VMBO-SECTORWERKSTUK BASISMODULE RONDOM DE MILLENNIUMDOELSTELLINGEN
Colofon Auteur: Harry de Ridder Voor de uitvoering is het Centrum voor Mondiaal Onderwijs verantwoordelijk onder begeleiding van Will Bouwman van de KPC-Groep. Docenten van het Hezelandcollege in Gennep, van het Montessoricollege sector VMBO in Nijmegen, van de ROC A12 Tituscollege in Velp en van het Vechtstedecollege in Weesp hebben gefungeerd als klankbord- en meeleesgroep. Centrum voor Mondiaal Onderwijs Postbus 9108 6500 HK Nijmegen tel. 024-3613074 cmo@fm.ru.nl http://www.cmo.nl KPC Groep Postbus 482 5201 AL Den Bosch tel. 073-6247247 kpcgroep@kpcgroep.nl http://www.kpcgroep.nl Hezelandcollege Postbus 94 6590 AB Gennep tel. 0485-511813 info@hezeland.nl http://www.hezeland.nl Montessoricollege sector VMBO Vlierestraat 3 6523 EX Nijmegen tel. 024-3287000 vli.adm@montessoricollege.nl http://www.montessoricollege.nl ROC A12 - Tituscollege Postbus 93 6880 AB Velp tel. 026-3633833 http://www.a12.nl Vechtstede College Postbus 211 1380 AE Weesp tel. 0294-410796 http://www.vechtstedecollege.nl De reeks modules is te krijgen bij het Centrum voor Mondiaal Onderwijs, maar kan ook gratis worden gedownload vanaf de website http://www.vmbo-sectorwerkstuk.nl. De reeks Modules rondom de millenniumdoelstellingen is mede mogelijk gemaakt door de NCDO-duurzame ontwikkeling Centrum voor Mondiaal Onderwijs/KPC, Nijmegen/Den Bosch, 2004/2005 VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 2
Inhoudsopgave Inleiding pag. 4 Docentenmateriaal basismodule Doel van deze reeks modules pag. 5 - Wat vindt u níet in de reeks modules? pag. 5 Introductie op het VMBO pag. 6 - Vakken en organisatie van de bovenbouw van het VMBO pag. 6 Wat is een sectorwerkstuk? pag. 7 - Kenmerken pag. 7 - Vaardigheden pag. 8 - Mogelijkheden voor ontwikkelingseducatie pag. 8 Een uitwerking van de millenniumdoelstellingen pag. 9 - Waarom de keuze voor het de millenniumdoelstellingen? pag. 9 - Aansluiting bij de millenniumdoelstellingen pag. 9 Begrippenlijst pag. 10 Literatuurlijst pag. 10 Bijlage: Millenniumdoelstellingen pag. 11 Ruimte voor aantekeningen pag. 12 Leerlingenmateriaal basismodule pag. 1 - Toelichting op de opzet pag. 2 - Vooraf: stappenplan, een handleiding voor zelfstandig onderzoek pag. 3 - De Millenniumverklaring pag. 6 - Tussenliggende stappen uitgewerkt in thematische modules - Presentatievormen pag. 9 Leerlingenmateriaal thematische modules - Toelichting op het thema uit de Millenniumverklaring - Voorbeelduitwerkingen van mogelijke hoofdvragen - Voorbeelduitwerkingen van mogelijke deelvragen - Suggesties voor adressen, literatuur, websites, illustratiemateriaal, de koppeling met gastlessen - Presentatievormen Achter tabbladen VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 3
Inleiding De reeks Modules rondom de millenniumdoelstellingen in het kader van het VMBOsectorwerkstuk bestaat uit twee onderdelen: de afzonderlijke modules en de bijbehorende educatieve website (http://www.vmbo-sectorwerkstuk.nl). Op de website vindt u alle onderdelen uit de modules terug, maar de website biedt ook diverse extra s: aanvullende teksten voor de leerlingen, links naar alle in de tekst genoemde websites, en verstrooiing en vertier rondom het thema in de vorm van een spelletje, quiz of kruiswoordpuzzel. De reeks modules valt uiteen in twee delen: een basismodule en een aantal thematische modules. Basismodule In dit onderdeel vindt u alle docenteninformatie en informatie voor de leerlingen die niet themagebonden is. Voor leerlingen zijn dat achtergrondinformatie over de millenniumverklaring met toelichting van de millenniumdoelen, maar ook het stappenplan en de presentatievormen. We hebben deze leerlingenpagina s in de basismodule opgenomen om te voorkomen dat we steeds dezelfde informatie in alle modules ongewijzigd zouden moeten laten terugkomen. Thematische modules In de thematische modules vindt u een toelichting op het thema uit de Millenniumverklaring, voorbeelduitwerkingen van mogelijke hoofdvragen, voorbeelduitwerkingen van mogelijke deelvragen, adressen, suggesties voor literatuur, websites, illustratiemateriaal en de koppeling met gastlessen. De algemene presentatievormen herhalen we in de thematische modules, maar nu met zoveel mogelijk voorbeelden rondom de afzonderlijke thema s. Wie intekent op het abonnement krijgt de basismodule in een ringband toegestuurd en kan daar de afzonderlijke thematische modules later achter tabbladen invoegen. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 4
Doel van de reeks modules rondom millenniumdoelstellingen Deze reeks modules richt zich op twee verschillende doelgroepen en heeft daarmee een tweeledig doel. De eerste doelgroep zijn de docenten en via hen de leerlingen van het VMBO. Hen willen we laten zien dat er ook in het VMBO via het sectorwerkstuk ruimte is voor zelfstandig werken van leerlingen aan ontwikkelingseducatieve onderwerpen. Daarvoor worden enkele modules uitgewerkt, rondom de millenniumdoelstellingen. De tweede doelgroep zijn de ontwikkelaars van ontwikkelingseducatieve materialen. Van alle middelbare scholieren zit 60% op het VMBO. Toch is het VMBO een ondergeschoven kindje als het gaat ontwikkelingseducatie en andere vormen van mondiaal onderwijs. Het Centrum voor Mondiaal Onderwijs beheert de EducatieBank, een databank met recensies van zo n 8.000 leermiddelen voor mondiaal onderwijs, die ook alle op het centrum aanwezig zijn. Ruwweg de helft van de aanwezige leermiddelen richt zich op het basisonderwijs en de helft op het voortgezet onderwijs (naast enkele percenten beroepsonderwijs en volwasseneneducatie). Van het materiaal voor voortgezet onderwijs wordt het overgrote deel geschreven voor de basisvorming in HAVO/VWO en in mindere mate voor het Studiehuis. Voor het VMBO zijn de leermiddelen bij wijze van spreken op de vingers van één hand te tellen. Naar onze mening is er ook binnen het VMBO ruimte voor ontwikkelingseducatie, mits het materiaal aansluit op de gangbare praktijken in het VMBO. Het sectorwerkstuk biedt een dergelijke kans. We hopen dat de reeks modules de ontwikkelaars van ontwikkelingseducatieve materialen zullen stimuleren om hun blik ook eens een andere kant op te richten, de kant van het VMBO. VMBO-klas van het Bisschoppelijk College Broekhin in Roermond Wat vindt u níet in deze module? In deze basismodule vindt u naast de specifieke ontwikkelingseducatieve aspecten een aantal algemene aspecten van het sectorwerkstuk, voor zover ze nodig zijn om de relatie met ontwikkelingseducatie beter te kunnen begrijpen. Algemene aspecten die daarvoor niet nodig zijn, zoals het tijdpad en de criteria waarmee een school de sectorwerkstukken kan beoordelen, zijn niet in de modules opgenomen. Voor die algemene aspecten verwijzen wij u naar de literatuurlijst op pag. 10. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 5
Introductie op het VMBO De doelgroep van materiaalontwikkelaars is de reden dat wij eerst wat uitgebreider ingaan op de opbouw van het VMBO en op wat het sectorwerkstuk eigenlijk is, voordat we komen tot de kern van deze basismodule. Voor de docenten en leerlingen van het VMBO zelf kan dit onderdeel als een nuttige herhaling gelden voor wat als bekend wordt verondersteld. Het VMBO (Voorbereidend Middelbaar BeroepsOnderwijs) is een samenvoeging van de vroegere schooltypen VBO en MAVO. Het VMBO is gestart in 1999. De samenvoeging en de invoering van nieuwe elementen in het onderwijs aan VMBOleerlingen biedt goede mogelijkheden voor ontwikkelingseducatie. Een van die nieuwe elementen is het sectorwerkstuk. Met ingang van het schooljaar 2001/2002 moeten eindexamenleerlingen (= 3 e en 4 e leerjaar) van de theoretische en gemengde leerweg (zie hieronder) een vakoverstijgend sectorwerkstuk maken dat meetelt voor het behalen van het diploma. Omdat de meeste VMBO-scholen het sectorwerkstuk in het vierde leerjaar plannen, heeft de daadwerkelijke uitvoering veelal in schooljaar 2002/2003 voor het eerst plaatsgevonden. Vakken en organisatie van de bovenbouw van het VMBO Gemeenschappelijk deel 5 vakken Nederlands, Engels en Maatschappijleer 1 Lichamelijke opvoeding en kunst Sectordeel Sector Techniek Zorg en welzijn Economie Landbouw Twee vakken per sector Wiskunde Nask 1 Biologie Keuze uit: Wiskunde, Maatschappijleer 2, Geschiedenis en staatsinrichting, Aardrijkskunde Economie Keuze uit: Frans, Duits of Wiskunde Wiskunde Keuze uit: Nask 1 of Biologie Vrije deel Leerweg Theoretische Gemengde Kaderberoepsgerichte Basisberoepsgerichte Twee vakken per sector algemeen vak algemeen vak algemeen vak beroepsgericht programma of intrasectoraal programma met de omvang van een vak beroepsgericht programma met de omvang van twee vakken. Basisberoepsgericht alleen de kerndelen van het examenprogramma. intrasectoraal programma met de omvang van twee vakken. Basisberoepsgericht alleen de kerndelen van het examenprogramma. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 6
Wat is het sectorwerkstuk? Kenmerken Het sectorwerkstuk geldt alleen voor leerlingen van de gemengde en theoretische leerweg en heeft betrekking op een thema uit de sector (Techniek, Zorg en Welzijn, Economie of Landbouw) waarin de leerling het onderwijs volgt. Het sectorwerkstuk wordt gemaakt in het derde en/of vierde leerjaar. Bij het sectorwerkstuk gaat het om een vakoverstijgende thematiek die past binnen de sector. Dat is heel breed en wordt door het Netwerk sectorwerkstuk als volgt vertaald: het onderwerp moet gaan over een maatschappelijk relevant thema of moet te maken hebben met de beroepswereld die bij de sector past. De vrijheid van onderwerpkeuze is met andere woorden groot. Omdat de leerling in het kader van het sectorwerkstuk schriftelijke documentatie moet verzamelen die tevens als uitgangspunt voor de opdracht gedocumenteerd schrijven in het centraal examen Nederlands kan dienen, zal in de praktijk het vak Nederlands vaak een van de (minimaal) twee vakken zijn waarbinnen het sectorwerkstuk samengesteld wordt. Het sectorwerkstuk toetst kennis, inzicht en vaardigheden en vormt de afronding van de vaardighedentraining die vanaf de basisvorming binnen de school vorm krijgt. De presentatievorm waarin de leerling het sectorwerkstuk presenteert is vrij. Dat kan een product of werkstuk zijn of een presentatie. Het geschreven werkstuk is slechts één van de vormen. Bij schriftelijke vormen kan gedacht worden aan een artikel of een verslag. Een mondelinge presentatie heeft de vorm van een spreekbeurt of toelichting bij een posterpresentatie. Een computerpresentatie kan plaatsvinden in de vorm van het ontwerpen van een website, of een presentatie met behulp van Power Point of Presentations. Tastbare werkstukken zijn mogelijk in de vorm van een maquette of prototype. Sommige scholen spreken liever over het sectoronderzoek in plaats van het sectorwerkstuk omdat werkstuk teveel zou verwijzen naar de schriftelijke vorm. De leerling dient minimaal 20 uur aan het sectorwerkstuk te besteden. Het sectorwerkstuk kan alleen, in duo s of met meer mensen geschreven worden. Er is geen formele beperking. Veel scholen kiezen ervoor om leerlingen in duo s te laten werken. Bij de beoordeling wordt zowel het proces als het product beoordeeld. De beoordeling vindt plaats door minimaal twee docenten aan de hand van criteria die vooraf aan de leerlingen bekend zijn gemaakt. Voor het sectorwerkstuk krijgen de leerlingen geen cijfer. Het sectorwerkstuk moet met een voldoende of goed worden afgesloten. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 7
Vaardigheden Voor het sectorwerkstuk moeten leerlingen informatie verwerven, verwerken en weer verstrekken. Deelvaardigheden die de leerlingen opdoen, zouden kunnen zijn: Deelvaardigheden voor het verwerven van informatie: het zoeken op internet het zoeken in een bibliotheek het houden van een telefoongesprek waarin om informatie wordt gevraagd het schrijven van een briefje met het verzoek om informatie het houden van een interview het opstellen van een enquête enz. Deelvaardigheden voor het verwerken van informatie het lezen van teksten het selecteren van informatie uit grotere teksten het interpreteren van foto s het maken van schema s, tabellen en grafieken het uitvoeren van een practicum enz. Deelvaardigheden voor het verstrekken van informatie het maken van een schriftelijk verslag het omgaan met apparatuur en software het houden van een spreekbeurt het maken van een poster het bedenken van stellingen voor een discussie het uitvoeren van cabaret of een toneelvoorstelling het opzetten van een tentoonstelling of informatiestand enz. Mogelijkheden voor ontwikkelingseducatie Ofschoon het sectorwerkstuk aan allerlei regeltjes gebonden lijkt te zijn, zijn er genoeg aanknopingspunten te vinden voor ontwikkelingseducatie. Het sectorwerkstuk dient betrekking te hebben op een thema uit de sector (Techniek, Zorg en Welzijn, Economie of Landbouw) waarin de leerling het onderwijs volgt. De vakken die in het sectordeel gegeven worden (wiskunde en nask 1 binnen Techniek, biologie en wiskunde óf maatschappijleer 2 óf geschiedenis en staatsinrichting óf aardrijkskunde binnen Zorg en Welzijn, economie en Frans óf Duits óf wiskunde binnen Economie of wiskunde en nask 1 óf biologie binnen Landbouw) bieden voldoende aanknopingspunten voor onderwerpen die het eigen dagelijkse leven overstijgen. Te denken valt onder meer aan kinderarbeid (economie, maatschappijleer, aardrijkskunde), voor- en nadelen van toerisme naar de Derde Wereld (idem), de rechten van kinderen (aardrijkskunde, maatschappijleer), genetische modificatie van gewassen als oplossing voor het voedselvraagstuk (biologie, natuur- en scheikunde), het ontstaan van de schuldenproblematiek (geschiedenis, economie, aardrijkskunde) en ook het recht op onderwijs (maatschappijleer, aardrijkskunde). Met deze voorbeelden komen alle vakken die in de vier sectoren gegeven worden al aan bod. Veel van het huidige ontwikkelingseducatieve lesaanbod kenmerkt zich al door een vakoverstijgende aanpak. Ook de onderwerpen die binnen ontwikkelingseducatie worden aangeboden bestrijken een breed scala. De beperkingen liggen meer gelegen in feit dat veel materiaalontwikkelaars die zich specifiek op ontwikkelingseducatie richten nog terugschrikken voor het samenstellen van (les)materiaal op VMBO-niveau. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 8
Een uitwerking van de millenniumdoelstellingen Waarom de keuze voor de millenniumdoelstellingen? Tientallen jaren al probeert men de situatie voor ontwikkelingslanden te verbeteren. Dat loopt via allerlei ontwikkelingsprojecten, sommige kleinschalig, andere grootschalig. Met de millenniumdoelstellingen heeft men voor het eerst concrete criteria waarmee gekeken kan worden of afgesproken doelen gehaald worden of niet. Maar de millenniumdoelstellingen zijn meer dan dat: ze zijn ook een convenant. Rijke en ontwikkelingslanden hebben zich verplicht om door middel van gezamenlijke inspanningen de afgesproken doelen te halen. Elk land moet, arm of rijk, zijn verantwoordelijkheid nemen om de millenniumdoelstellingen te kunnen halen. Of zoals secretaris-generaal Kofi Annan van de VN het zegt: "De sleutel tot succes is solidariteit." (zie verder pag. 11). Kofi Annan Wat houden de millenniumdoelstellingen in? In september 2000 stellen 189 staatshoofden en regeringsleiders tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de Millenniumverklaring op. Deze verklaring bevat acht ambitieuze doelstellingen voor een ontwikkelingsbeleid. Deze zogeheten millenniumdoelstellingen zijn overgenomen door tal van ontwikkelingsorganisaties, waaronder Unicef, en vormen het nieuwe speerpunt van het NCDO-beleid, de organisatie die in Nederland namens de minister voor ontwikkelingssamenwerking de draagkracht voor ontwikkelingssamenwerking De Algemene Vergadering van de VN probeert te vergroten en daartoe financiele middelen ter beschikking stelt. Het ligt in de lijn der verwachting dat de Millenniumverklaring de komende jaren de agenda voor ontwikkelingssamenwerking zal bepalen. U vindt de millenniumdoelstellingen in een bijlage op pag. 11. Uit de Millenniumverklaring zijn de volgende onderwerpen af te leiden: Armoede Onderwijs (basisonderwijs, genderongelijkheid in onderwijsparticipatie) Kindersterfte Moedersterfte Hiv/aids, malaria en andere ziekten Duurzame ontwikkeling Verlies van natuurlijke hulpbronnen Toegang tot veilig drinkwater Leefomstandigheden van krottenwijkbewoners Goed en eerlijke bestuur Eerlijk handelssysteem Eerlijk financieel systeem Schuldenvraagstuk Overdracht nieuwe technologieën VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 9
Begrippenlijst Centraal Examen Het Centraal Examen is dat gedeelte van het examen dat als zodanig in het examenprogramma is aangeduid. Het gaat om een landelijke standaardisering van opgaven, gelijke/gelijkwaardige afnamecondities en beoordeling. Examendossier Het schoolexamen heeft de vorm van een examendossier. Het examendossier is de persoonlijke invulling van de leerling van het programma van toetsing en afsluiting. Het examendossier bevat een overzicht van de afgelegde toetsen en uitgevoerde opdrachten, een overzicht van behaalde resultaten en vorderingen en informatie over het handelingsdeel. Handelingsdeel Opdrachten voor de leerling waarbij niet het niveau van presenteren, maar het opdoen van ervaringen telt. Programma van Toetsing en Afsluiting (PTA) Het overzicht van de af te leggen toetsen en uit te voeren opdrachten inclusief de handelingsopdrachten. Het PTA geeft informatie over het schoolexamen aan leerlingen, ouders en inspectie. Het PTA kent de volgende toetsvormen: - schriftelijke toetsen - mondelinge toetsen - praktische opdrachten - handelingsdeel - sectorwerkstuk Schoolexamen Het schoolexamen is een deel van het examen dat als zodanig in het examenprogramma is opgenomen. Het operationaliseren van de onderwijsdoelstellingen tot toetsen in het schoolexamen behoort tot de verantwoordelijkheid van de school. Sectoren Binnen de leerwegen zijn er vier sectoren: - techniek - zorg en welzijn - economie - landbouw Sectorwerkstuk Het sectorwerkstuk geldt alleen voor leerlingen van de gemengde en theoretische leerweg en heeft betrekking op een thema uit de sector waarin de leerling het onderwijs volgt. Het sectorwerkstuk toets kennis, inzicht en vaardigheden en vormt de afronding van de vaardighedentraining binnen de school. Literatuurlijst VMBO-examengids, SLO/Cito-groep, Enschede/Arnhem, 2001, te downloaden via http://examengids.slo.nl/ Schoolexamens in het vmbo, beslisdocument examendossier en sectorwerkstuk vmbo, VSLPC, Utrecht, 2000 Vaardig in vakken, op weg naar de leerwegen, VSLPC, Utrecht, 1999 VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 10
Bijlage: Millenniumverklaring In september 2000 stelden 189 staatshoofden en regeringsleiders tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties de Millenniumverklaring op. Deze verklaring bevat acht ambitieuze doelstellingen voor een ontwikkelingsbeleid. In 2015 moeten deze gerealiseerd zijn. 1. Het aantal mensen dat in extreme armoede leeft, moet in 2015 tenminste tot de helft zijn teruggebracht ten opzichte van 1990. 2. In 2015 moeten alle kinderen in alle landen basisonderwijs volgen. 3. Stimuleer gelijkheid tussen mannen en vrouwen. Gelijke kansen voor jongens en meisjes in het basis- en middelbaar onderwijs, bij voorkeur al te realiseren in 2005. 4. De sterftecijfers van kinderen onder de 5 jaar moeten in 2015 in elk ontwikkelingsland zijn teruggedrongen met tweederde ten opzichte van 1990. 5. Het niveau van moedersterfte moet in 2015 in elk ontwikkelingsland zijn teruggedrongen met driekwart ten opzichte van 1990. 6. Voor het jaar 2015 zal een halt worden toegeroepen aan de verspreiding van hiv/aids, malaria en andere ziekten. 7. Waarborgen van een duurzaam milieu voor 2015 door het integreren van duurzame ontwikkeling in nationaal beleid en programma s, het keren van het verlies van natuurlijke hulpbronnen en halvering van het aantal mensen zonder toegang tot veilig drinkwater. Voor 2020 moeten de leefomstandigheden van tenminste 140 miljoen bewoners van krottenwijken aanzienlijk zijn verbeterd. 8. Er wordt een mondiaal samenwerkingsverband (partnership) voor ontwikkeling gesloten, met afspraken over goed bestuur en de ontwikkeling van een open, eerlijk, voorspelbaar en goed geregeld handels- en financieel systeem, een oplossing van het schuldenvraagstuk en de overdracht van nieuwe technologieën. De Nederlandse regering brengt elk jaar een voortgangsrapportage uit over millenniumdoelstelling 8. In een begeleidende brief bij het Progress Report by the Netherlands schrijft Minister A. van Ardenne-van der Hoeven in juni 2004: "Deze doelstelling (= 8) geeft aan wat van de ontwikkelde landen verwacht wordt in het kader van de in VN-verband afgesproken acht Millennium Development Goals (MDG's) om de armoede wereldwijd te bestrijden. Zoals Minister Jan Peter Balkenende in het voorwoord stelt, wil de Nederlandse regering verantwoording afleggen over haar inspanningen ten aanzien van MDG 8. Deze inspanningen kunnen immers worden beschouwd als bouwstenen die ontwikkelingslanden helpen MDG's 1 tot en met 7 te verwezenlijken." VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 11
Ruimte voor aantekeningen VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 12
VMBO-SECTORWERKSTUK BASISMODULE RONDOM DE MILLENNIUMDOELSTELLINGEN LEERLINGENMATERIAAL 1
Toelichting op de opzet In deze basismodule vind je: Vooraf: Stappenplan De Millenniumverklaring Presentatievormen in zijn algemeenheid In de afzonderlijke thematische modules vind je per thema: Toelichting op het thema uit de Millenniumverklaring Voorbeelduitwerkingen van hoofdvragen Voorbeelduitwerkingen van deelvragen Suggesties voor literatuur, illustratiemateriaal, websites, adressen, de koppeling met gastlessen Presentatievormen toegespitst op het thema Voor een goed opgezet sectorwerkstuk moet je beide onderdelen bestuderen. De volgorde die je het beste kunt aanhouden is: Basismodule: Basismodule: Thematische module: Thematische module: Thematische module: Thematische module: Thematische module: OF: Basismodule: Vooraf: Stappenplan De Millenniumverklaring Toelichting op het thema uit de Millenniumverklaring Voorbeelduitwerkingen van hoofdvragen Voorbeelduitwerkingen van deelvragen Suggesties voor adressen, literatuur, websites, illustratiemateriaal, de koppeling met gastlessen Presentatievormen toegespitst op het thema Presentatievormen in zijn algemeenheid Verder raden we je een bezoek aan de website http://www.vmbosectorwerkstuk.nl aan. Je vindt daar alle onderdelen van de modules, met links naar alle in de tekst genoemde websites. Verder vind je daar over de verschillende thema s veel achtergrondinformatie die je kunt gebruiken voor de inhoud van je sectorwerkstuk. En als je geen zin meer hebt in het werken aan je sectorwerkstuk, kun je daar ook terecht voor een online spelletje, quiz of kruiswoordpuzzel. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 2
Stappenplan Vooraf: stappenplan, een handleiding voor zelfstandig onderzoek Je kunt geen sectorwerkstuk samenstellen zonder eerst een stappenplan te hebben. Soms heeft de school een vast voorgeschreven plan, soms moet je er zelf een opstellen. Veel van het stappenplan is in de thematische modules al uitgewerkt voor de verschillende thema s. Het werk is als het ware deels al voor je gedaan. Deze pagina s dienen als een soort checklist om te kijken of je het allemaal wel goed doet. Stap 1 Kies uit met wie je eventueel gaat samenwerken en wat je onderwerp van het sectorwerkstuk zal worden. Stap 2 Het belangrijkste onderdeel is het bepalen van de je hoofdvraag: wat wil je precies te weten komen? Vraag je of voor wie je dit sectorwerkstuk gaat maken. Welke mensen kunnen iets hebben aan de informatie die je gaat verzamelen? Stap 3 Bedenk een aantal deelvragen waarmee je het onderwerp verder kunt uitdiepen. Kijk of je er minimaal drie kunt bedenken. De uitwerking van de deelvragen moet automatisch leiden tot het vinden van het antwoord op de hoofdvraag. Als de deelvragen geen directe relatie met de hoofdvraag hebben, heb je toch iets niet goed gedaan. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 3
Stap 4 Kies de vorm van je presentatie. Bij het zoeken naar informatie maakt het veel uit of je de antwoorden op je hoofd- en deelvragen wilt verwerken in een geschreven werkstuk of in een fototentoonstelling. Stap 5 Plan van aanpak: hoe ga je het doen? Waar ga je werken aan je opdracht? Wat voor spullen heb je nodig? Waar zijn die te krijgen en wat gaat het kosten? Wanneer gaat wie aan welk onderdeel werken? Hoe ga je een verslag van je werkzaamheden maken? Maak een tijdsplanning en houdt rekening met de 20 klokuren die je eraan moet besteden. Stap 6 Informatie zoeken: bedenk waar je informatie kunt vinden. Ken je mensen die iets over je onderwerp kunnen vertellen? Kun je gebruik maken van kranten, tijdschriften, boeken (alledrie in een bibliotheek te vinden), internet, archief, musea? VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 4
Stap 7 Informatie ordenen en verwerken: sorteer de antwoorden aan de hand van de hoofd- en deelvragen en zet ze in een logische volgorde. Maak van alles wat je gebruikt een kopie of schrijf op waar je het gevonden hebt. Dit moet je later verantwoorden in een bijlage met literatuurverwijzingen bij je sectorwerkstuk (het zogeheten logboek dat je samen met je sectorwerkstuk moet inleveren). Stap 8 Voorbereiden van de presentatie: je hebt alles onderzocht en alle informatie verwerkt. Je kunt nu je sectorwerkstuk gaan presenteren. Bereid dit goed voor door alles goed uit te schrijven en door je presentatie te oefenen in het bijzijn van anderen, zodat die kunnen aangeven wat wel of niet goed is. Als het gaat om een schriftelijke vorm laat dan je werkstuk door andere lezen en becommentariëren voordat je het inlevert. Stap 9 Dit is de beoordeling door je begeleider. Voor je sectorwerkstuk moet je voldoende of goed halen. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 5
De Millenniumverklaring Een millennium is een periode van duizend jaar. Op 1 januari 2000 gingen we een nieuw millennium in, de derde sinds het begin van onze jaartelling (de eerste liep van 0-1000 en de tweede van 1000-2000). Om die reden hebben de staatshoofden en regeringsleiders die bijeen waren tijdens een vergadering van de Verenigde Naties in New York de verklaring die ze toen hebben aangenomen De Millenniumverklaring genoemd. In september 2000 stellen 189 staatshoofden en regeringsleiders tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties deze Millenniumverklaring op. Deze verklaring bevat acht ambitieuze doelstellingen voor de ontwikkeling van de Derde Wereld. In 2015 moeten deze gerealiseerd zijn. Je vindt de Millenniumverklaring* in verkorte vorm hieronder: 1. Roei extreme armoede en honger uit 2. Zorg ervoor dat alle kinderen naar de basisschool gaan 3. Zorg ervoor dat jongens en meisjes, mannen en vrouwen, op school gelijk behandeld worden 4. Breng de kindersterfte omlaag 5. Verbeter de moederzorg 6. Bestrijd hiv/aids, malaria en andere ziekten 7. Stel duurzame ontwikkeling** veilig 8. Ontwikkel een mondiaal partnerschap voor ontwikkeling per: 2015 2015 2005 1 2015 2015 2015 2015 2015/ 2020 2 2015 * 12 Zie voor de toelichting op de millenniumdoelen en de streefdata de volgende pagina ** Zie voor een uitleg van duurzame ontwikkeling pagina 8 VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 6
Toelichting op de Millenniumdoelen: 1. Het aantal mensen dat in extreme armoede leeft (= van minder dan één dollar per dag), moet in 2015 tenminste tot de helft zijn teruggebracht ten opzichte van 1990. 2. In 2015 moeten álle kinderen in alle landen basisonderwijs volgen. 3. De achterstelling van meisjes en vrouwen moet worden verminderd door ervoor te zorgen dat er evenveel meisjes als jongens naar school gaan; dit moet worden bereikt in 2005 in basis- en voortgezet onderwijs en in 2015 ook in het vervolgonderwijs. 4. De sterftecijfers van kinderen onder de 5 jaar moeten in 2015 in elk ontwikkelingsland zijn teruggedrongen met tweederde ten opzichte van 1990. 5. Het niveau van moedersterfte moet in 2015 in elk ontwikkelingsland zijn teruggedrongen met driekwart ten opzichte van 1990. 6. Voor het jaar 2015 zal een halt worden toegeroepen aan de verspreiding van hiv/aids, malaria en andere ziekten. 7. In 2015 moeten we een duurzaam (= lang aanhoudend goed) milieu hebben bereikt. Dat kan door duurzame ontwikkeling* op te nemen in het beleid en ontwikkelingsprogramma s van alle afzonderlijke landen; verder moeten we ervoor zorgen dat natuurlijke hulpbronnen (bodemschatten, mineralen e.d.) niet uitgeput raken. Ook moeten we ervoor zorgen dat in 2015 het aantal mensen dat niet kan beschikken over veilig drinkwater gehalveerd is. Voor 2020 moeten de leefomstandigheden van tenminste 100 miljoen bewoners van krottenwijken aanzienlijk zijn verbeterd. 8. Er wordt een wereldwijd samenwerkingverband voor ontwikkeling gesloten. Daarin worden afspraken gemaakt over goed bestuur. Het samenwerkingsverband ontwikkelt een open en eerlijk handelssysteem, met regels die onderling zijn afgesproken en waarbij geen enkel land wordt gediscrimineerd. Het samenwerkingsverband ontwikkelt op dezelfde manier een open en eerlijk financieel systeem. De samenwerkende landen zorgen er ook samen voor dat het schuldenvraagstuk wordt opgelost. En tot slot komen er afspraken over de overdracht van nieuwe technologieën. Samengevat zou je kunnen zeggen dat de ontwikkelingslanden moeten zorgen voor de millenniumdoelstellingen 1 t/m 7. De ontwikkelde landen, waartoe ook Nederland behoort, kunnen daarbij helpen door te zorgen dat millenniumdoelstelling 8 wordt uitgevoerd. * Zie voor een uitleg van duurzame ontwikkeling pagina 8 VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 7
* Duurzame ontwikkeling is 'een ontwikkeling die voorziet in de behoeften van de huidige generatie, zonder de behoeftevoorziening van toekomstige generaties in gevaar te brengen'. Met andere woorden: met duurzame ontwikkeling zorgen we ervoor dat iedereen op de wereld van alles voldoende heeft, zonder dat we daarmee grondstoffen uitputten of voor veel milieuvervuiling zorgen; we voorkomen daarmee dat onze kinderen en kleinkinderen later schadelijke gevolgen ondervinden van ons eigen handelen nu. Duurzame ontwikkeling is samengevat: ontwikkeling hier en daar (= in het rijke westen en in het arme zuiden), nu en straks (= in het heden en in de toekomst). Met duurzame ontwikkeling hebben deze kinderen ook nog een toekomst Tussenliggende stappen Zie voor de volgende stappen de afzonderlijke thematische modules. Je vindt daar per thema: Toelichting op het thema uit de Millenniumverklaring Voorbeelduitwerkingen van hoofdvragen Voorbeelduitwerkingen van deelvragen Suggesties voor adressen, websites, literatuur, illustratiemateriaal, de koppeling met gastlessen Presentatievormen toegespitst op het thema VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 8
Presentatievormen in zijn algemeenheid Het woord sectorwerkstuk kan je op het verkeerde been zetten. Werkstuk lijkt immers te verwijzen naar een schriftelijk verslag. Maar vergis je niet. De vorm waarin je de resultaten van je onderzoek kunt presenteren is geheel vrij. We geven hieronder een overzicht van mogelijk presentatievormen. De lijst is niet uitputtend, maar we komen wel een heel eind. Sommige vormen zijn makkelijker te realiseren dan andere. Een combinatie is natuurlijk ook mogelijk. Als je nog een briljant ander idee voor een presentatievorm hebt, mag je die natuurlijk ook gebruiken. Aan jou de keus. Achterin de thematische modules vind je deze lijst met presentatievormen ook, maar daar proberen we per presentatievorm suggesties te geven die aansluiten bij het thema. Collage + mondelinge toelichting Een goede collage is niet makkelijk te maken. Want je moet maar net de teksten en foto s vinden die precies aansluiten bij wat je wilt overbrengen. Als het bijvoorbeeld om het Recht op onderwijs, voor alle jongens en meisjes waar ook ter wereld gaat zul je op zoek moeten naar krantenartikelen en webteksten die als ondersteuning van je mondelinge toelichting dienen. Bedenk van tevoren wat de boodschap is die je kwijt wilt en ga dan zoeken. Wat je niet kunt vinden voor je collage kun je verwerken in je mondelinge toelichting. Essay of artikel Een essay is een persoonlijk gekleurd verhaal. In een essay geef je je eigen mening over het onderwerp weer. Sta je bijvoorbeeld achter de actie om alle kinderen verplicht tegen kinderziektes in te enten? Wat denk je van de streefresultaten die in de millenniumverklaring zijn genoemd? Een artikel is meer beschouwend, een neutraal verhaal dat je best mag toelichten met wat je er zelf van vindt, maar waarin je eigen mening niet het belangrijkste onderdeel is. Een artikel over leven in een krottenwijk bijvoorbeeld voor de schoolkrant, gaat vooral op de feiten in en heeft een logische opbouw (bijvoorbeeld: hoe ontstaan krottenwijken, wat zijn de gevolgen voor de bewoners en wat de mogelijke oplossingen?). VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 9
Geschreven verslag of werkstuk Een van de makkelijkste en meest voor de handliggende, maar daarom ook minst originele manier om de resultaten van je onderzoek te presenteren is een geschreven verslag of werkstuk. Maak van je hoofdvraag (bijvoorbeeld: Wat kunnen we doen om honger de wereld uit te helpen? ) het centrale thema van je werkstuk en van de deelvragen (bijvoorbeeld Hoe kunnen we snel reageren op hongersnood? ) de afzonderlijke hoofdstukken. Je vindt op de website van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs bij http://www.cmo.nl/smo/smo_fd.html een rijtje tips voor een goed werkstuk. Fotocollage, fotopresentatie of fotoverslag Een foto zegt vaak meer dan duizend woorden. Als het gaat om een presentatie waarom foto s centraal staan, dan brengt een onderwerp als bijvoorbeeld armoede beperkingen met zich mee. Je kunt niet even naar de Derde Wereld om foto s te gaan maken. Je bent dus afhankelijk van foto s van anderen. In de thematische modules wijzen we je op plekken op internet waar je gratis foto s vandaan kunt halen. Als je een vergelijking wilt maken tussen de situatie in een ander land en in Nederland, dan kun je het Nederlandse deel natuurlijk wel zelf fotograferen. Hoorspel, rollenspel of toneelstuk In een hoorspel of toneelstuk kun je van alles over bijvoorbeeld het thema onderwijs kwijt. Je kunt naspelen hoe een meisje tevergeefs haar vader probeert te overtuigen om haar naar school te laten gaan, je kunt doen alsof het 2015 is en dat je terugkijkt op de afgelopen 12 jaar waarin al dan niet succesvol geprobeerd is om ervoor te zorgen dat alle kinderen naar de basisschool gaan, je kunt het zelfs absurdistisch maken door een zoektocht te organiseren naar het laatste meisje dat nog niet naar school gaat (en als ze gevonden is, zijn de millenniumdoelstellingen voltooid), enz. enz. Schrijf wel alle rollen uit en oefen enkele keren van tevoren, voordat je het resultaat op de planken brengt. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 10
Maquette Een maquette lijkt niet zo voor de hand te liggen, maar is wel degelijk mogelijk. Een voorbeeld voor het thema onderwijs maakt dit duidelijk. Er zijn in Tanzania scholen met een eigen shamba, een schooltuin. Die shamba heeft onder meer als functie mogelijk te maken dat kinderen van arme ouders op school een maaltijd krijgen en zo niet met een lege maag hoeven te leren. Je zou een maquette kunnen maken van een Afrikaanse school met schooltuin: hoe ziet de ideale school eruit? (Voor meer informatie over de shamba s kun je terecht op http://www.vmbo-sectorwerkstuk.nl). Mondelinge voordracht of spreekbeurt Een makkelijk lijkende presentatievorm is de mondelinge voordracht of spreekbeurt. Maar pas ook: het is moeilijker dan je denkt. Je moet niet alles van papier voorlezen, maar tegelijkertijd er wel voor zorgen dat je niets vergeet. Het voordeel van een spreekbeurt is natuurlijk dat je vol vuur kunt vertellen over je onderwerp. Je vindt op de website van het Centrum voor Mondiaal Onderwijs (bij http://www.cmo.nl/smo/smo_fd.htm, onderin rechterscherm) een paar tips voor een goede spreekbeurt Posterpresentatie of tentoonstelling Het verschil tussen een posterpresentatie of tentoonstelling en een fotopresentatie zit in de grootte van de foto s. Een tentoonstelling hang je op ooghoogte op zodat er meer mensen tegelijk naar kunnen kijken. Teksten zijn alleen bedoeld als ondersteuning van de foto s of posters. Voor de rest geldt hier hetzelfde als voor de fotoverslagen: je kunt niet even naar de Derde Wereld om foto s te gaan maken. Je bent dus afhankelijk van foto s van anderen. In de thematische modules verwijzen we je naar plekken op internet waar je gratis foto s vandaan kunt halen. Als je een vergelijking wilt maken tussen de situatie in een ander land en in Nederland, dan kun je het Nederlandse deel natuurlijk wel zelf fotograferen. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 11
Diapresentatie, videopresentatie of Powerpoint-presentatie Een presentatie met audiovisuele middelen is altijd een prettige vorm. Als het gaat om de situatie in de Derde Wereld heb je met dezelfde beperkingen te maken als bij fotopresentaties (zie hierboven). Het makkelijkst is dan nog een Powerpoint-presentatie. De fout die veel mensen hiermee maken is dat de vorm belangrijker wordt dan de inhoud. Je kunt een hele mooie gelikte presentatie maken waarvan je echter niets opsteekt. Zorg ervoor dat de inhoud het belangrijkst blijft. Reeks stellingen Je kunt je standpunt of je bevindingen over je thema ook toelichten aan de hand van een reeks stellingen. Het is echter niet makkelijk om goede stellingen te bedenken waarin je alles wat je kwijt wilt kunt stoppen. Stellingen zorgen er wel voor dat je een levendige discussie kunt bewerkstelligen. Gastles Je kunt de stellingen van hierboven ook verwerken in een gastles die jij aan je medeleerlingen geeft. Maak een lesopzet voor 50 minuten en zet je klasgenoten aan het werk. Geef hen informatie (teksten, foto s) en laat hen antwoord geven op jouw vragen, opdrachten en bediscussieer met hen eventueel de stellingen die je bedacht hebt. Website Op Kennisnet vind je een handig hulpmiddel om een website te maken: de Websitemaker. Hiermee kun je al snel een simpele website in elkaar zetten. Je vindt het hulpmiddel op http://websitemaker.scholier.kennisnet.nl/. Wellicht kun je het maken van een website als afronding van je sectorwerkstuk tevens gebruiken als inzending voor de Thinkquestwedstrijd (kijk daarvoor op de site: http://www.thinkquest.kennisnet.nl). Een website over een onderwerp als Kindersterfte zal zeker tot de originele inzendingen behoren en je kunt er leuke prijzen mee winnen. Denk van tevoren goed na over wat je kwijt wilt op je website en hoe je je gegevens gaat presenteren. Houd er rekening mee dat internet een grafisch medium is; stel geen ellenlange teksten samen en zorg voor voldoende plaatsjes. Breng ook voldoende hyperlinks aan, bijvoorbeeld tussen je hoofdvraag en deelvragen. Als je externe links aanbrengt, controleer dan van tijd tot tijd of de links nog kloppen. Je kunt allerlei toeters en bellen in je website inbouwen (bijvoorbeeld met Flash), maar zorg ervoor dat de inhoud centraal blijft staan. VMBO-Sectorwerkstuk Basismodule rondom de Millenniumdoelstellingen pag. 12