Dilatatieadviezen Wanneer u in aanmerking komt of in aanmerking bent gekomen voor een vaginaplastiek, is het belangrijk dat u zich bewust wordt van uw bekkenbodemspieren. Problemen met dilateren kunnen namelijk ontstaan wanneer u zich niet of onvoldoende bewust bent van deze spierbundel. In deze folder wordt uitgelegd wat bekkenbodemspieren zijn, wat ze doen en hoe u ze kunt trainen om zo het dilateren een stuk makkelijker en prettiger te laten verlopen.
Wat is de bekkenbodem? De bekkenbodem is de bundel spieren en banden die de open onderzijde van het bekken afsluit. Door deze spierbundel lopen niet alleen bloedvaten en zenuwen, ook de plasbuis, de vagina en de endeldarm vinden hier hun weg naar buiten (figuur 1). Plasbuis Vagina Endeldarm Figuur 1: Overzicht bekkenbodemspieren met opening voor plasbuis, vagina en endeldarm. De bekkenbodem kan bewust of reflexmatig aangespannen of ontspannen worden. Hierdoor is beheersing mogelijk over blaas, darmen en seksuele functies. Om de nieuwe vagina goed te kunnen dilateren, is het van belang dat u de bekkenbodemspieren goed ontspant. Beheersing over de bekkenbodemspieren is niet zo vanzelfsprekend. De bekkenbodemspieren spannen en ontspannen zich door kleine bewegingen die amper voelbaar zijn. Tevens liggen de bekkenbodemspieren in de bekkenholte waardoor ze niet zichtbaar zijn. Dit alles maakt dat u er niet vanzelfsprekend mee in contact komt. 2
Daarnaast is dit gebied, zoals al eerder vermeld, een gebied met persoonlijke en intieme functies: urineren, ontlasten en seksualiteit. Wanneer er sprake is geweest van negatieve ervaringen (traumatisch of seksueel) kan dit het bekkenbodemgebied nog eens extra psychisch afschermen, waardoor het bewustzijn in dit gebied veranderd, verminderd of afgesloten is. Hoe ontstaan klachten? Klachten kunnen ontstaan doordat u onvoldoende tot geen controle heeft over uw bekkenbodemspieren. Hierdoor kunt u de bekkenbodemspieren (onbewust) te veel aanspannen of ze niet op het juiste moment ontspannen. Na de operatie kunnen er dan problemen ontstaan met bijvoorbeeld dilateren, urineren en ontlasten. Tevens kunt u tijdens de seks problemen ervaren, omdat gespannen bekkenbodemspieren een plezierige seksuele beleving verhinderen. Doorverwijzing naar bekkenfysiotherapeut Wanneer de problemen met dilateren hoogstwaarschijnlijk veroorzaakt worden door een probleem met de bekkenbodemspieren, wordt u door uw specialist doorverwezen naar een bekkenfysiotherapeut. Binnen het genderteam hebben we een geregistreerde fysiospecialist die u inzicht geeft in de werking van de bekkenbodem, de blaas, de darmen en de seksuele functies. Tevens kan de bekkenfysiotherapeut u adviseren en begeleiden tot er verbetering en/of herstel van de bekkenbodemspieren optreedt. Van belang hierbij is dat u open staat voor informatie en adviezen. Om met dit intieme gebied te kunnen werken, is een basis van openheid en vertrouwen in een veilige setting essentieel. De bekkenfysiotherapeut is zich hiervan bewust en geeft u ruimte en tijd. Afhankelijk van wat voor u nodig is, kunt u één of meerdere sessies bij de bekkenbodemfysiotherapeut krijgen. Algemene adviezen bij het dilateren Niemand vindt dilateren leuk. Probeer dilateren te zien als iets noodzakelijks wat echt gedaan moet worden. De sleutel tot succes bij dilateren is ontspanning. Als u gespannen of angstig bent, wordt het dilateren alleen maar lastiger. Wees geduldig. Verwacht niet dat alles er meteen perfect uitziet en prima functioneert. Wees reëel in uw verwachtingen 3
en oordeel niet te snel. Gun uzelf de tijd voor optimaal herstel. Voor het beste resultaat volgen hier enkele aanbevelingen en een schema waar u zich aan moet houden. Schema dilateren en spoelen Inversie vaginaplastiek met of zonder huid transplantaat: Spoelen: Week 1 + 2: Week 3 + 4: Week 5 + 6: Week 7 + 8: Week 9 + 10: Hierna 1 x per dag 1 x per 2 dagen 1 x per 3 dagen 1 x per 4 dagen 1 x per 5 dagen 1 x per 1 à 2 weken Dilateren: Eerste 12 maanden Hierna Tweemaal daags 30 min. Onderhouden Advies: na elk toiletbezoek afspoelen met douchekop Darmvaginaplastiek: Spoelen: Week 1 + 2: Week 3 + 4: Week 5 + 6: Week 7 + 8: Week 9 + 10: Hierna 1 x per dag 1 x per 2 dagen 1 x per 3 dagen 1 x per 4 dagen 1 x per 5 dagen 1 x per 1 à 2 weken Dilateren: Eerste 6 maanden alleen de ingang Hierna Eenmaal daags 30 min. Op indicatie Advies: na elk toiletbezoek afspoelen met douchekop Omgeving Zorg dat u zo comfortabel mogelijk kunt dilateren, in een ontspannen omgeving waar u niet gestoord kunt worden. Leg alles van tevoren klaar zodat de benodigdheden binnen handbereik liggen. Maak eventueel een checklist zodat u niets kunt vergeten. Tijd Neem ruim de tijd om te dilateren. Te gehaast zijn werkt niet. Zie niet tegen het dilateren op. Zulke gedachten maken het alleen maar lastiger. 4
Lichamelijke voorbereiding/houding Dilateer bij voorkeur nadat u ontlasting heeft gehad en met een lege blaas. Het gaat makkelijker en u bereikt eerder resultaat. Ontspan uw lichaam zo veel mogelijk. Ga hierbij plat op de rug liggen met een kussen onder uw hoofd. Wanneer u in een halfzittende houding ligt, kunnen de buikspieren zich niet goed ontspannen. Dit geeft problemen tijdens het dilateren. Trek uw benen iets op en laat ze rustig naar buiten vallen. Leg eventueel aan de buitenzijde van de heupen een kussentje waardoor de benen ontspannen liggen. Adem een paar keer rustig diep in en uit. Het dilateren Dilateren is quality time. Begin eerst met u vinger. Breng voldoende glijmiddel aan en masseer de vaginaopening (figuur 2a). Druk zachtjes in de aangegeven richting (figuur 2b). Hierdoor rekt de bekkenbodemspier een heel klein beetje op en gaat zich ontspannen. Figuur 2a: masseer vaginaopening 2b: masseer vaginaopening in aangegeven richting Vervolgens brengt u de kleinste pelotte (figuur 3) met lichte druk en met een kleine draaiende bewegingen naar binnen. Als u voelt dat u ergens gaat aanspannen, laat dan de spanning weer los. Blijf druk geven op de pelotte en breng deze zo diep mogelijk in. Daarna maakt u cirkelvormige bewegingen met de pelotte, alsof u roert. Als dit makkelijk gaat, haalt u de pelotte eruit en brengt u een grotere maat in. Volg dezelfde procedure totdat u de grootste maat pelotte, voor u haalbaar, in heeft gebracht. Figuur 3: De pelotte, in vier verschillende maten. 5
Wanneer u een vaginaplastiek heeft middels penisinversie (eventueel in combinatie met een huidtransplantaat) is het doel van het dilateren de diepte van de vagina behouden. Dit doet u door de pelotte voldoende druk te geven. Wanneer u een darmvaginaplastiek heeft, dilateert u om de overgang huid-darm voldoende wijd en soepel te houden. Om dit goed op te rekken, is het belangrijk om goed rondjes te draaien, het roeren. Begin altijd met een kleine pelotte gedurende vijf minuten en neem daarna pas een grotere maat. Gun uzelf de tijd, verwacht niet dat het met een grotere pelotte meteen net zo makkelijk gaat. Grijp niet naar pijnstillers. Dit wijst erop dat u zich mentaal voorbereidt op pijn en dat is niet de bedoeling. Ontspan. Zucht een paar keer. Laat de buik, billen en benen zo veel mogelijk los en probeer verder te gaan. Probeer het dilateren zo n dertig minuten vol te houden. Liever dertig minuten met een iets kleinere pelotte, dan helemaal niet. Spoel de vagina na het dilateren grondig met water schoon, zodat er geen glijmiddel achterblijft. Hoe vaak u moet spoelen, vindt u terug in het bijgevoegde dilatatie- en spoelschema. Wat te doen als het dilateren niet zo makkelijk gaat Niet iedereen vindt het dilateren even makkelijk. Wat de een pijnlijk noemt, is voor de ander onprettig. Pijndrempels variëren. Stop in ieder geval niet met dilateren. Laat spanning, zorgen en twijfel los. Dilateer liever een keertje extra met een kleinere pelotte, dan dat u stopt. Controleer of u in een ontspannen houding ligt. Ga nooit met de benen over elkaar of met de knieën strak tegen elkaar aangedrukt liggen. Hierdoor geeft u overmatige spierspanning aan de binnenzijde van de bovenbenen en wordt de bekkenbodemspanning verhoogt. Tevens is deze houding niet goed voor de doorbloeding in benen en bekken. Let er te allen tijde op dat u de buik niet langdurig ingetrokken houdt. Hierdoor spannen niet alleen de dwarse buikspieren aan, ook de bekkenbodem raakt gespannen. Dit kan een branderig gevoel geven in de vagina. Ontspan de billen, been- en buikspieren zo veel mogelijk. Adem een paar keer rustig in en uit. Begin met de kleinste pelotte. Geef lichte druk en breng de pelotte met ruim glijmiddel en met een kleine draaiende 6
beweging steeds een beetje verder in. Wacht even als het te gevoelig wordt. Laat de billen op de onderlaag liggen. Ontspan de schouders en de benen. Maak af en toe een kleine roerende beweging met de pelotte en laat het daarna onder lichte druk weer verder naar binnen glijden. Een lichte langdurige rek voelt prettiger, werkt beter en met een sneller resultaat dan kort en heftig rekken. Eventueel kan yoga of milde stretching ontspannend zijn. Drie maanden na de operatie kunt u hier weer mee beginnen. Een voorbeeldoefening: als u zit, let er dan eens op hoe u zit. Trek de rug niet te hol of te bol maar ga boven op de zitbeentjes zitten. Strek u vervolgens helemaal uit. De armen zo hoog mogelijk. Kom terug. Blijf rechtop zitten. Zak niet in elkaar. Laat de buik ontspannen en leg de handen op de bovenbenen. Observeer nu de ademhaling. Wanneer u de adem helemaal tot in de onderbuik kunt voelen, zal de bekkenbodem zich ontspannen. Conclusie Een goed resultaat van de operatie kan niet gegarandeerd worden zonder uw inzet. Samen bereiken we het optimale. Voor een optimaal functionerende vagina is het belangrijk om u bewust te zijn van de bekkenbodemspieren en moet u weten hoe deze te kunnen aan- en ontspannen. Gun uzelf de tijd en ontspan! Laat het ons weten als u toch nog ergens onzeker over bent of nog vragen heeft. 7
Telefoonnummers Bezoekadres VUmc De Boelelaan 1117 1081 HV Amsterdam (020) 444 4444 Postadres VUmc Postbus 7057 1007 MB Amsterdam www.vumc.nl Kennis en zorgcentrum voor genderdysforie www.vumc.nl/afdelingen/zorgcentrum-voor-genderdysforie Kinderen & Adolescenten: (020) 444 2583 Bereikbaar op maandag t/m donderdag van 9.00 tot 12.00 uur Zorg Volwassenen: (020) 444 0542 Bereikbaar op werkdagen van 9.00 tot 12.00 uur en 13.00 tot 16.00 uur genderteam-poli@vumc.nl Afdeling plastische en reconstructieve chirurgie www.vumc.nl/afdelingen/plastische-chirurgie Polikliniek: (020) 444 9800 Bereikbaar op maandag t/m vrijdag van 08.15 uur tot 11.30 uur Afdeling voor Gynaecologie en Obstetrie Poli Gynaecologische Transgenderzorg Receptie K, polikliniek VUmc Tel. (020) 444 0542 210017 VU medisch centrum september 2013 www.vumc.nl 8