de langverwachte invasie van Amerikaanse en Britse troepen. Waar komen ze aan land? Weet je hoe deze dag in het Engels wordt genoemd? Nee / ja, namelijk:. HONGERWINTER Na de spoorwegstaking volgt een barre hongerwinter. Zoek in het keukentje twee dingen die ze dan eten. Er is bijna geen voedsel meer. Wat is er nog meer schaars? DOLLE DINSDAG Op september 9 is Antwerpen bevrijd. De Nederlanders zijn op september in een feeststemming omdat. In de vitrine ligt naast het bord een knipkaart. Wat doen NSB ers en Duitse soldaten? Daarmee kunnen kinderen krijgen. Aan de rechterkant van de wandfoto met sneeuwlandschap zit een vitrine. Is de feeststemming achteraf gezien terecht? Ja / Nee Wat werd in dit doosje verstuurd?. BEVRIJD?. VERZET IN DE LAATSTE FASE Dit deel van Nederland is bevrijd in de winter van 9: Wat maakt deze wandfoto duidelijk over het verzet in de laatste fase (tekstbord.)?. SPOORWEGSTAKING De Nederlandse regering in Londen roept in september 9 op tot een spoorwegstaking (tekstbord.). De regering wil dat de Nederlandse spoorwegmensen gaan Wat is de BS (tekstbord.)? staken om Verzetsman Jan Brasser gaat door het leven met verschillende namen en beroepen. Welke? Argument van de Duitse propaganda tégen de staking: naam beroep naam Argument van het verzet vóór de staking: beroep. naam beroep Tot hoe lang duurt de staking? Geallieerde vliegtuigen droppen vanaf augustus 9 containers aan parachutes naar Welke gevolgen heeft de staking voor Paula Joachimsthal (scholier uit Amsterdam)? beneden. Voor wie zijn ze bestemd? Wat wordt er in gedropt? Henk Das zegt: "Verdorie, waarom hebben ze toen niet gestaakt." Waarom zegt hij Hoe kunnen duiven helpen bij de strijd tegen de Duitsers? dat? Welke gevaar lopen ze? pagina 0 pagina
bevrijd! Vanaf maart 9 wordt het nog bezette deel van Nederland bevrijd door geallieerde troepen. Kijk naar de vlaggen en noem drie geallieerde landen:. Ook Nederlandse soldaten in de Prinses Irene Brigade en verzetsmensen strijden mee. Er wordt zwaar gevochten en veel schade aangericht. Vul in (zie tekstbord ): De Duitse troepen geven zich over op landverraders worden opgepakt. NSB-leider Anton Mussert wordt [datum] Wat vind jij van de straf voor Mussert? Een goede straf, want hij heeft zijn land verraden. Onterecht, want je mag best een andere politieke mening hebben. Niet goed, want het is een onmenselijke straf. Jammer, zo komt hij er te makkelijk vanaf. Anders,. De bevolking is blij met de komst van de geallieerde bevrijders, maar de Nederlandse meisjes moeten oppassen voor deze soldaten. Waarom?. Wie is Lien Lisser? Wat overkomt haar als ze terug is in Nederland?. Jan Brasser heeft het feest van de bevrijding niet meegemaakt omdat. De po en het vergiet zijn gemaakt van Daaruit blijkt dat er toen 7 Jezelf een vraag stellen Daarmee begint verzet En dan die vraag Aan een ander stellen Remco Campert, dichter 7. Verzet?! Tegen welk onrecht zou jij je willen verzetten? pagina 2