Derde werkatelier Schermdijk Delfzijl Eemshotel Delfzijl 25 mei 2010 Arjen Bosch www.decoulissen.nl Hans Punter www.hanspunter.nl in opdracht van Jornand Veldman gemeente Delfzijl i
Inhoud Naar een projectplan voor de ontwerpfase 3 Stand van zaken 3 Vragen 3 Presentatie Marjan Datema 4 Opmerkingen 4 Discussiepunten en kansen 5 Deelgroep juridisch 5 Deelgroep aanleg 7 Concluderend 8 Bijlage 1 Schematische ordening definitiefase 9 Bijlage 2 Tekst flapovers 10 Flap deelgroep juridisch 10 Flappen deelgroep aanleg 11 Bijlage 3 Lijst van deelnemers aan het werkatelier 12 Agenda Opening 13.30 Stand van zaken tot nu toe Toelichting Marjan Datema (LNV): Werking van de Natuurbeschermingswet Onderdelen samenstellen voor ontwerpfase Schermdijk Bespreking discussiepunten en kansen Bespreken overige onderdelen Marconi Napraten 16.00 ii
Naar een projectplan voor de ontwerpfase Het derde werkatelier was een inventarisatie van noodzakelijke stappen bij het nader uitwerken van de Schermdijk. Hoe komen we tot een projectplan voor de ontwerpfase van de Schermdijk. Met welke wettelijke procedures moeten we rekening houden. Wat zijn globaal de kosten van het ontwerp. Voor dat laatste punt is een invulling nodig van aanleg, beheer en onderhoud, en een verkenning van noodzakelijk onderzoek en noodzakelijke ondersteuning in de ontwerpfase. Stand van zaken Jornand Veldman schetst kort voor de nieuwe aanwezigen wat voorafging in de eerdere werkateliers en geeft een beeld van het Marconi-project als geheel. Op 12 april kwam de (bestuurlijke) Marconi stuurgroep bijeen. De stuurgroep gaf opdracht om de ideeën uit te werken in voorstel voor de ontwerpfase en stelde twee vragen: Is het mogelijk om versterking van de Schermdijk uit uitbreiding van het haventerrein te financieren? Dit is met Groningen Seaports besproken, maar men heeft daar geen uitbreidingsplannen en acht het idee niet opportuun. Klopt de schatting van een bodemdaling van 35 cm in 2050? Dit is besproken met de secretaris van de Bodemdalingscommissie en de cijfers klopten. De volgende stuurgroepbijeenkomst is gepland op 21 oktober 2010. Vragen In het verslag van het bestuurlijk overleg staat: het principevoorstel (kwelderwal) is bestand tegen maatgevende omstandigheden 2060 en biedt een solide basis voor de komende 200 jaar. Daar ben je toch niet klaar mee en heb je toch hooguit het noodzakelijke verhogen van de primaire kering vertraagd? De uitspraak in het bestuurlijk overleg is gebaseerd op de Deltares rapportage: Een Kwelderwal (strandwal met kwelderwerken) voor Delfzijl, biedt de (anno 2010) wettelijk vereiste veiligheid van de waterkering op een termijn van 2060, zonder dat de huidige hoogwaterkering hoeft te worden verhoogd. Verder stelt Deltares dat je met de kwelderwal een basis legt voor een betrouwbare primaire kering voor de komende 200 jaar. De formulering is dus in lijn met de in de werkateliers besproken Deltares rapportages. De berekeningen zijn globaal, maar het gaat er om dat je met de ontwikkeling van de Schermdijk iets doet waarop je later kunt voortbouwen, zonder de huidige primaire kering te verhogen. 3
Tegenover de sluis in het Zeehavenkanaal zit een uitstulping tegen de oever die de vaarweg versmalt. Zou je die grond kunnen weghalen en in het Marconi-project benutten? Dit lijkt een goede optie om mee te nemen bij de verdere uitwerking. Huidige versmalling Zeehavenkanaal. Voor de oplossing van een opgehoogde Schermdijk met een strandwal en kwelderareaal blijkt veel draagvlak te bestaan. Presentatie Marjan Datema Marjan Datema benadert met een juridische blik de verhouding tussen het Marconi-project en de Natuurbeschermingswet: hoe zit het met de regelgeving? Zij beveelt aan verkennende gesprekken te voeren met vergunningverlenende instanties, een Passende beoordeling uit te werken en er rekening mee te houden dat het bevoegd gezag beslist. Binnen de grenzen van het door Nederland en Duitsland betwiste gebied (zie de kaart op de Marconi-website) is het Rijk bevoegd gezag, daarbuiten aan de Nederlandse kant is dat GS van Groningen. Marjan analyseerde dit en concludeerde dat de provincie bevoegd gezag voor Natura 2000 is. De primaire vraag die je moet beantwoorden is of de Schermdijk significant negatieve effecten heeft op het Natura-2000 gebied Waddenzee. Als je daar iets gaat doen, loop je aan tegen de geformuleerde instandhoudingsdoelen voor het habitattype (estuarium) en verschillende diersoorten (zeehond, verschillende anadrome trekvissen). Als er significante negatieve effecten zijn, moet je de adc-criteria doorlopen: wat zijn de alternatieven (andere oplossingen), wat de dwingende redenen van algemeen belang en de compensatiemogelijkheden van het project. Opmerkingen Voor Delfzijl zou het uitgangspunt moeten zijn dat er een natuurinclusief plan komt, waardoor je vanzelf buiten de adc-criteria blijft. 4
LNV hecht veel waarde aan het Eems-Dollard managementplan. Het zou mooi zijn als de kwelder bij de Schermdijk in dat grotere plan past. Er zijn ook ecologische beheerplannen vanuit de KRW waar je op moet inspelen. De KRW heeft geen vergunningenprocedure. De vertroebeling van de Eems is een van de belangrijkste onderwerpen. De nieuwe kwelders dragen bij aan helder water in de Eems. De NB-wet procedure en de MER gaan gewoonlijk samen op. Als je Oosterhorn volbouwt krijg je een toename van de geluidsoverlast. Dus tevoren mitigeren! Dit is een punt van zorg van Groningen Seaports: als je meer broedgelegenheid schept, beperk je dan niet de mogelijkheden voor, de armslag in Oosterhorn? Discussiepunten en kansen In de uitgereikte tekst Naar een projectplan voor de ontwerpfase deelproject Schermdijk zijn de onderdelen van de definitiefase en de ontwerpfase schematisch geordend. Het groen gearceerde gebied in Bijlage 1 (Definitiefase) geeft aan welke onderdelen inmiddels (goeddeels) ingevuld zijn. De aanwezigen gaan uiteen in twee deelgroepen. De ene groep richt zich op de juridische aspecten: welke problemen kom je tegen en wat gaat het globaal kosten om een antwoord te krijgen op de te beantwoorden voorbereidingsvragen? De andere groep richt zich op de financiering van beheer en onderhoud en wat die globaal gaan kosten. Deelgroep juridisch Het gaat om het Bestemmingsplan, goedkeuring NB-wet, vergunningen NBwet en Passende beoordeling. In de planfase kun je de Passende beoordeling een beetje ruim nemen om aan de veilige kant te blijven. Voor de planmer s doe je er goed aan om alle reële alternatieven te bekijken. De kwelder voor het zandlichaam voor de Schermdijk, is voor de veiligheid niet echt nodig. Breng daarom in beeld dat je daarmee je (natuur)winst wilt behalen. Een nulalternatief (niets doen) is er eigenlijk niet, als het uitgangspunt is dat door de zeespiegelstijging de primaire kering op termijn aanpassing behoeft. Maak duidelijk dat een Schermdijk met kwelder het beste alternatief is. De gemeente Delfzijl wil de huidige kering (de damwand en dijk) niet verhogen. De Schermdijk kan de golftop er afhalen, hij beïnvloedt dus niet de waterhoogte maar wel de golfslag die de huidige kering bereikt. Argumenten voor de kwelder zijn het tekort aan hoogwatervluchtplaatsen voor vogels en het tekort aan slibinvangend areaal in de Waddenzee. Toch moet je ondubbelzinnig aantonen dat de kwelder een concreet positief effect voor de natuur oplevert. 5
Mag je een slikwad omzetten in kwelder? Hoe verhoudt zich dat tot de geformuleerde instandhoudingsdoelen van dit habitattype? Zet niet bij voorbaat al je kaarten op één variant, maar inventariseer nauwkeurig vooraf welke de voor- en nadelen van alle denkbare varianten zijn. Bekijk de opdracht niet als iets geïsoleerds, maar neem alle effecten voor het Eems-Dollard estuarium mee. Welke concrete stappen zijn nodig? We praten over een aan te leggen (of te laten ontstaan) gebied van 60 ha, dat op termijn langs natuurlijke weg kan aangroeien. Stappen die in beeld komen zijn: Bestemmingsplan wijzigen; Passende beoordeling; Vergunningen aanvragen. Vanuit de NB-wet zal men de vraag stellen of dit project wel leidt tot een plus. Bekijk echter het project niet alleen vanuit de natuur, maar neem ook de andere aspecten mee. Een MER is immers een multicriteria-analyse die naast natuur ook tal van andere zaken in de afweging betrekt. Het antwoord op de vraag of ook het Provinciaal Omgevingsplan (POP) moet worden aangepast, is neen. Bouwwerken en inpolderingen mogen niet, maar in de POP zit wel de mogelijkheid van EHS-compensatie. Maak er meteen een planmer van. Dan weet je meteen welke varianten afvallen en geen detailstudie behoeven. Als de beoogde natuurontwikkeling weer leidt tot beperkingen voor het bedrijventerrein Oosterhorn (geluidscontouren) kun je mogelijk het beste voor de eenvoudigste vorm kiezen. Met een volwaardige MER krijg je het meest concrete beeld van alle pro s en cons. Daarmee ga je voor de essentie en de details. Om de planstudie in te gaan lijkt dit de beste optie: een planmer en een Passende beoordeling voor drie varianten. Beargumenteer daarin ook waarom de eerdere varianten uit Marconi I afvielen. Daarvoor moet de vereiste hoogte van de primaire kering bekend zijn. Coördinatie van werkzaamheden aan de waterkering ligt bij de Provincie. (dat is mogelijk op basis van de Waterwet). Voor de Schermdijk liep al een MER vanwege de windmolenplannen. Let dus op of de MER windmolen en de MER Oostmahorn bruikbare bouwstenen bevat. Ga uit van een fasering in drie stappen: 1. Inventariseren; 2. Dan keuze maken voor 1 van de 3 varianten; 3. Dan de rest van de juridische procedures tot aan de NB-wet. 6
Bij elk van deze stappen is overleg met Duitsland wenselijk door initiatiefnemers als gemeente en bedrijfsleven en door het bevoegd gezag. Als de waterkering niet voldoet moet het Waterschap de eerste stap zetten, dan is het Waterschap bevoegd gezag. De zeedijk voldoet op dit moment en volgens de geldende criteria. Het eerste probleem ligt daarom bij de gemeente die het maritieme karakter van de stad wil versterken. Omdat de primaire kering in Delfzijl noch naar binnen, noch naar buiten kan worden uitgebreid en de gemeente toch meer wil, neemt de gemeente nu het initiatief om samen met anderen naar een goede en veilige oplossing zoeken. Zodra je de fase van de planstudie in gaat moet je opnieuw bepalen wie dan de trekker is. Aanwezigen zeggen/denken dat het ook dan de gemeente is, maar kijk wel even na wat precies het MER-plichtige besluit is en welke initiatiefnemer daaruit voortvloeit. Deelgroep aanleg De deelgroep aanleg keek met de huidige kennis en inzichten naar de aanleg van de kwelderwal. We willen globaal de kosten van aanleg in beeld brengen, maar het is nu niet mogelijk om een globale kostenberekening te maken. We moeten eerst een aantal varianten ontwikkelen. Die alternatieven zijn belangrijk voor de besluitvorming. Om vervolgens de afweging inzichtelijk te maken is een multicriteria-analyse zinvol (mcamatrix). De mca-matrix geeft per variant aandacht aan de morfologische en ecologische consequenties en effecten op de stad en recreatie. Er kunnen wegingsfactoren aan gekoppeld worden die uiteindelijk lijden tot een voorkeursmodel. Per variant moeten we bekijken of een (plan)mer nodig is en wat de planologisch- juridische consequenties zijn (zie deelgroep juridisch). De deelgroep kan de matrix opstellen en invullen. De deelnemers onderschrijven het combineren met werken in de omgeving. Te denken is aan de werkzaamheden in de Eemshaven, het baggeren in het zeehavenkanaal en het opruimen van de Griesberg voor de schermdijk. Dit vergt wel afstemming. De ambitie om werk met werk te maken klinkt mooi, maar leidt alleen tot een kostenbesparend resultaat als de verschillende werkzaamheden zowel ruimtelijk nabij zijn en binnen hetzelfde tijdvenster vallen. Dat vraagt veel afstemming dus reken je niet rijk. Neem en weeg in verkennend onderzoek ook de zoet-zout invloed mee in verband met spuien en slibvorming door coagulatie. De vraag of het doorrekenen van de varianten met een (hydro-geo)morfologisch model als eerste moet plaatsvinden of in een latere fase, laat zich niet eenduidig beantwoorden. De kosten zijn echter hoog, mogelijk 500.000. 7
De urgentie voor het hele project vindt men niet hoog. Men kan best de komende jaren de tijd nemen voor het vinden van een oplossing. Zorg dat het hele project op een gegeven moment ingepast wordt in het Waddenfonds, het Besluit waterkeringen, etc. Dat gaat echter niet lukken als er geen urgentie is. (En wie haast heeft betaalt: Delfzijl). Voordat je met Stap 1 begint (planmer + globale Passende beoordeling) moet je eerst Stap 3 (Vergunningenspoor) en Stap 2 (planmer + Passende beoordeling t.b.v. bestemmingsplan) nader bekijken. Je zult geld moeten vinden voor dit soort onderzoek. Het programma Naar een rijke Waddenzee beschouwt dit soort projecten positief. En er is bij VROM een pot voor onderzoek naar het tegengaan van effecten van klimaatverandering. Concluderend Maak op basis van de in dit werkatelier aangereikte ingrediënten een spoorboekje voor de in het vervolgproces te nemen stappen. 8
Check op kwaliteit Projectplan ontwerpfase Financieringsplan ontwerpfase en zicht op financiering vervolg Bijlage 1 Schematische ordening definitiefase. Groen gearceerd is het deel dat inmiddels (goeddeels) ingevuld is. Communicatieplan Motivering deel project Schermdijk uit MARCONI II Programma van eisen Schermdijk (Deltares 1) Schetsontwerp (Deltares 2 ) Raming aanleg, beheer en onderhoud globaal Bewaking samenhang MARCONI I Procedure ontwerp: Waterwet / NB-wet / RO NB-wet Kosten onderzoek en ondersteuning in ontwerpfase Ondersteuning Stuurgroepleden bedrijfsleven Toets op draagvlak Rondetafelgesprek Analyse marktopties Projectplan Uitgevoerd Incl. beheersingsaspecten (GOKIT en risico s) Communicatieplan Go Nogo Stuurgroep 9
Bijlage 2 Tekst flapovers Flap deelgroep juridisch Stap 0 Schermdijk verhogen + kwelder (effect / klimaatbuffer VROM) Is omzetting van slik/wad in kwelder natuurwinst? (ja/neen) Kan kwelderaanleg beperkingen opleveren voor industrie Oosterhorn? (ja/neen) Hoe verhouden recreatie en natuur zich tot elkaar in dit gebied? (zonering) Ligging Oosterhorn. bron: http://locaties.nom.nl/nl/pages/factsheet/27 Stap 1 PlanMER + Passende beoordeling (globaal) voor drie varianten: Schermdijk verhogen + kwelder (stap 0) Verhoging bestaande primaire kering Schermdijk verhogen kaal Stap 2 PlanMER + Passende beoordeling t.b.v. bestemmingsplan. Passende beoordeling concretiseren voor NB-wet vergunning Passende beoordeling concretiseren voor FF-wet Stap 3 Vergunningenspoor (wie coördineert?): Aanlegvergunning FF-wet Waterwet Waterschapsvergunningen NB-wet Gedurende het hele proces (0, 1, 2, 3) Overleg met Duitsland Eems-commissie Subcommissie Eems-Dollard Zoek ook een antwoord op de volgende vragen: Initiatief bij waterschap of bij gemeente? Waar haal je het zand vandaan? 10
Hoe gaat het met de normstelling voor de dijken? Hoe lang duurt het nog tot die wordt vastgesteld? Zijn de varianten al rijp voor toetsing? Verdiepingsslag! Maak voor zover het kan goed gebruik van de eerdere Passende beoordelingen en MER s voor Eemshaven en Delfzijl. Flappen deelgroep aanleg 1 Breng de omvang in beeld (m 3 ) 2 Zijn er combinaties mogelijk? (werk met werk maken) Griesberg Grondlichaam in zeehavenkanaal (tegen Schermdijk) Ander materiaal (bijvoorbeeld uit de Eemshaven) Havenslib 3 Kosten Realisatie sec Combinaties 4 Beperkte planstudie 5 Weeg ook de zoet-zout invloed van opbaggeren mee in het onderzoek Als je de drie alternatieven naast elkaar zet, moet je per variant de volgende punten uitwerken Onderzoek variantenanalyse Sluis Bestaande primaire zeedijk Kwelder Schermdijk / keerwand Multi criteria analyse (MCA) Stel een criteriamatrix op waarin je veiligheid als uitgangspunt neemt. Let dan op de volgende aspecten: Morfologie Ecologie / natuur Ontwerpvarianten (afhankelijk van hydrologische randvoorwaarden) Aanleg investering Onderhoud / beheer Volledige kosten Recreatie Centrumplan Delfzijl (maritiem karakter) Oosterhorn haven / industrie 11
Bijlage 3 Lijst van deelnemers aan het werkatelier Sjaak de Boer Projectmanager ruimte en milieu Groningen Seaports Arjen Bosch Adviseur ruimte en groen De Coulissen Marjan Datema Juridisch beleidsmedewerker Ministerie LNV Ine Groen Projectmanager Rijkswaterstaat Willem Kastelein Planologisch beleidsmedewerker Waterschap Hunze en Aa's Peter Lalkens Vergunningverlener keur en WVO en toetser Waterschap Noorderzijlvest zeewaterkering Kampe Lentz Specialist keringen en veiligheid Waterschap Hunze en Aa's Hans Revier Lector mariene wetland studies Hanzehogeschool Groningen Olaf Slakhorst Senior juridisch beleidsmedewerker Provincie Groningen Erik ten Veen Trainee Waterschap Hunze en Aa's Jornand Veldman Projectleider IPG Gemeente Delfzijl Anne Rixt de Vries Stagiaire Waterschap Hunze en Aa's Jan van der Wijk Senior beleidsmedewerker waterhuishouding Provincie Groningen Ingrid Wijngaarde Beleidsmedewerker milieu Gemeente Delfzijl 12