afghanistan ongecensureerd
2 Ton Koene Afg hanistan Ongecensureerd Lemniscaat
Dit boek is mede mogelijk gemaakt door financiële steun van het Fonds voor Bijzondere Journalistieke Projecten. Ook grote dank aan de Volkskrant en uitgeverij Lemniscaat. Zonder hen was dit boek nooit verschenen. Op 11 september 2001 schrok de wereld op van de terroristische aanvallen op de Verenigde Staten. Met gekaapte passagiersvliegtuigen vielen terroristen het World Trade Center en het Pentagon aan. Duizenden mensen kwamen om het leven. Al-Qaeda werd verantwoordelijk gehouden voor deze terreuraanslagen. Het Westen, met de Verenigde Staten voorop, wilde wraak nemen en voorkomen dat dit ooit nog zou gebeuren. De Verenigde Staten en Groot-Brittannië richtten daarom op 7 oktober 2001 de Operation Enduring Freedom op tegen Al-Qaeda- en Taliban-eenheden in Afghanistan. Het Talibanbewind werd deels verjaagd. Om de nieuwe interim-regering in Afghanistan te helpen bij de handhaving van de veiligheid, stelde de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties de International Security Assistance Force (ISAF) in. De ISAF bestaat uit 140.000 westerse militairen, waaronder 100.000 Amerikaanse soldaten. De belangrijkste bijdrage van de Nederlanders aan de ISAF-missie was Task Force Uruzgan. Nederland leverde tussen 2006 en 2010 ieder jaar gemiddeld bijna tweeduizend militairen als ondersteuningsmacht voor de ISAF. Op 31 juli 2010 werd deze missie na vier jaar beëindigd. Vijfentwintig Nederlandse militairen waren toen om het leven gekomen. Aan het begin van 2011 waren 2553 soldaten van de westerse coalitie gesneuveld. Het aantal burgerslachtoffers neemt sindsdien elke maand toe in Afghanistan. Mei 2011 was de dodelijkste maand volgens de VN. In deze maand kwamen 368 burgers om het leven en 593 raakten gewond. Naar schatting zijn er in de laatste vijf jaar ruim tienduizend burgers omgekomen in het Afghaanse conflict. (Deze data wordt pas sinds 2006 bijgehouden.) De Taliban en andere anti-overheidsrebellen zijn verantwoordelijk voor meer dan tachtig procent van de burgerslachtoffers. Bijna een vijfde van de burgerslachtproloog De wraak van het Westen Ik draag dit boek op aan Natalie Righton, correspondente voor de Volkskrant in Afghanistan, die het lef heeft om als vrouw in dit gevaarlijke land, twee jaar lang en onder moeilijke omstandigheden, prachtige en kritische reportages te maken voor de krant. tekst en foto s: Ton Koene, 2011 Foto vorige pagina: Een Pathaanse boer in Uruzgan Foto cover: Afghaanse vrouwen wachten voor medische zorg in het ziekenhuis in Lashgrakah, Zuid-Afghanistan Foto achterkant: Een vrouw verkoopt het vrouwenblad ROZ in de hoofdstad Kabul Nederlandse rechten Lemniscaat b.v., Rotterdam 2011 isbn 978 90 477 0415 7 Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/ of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, geluidsband of op welke andere wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Druk en bindwerk: Wilco, Amersfoort 5
6 7 offers is omgekomen door oorlogsgeweld dat is veroorzaakt door westerse coalitietroepen. Afghanistan wordt na tien jaar aanwezigheid van westerse soldaten voor zowel Afghaanse burgers als westerse militairen met de dag gevaarlijker. Na hevige politieke debatten in de Tweede Kamer is de Nederlandse missie in Afghanistan herstart in de zomer van 2011, weliswaar in een andere provincie in het noorden van Afghanistan: Kunduz. De Nederlanders gaan ditmaal niet vechten, maar helpen met het trainen van Afghaanse politieagenten. Er is veel kritiek geuit op de media tijdens de uitvoer van de eerste Nederlandse missie in Afghanistan. Journalisten zouden niet objectief zijn geweest en overwegend verslag hebben gedaan door embedded met het Nederlandse leger mee te reizen. En daar waren goede redenen voor. De grote dreiging van gijzelneming door de Taliban en van bermbommen en criminelen maakte enkele uren verblijven. Het risico om ontvoerd te worden, was op sommige plekken groot. Bepaalde wegen konden we niet gebruiken vanwege het grote gevaar van bermbommen. Maar door onafhankelijk van het leger rond te reizen, kregen we wel een realistisch beeld van het land. Burgers en autoriteiten kon ik vrij fotograferen, zonder dat een bewaker met kalasjnikov over mijn schouder meekeek. Veel van de foto s in dit boek zijn het afgelopen jaar gepubliceerd in de Volkskrant. De bijschriften reflecteren mijn mening en niet noodzakelijkerwijs die van de krant. Ton Koene, augustus 2011 het gevaarlijk voor journalisten om in dit land vrij rond te reizen. Slechts een handvol journalisten reisde wel onafhankelijk rond in Afghanistan, dus zonder bescherming van het leger en buiten de zwaar beschermde legerbases. In 2010 en 2011 reisde ik als zelfstandige freelance fotograaf door Afghanistan, samen met de Volkskrant-correspondente Natalie Righton. Wij gingen in deze periode tweemaal embedded met het Nederlandse leger mee voor een periode van twee weken. De andere reizen in Afghanistan waren zonder militairen of andere gewapende bescherming. We werkten met Afghaanse vertalers en regelden ons eigen transport. Meestal reden we rond in een aftandse Toyota Corolla zeer gangbaar in Afghanistan om zo weinig mogelijk op te vallen. Vanwege de onveiligheid waren ook wij beperkt in onze bewegingsvrijheid. We konden op de meeste plekken slechts enkele dagen of zelfs maar
8 Het jaar 1390 Afghanistan heeft een andere jaartelling dan het Westen. Volgens hun kalender is het nu het jaar 1390. Veel buitenlanders maken hier grappen over. Volgens hen leeft Afghanistan nog in de Middeleeuwen. Het is hier 1390 en in dat jaar waan ik mij regelmatig, zeggen ze. Als je het moderne glazen stalletje op de foto even wegdenkt, zou deze foto inderdaad ruim zeshonderd jaar geleden genomen kunnen zijn. In veel De moellah heeft altijd gelijk Deze moellah, een islamitische geestelijke, studeert in de Koran in de tuin van de Blauwe Moskee in Herat. Dit heilige boek bevat 6200 verzen. Als geestelijk leider dient hij de Koran uit zijn hoofd te kennen. Moellahs worden door Afghaanse moslims beschouwd als experts op elk gebied dat raakt aan het islamitische geloof. Aangezien er veel kan worden geïnterpreteerd als rakend aan het geloof, hebben 9 opzichten is er in Afghanistan weinig veranderd gedurende moellahs in de praktijk een zeer invloedrijke stem in alle de afgelopen eeuwen. In de meeste dorpjes is geen riolering, maatschappelijke zaken. geen elektriciteit, geen verharde weg, geen opgeleide dokter. Zij beslissen bijvoorbeeld over ruzies, trouwerijen, handel, onderwijs en het lot van vrouwen. Ook in de rechtspraak Tien jaar geleden, toen westerse legers Afghanistan binnentrokken en het Talibanregime grotendeels uit de steden hebben moellahs een invloedrijke rol. Het is vergelijkbaar werd verjaagd, hadden veel Afghanen grote hoop dat hun met de rol die Nederlandse priesters vroeger hadden in het leven beter zou worden. De meesten hebben die hoop inmiddels verloren. Ze zijn nog net zo arm als toen en in de het goed. Moellahs in Afghanistan zijn overwegend behou- dorpsleven. Als de priester zei dat het goed was, dan was meeste dorpjes is nog steeds geen geen riolering, elektriciteit, verharde weg of opgeleide dokter. Zelfs in de hoofdstad ghanen in de steden beginnen moeite te krijgen met deze dend in hun opvattingen. Veel jonge en hoogopgeleide Af- Kabul, waar inmiddels miljarden euro s aan hulpgeld naar traditionele en beklemmende kijk op het leven. Toch zal toe zijn gestuurd, zijn bijvoorbeeld nauwelijks fatsoenlijke niemand het wagen in het openbaar de moellahs tegen te wegen. Bijna alle straten zitten vol gaten. Er is niemand die spreken. Hun oerconservatieve stem is de wet. Kritiek op het hulpgeld besteedt om ze te repareren. het geloof en op de moellah kan in Afghanistan betekenen Volgens Afghanen steekt de nieuwe regering-karzai dat je als afvallige wordt bestempeld. Daarop staat volgens de moellah de doodstraf. Hij is wetgever en rechter gesteund door het Westen het hulpgeld in eigen zak. Miljarden verdwijnen ook volgens diverse vooraanstaande tegelijk. media in zakken van de elite. Afghanistan is daarmee een De man op de foto was zo geconcentreerd aan het studeren dat hij mij niet opmerkte. Het was een erg rustge- van de meest corrupte landen ter wereld. De andere kant van het verhaal is dat de gewone Afghanen zelf ook geen vend tafereel. Oude moellahs zien er vredelievend uit. Maar belasting betalen. Intussen verwachten ze dat hun regering ze zijn regelmatig haatdragend tegenover buitenlanders en alle problemen in hun land oplost, of dat buitenlanders alle schuwen het niet om geweld te prediken als ze denken dat openbare voorzieningen betalen. hun gezag wordt ondermijnd. De twee Afghaanse mannen op de foto maken een praatje voor de moskee in Herat. Ze zijn gekleed in typische Afghaanse winterkleding: een lange wollen jas of bruine wollen deken die ze om hun schouders dragen. Oude mannen dragen overwegend een tulband. Een baard getuigt van wijsheid en moet volgens de traditie minstens een vuist lang zijn. Oude mannen genieten veel respect in de Afghaanse cultuur.
10 Bidden in de moskee De Masjet-e-Jam-Moskee ook wel bekend als de Vrijdag-Moskee of Blauwe Moskee is de grootste moskee in de stad Herat. De moskee is een voorbeeld van de vroegere hoogwaardige islamitische architectuur. De wanden 11 zijn versierd met geglazuurde, handgeschilderde tegels. De moskee werd achthonderd jaar geleden gebouwd in de tijd dat Alexander de Grote heer en meester was in het gebied. Herat was van groot militair en economisch belang. De stad was een belangrijke handelsplaats langs de Zijderoute, de voornaamste handelsweg tussen het Westen en het Verre Oosten. Vooral op vrijdag wordt deze moskee nog altijd druk bezocht door gelovige mannen. Het middaggebed is het populairst. Een halfuur voor de preek stroomt de moskee langzaam vol en hoor je het gemoedelijke geroezemoes van zacht kletsende mannen, wachtend tot de imam zijn preek begint. Tijdens het gebed wordt er door de imam gepredikt over zaken als terrorisme, politiek en de relatie met het Westen. De moellahs zijn zeer negatief over de rol van het Westen in Afghanistan en zetten de bevolking vaak aan tot geweld. Regelmatig worden er na het vrijdagmiddaggebed demonstraties georganiseerd in de straten van steden door heel Afghanistan. Op deze bewuste vrijdagmiddag was het rustig en gingen de moskeebezoekers verder met hun dagelijkse bezigheden. Een week eerder was het anders. Toen ging er een menigte woedend de straat op om te demonstreren tegen de Koranverbranding in de VS. In een provincie verderop werden toen enkele buitenlanders afgeslacht door boze moskeegangers.
12 Biddende Afghanen bij het graf van een martelaar. Een van de vele moskeeën in Herat.
14 Kiezen in Afghanistan 15 In september 2010 vonden in Afghanistan parlementsverkiezingen plaats. Overal in de steden hingen posters van kandidaten op grote billboards. Parlementsleden werden verdacht van corruptie en duistere praktijken. Posters van vrouwelijke kandidaten werden door conservatieve burgers beklad of verscheurd. De meeste Afghaanse mannen vinden dat vrouwen niet in de politiek horen, maar achter het aanrecht. Vrouwelijke kandidaten zijn zelfs met de dood bedreigd. De Taliban zijn fel tegen een democratisch gekozen parlement. Zij willen de sharia invoeren, de streng-islamitische wetgeving. De sharia regelt zaken zoals kledingvoorschriften, verhouding tussen mannen en vrouwen, erfrecht, strafrecht, belastingen, spijtwetten (o.a. halal, haram, alcohol), geloofsafval en blasfemie. De Koran is een van de belangrijkste bronnen voor deze wetgeving. De Taliban probeerden de verkiezingen te ontwrichten en kiezers werden geïntimideerd. Ze lieten bij moskeeën flyers neerleggen met bedreigingen aan iedereen die wilde gaan stemmen. Om de kiezers te beschermen werden er zo n driehonderdduizend Afghaanse militairen en agenten ingezet. Zeker honderdvijftig stembureaus waren doelwit van aanslagen door de Taliban. Daarbij vielen vijftien doden. Toch brachten 5,6 miljoen Afghanen hun stem uit (een opkomst van veertig procent).
De wijsheid der ouderen 16 De onafhankelijke Kiescommissie (IEC) van Afghanistan 17 verklaarde in 2010 een kwart van alle stemmen ongeldig. Ook de presidentsverkiezingen van het jaar daarvoor gingen gepaard met grootschalige fraude en onregelmatigheden. Shura is een Arabisch woord dat advies betekent. In Afghanistan is een shura een raad van ouderen in een gemeenschap. Dat kan op dorpsniveau, maar ook op district of provinciaal niveau zijn. De leden van de raad van ouderen nemen binnen een gemeenschap belangrijke beslissingen. Shura s bespreken zaken zoals straffen, conflicten, rechten, belastingen en veiligheid, of praktische zaken zoals de aanleg van een nieuw irrigatiekanaal in het dorp. Toetreding is niet gebaseerd op professioneel specialisme, maar op senioriteit en de positie binnen de gemeenschap. Afghanen zijn van mening dat dit de uiterste vorm van democratie is. Veel shura-leden zijn religieuze leiders en nemen de Koran als inspiratiebron voor hun visie op het leven. Vooral onder de Pathaanse shuraleden verschillen hun visies niet veel van die van het Talibanbewind en hun sharia-filosofie. De bijeenkomst van een adviesraad kan uren duren, omdat veel leden van de raad hun zegje willen doen. Afghanen zijn meesters in het voeren van lange pleidooien. Mensen nemen ruim de tijd om naar elkaar te luisteren en te discussiëren. Deze shura vond plaats in Jalalabad met president Karzai en ging over over veiligheid in hun gebied. Dat resulteerde echter in een drie uur durende monoloog van de president Karzai.
18 Kweekvijver van terroristen Madrassa is het Arabische woord voor school. Het woord geldt zowel voor seculiere als voor religieuze scholen. In de westerse wereld wordt het woord madrassa gebruikt voor een Koranschool, een religieuze school waar de islam wordt onderwezen. Natuurlijk zijn er madrassa s waar lou- 19 ter theologie wordt onderwezen en geen zelfmoordterroristen worden klaargestoomd. Maar een madrassa wordt steeds vaker geassocieerd met een Talibanschool of moslimextremisme. In religieuze madrassa s neemt de recitatie van de Koran de belangrijkste plaats in. Dit houdt in dat studenten de Koran letterlijk uit het hoofd moeten kunnen opzeggen, in de klassiek-arabische taal. Veel Afghaanse en Pakistaanse studenten zijn deze taal echter niet machtig, dus ze begrijpen niets van wat ze opdreunen. Ze kennen de Koran dan wel uit het hoofd, maar inhoudelijk weten ze niet wat ze zeggen. Op de foto zie je jongeren de Koran bestuderen. Sommigen zijn pas elf jaar oud en kennen hele passages van het boek al uit hun hoofd. De religieuze madrassa s zijn de belangrijkste broedplaatsen voor nieuwe Talibanstrijders. Dat is gebleken nadat Talibanstrijders werden opgepakt en ondervraagd over hun verleden. Het enige doel in het leven van veel extremistische Taliban die op deze scholen afstuderen, is om te strijden in de jihad, de heilige oorlog tegen het Westen. Duizenden van de scholen die dit soort jongemannen opleiden, liggen in het Afghaans-Pakistaanse grensgebied: een gevaarlijke regio die wetteloos en bestuurloos is en daardoor moeilijk toegankelijk is voor Afghaanse autoriteiten. Het is voor hen vrijwel onmogelijk om deze scholen te sluiten, als ze dat al zouden willen.
20 De Afghaanse regering beschuldigt het buurland Pakistan van het financieren van deze madrassa s en het opleiden van Talibanstrijders met het doel Afghanistan te destabiliseren. De Pakistaanse regering beschuldigt op haar beurt de Afghanen ervan dat ze hun zonen naar dit soort scholen sturen om terrorist te worden. Het wordt steeds lastiger voor schrijvende journalisten en fotografen om reportages te maken in deze madrassa s. De moellahs die heer en meester zijn op deze scholen, beschuldigen journalisten ervan madrassa s in een negatief licht te plaatsen. De moellahs wijzen bijna altijd mijn verzoeken tot een bezoek aan hun leerschool af. Dan schrijven jullie toch alleen maar nare dingen over de islam, zeggen ze. Maar soms heb ik geluk en laat een geestelijke leider me toe, zoals op deze school waar kleine jongetjes Koranverzen uit hun hoofd leren. Ze gaan enkel naar deze madrassa en mogen van hun ouders niet naar de lagere school, waarschijnlijk omdat de ouders te arm zijn om schriftjes te kopen en lesgeld te betalen. De toegang tot deze religieuze scholen is gratis. En de kinderen moeten thuis meewerken, dus veel tijd om ook nog naar een gewone school te gaan is er vaak niet. 21
22 Gastvrije Taliban 23 Talibanstrijders poseren voor mij in Jalalabad. Deze foto is meer dan tien jaar geleden genomen, nog voordat de westerse coalitie Afghanistan binnenviel en de Taliban bijna heel het land onder controle hadden. Het was in die tijd goed mogelijk om als westerling met Taliban te praten en te werken. Ik werd door hen gastvrij ontvangen en zelfs een gesprek over verschillende geloofsopvattingen was mogelijk. Natuurlijk moest je niet zeggen dat je atheïst was of joods. Maar zolang je maar een gelovige was, desnoods een christen, was het goed. Ze vonden de islam ook toen al superieur aan het christendom en probeerden me daarom altijd tot de islam te bekeren. Maar de tijden zijn veranderd. Door de militaire interventie in Afghanistan is de verhouding tussen Taliban en westerlingen ernstig verzuurd. Nu worden behalve ISAF-militairen ook de meeste hulpverleners, diplomaten en andere westerlingen door hen als vijand gezien net zoals veel westerlingen in Europa en de VS alle Afghanen als terroristen zien. Gebrek aan dialoog en begrip voor elkaars standpunt leidt tot verdere polarisatie tussen deze twee culturen. Een ontmoeting met de Taliban zoals bij het maken van deze foto is voor mij of andere journalisten nu bijna onmogelijk. Door de toegenomen haat jegens westerlingen zou dit een ongekend groot risico zijn en zou het waarschijnlijk uitmonden in ontvoering of doding.
24 Twitterende Taliban 25 De omarming van moderne media door de Afghanen is opmerkelijk, want toen de Taliban begin jaren negentig nog heer en meester waren in Afghanistan, zagen zij internet en televisie als zondig. Het was verboden voor Afghaanse burgers om het wereldwijde web te bezoeken. Daar lijken de Taliban nu op terug te komen. Zij zijn inmiddels van mening dat oorlogen niet meer zijn te winnen zonder media. Behalve van hun Facebookpagina en de website van het Islamic Emirate Afghanistan maken de jihadisten ook gebruik van andere social media. Onlangs hebben de Taliban Twitter ontdekt, waarop ze Engelstalige tweets schrijven. Ze geven in die berichten updates over de oorlog. Als een Taliban-zelfmoordterrorist zich opblaast, eisen ze de aanslag niet zelden op via hun website en via Twitter. Vaak zijn hun berichten over slachtoffers zwaar overdreven. De Afghaanse Taliban worden steeds sterker in het verkondigen van hun boodschap via moderne media. Ze hebben woordvoerders voor telefonische interviews en sturen journalisten sms-berichten over recente aanvallen. Het is wel een groot risico voor de Taliban om een mobieltje te gebruiken. De Amerikaanse en Afghaanse inlichtingendiensten kunnen hen makkelijk opsporen via het mobiele telefoonsignaal en hun schuilplaats met een raket bestoken. Dvd-covers van Taliban-propagandafilms, te koop op de markt in het Afghaans-Pakistaanse grensgebied.
26 Eerste Nederlandse patrouille in Uruzgan 27 Als de zon opkomt, rijden de Nederlandse militairen de poort uit van Kamp Holland, hun zwaar beschermde legerbasis. Ze gaan een patrouille uitvoeren in de zuidelijke provincie Uruzgan. Het doel is om de Talibanstrijders te laten zien dat zij de baas zijn in het gebied. Soms komt het tot vuurgevechten, maar de Taliban zijn zich ervan bewust dat de Nederlanders meer vuurkracht op hun tanks hebben. Zodra ze de militairen zien, verschansen de Taliban zich daarom meestal in de bergen. Of ze verbergen hun wapens in het hooi en doen zich voor als boeren die het land bewerken. Ze wachten geduldig totdat de Nederlanders s middags weer terug naar hun kazernes rijden. Overdag zijn de Nederlanders de baas, s avonds en s nachts zijn de Taliban heer en meester in het gebied.
28 Road to hell De voertuigen en militairen op de foto behoren tot de Battle Group in de provincie Uruzgan. Een patrouille zoals deze bestaat doorgaans uit acht tot tien zwaar gepantserde voertuigen en een dertigtal militairen. Een van de grootste dreigingen tijdens patrouilles zijn bermbommen. Een bermbom 29 is een met eenvoudige middelen gemaakt explosief dat door de Taliban langs en in de weg wordt geplaatst met het doel de passerende voertuigen en hun inzittenden te vernietigen. De Nederlandse militairen hebben geleerd dat de Taliban op specifieke locaties bermbommen plaatsen, zoals in een dorp waar de weg smal is, onder een brug of in rivierbeddingen waar de voertuigen door moeten rijden. Op verdachte plekken wordt de weg eerst gecontroleerd door specialisten van de mijnopruimingsdienst. Met metaal detectoren zoeken ze naar bermbommen. Dat kan uren duren. Al die tijd moet de colonne pantservoertuigen in de hitte wachten totdat het groene sein wordt gegeven om weer door te mogen rijden. Nederlandse militairen in Uruzgan waren soms een halve dag onderweg om enkele kilometers af te leggen. Amerikaanse troepen zijn minder voorzichtig en hanteren een andere tactiek. Zij banjeren met grote snelheid door het gebied en accepteren hierdoor meer slachtoffers, omdat ze vaker op een bermbom rijden. Ook Afghaanse burgers zijn vaak slachtoffers van bermbommen die zijn geplaatst door de Taliban. Die bommen zijn niet bedoeld om burgers te doden, maar soms rijden bussen of taxi s er per ongeluk op. In mei 2011 werden in heel Afghanistan 119 burgers gedood door bermbommen en raakten 274 burgers ernstig gewond.
30 31 Nederlandse militairen zijn van 2006 tot 2010 bijna dagelijks aanwezig in diverse delen van de provincie Uruzgan. Ze laten vaak hun gepantserde voertuigen ergens bewaakt achter om een voetpatrouille in een dorp te lopen.
32 Militairen of ontwikkelingswerkers? 33 In veel gevallen gaan tijdens een voetpatrouille in een dorp medewerkers van het Provinciale Reconstructie Team (PRT) mee. Ze zijn niet te onderscheiden van militairen en worden beschermd door een tiental zwaarbewapende soldaten. De man links op de foto is zo n PRT er. Zij voeren overleg met de dorpsouderen over wederopbouwprojecten zoals de bouw van een school, overheidsgebouw of irrigatiekanaal. Ze hopen door deze hulpprojecten de sympathie te winnen van de Afghaanse burgers, zodat die zich afkeren van de Taliban. Het is belangrijk voor de PRT ers en militairen om contact te hebben met de burgers. Zo komen ze meer te weten over hoe de bevolking over hen denkt. Ze hopen ook informatie te krijgen over de militaire activiteiten en de aanwezigheid van Talibanstrijders in het gebied. Maar in de regel laten de burgers niet veel los. Zodra de Nederlandse militairen weer weg zijn, duiken de Talibanstrijders op in het dorp. Zij willen weten waar de dorpelingen met de Nederlanders over spraken. Ze horen hen uit of ze geen belangrijke informatie hebben gegeven. De bevolking van de provincie Uruzgan is overwegend Pathaans en hun cultuur heeft veel overeenkomsten met de Talibanfilosofie. Geen wonder dat deze regio de bakermat is van de Talibanbeweging. Veel burgers sympathiseren met hen en af en toe helpen ze Talibanstrijders ook. Soms omdat ze aan hun kant staan, maar soms ook omdat ze niet anders kunnen.
34 Gevangen tussen twee vuren 35 In de praktijk proberen Afghaanse burgers zowel de Taliban als de buitenlandse militairen te vriend te houden. De Taliban verblijven vaak in hun dorpen en beschieten de Nederlanders vanuit hun huizen. Ook verstoppen de Taliban wapens en munitie in hun huizen. Talibanstrijders gebruiken de burgers maar al te vaak als menselijk schild. Werk je hier niet aan mee als burger, dan word je gedood. Logisch dus dat de bevolking van Uruzgan regelmatig bang is om partij te kiezen. Tijdens de patrouille die ik heb meegelopen in het dorp, hebben we een groep dorpelingen ontmoet die weigeren een hand te schudden met de militairen en PRT ers. Op hun gezichten kan je de afkeer van westerlingen lezen. Voor Nederlandse militairen is het uiterst moeilijk om Talibanstrijders te onderscheiden van de bevolking. Ze dragen immers dezelfde kledij: een shalwar kamiz en tulband, en een baard. Een boer die op het land werkt kan een Talibanstrijder of Talibansympatisant zijn. De Nederlandse militairen moeten ook deze mensen helpen met het bouwen van wegen, scholen en irrigatiekanalen. Een Nederlandse militair in Uruzgan stak zijn frustratie niet onder banken of stoelen: Hoe weet ik nou of de Afghaanse mensen die ik probeer te helpen en te beschermen niet verantwoordelijk zijn voor de dood van mijn makkers? Wellicht zijn het dezelfde mannen die bermbommen plaatsen en ons vanuit hun dorpen beschieten.
Haat tegen westerlingen groeit 36 Nederlandse mariniers patrouilleren in Uruzgan. Met argwaan 37 worden de soldaten gadegeslagen door inwoners van het dorp Ali Shirzai wanneer ze door de dorpsstraat lopen. De haat tegen westerlingen in Afghanistan is in de afgelopen jaren toegenomen. De belangrijkste reden voor deze bittere afkeer zijn de duizenden dodelijke burgerslachtoffers die er in de laatste jaren zijn gevallen. Elke Afghaan heeft wel een familielid of kennis die is gedood door westerse soldaten of Taliban. Meer dan tachtig procent van deze burgerslachtoffers is gedood door de Taliban, stellen de Verenigde Naties, maar dat wordt door veel Afghanen gezien als het gevolg van de aanwezigheid van westerlingen. Zonder hen zou er immers geen oorlog zijn. En toch zeggen veel Afghaanse burgers: we zijn de buitenlanders liever kwijt dan rijk, maar hun aanwezigheid zorgt wel voor een relatieve stabiliteit, Afghanen weten duivels goed dat als alle buitenlandse soldaten hun land morgen zouden verlaten, er een nieuwe burgeroorlog zou uitbreken. Het Afghaanse leger en de politie zouden slaags raken met de Taliban en krijgsheren in een strijd om de macht. Buitenlanders moeten dus weg, maar nog niet nú, zeggen Afghanen. Intussen is de aftocht begonnen. Westerse landen willen hun combattroepen zo snel mogelijk terugtrekken uit Afghanistan.
38 Overnachten in Talibangebied 39 Mariniers van het Nederlandse leger hebben hun kamp opgeslagen op een heuvel in Uruzgan. Hier zullen ze op hun veldbedjes overnachten. Op de achtergrond is een dorp te zien dat ze die dag hebben bezocht om met de dorpsouderen te praten. De mariniers slapen tussen de gepantserde voertuigen, want het is niet uitgesloten dat de Taliban hen s nachts vanuit het dorp beschieten. De veldbedjes worden dicht tegen elkaar geplaatst, zodat het gepantserde voertuig bescherming biedt aan alle soldaten. Om het uur wisselen de militairen van wacht. Met nachtkijkers wordt het gebied om hen heen gecontroleerd op de aanwezigheid van Talibanstrijders. De militairen op de foto zijn moe van een dag intensief patrouilleren en de gevaren die ze hebben gelopen. Ze praten nog wat na over de ervaringen van die dag. Tegen 21.00 uur kruipen ze in hun slaapzakken. De volgende ochtend als ze door de eerste zonnestralen worden gewekt, maken ze zich gereed om verder het gebied in te trekken. Niemand weet wat hen die dag te wachten staat.
40 41 Nederlandse mariniers in Uruzgan houden een barbecue op de vooravond van hun vertrek naar huis. Nederlandse soldaten in Uruzgan wonen met z n vieren in een omgebouwde zeecontainer. De containers zijn gepantserd en bestand tegen raketinslagen. Het is meerdere keren voorgekomen dat de Taliban vanuit de omringende bergen ongeleide projectielen afvuurden op de legerbasis Kamp Holland. De mannen ontspannen in de avond door te internetten, computerspelletjes te spelen en te lezen. Kamp Holland heeft ook een kantine met televisie, een fitnesszaal en een volleybalveld.
Zoeken naar Taliban 42 Een transporthelikopter van het Nederlandse leger vliegt 43 laag over in de provincie Uruzgan. De achterklep staat open, zodat de boordschutter het gebied in de gaten kan houden. Omdat deze helikopters laag en langzaam vliegen, zijn ze een makkelijk doelwit voor Talibanstrijders met raketten. De schutter zit stevig vastgesnoerd aan een riem zodat hij er niet uit kan vallen, als de helikopter een onverwachte beweging moet maken om raketten te ontwijken. Talibanstrijders verstoppen zich in grotten en spelonken en wachten op een goed moment om toe te slaan. In deze bergen komen de ISAF-militairen nauwelijks. Na een aanval vluchten de Taliban weer terug naar de bergen. Het is voor de westerse militairen een onmogelijke taak om de bergen onder controle te krijgen. Ze richten zich daarom op de valleien, een relatief klein deel van de provincie Uruzgan. Volgens het Nederlandse Ministerie van Defensie zou de inktvlek het steeds groter wordende gebied dat in handen is van de coalitietroepen zo goed als Taliban-vrij zijn. Maar de Taliban zijn overal in Afghanistan aanwezig en in staat om aanslagen te plegen en bermbommen te plaatsen. Zij zeggen: Het Westen heeft het geld en geavanceerde wapens, wij hebben de tijd. In Afghanistan vechten westerse legers niet alleen tegen een stel terroristen, maar tegen een diep verankerde cultuur.
44 Op weg naar de frontlinie 45 Nederlandse en Franse militairen bedekken hun gezichten tegen het opwaaiende stof, veroorzaakt door een Chinoekhelikopter die net buiten de legerbasis Kamp Holland landt. De soldaten op de foto worden vanaf hier naar een kleinere militaire buitenpost gevlogen, dicht bij de frontlinie, om hun collega s af te lossen. Daar zullen ze enkele weken verblijven. De militairen hebben zich netjes in rijen opgesteld. Wanneer de helikopter is geland, blijven de wieken op volle toeren draaien. Als de achterklep opengaat, lopen de soldaten onmiddellijk de buik van het toestel in en snoeren zich vast in de canvas stoeltjes. Binnen een paar minuten stijgt de helikopter als een dikke hommel weer op en verdwijnt even snel als hij kwam aanvliegen. De buitenposten liggen op strategische plaatsen aan de rand van de inktvlek. Van daaruit worden door speciale legereenheden de gebieden die in handen zijn van Taliban, verkend en veroverd of juist beschermd tegen een nieuwe aanval van Taliban. Op deze plekken vinden het vaakst gevechten plaats. De soldaten die op de buitenposten verblijven zijn zenuwachtig. Vanuit de bergen worden ze door Taliban gadegeslagen en worden aanvallen op het kamp beraamd en uitgevoerd.