1 VERHAALLIJNEN OP HOOFDLIJN HERINRICHTING HISTORISCH MUSEUM DEN BRIEL 2012 DEFINITIEF VOORSTEL 22 september 2010 I. Verhaallijn 1 april 1572 als Briels kernmoment binnen de context van de Tachtigjarige Oorlog. II. Verhaallijn Brielse Schatkamer.
2 Ad I. Verhaallijn1 april 1572 als Briels kernmoment binnen de context van de Tachtigjarige Oorlog Doelgroepen 1. Toeristen (waaronder gezinnen met kinderen) 2. Onderwijsgroepen PO en VO landelijk (overdracht met name door educatieve programma's) 3. Inwoners Brielle Uitgangspunten (collegebesluit) 1. De herinrichting van het museum wordt niet aanbodgericht bepaald, maar zal plaatsvinden op basis van en aansluiten op de wensen van de doelgroepen, te weten: toeristen, onderwijsgroepen PO en VO, inwoners Brielle. De kennis over de wensen vanuit de doelgroepen wordt verkregen via de resultaten van het museumpublieksonderzoek 2007-2010 en de behoeften vanuit het (landelijke) onderwijs PO en VO. 2. Voor wat betreft de herinrichting van het huidige museum met 1 april als Briels kernmoment in de historische context van de Tachtigjarige Oorlog zal de Canon van Nederland leidend zijn: de Canon van Nederland is een lijst van vijftig thema's die chronologisch een samenvatting geeft van de Geschiedenis van Nederland. Daarnaast zal -voor zover mogelijk- gebruik worden gemaakt van de Canon Voorne-Putten Rozenburg. 3. Er zal worden gezocht naar links om vanuit de historische gebeurtenissen relaties te leggen met het heden, bij voorkeur over te dragen via educatieve programma's. Nadere uitgangspunten 1. De presentatie zal chronologisch worden verteld. 2. De presentatie is opgedeeld in een inleiding, vier hoofdthema, vier subthema's en per thema een aantal verdiepingslagen. 2. Elk subthema is een Briels voorbeeld dat een hoofdthema ondersteunt. 3. Er zullen (verschillende) personen/gezichtspunten worden gebruikt om de thema/subthema's en verdiepingslagen te vertellen. 4. Beoogd wordt een integrale presentatie van verschillende presentatievormen. 5. Waar mogelijk zal inhoudelijk en fysiek een verbinding worden gelegd met andere gebouwen in Brielle. Niveau van de bezoekers Niveau I: 85 % van de bevolking/bezoekers VMBO Niveau II: 10 % van de bevolking/bezoekers HAVO-VWO Niveau III: 5 % van de bevolking/bezoekers HBO/WO
3 Niveaus van de presentatie Inleiding Algemeen voor iedereen Niveau 1 Thema 1 Thema 2 Thema 3 Thema 4 Niveau 1 vmbo Subthema behorend bij thema 1 Subthema behorend bij thema 2 Subthema behorend bij thema 3 Subthema behorend bij thema 4 Niveau 2 Havo-vwo Verdiepingslagen Verdiepingslagen Verdiepingslagen Verdiepingslagen Niveau III HBO/WO Gehanteerde bronnen In deze fase van het project is voor de hiernavolgende toelichtende tekstjes* bij de thema's, subthema's en verdiepingslagen gebruik gemaakt -veelal letterlijkvan de volgende bronnen: 1. De Canon van Nederland, officiele versie voor docenten voortgezet onderwijs danwel de kalender van gebeurtenissen. 2. D. Verkuil, Geschiedeniswerkplaats. Geschiedenis Tweede Fase vwo... Groningen/Houten 2006 3. Website van de Rijksuniversiteit Leiden/ Dutchrevolt.Leidenuniv.nl 4. Canon Voorne-Putten en Rozenburg 5. Website en lesbrief Vechten voor Oranje, Legermuseum Delft 6. Website Nationaal Archief, Den Haag 7. Website 1 aprilvereniging, Brielle 8. Website Bedevaartsoord HH. Martelaren van Gorcum, Brielle 9. Website Rijksvoorlichtingsdienst, minaz Den Haag 10. C. van Werkhoven, "De Engelsen in Brielle 1585-1616", in: Brielse Mare oktober 2008, p. 27 ev. 11. Website Museum Onze Lieve Heer op Solder, Amsterdam 2010 De nummering in de teksten verwijzen naar de hierboven genoemde bronnen. * NOTABENE De toelichtende tekstjes in het hiernavolgende zijn geen tentoonstellingsteksten maar teksten die in deze fase van het project de voorgestelde hoofdthema's, subthema's en verdiepingslagen toelichten.
4 Overzicht thema's, subthema's en verdiepingslagen in de presentatie Inleiding Algemeen op niveau 1 I. Thema 1. (op niveau 1) De inquisitie in de Nederlanden Subthema bij thema 1 (op niveau 2) Angelus Merula (1482-1557) als (Briels) slachtoffer van de inquisitie Verdiepingslagen bij thema 1 (op niveau 3) 1.a. De aanbieding vh smeekschrift der Edelen, Brussel 5 april 1566 1.b. Beeldenstorm in de Nederlanden, 10 augustus 1566 1.c. Hertog van Alva (1507-1582) 1.d Willem van Oranje (1533-1584) als leider van de Opstand II. Thema 2. (op niveau 1) 1 april 1572 Inname van Brielle Subthema bij thema 2 (op niveau 2) Martelaren van Gorcum, 9 juli 1572 Verdiepingslagen bij thema 2 (niveau 3) 2. a. Gewapende slagen in de Nederlanden voorafgaand aan Brielle 2. b. Steden die na Brielle door de Watergeuzen zijn ingenomen. III. Thema 3. (op niveau 1) De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1588-1621 Subthema bij thema 3 (op niveau 2) Brielle als pandstad tijdens de Republiek Verdiepingsslagen bij thema 3 (op niveau 3) 3. a. De veldslagen van Prins Maurits 3. b. Verenigde Oostindische Compagnie en West-Indische Compagnie 3. c. Het Twaalfjarig Bestand 1609-1621 IV. Thema 4. (op niveau 1) De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1621-1648 Subthema bij thema 4 (op niveau 2) Brielse zeehelden in relatie tot de Tachtigjarige Oorlog Verdiepingslagen bij thema 4 (op niveau 3) 4. a. Prins Frederik Hendrik tot aan de Vrede van Munster 4. b. Schuilkerken. Hierbij een link naar het heden. Epiloog Brielle en de Republiek van 1648 tot 1713 met in het kort aandacht voor Maarten Tromp, Witte de With, Philips van Almonde, de oorlogen met Engeland, de Spaanse successieoorlog en de Vrede van Utrecht in 1713.
5 Inleiding De Tachtigjarige Oorlog is de ouderwetse benaming voor de opstand van de Nederlandse gewesten tegen hun landsheer, de Spaanse koning Filips II, die uiteindelijk leidde tot een splitsing van de Nederlanden in de noordelijke en de zuidelijke Nederlanden en de vorming van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden in het Noorden 2). De Tachtigjarige Oorlog begon in 1568 en duurde tot 1648. Van 1609 tot 1621 bestond tussen de Nederlanden en het Spaanse Rijk een wapenstilstand, het Twaalfjarig Bestand. Hoe kwamen de Nederlanden onder Spaanse heerschappij? In de eerste helft van de zestiende eeuw bestonden de Nederlanden uit verschillende gebieden met eigen wetten en regels. Maar één ding deelden zij met elkaar: de Habsburgse landsheer Karel V. De vader van Karel, hertog Filips de Schone, was een telg uit het geslacht van de Bourgondiërs dat vanaf de late veertiende eeuw een groot aantal hertogdommen en graafschappen in de Nederlanden had verworven. Zijn moeder was de erfgename van de Spaanse koningskronen Aragon en Castilië. Filips stierf toen Karel nog jong was, en zo moest Karel al vroeg regeren. In 1515 werd hij vijftien jaar oud heer der Nederlanden, een jaar later ook koning van Spanje en zijn bezittingen in de Nieuwe Wereld, en in 1519 volgde zijn verkiezing tot keizer van het Duitse Rijk. Karel voerde noodgedwongen veel oorlogen. Dat kostte veel geld, dat mede opgebracht moest worden door de welvarende Nederlanden. Ondertussen probeerde hij van de Nederlanden een bestuurlijke eenheid te maken en veroverde hij de laatste zelfstandige gewesten in deze streken: Groningen en Gelre. Niet iedereen verwelkomde deze centralisatiepolitiek. De steden verzetten zich tegen de hoge belastingen en koesterden hun privileges, terwijl de edellieden hun bestuursfuncties verdedigden tegen de nieuwe ambtenaren van Karel. De vele aanhangers en sympathisanten van de Reformatie vergrootten de spanningen. Karel hield vast aan de eenheid van de kerk en trad hard op tegen andersdenkenden: mensen met kritiek op de rooms-katholieke kerk zorgden voor verdeeldheid. Karel liet strenge ketterplakkaten uitvaardigen, tot ontzetting van een steeds grotere groep van stedelijke bestuurders en edellieden die religieuze verdraagzaamheid predikten. Op 25 oktober 1555 deed Karel V, ondersteund door de jonge prins Willem van Oranje, afstand van de troon ten gunste van zijn zoon Filips II 1).
6 Thema 1. De inquisitie in de Nederlanden De vele aanhangers en sympathisanten van de Reformatie vergrootten de spanningen. Karel hield vast aan de eenheid van de kerk en trad hard op tegen andersdenkenden: mensen met kritiek op de rooms-katholieke kerk zorgden voor verdeeldheid. Karel liet strenge ketterplakkaten uitvaardigen, tot ontzetting van een steeds grotere groep van stedelijke bestuurders en edellieden die religieuze verdraagzaamheid predikten 1). Karel zag het als zijn taak het katholieke geloof te beschermen. Hij kreeg ook in de Nederlanden de handen vol aan de bestrijding van het protestantisme. In 1522 richtte hij daarvoor een eigen inquisitie op, een speciale rechtbank tegen misdrijven tegen het geloof. Onder Karel werden meer dan 2000 Nederlanders om hun geloof op de brandstapel gebracht 2). Subthema bij thema 1. Angelus Merula (1482-1557) als Briels slachtoffer van de inquisitie Storyline Engel Willemszoon de Merle (in het Latijn: Angelus Merula) werd in 1482 in Brielle geboren. Na jarenlang te hebben gestudeerd werd hij op 5 april 1511 in de Utrechtse Domkerk tot priester gewijd. Een maand later droeg hij zijn eerste mis op in de Sint Catharijnekerk. Angelus Merula wilde de Katholieke kerk hervormen. Hij wilde bijvoorbeeld de heiligenverering en bedevaarten afschaffen. De inquisitie veroordeelde hem tot ketter. Aangezien hij bleef weigeren zijn hervormingsleer te herroepen, werd hij ter dood veroordeeld. Op 26 juli 1557 leidde de beul hem naar de brandstapel; hij stierf nog voordat hij op de brandstapel werd gezet. Overeenkomstig zijn testament kreeg Brielle het huis van Angelus Merula en richtte het in tot het Merulaweeshuis 4). Verdiepingslagen bij thema 1 1 a. De aanbieding vh smeekschrift der Edelen, Brussel 5 april 1566 Storyline Op 5 april boden tweehonderd edellieden landvoogdes Margaretha van Parma een smeekschrift aan. Zij wilden dat er een einde kwam aan de geloofsvervolgingen en dat er een vergadering van de Staten-Generaal werd uitgeschreven om de problemen in het land te bespreken. De landvoogdes Margaretha van Parma, de halfzus van Philips de Tweede, schrok van hun aantal, maar een raadsheer fluisterde in haar oor: Het zijn maar geuzen (bedelaars). Toen dezelfde edelen enkele dagen later een verbond met elkaar aangingen, besloten zij zichzelf daarom 'geuzen' te noemen. Ter herkenning droegen zij voortaan een bedelnap aan hun riem en een penning om de hals 1).
7 1. b. Beeldenstorm in de Nederlanden, 10 augustus 1566 Op 10 augustus leidde een van de zogenaamde hagenpreken tot de plundering van een klooster nabij Steenvoorde. Vanaf eind augustus vernielden de beeldenstormers ook in de noordelijke Nederlanden heiligenbeelden en andere kunstwerken en plunderden kloostervoorraden. Door de kerken te zuiveren van heiligenbeelden, altaren, kunstwerken en andere onnodige luxe meenden de calvinisten de band met de vroegere, in hun ogen zuivere, christenen te herstellen en de eeuwen van corruptie en verering van valse heiligen als het ware weg te wassen. De gezuiverde kerken waren voortaan bovendien geschikt voor de gereformeerde eredienst, waarin Gods woord centraal staat: bijbellezing en bijbeluitleg door een predikant 1). 1.c. Hertog van Alva (1507-1582) Op 22 augustus 1567 arriveerde de hertog van Alva in de Nederlanden om er namens koning Filips II orde op zaken stelllen. Hiertoe stelde hij in 1567 de Raad van Beroerten in. Deze Raad had tot doel iedereen te straffen die op één of andere manier had deelgenomen aan de Beeldenstorm. Willem van Oranje ontvluchtte hierop Brussel. Maar twee andere belangrijke Nederlandse edelen, de graaf van Egmont en graaf Horne, besloten niet te vluchten. Alva liet ze vrijwel direct na zijn aankomst arresteren. Ze werden beschuldigd van verraad en ter dood veroordeeld. Alva deed op 28 mei 1568 prins Willem van Oranje in de ban. Hij gaf opdracht tot de onthoofding van vele edelen 1). 1. d. Willem van Oranje (1533-1584) Willem van Oranje wordt gezien als leider van de Opstand, als grondlegger van een nieuwe Nederlandse staat en vereerd als de vader des vaderlands. Vanaf 1555 verwierf Oranje hoge posities. Als militair opperbevelhebber, lid van de Raad van State, ridder van het Orde van de Gulden Vlies en stadhouder van Holland, Zeeland en Utrecht werd hij een van de invloedrijkste edellieden in de Nederlanden. Zijn verhouding met Filips II, de opvolger van Karel V, verslechterde echter snel. Oranje werd de belangrijkste woordvoerder van de adellijke oppositiepartij. Deze drong aan op een verzachting van de kettervervolgingen en verzette zich tegen de opmars van de professionele ambtenaren in het landsbestuur. Door die nieuwe ambtenaren raakten edelmannen hun oude posities kwijt. Na de Beeldenstorm vluchtte Oranje naar de Dillenburg, van waaruit hij vanaf 1568 verschillende militaire invallen in de Nederlanden ondernam om een einde te maken aan het bewind van de hertog van Alva. Ook via propaganda (pamfletten, strijdliederen, prenten) werd deze strijd gevoerd. Pas toen de Watergeuzen op 1 april 1572 bij toeval Den Briel innamen, kreeg de Opstand bredere steun. In 1580 zette Filips een beloning op het hoofd van Willem van Oranje. Willem reageerde hierop met een Apologie (verweerschrift) en de Staten-Generaal van de opstandige gewesten met een Plakkaat van verlatinghe. De strekking van beide geschriften was hetzelfde: hun verzet was gerechtvaardigd omdat de koning zich gedroeg als een tiran. Op 10 juli 1584 maakte de katholiek Balthasar Gerards met pistoolschoten een einde aan het leven van Willem van Oranje 1).
8 Thema 2. 1 april 1572 Inname Den Briel door de Watergeuzen Watergeuzen waren mensen die gevlucht waren voor het bewind van de Spaanse hertog van Alva tijdens de Tachtigjarige Oorlog. Ze zwierven rond op zee 1). Toen de Watergeuzen steeds brutaler werden en Engelse schepen en kustplaatsen aanvielen, greep Elisabeth, de Engelse koningin, in en verbood de Watergeuzen nog langer in de Engelse kustplaatsen te verblijven. In maart 1572 moesten de Watergeuzen uit Dover vertrekken en zetten vervolgens koers naar Noord- Duitsland. Er stond een felle noordwester storm en de "vloot der Watergeuzen", uitgebreid met een aantal schepen onder leiding van de Briellenaar Blois van Treslong, ging uiteindelijk vanwege de sterke wind op 1 april 1572 in de Maasmond, vlak bij Den Briel ten anker. Admiraal Lumey was op de hoogte van het feit dat er op dat moment slechts een gering aantal Spanjaarden in Den Briel gelegerd was en besloot in overleg met Blois van Treslong om Den Briel te veroveren. Coppelstock, veerman op het veer tussen Den Briel en Maassluis, moest de boodschap om Brielle over te geven aan burgemeester Koekebakker overbrengen. Het daarop volgende gesprek tussen Lumey, Blois van Treslong en de vroedschap van Brielle leidde niet de overgave door Koekebakker. De stadspoort werd na de landing van de Watergeuzen gerammeid en de stad werd - in naam van Oranje- overmeesterd. Hiermee werd Den Briel, de eerste vrije stad van de Nederlanden en verloor Alva "zijn bril" 7). Subthema bij thema 2: Martelaren van Gorcum, 9 juli 1572 Vele watergeuzen waren erg gebeten op de rooms-katholieken, in het bijzonder op monniken en priesters. In het jaar 1572 bereikte de vijandschap tegen de katholieken een dieptepunt toen bij de vijandelijkheden tussen geuzen en koningsgetrouwen in verschillende plaatsen geestelijken werden vermoord 3).Toen de geuzenvloot op 26/27 juni Gorcum innam, werd een groepje geestelijken gevangen genomen. Bijna twee weken lang werden ze gefolterd, getreiterd en verleid om hun geloof af te zweren. Op 5 juli 1572 werden ze per vrachtschuit naar Brielle vervoerd waar Lumey hen opwachtte. Bij hun gezelschap kwamen nog vier priesters van andere plaatsen. In totaal waren ze toen met 23. Bij de verhoren in Brielle vielen drie van hen af, bij de terechtstelling nog een. In de nacht van 9 juli zijn ze naar Rugge gebracht, even buiten Brielle naar een klooster dat in april al gesloten was. Daar zijn de 19 martelaren opgehangen aan de balken van de turfschuur. Hun geschiedenis is goed bekend omdat iemand uit Gorcum die familie was van een van hen de gebeurtenissen van dichtbij heeft meegemaakt, daarbij nog getuigenissen van anderen verzameld heeft en daarover een boek geschreven 8). Verdiepingslagen bij thema 2 2. a. Gewapende slagen in de Nederlanden voorafgaand aan Brielle Op 13 maart 1567 versloegen de Spanjaarden een Geuzenleger in de buurt van Antwerpen: de Slag bij Oosterweel. En op 23 mei 1568 vond ook een slag plaats: de troepen van Willem van Oranje, o.l.v. Lodewijk van Nassau, versloegen de Spaanse troepen in de Slag bij Heiligerlee 1).
9 Wat gebeurde -voorafgaand aan de Inname van Den Briel 1572- elders in de Nederlanden? Hoe verliep in de periode 1568 en 1572 de strijd tussen de Spanjaarden en de Opstandelingen? Er zal een keuze worden gemaakt voor die slagen die van nationaal belang zijn geweest. 2.b. Steden die na Brielle door Watergeuzen zijn veroverd Na Den Briel werd de een na de andere stad door de Watergeuzen veroverd (bijvoorbeeld Gorcum, Vlissingen, Haarlem, Alkmaar, Leiden). Er zal een keuze worden gemaakt voor dīe steden die van invloed zijn geweest op het verdere verloop van de geschiedenis van de tachtigjarige Oorlog, m.a.w.: van nationaal belang zijn geweest. Thema 3. De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden 1588-1621 De Nederlanden waren door de Opstand en de daaruit voortvloeiende oorlog uiteengevallen in twee nieuwe staten: de zuidelijke Spaanse Nederlanden en de noordelijke Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Vanaf 1588 waren de zeven overgebleven opstandige gewesten als republiek doorgegaan. Dat leverde een merkwaardig staatsbestel op, waarin elk gewest in theorie een even belangrijke stem in de gemeenschappelijke vergadering van de Staten- Generaal had. Leden hadden recht op ruggespraak. Dat betekende dat afgevaardigden terug naar hun gewest mochten voor overleg. Zo kon het lang duren voor er een besluit werd genomen. In de praktijk viel dat wel mee. Omdat het rijke Holland verreweg het meeste geld inbracht, had het ook het meest te vertellen. De hoogste ambtenaar van Holland, de raadpensionaris, functioneerde als een soort minister-president, minister van financiën en minister van buitenlandse zaken tegelijk. Daarnaast was er meestal nog een Oranje die het ambt van stadhouder bekleedde. Letterlijk betekent dat plaatsvervanger, maar dat was niet meer dan een verwijzing naar vroeger: er was immers geen landsheer meer die vervangen moest worden. Als hoog edelman uit het huis van Oranje-Nassau (en dus familie van Willem van Oranje) en opperbevelhebber over de strijdkrachten stak de stadhouder ver uit boven alle andere bestuurders en ambtenaren 1). Subthema bij thema 3: Brielle als pandstad van Engeland Willem van Oranje en de Staten van Holland en Zeeland hadden in hun strijd tegen de Spanjaarden hulp nodig en vroegen aan de Protestantse Engelsen ondersteuning in de vorm van wapens en geld voor de troepen en bevoorrading van de schepen. Na de dood van Willem van Oranje in 1584 en de onderlinge toenadering van de katholieke grootmachten Spanje en Frankrijk, besloot koningin Elsabeth van Engeland tot grotere en openlijke steun. In the Treaty of Nonsuch van augustus 1585 werd bepaald dat de Engelsen 1000 cavaleristen en 6350 soldaten naar de Republiek zouden sturen en jaarlijks 600.000 gulden aan de opstandelingen zouden betalen. In ruil voor deze steun wilden de Engelsen een aantal strategische steden in de Republiek als onderpand, waaronder Brielle.
10 De stad Brielle was tussen 1585 en 1616 als één van de zogenoemde pandsteden in handen van de Engelsen. In deze periode was een garnizoen Engelse soldaten (800) in en om Brielle gelegerd. Daarnaast woonden in Brielle de Engelse gouverneurs en plaatsvervangend gouverneurs. Een gedeelte van het Jacobsgasthuis (Jacobskerk) werd verbouwd tot kerk voor de Engelsen 10). Verdiepingslagen bij thema 3 3. De veldslagen van Prins Maurits Na de dood van Willem van Oranje in 1584 volgde zijn zoon Maurits (1567-1625) hem op als stadhouder en bevelhebber van leger en vloot van Holland en Zeeland. Hij werd daarna ook stadhouder in Utrecht, Gelderland, Overijssel, Groningen en Drenthe. De stadhouders hadden vooral militaire taken en waren daardoor nauw betrokken bij het buitenlandse beleid van de Republiek 9). In 1590 kreeg Maurits het bevel over leger en vloot van de gehele Republiek. Maurits bleek een vernieuwer op militair terrein. Veel van de tactische legerhervormingen die hij doorvoerde, waren gericht op de verhoging van de vuurkracht. Omstreeks 1600 gaven vuurwapens de doorslag op het strijdtoneel. Maurits behaalde de ene na de andere overwinning op de Spanjaarden 5). Van prins Maurits zullen een aantal veldslagen worden belicht die van nationaal belang zijn geweest en een keerpunt hebben gevormd in de geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog. 3. b. Verenigde Oostindische Compagnie en Westindische Compagnie De eerste Nederlandse schipvaart in 1595 naar Azië was een succes, want ze had de handelsroute naar de Oost geopend. Andere reizen volgden. Al snel overtroefden de kooplieden van Zeeland en Holland met hun sterke en zwaar bewapende koopvaarders de Portugezen die de route al langer kenden, en maakten ze de Engelsen jaloers. Om onderlinge concurrentie in te dammen, nam Johan van Oldenbarnevelt het initiatief tot de oprichting van de Verenigde Oostindische Compagnie (VOC). Op 20 maart 1602 verkreeg deze compagnie het Nederlandse monopolie op alle handel in de Aziatische wateren vanaf Kaap de Goede Hoop. In naam van de Republiek mocht de compagnie verdragen sluiten, oorlogen voeren en veroverde gebieden besturen. De VOC ontwikkelde zich tot een geduchte macht. Hier kan iets groots verricht worden, schreef Jan Pieterszoon Coen aan de Heren XVII, het VOC-bestuur in het verre vaderland. 1). Op 3 juni 1621 richtten de Staten-Generaal de West-Indische Compagnie op. De WIC bezat het monopolie op alle handel en scheepvaartdreef op West-Afrika en Noord- en Zuid-Amerika 1). 3.c. Twaalfjarig Bestand 1609-1621 In 1609 zorgde het Twaalfjarige Bestand voor een tijdelijke onderbreking van de oorlog tegen Spanje die in 1568 met de militaire invallen van Willem van Oranje was begonnen 1).
11 In deze periode escaleerde een politiek en godsdienstig conflict bijna tot een burgeroorlog. Het ging tussen remonstranten die de geloofsleer ruim wilden interpreteren en contraremonstranten die daar niets van wilden weten. Oldenbarnevelt kwam in het remonstrantse kamp; Maurits in het contraremonstrantse. In verscheidene steden braken relletjes uit. Contraremonstranten vielen huizen van remonstranten aan. Omdat de troepen van de stadhouder niet ingrepen, gaf Oldenbarnevelt de steden toestemming eigen soldaten in te huren om de onrust de kop in te drukken. Maurits vond dit als opperbevelhebber onacceptabel. Hij liet Oldenbarnevelt arresteren en zette overal zijn medestanders uit de vroedschap. Een speciale rechtbank veroordeelde de oude man in 1619 ter dood wegens hoogverraad; op 13 mei 1619 werd hij op het Binnenhof onthoofd. Zijn bondgenoot Hugo de Groot kreeg levenslang op Slot Loevestein. Maar de geleerde kreeg zijn boeken mee en wist na twee jaar in een boekenkist te ontsnappen 2). Thema 4. De Republiek der zeven Verenigde Nederlanden van 1621 tot 1648 Met toestemming van de Staten Generaal in de vorm van een kapersbrief veroverde Piet Hein in 1628 de Spaanse zilvervloot. Een groot gedeelte van het geld werd door de Republiek in de oorlog tegen Spanje gestoken 5). De Nederlanden waren militair een sterke macht en opgewassen tegen de Spaanse troepen. Daarnaast was de Republiek een welvarende mogendheid geworden, mede dankzij de VOC en WIC. Subthema bij 4: Brielse zeehelden in relatie tot Tachtigjarige Oorlog Storyline 21 oktober 1639 De Slag bij Duins. In deze zeeslag behaalden de Brielse luitenant-admiraal Maarten Tromp en viceadmiraal Witte de With een beslissende overwinning op een Spaanse oorlogsvloot van 55 schepen, de Tweede Spaanse Armada 1). Verdiepingslagen bij thema 4 4.a. Prins Hendrik tot aan De Vrede van Munster, 1648 In 1625 volgde Prins Frederik Hendrik (1584-1647) zijn halfbroer Maurits op als stadhouder en legeraanvoerder 1). Frederik Hendrik belegerde menig stad en had daarom als bijnaam de "stedendwinger". Zo belegerde en overwon hij in 1627 Groenlo door middel van het aanleggen van een aarden wal rondom de stad en door gebruik te maken van schansen, loopgraven en mijnen 5). De Tachtigjarige Oorlog eindigde in 1648. De Nederlandse Republiek werd bij de Vrede van Münster (Westfalen) internationaal erkend 9). 4.b. Schuilkerken Storyline
12 Enkele jaren na de Alteratie (de overgang naar het gereformeerde geloof in Amsterdam) in 1578 is er een officieel verbod gekomen op de viering van de katholieke eredienst. Daarom laat Hartman op de bovenste drie verdiepingen van zijn huis een rooms-katholieke schuilkerk bouwen. Ruim tweehonderd jaar dient Hartmans zolderkerk als parochiekerk voor de binnenstad. De protestante overheid weet van het bestaan van de schuilkerk, maar kneep een oogje dicht. Amsterdam hanteerde een 'gedoogbeleid' ten aanzien van de diversiteit aan geloofsrichtingen in de stad 11). In Brielle is tenminste één schuilkerk in bedrijf geweest. Bij deze verdiepingslaag zal een link naar het heden worden gemaakt. EPILOOG: Brielle/de Republiek van 1648 tot 1713 Brielle en de Republiek van 1648 tot 1713 met in het kort aandacht voor de zeehelden na 1648 (Maarten Tromp, Witte de With, Philips van Almonde), de oorlogen met Engeland, de Spaanse successieoorlog en de vrede van Utrecht 1713. 1713 Vrede van Utrecht De Spaanse successieoorlog, begonnen in 1701, eindigt voor de Republiek in 1713 met de Vrede van Utrecht. Hier wordt pijnlijk duidelijk dat de rol van de Republiek op het wereldtoneel is uitgespeeld. Het Spaanse gebied, waar de oorlog ooit om was begonnen, wordt verdeeld tussen Frankrijk en Oostenrijk, terwijl ook Engeland een deel krijgt. De Republiek krijgt een deel van Opper-Gelre, Oostenrijk de Zuidelijke Nederlanden, en het prinsdom Oranje gaat naar Frankrijk. Het geslacht Van Nassau mag de titel Prins van Oranje blijven voeren. Het monopolie op de handel in slaven in de Spaanse koloniën ziet de Republiek tot haar spijt naar Engeland gaan 6).
13 Ad II. verhaallijn Brielse Schatkamer Doelgroepen 1. Inwoners Brielle 2. Onderwijsgroepen Brielle 3. Toeristen Uitgangspunten 1. Niet de gehele geschiedenis van Brielle kan in de Brielse Schatkamer in één keer worden verteld. Vanaf medio 2012 worden vier thema's/verhaallijnen tegelijkertijd gepresenteerd. 2. De Brielse Schatkamer biedt plaats aan een semipermante opstelling met de presentatie van 2 permanente thema's en 2 tijdelijke thema's. De tijdelijke thema's zullen vanaf 2014 regelmatig worden ingewisseld voor nieuwe thema's (= tentoonstellingen). 3. De Brielse Schatkamer zal worden voorzien van educatieve programma's (afgestemd op de vraag vanuit het Brielse onderwijs), 4. Onder een "schatkamer" wordt niet alleen een ruimte bedoeld waar letterlijk schatten van hoge waarde worden gepresenteerd; het kan ook om voor Brielle belangrijke feiten gaan. 5. Objecten die met steun van de Vereniging Rembrandt voor het museum zijn verworven, zullen te allen tijde een plaats hebben in de Brielse Schatkamer (Portret Cornelis Briel en de snuifdoos van Van Helsdingen). Ook het bruikleen van Detroit (Gezicht op Brielle, 1660) zal een permanente plaats innemen. 6. De thema's die voor de Brielse Schatkamer worden voorgesteld, zijn thema's die geen relatie hebben met de Tachtigjarige Oorlog. 7. Er zal bij de herinrichting 2012 geen aparte tentoonstellingsruimte worden gereserveerd. 8. Voor de Brielse Schatkamer zal een ruimte worden gekozen die toegankelijk is voor bezoekers met een functiebeperking. Niveau De presentatie in de Brielse Schatkamer wordt aangeboden op niveau 1 (VMBO). De verdiepingslagen zullen door middel van interactieve overdrachtsmiddelen worden aangeboden (mede in overleg met het onderwijs). Thema's a. Permanent 1. Archeologie Archeologische hoogtepunten uit Brielle, onder meer de in 2008/09 gevonden Romeinse graanschuur te Vierpolders en de 15de-eeuwse wastafeltjes. 2. Bestuurders en notabelen van Brielle (portretten) b. Tijdelijk 1. Stadsrechten voor Brielle Hoe en wanneer Brielle stadsrechten verkreeg, met aandacht voor de heren en Vrouw van Voorne. 2. Brielle bevrijd van de Fransen Aandacht voor de Bataafse Republiek, het Koninkrijk Holland en de Bevrijding van Brielle op 30 november 1813, in 2013 tweehonderd jaar geleden. HMDB/MH/ namens de werkgroeponderzoekeninhoud/laatstelijkbijgewerkt23/09/2010