INLEIDING De haven van Rotterdam is de grootste haven van Europa. Veel van de spullen die je in de winkel koopt, komen per schip in Rotterdam binnen. Ze worden vervolgens vervoerd naar winkels en bedrijven in Nederland en andere Europese landen, zoals Duitsland en België. Wanneer we het hebben over de haven bedoelen we in deze les niet alleen het water en de kades waar de schepen aanmeren. Ook de bedrijven, industriegebieden, spoorwegen, wegen en groenstroken en andere gebieden die daar tussenin liggen horen erbij. Dus met het woord haven bedoelen we het hele havengebied. De haven moet een prettige en veilige plek zijn voor alle mensen die er wonen, werken en leven. Maar soms is dat lastig. Denk bijvoorbeeld aan geluidsoverlast, of vieze geuren. In deze les gaan we het hebben over geuren. Niet voor niets heet deze les We-nose: De neus van de haven. Vieze geuren én gevaarlijke stoffen opsporen vóórdat omwonenden er last van krijgen. Daar gaat het hier om. PO ERS De neus van de haven TT RO Werkblad We-nose: RT R A NG ERDAM Hoe dat gaat, leer je in deze les én in het EIC Mainport Rotterdam, het informatiecentrum in de haven van Rotterdam. Hier kom je van alles te weten over de haven. In het EIC kun je ook een echte neus van de haven bekijken en uitproberen! 1 - De haven en omgeving De schepen in de haven vervoeren lading: grondstoffen en goederen. Van al die lading maken bedrijven weer andere dingen of vervoeren het naar andere plekken in Europa of de wereld. De bedrijven en de haven zijn dus erg belangrijk voor de welvaart van Nederland. In de haven is het een komen en gaan van schepen. Maar ook van vrachtwagens en goederentreinen. Er werken en wonen heel veel mensen in de haven en in de omgeving. Bekijk dit kaartje maar eens. Je ziet havengebied (paars) en woongebied (grijs). Woon jij in de buurt van de haven? Of woon je ergens anders in Nederland? 1. 1 Zet een kruisje op de plek waar jij woont. (De kaart van Nederland staat op de volgende pagina.)
Woon je vlak bij de haven, dan heb je die vast wel eens gezien, gehoord of zelfs geroken. Maar natuurlijk woont niet iedereen in Nederland in dit gebied. Vergelijk het wonen in de buurt van de haven eens met de volgende plekken in Nederland. Gebruik je atlas als je niet precies weet waar de plaatsen liggen. R OT PORT RANGERS T E R D A M a. Grote stad (Den Haag) b. Provinciestad (Deventer) c. Dorp (Simpelveld) 2. Vul de antwoorden in de tabel hieronder in. Tip: Bedenk of de volgende landschapskenmerken voorkomen en hoeveel. Huizen/gebouwen, groen (parken/bossen), weide/gras, heuvels, water, industrie/bedrijven, wegen, spoor (trein, tram, metro). a. Den Haag In welke provincie ligt het? Wat zal je er vooral zien als je om je heen kijkt? Wat zijn de verschillen met het havengebied? Wat is hetzelfde als in het havengebied? b. Deventer c. Simpelveld 2
PO TT RO We hebben de haven én de bedrijven hard nodig voor het werk en voor Nederland. En we hebben een stad nodig om in te wonen. We willen dat mensen gelukkig zijn waar ze wonen en willen dus niet dat mensen last hebben van de haven. Maar ook niet dat bedrijven moeten stoppen met werken. Nu niet, maar ook in de toekomst niet. In de stad Rotterdam en de omliggende plaatsen, liggen haven en stad dicht bij elkaar. Dan komt het wel eens voor dat je kan horen of ruiken dat er in de haven gewerkt wordt. Soms liggen mensen wakker van lawaai dat uit de haven komt, of klagen omdat de fabrieken stinken. Als het te erg wordt, moet een bedrijf even stoppen met wat het doet. Daarom wordt er in de haven goed gelet op de veiligheid en op duurzaamheid. 3. ERS 2 - Veiligheid en duurzaamheid RT R A NG ERDAM Welke dingen zie je die speciaal voor de veiligheid zijn? Dat veiligheid belangrijk is, kun je je wel voorstellen. In de haven wordt met grote machines en gevaarlijke stoffen gewerkt. Altijd voorzichtig zijn dus! Kijk goed naar deze twee foto s. Veiligheid is belangrijk voor de mensen die in de haven werken, of die er op bezoek zijn. Maar ook duurzaamheid is erg belangrijk in de haven van Rotterdam. Met duurzaamheid bedoelen we dat je grondstoffen en goederen wel gebruikt maar niet alles opmaakt of weggooit. Zo zorg je ervoor dat niets opraakt en je inde toekomst ook nog genoeg hebt. Fabrieken verbranden van alles als ze produceren en ze gebruiken energie. Bij verbranding komen gassen vrij en die komen in de lucht. Ook komen er andere giftige of ongezonde stoffen in de lucht, zoals roet. Als dat voorkomen kan worden is dat natuurlijk veel beter voor het milieu en de gezondheid en dus ook duurzamer. Daarom moeten bedrijven ervoor zorgen dat ze minder afvalstoffen hebben. Ook moeten ze schoorstenen met de nieuwste filters hebben. 4. Welke drie zinnen hieronder zijn juist? Zet een kruisje bij de goede zinnen. Duurzaamheid betekent dat je zo min mogelijk vervuilt; veel voor iets moet betalen; mensen en dieren niet tot last bent; zuinig bent en niet alles snel opmaakt; ergens zo lang mogelijk mee bezig bent. 3
3 - Jouw neus PORT RANGERS Komen er toch te veel gevaarlijke of stinkende stoffen in de lucht, dan merken we dat meestal dankzij onze neus. Je ruikt dat het vies is. We zeggen dan dat je een vieze geur waarneemt. Ook wanneer je proeft dat er suiker in de thee zit, of wanneer je voelt dat je koude handen hebt, neem je waar. R OT T E R D A M Waarnemen doen we op de volgende manieren: proeven, horen, ruiken, zien en voelen. Hiervoor gebruiken we onze zintuigen. 5. Noem je vijf zintuigen. Maak het rijtje af. Proeven: mond, horen: _, ruiken: _, zien:_, voelen: _. Wat weet jij al over hoe je met je neus kunt ruiken? 6. Zet de volgende woorden op de juiste plaats in de tekst: geurcentrum reukorgaan zintuigzenuw moleculen reukcellen Je neus is je. Alles op de wereld is gemaakt van. Piepkleine deeltjes. Er zijn grote en kleine, maar je kunt ze niet zien. In de lucht zweven er een heleboel. Als je die inademt, komen ze in je neus terecht. In je neus zitten enorm veel. Die vangen de deeltjes uit de lucht op en geven seintjes aan je hersenen. Elk zintuig heeft een zenuw. Die noem je. Dat zijn net dunne draden. Ze verbinden alle zintuigen met de hersenen. Je hersenen krijgen een seintje en dan weet je dat je iets ruikt. De informatie over geuren wordt verwerkt in het deel van de hersenen voor de geur. Dat noemen we het. Voor de meeste waarnemingen is een goede samenwerking tussen je zintuigen erg belangrijk. Met je neus kun je ruiken, maar je neus is ook belangrijk om goed te kunnen proeven. Eten proef je dan wel met je mond, want daar stop je het in. Maar als je verkouden bent, proef je meestal veel minder. Het smaakt dan meestal minder lekker. Ontdek het maar eens aan de hand van twee proefjes. (Vraag je leraar om de spullen die je nodig hebt.) Help elkaar met deze proefjes. Proef eerst geblinddoekt en met je neus dicht, dan alleen met blinddoek, en dan alleen met je neus dicht. Proef nog eens terwijl je al je zintuigen laat werken. 7. Kon je proeven wat je in je mond had? _ Wanneer wist je zeker wat je proefde? _ Welke zintuigen deden mee? _ 4
PO In de haven komen veel stoffen vrij. Bedrijven en fabrieken verbranden brandstoffen, of maken gebruik van andere chemische processen waar stoffen bij vrij komen. Ook (vracht)auto s en (binnenvaart)schepen stoten stoffen uit. Deze verspreiden zich door de lucht en de wind neemt ze mee. Sommige stoffen zijn vies, gevaarlijk of schadelijk. Dus als deze stoffen in de lucht komen, moeten ze zo snel mogelijk worden herkend. En zodra bekend is waar ze vandaan komen, moet ervoor gezorgd worden dat deze stoffen niet meer in de lucht komen. RO TT ERS 4 - De Neus van de Haven RT R A NG ERDAM De neuzen van de haven zijn ervoor om hinderlijke geuren én gevaarlijke stoffen op te sporen vóórdat omwonenden er last van krijgen. De neuzen ruiken namelijk alles. Neuzen van de Haven Maar ze slaan natuurlijk alleen alarm als er écht iets aan de hand is. De neuzen van de haven hebben sensoren. Sensoren zijn eigenlijk een soort zintuigen van apparaten en robots. Een sensor kan zijn omgeving waarnemen. Denk maar aan een rookmelder, of de televisie die een signaal van de afstandsbediening kan waarnemen. 8. Noem nog een voorbeeld van een sensor. Welk zintuig heeft de sensor? Met andere woorden, kan de sensor bijvoorbeeld, zien, of voelen? De wind waait in Nederland vaak vanuit het zuidwesten. Dat noemen we een zuidwestenwind. Kijk goed naar de kaart op de volgende pagina. Stel dat er op de plek van de sterretjes fabrieken staan die voor stankoverlast zorgen. 9. Welke plaats heeft het meeste last van de stank van fabriek a als er een zuidwestenwind staat? Vlaardingen of Spijkenisse? 10. 5 Uit welke hoek moet de wind waaien zodat de andere plaats last heeft van de stank van fabriek a?
PORT RANGERS R OT T E R D A M 11. Welke plaats heeft het meeste last van de stank van fabriek b als er een oostenwind staat? Er staan in 2015 zo n 100 neuzen in de haven en dat moeten er in de toekomst nog meer worden. 12. Leg uit waarom er zo veel neuzen moeten zijn. Waarom is één neus niet genoeg? In het EIC in Rozenburg kun je een echte neus van de haven zien. Vergelijk jouw neus met die van de haven. Beantwoord deze vragen als je jouw neus hebt vergeleken met de neus van de haven. 13. Welke geuren rook je? 14. Vond je alle geuren vies? Onze eigen neus is belangrijk voor ons en werkt best goed. Maar de neus van de haven is ook heel bijzonder. 17. Leg tot slot in je eigen woorden uit waarom het zo handig is dat de neuzen van de haven er zijn. Contact en Colofon Het Port Rangers havenprogramma voor basisschoolleerlingen is een initiatief van de Gemeente Rotterdam, Deltalinqs en het Havenbedrijf Rotterdam. Het We-nose lesmateriaal de neus van de haven is mogelijk gemaakt door het Havenbedrijf Rotterdam en is een onderdeel van Port Rangers. In het EIC Mainport Rotterdam kun je een echte neus van de haven bekijken en uitproberen. Inhoud en redactie: Havenbedrijf Rotterdam, EIC en Podium communiceren beleven en leren. Foto s: Ter beschikking gesteld door verschillende fotografen, bedrijven en organisaties. Contact EIC: T: 0181-296029 E: info@eic-mainport.nl W: www.eic-mainport.nl. 15. Heb je alle stoffen kunnen ruiken? 16. Moeten de neuzen altijd alarm slaan als ze iets ruiken? Waarom denk je dat? 6