muzische opvoeding Afkijken van YouTube een handige kijkwijzer voor beschouwen & verzinnen We komen vandaag allemaal, soms dagelijks, op YouTube terecht. Maar heb je ooit overwogen om de filmpjessite in je lessen te gebruiken? Dit artikel biedt je een kijkwijzer om dat zelf te gaan uitproberen. We onderstrepen daarbij de aandacht die cultuurbeschouwing (soms nog te weinig) verdient en tonen aan hoe dat inspiratie kan opleveren om muzische activiteiten te verzinnen. Meer beschouwen Bij het op poten zetten van muzische activiteiten, blijkt het vaak zoeken voor leerkrachten om beschouwen goed of volwaardig te integreren. Die drempel kan van uiteenlopende aard zijn: het houvast voor een klasgesprek of andere werkvorm ontbreekt, het formuleren van goede vragen zit nog niet in de vingers, bronnen ontbreken... Dat we in dit artikel met een specifieke kijkwijzer concreet inzoomen op media als één aspect van cultuurbeschouwing is niet toevallig, ook media is nog te vaak een drempel om rond te werken in de klas. Door YouTube als startpunt te nemen, kan zo op basis van makkelijk beschikbaar materiaal een brug gemaakt worden met mediawijsheid en mediageletterdheid, waar kritisch beschouwen tenslotte een centrale plaats inneemt. vaardigheden) - maar ook voor muzische activiteiten uit andere domeinen die zich laten inspireren door media. BIJGELEVERD: 100 FILMPJES! Op www.oetang.be/tube vind je een selectie van 100 creatieve filmpjes op YouTube, samen met de digitale versie van de tools, tips en schema s. Dit artikel vormt een begeleidende tekst met voldoende achtergrondinfo om snel en praktisch aan de slag te kunnen gaan met dat materiaal. is meer verzinnen Daarnaast lijkt het niet altijd eenvoudig om dat beschouwen vervolgens relevant te linken aan een muzisch-creatieve opdracht voor leerlingen. De kijkwijzer die we in dit artikel voor mediabeschouwing introduceren, kan ook gebruikt worden als muzische inspiratietool voor de leerkracht: door het ontrafelen van filmpjes krijg je vaak inzichten of ideeën voor creatieve activiteiten met duidelijke integratie van media (al dan niet met beperktere mediamiddelen en technische BESCHOUWEN De cyclus tussen beschouwen en creëren (voor media ook: het proces van ontvangen en zenden) is een centraal uitgangspunt in de cultuureducatie en dus ook binnen muzische vorming. Door af te kijken van YouTube duik je in een constante wisselwerking tussen impressie en expressie. Enerzijds (zintuiglijk) leren genieten, nieuwsgierigheid en verwondering voeden, kritisch analyseren, leren interpreteren 18 Sint-Canisiusblad december 2012
en reflecteren; anderzijds - vanuit die impressies - geïnspireerd aan de slag gaan om op actiefexpressieve manier te verwerken en te creëren. UITSTEL VAN OORDEEL In alle drie de domeinen van cultuureducatie (kunst-, erfgoed- en mediaeducatie) kunnen we uitstel van oordeel als één van de basisprincipes nemen in de beschouwmethodiek: de beschouwer moet uitgedaagd en begeleid worden om niet onmiddellijk een (finale) mening te formuleren. Een didactische kijkwijzer helpt hierbij en ondersteunt het procesmatig beschouwen. Dit dwingt je in zekere zin om dieper te graven en niet onmiddellijk te stoppen na een beoordelende ik vind het... -reflex. Dit gebeurt vaak automatisch bij beschouwen, zeker bij kinderen. DRIE STAPPEN OM TE BESCHOUWEN 1. Alles begint bij beleving. Je laat ruimte voor (spontaan) afvuren en inventariseert wat je allemaal waarneemt en op welke manier verbeelding en inlevingsvermogen worden aangesproken. 2. Dan start je een onderzoek op: daar spit je de cultuuruiting uit vanuit diverse invalshoeken. Een analytische ontdekkingstocht naar technische, artistieke, vormelijke en contextuele feiten en achtergrond. 3. Pas na dit onderzoek vindt de verwerking plaats: je formuleert je mening of stuurt die bij, daarna reflecteer je over de opgedane indrukken en informatie. YOUTUBE KIJKWIJZER Bovenstaande stappen maken we nu concreet voor YouTubefilmpjes. We doen dit aan de hand van een voorbeeldcase en volgen de kijkwijzer zoals je die hierboven in schemavorm terugvindt. We beperkten ons in het voorbeeld telkens tot het opsommen van enkele aspecten. Download volledig en groter schema op www.oetang.be/tube CASE Chanel Shade Parade bekijk dit filmpje en lees dan pas verder! Chanel Share Parade: http://oetang.be/tube/index. php?vidid=29#movie 1. BELEVING Het eerste... Spontaan afvuren Stimuleer expliciet om met alle zintuigen te beschouwen en lijst de resultaten op. Hier vooral snel laten afvuren, zonder diepgaande motivatie. muzische opvoeding GEBRUIK DE KIJKWIJZER tijdens je voorbeschouwing als leerkracht (tip: gebruik het blanco schema dat je kan downloaden om je ontleding op te noteren) als praktische leidraad om met je leerlingen te beschouwen (klassikaal, in kleinere groepjes, vraaggesprek, aan de hand van opdrachtjes...) Gevoel & inleving: WAW of ZAP? Pols naar een eerste gevoel van inleving of interpretatie: wat denk je dat het is/voorstelt? en wat doet het met je (gevoel)?. Vervolgens kun je een trucje gebruiken dat we WAW of ZAP noemen: leerlingen geven in deze belevingsfase aan of ze een filmpje WAW vinden ( ik zou dit terugspoelen of aan vrienden tonen ) of ZAP ( ik zou het doorspoelen of wegklikken ). Laat kinderen vervolgens spontaan hun WAW of ZAP benoemen: waw, die vingers bewegen als benen! waw, je ziet enkel de handen! zap, het is veel te chaotisch. Sint-Canisiusblad december 2012 19
muzische opvoeding waw, die muziek past goed! waw, het doet mij denken aan een circus. waw, ze doen rare trucjes met hun vingers. zap, ik begrijp het gewoon niet... Het wegklikken van een filmpje bij ZAP, kan tegengesteld lijken aan het basisprincipe van uitstel van oordeel - maar hou hier rekening met de overdaad aan informatie op een kanaal als YouTube, met de vluchtigheid van het medium en de gebruiksgewoonte om snel te kijken en veel door te klikken. Een eerste selectie of inleving moet daarbij vertrekken van een intuïtieve WAW of ZAP. In de school- en leercontext kan je als leerkracht beslissen verder te onderzoeken op basis van een eigen WAW of een WAW van de leerlingen. Die worden op hun beurt dus uitgedaagd mee op onderzoek te gaan, ook al vinden enkelingen het materiaal ZAP. Door het laten benoemen van een > Onderzoek: media Je ziet enkel de handen. Het wordt voorgesteld als een show. Muziek past perfect. argumentatie, het vergelijken van tegengestelde meningen in de klas, of gewoon omdat je er als leerkracht een goede reden voor hebt - dien je in bepaalde gevallen nog steeds aan te sturen op een uitstel van oordeel. 2. ONDERZOEK WAW-analyse De opgelijste WAW s zijn meestal van verschillende aard. Om de WAW-analyse te starten, kies je een heel uitdagende of uitgesproken WAW en ga je na waar die WAW uit voortkomt: muzische, media- of contextuele aspecten? Je begint met het deelonderzoek dat het duidelijkst naar voor komt. Waw, je ziet enkel de handen! : we vertrekken in deze case bij deze WAW - die voorkomt uit een media-aspect en starten eerst het media-onderzoek. Apparatuur/ Audiovisueel materiaal Techniek Effecten camera s filmen, kadreren, Je ziet close-ups (details) van vingers. In inzoomen combinatie met het decor krijg je de suggestie van benen/personages in een ruimte. licht, lampen belichten, uitlichten De handen worden geaccentueerd door belichting en in speciale showbizzsfeer gezet. computer trucage (kunstingrepen) Soms gebeuren vreemde dingen met de handen: je ziet ze dubbel, of gereflecteerd... (schijneffecten) computer tekstmontage De aankondiging en filmische aftiteling van de hoofdrolspelers (in dit geval kleuren nagellak) is op de beelden gezet. computer beeldmontage De beelden (shots) zijn aan elkaar gekleefd, waardoor het een afwisselend en vloeiend geheel wordt met veel tempo. computer/ mp3-speler muziek(montage) Wisselwerking tussen wat je ziet en hoort is heel groot: versterkt alles. Als je dit filmpje zonder geluid bekijkt: wat blijft er dan van gevoel over? 20 Sint-Canisiusblad december 2012
Nu doe je de twee overige deelonderzoeken. Je probeert ook de onderlinge verhouding tussen de deelonderzoeken te vinden: wat heeft invloed waarop? > Onderzoek: muzisch Materiaal/ Instrument handen (lichaamsdeel) en attributen (bal, ketting...) Techniek/ Vaardigheid bewegen, (samen) dansen, springen, schommelen... Kwaliteit, speciale manier... Beweging - elegant, sierlijk, ritmisch, geïnspireerd op o.a. bewegingen uit ballet, linedance, circus, showbizz, moulin rouge... - suggestie werkt: nagels worden voeten, vingers worden benen, handen worden lichamen Beeld nagels, nagellak schilderen suggestie van schoenen, verschillende kleuren Beeld Muziek Drama decor, minitheatertje met verschillende opstellingen stem/koor, percussie, bas, piano, blazers... (zie beeld en beweging) bouwen, knutselen, installeren... spelen, zingen, vingerknippen... worden zo verschillende personages miniatuurversie van een showbizztheatertje, door combinatie met gebruik van camera (zie boven: media-onderzoek) kan toch met groot effect gewerkt worden aan ruimte (decorwissels), compositie, perspectiefveranderingen (mini-trapje lijkt toch groot, enz.) - muziek doet swingen, opzwepen, maakt het spannend en dynamisch - beweging en muziek perfect op elkaar afgestemd: goed opgebouwd en gevarieerd - muziek bepaalt tempo van het filmpje muzische opvoeding > Onderzoek: context - Maker Een groot bedrijf met veel geld heeft de opdracht gegeven aan een team (regisseurs, dansers...) om dit te maken. Het bedrijf wil reclame maken voor nagellak. Wat verkoopt dit bedrijf nog allemaal, denken jullie? Kost dit veel geld en tijd om te laten maken? Vergelijk eens met je webcam? - Relatie met beschouwer Het filmpje is opgenomen zonder toeschouwers, maar wil wel duidelijk een relatie aangaan met diegenen die het uiteindelijk te zien krijgen. De interactie die wordt opgezocht heeft één doel: ga deze nagellak kopen! Voel jij je aangesproken als toeschouwer? Mis je een echt publiek dat naar deze modeshow zit te kijken? Waarom had dat wel/geen meerwaarde kunnen zijn? - Creatie- en presentatieplek Opgenomen in een studio, met heel veel materialen. Hoe zou die studio eruit zien denk je? Het filmpje werd getoond op YouTube en TV. Waar misschien nog? Waarom denk je? - Boodschap en functie Creatieve, niet-agressieve reclame met aandacht voor sfeerschepping en stijl die de kijker het merk Chanel en de nagellak wil presenteren. Wat is het verschil met reclames die je normaal ziet? Waarom is het slim aangepakt? Vat samen vanuit het onderzoek hoe deze reclame ingepakt werd. Andere WAW s en verbanden Tijdens het onderzoek grijp je ten gepaste tijde terug naar de andere WAW s die oorspronkelijk opgelijst werden. Je zult merken dat die aan bod komen naargelang het onderzoek vordert. Controleer nadien of er nog WAW s onbeantwoord zijn. Denk eraan: de muzische, media- en contextonderzoeken staan met elkaar in verband en versterken elkaar - dus het is normaal om van het ene in het andere onderzoek te belanden. 3. VERWERKING Mening & appreciatie Omdat je heel wat te weten kwam via het onderzoek, kun je nu op een andere manier je mening formuleren. Waar je als leerkracht oorspronkelijk tevreden was met spontane reacties, vraag je de leerlingen nu om hun mening (en hun ZAP of WAW) te gaan verfijnen en/of herzien. Wat vind je er nu van? Is dit een goeie reclame? Of is het gewoon een knap filmpje? Zullen meer mensen deze nagellak kopen? Waarom (niet)?... Sint-Canisiusblad december 2012 21
muzische opvoeding Reflectie Grijp die momenten aan waarop je duidelijk merkt dat leerlingen van ZAP naar WAW, of omgekeerd, zijn gesprongen: vaak ligt daar interessant materiaal voor reflectie. Die houdt ook in: kritisch naar mediagebruik kijken, om zo de kracht en (verborgen) strategieën van media te leren inschatten. In dit geval: een creatief, swingend, vrolijk filmpje om kijkers te overtuigen van een bepaald merk. Is je mening over het filmpje veranderd? Of je mening over dit bedrijf of dit product? Waarom precies? Heb je het gevoel dat dit filmpje je probeert te misleiden? Denk je dat jij of anderen door dit soort mediastrategieën misleid worden of niet? Hoe sta je daar tegenover? Hoe ver mag reclame daarin gaan, waar ligt de grens? Reserveer in de verwerkingsfase ook tijd voor reflectie over het onderzoeksproces zelf, waar drempels lagen, waar het moeilijker was om bepaalde aspecten uit te spitten, welke tips je daarrond meeneemt voor jezelf, enz.. Inspiratie Het kijkkader heeft je gedwongen om anders te kijken. Dit levert inspiratie op, ook bij je leerlingen - vraag hen naar spontane ideeën om in de klas te proberen! (Inspiratie voor jou als leerkracht: zie ook verder bij verzinnen ) Slotbeschouwingen... We kleven geen leeftijden of leerjaren op dit schema (noch op de filmpjes op de website) omdat we geloven dat leerkrachten dit kunnen transfereren naar hun eigen klaspraktijk - de basisprincipes blijven voor àlle leeftijden gelijk. We pleiten er mee voor om media reeds vanaf de kleuterklassen te beschouwen met kinderen. De link met mediaopvoeding (mediawijsheid/ geletterdheid) is duidelijk gemaakt. We leren media lezen : de analyse van en reflectie over media en (eigen) mediagebruik zijn hier elementair. Bovendien stonden we ook stil bij technische aspecten en is er een opstapje voor eigen creatieve mediaproducties... Wie het nieuwe leerplan mediaopvoeding erbij neemt, merkt al gauw dat via de kijkwijzer aan diverse doelen gewerkt werd. Mits wat (logische) ingrepen is dit schema zeker ook bruikbaar voor cultuurbeschouwing die niet vanuit media vertrekt. VERZINNEN Omdat je in het onderzoek alles gaat opsplitsen in deelaspecten, heb je nu heel wat afzonderlijke inspiratiebronnen voor je liggen - vandaar het belang van het invulschema tijdens je voorbeschouwing. Hoe ga je daarmee aan de slag om nieuwe (muzische) activiteiten te verzinnen? LOSSE PUZZELSTUKKEN Bekijk alle opgelijste technieken, materialen en effecten/kwaliteiten als losse puzzelstukken. Vaak heb je nu al spontaan ideeën voor een activiteit omdat je je niet meer blind staart op het filmpje in z n geheel, of op de technische en hardwarematige aspecten - wat teveel zou oproepen: dit kunnen we toch niet realiseren op die manier. Vanuit de losse elementen bekeken, wordt er plots heel wat meer denkbaar en kun je ook al gerichter de koppeling maken met specifieke muzische bouwstenen en leerplandoelen. Cruciaal voor de basis van je les(reeks) is vervolgens het inschatten van de gebruikte nieuwe media in het gekozen YouTubefilmpje. 22 Sint-Canisiusblad december 2012
AANDEEL VAN NIEUWE MEDIA Tijdens het onderzoek zul je merken dat er filmpjes zijn waar de rol van de camera slechts herleid werd tot het louter registreren van een leuk muzisch product (en het aandeel nieuwe media dus eigenlijk minimaal is). Deze muzische insteken kunnen jou als leerkracht vanzelfsprekend rechtstreeks inspireren tot eigen muzische lessen - zonder verder nieuwe media te integreren. Anderzijds ontdek je filmpjes met een complexere medialaag, waar het gebruik van nieuwe media echt cruciaal is en je er dus specifieke technieken en apparatuur uit kunt afleiden. Wat dan? Keep/Strip Je kunt die medialaag integraal behouden ( keep ) of minimaliseren ( strip ) door terug te keren naar de kern van het concept. Die keuze zal afhangen van de beschikbare technische middelen en vaardigheden (bij jezelf en de leerlingen) waaraan je wil/kan werken. - In het voorbeeld van het Chanelfilmpje probeer je bij keep te werken met dezelfde of gelijkaardige technieken als in het origineel (verschillende maquettes met gespeelde scènes die gefilmd worden - met gebruik van specifieke kadrering, belichting, timing met muziek enz. - en daarnaast postproductie met montage, computereffecten, aftiteling, enz.). - Bij strip haal je er zoveel technische drempels af (uit noodzaak of omwille van een bewuste focus) tot je bij een haalbaar concept uitkomt dat nog steeds het gebruik van nieuwe media integreert. (bijvoorbeeld: het miniatuurtheatertje met alle acties in één take filmen met vaste camera, zonder montage en andere postproductie - maar met aandacht voor basisbelichting, juiste timing en ingezoomde kadrering) Transfer Ten slotte kun je de medialaag ook vertalen ( transfer ) door ze te combineren met of te vervangen door aspecten uit andere muzische domeinen. - In de Chanelcase kom je dan bijvoorbeeld hierop uit: zoek in een klassieke figurentheateropstelling naar het effect van de camerakadrering (drama) - vertaal de bewegingen van de gefilmde vingers naar live lichaamsbewegingen op een podium (dans) - maak die lichamen/personages abstracter door gezichten en armen te verbergen en kostuumelementen toe te voegen (beeld) - ontwerp live geluiden die afgestemd worden op de bewegingen en bepaal via ritme en compositie het tempo en de sfeer van wat op scène te zien is (muziek) - verzorg met karton, letters uit tijdschriften en affiches, verf en collagetechnieken live ondertitels en aftiteling bij bepaalde acts (woord/ beeld), enz. Transfer kan dus leiden tot het zelfs volledig verdwijnen van een medialaag, die nochtans cruciaal werd bevonden in het oorspronkelijke inspiratiefilmpje op YouTube. Laat dit je niet tegenhouden om hier volop voor te durven gaan! Door het integreren van de beschouwfase in je les via bovenstaande kijkwijzer zul je immers al waardevol rond nieuwe media gewerkt hebben. Dat je dan een creatieve sprong maakt richting andere muzische domeinen, kan alleen maar toegejuicht worden. Succes! Oetang muzische opvoeding Meer info!!"#$% &''#% ()*)% +,-)%.//#% 011% 23456)+% )&% '33)% nodige downloads: www.oetang.be/tube/! Nascholing en vorming op maat? Contacteer ons via dit adres: Oetang vof www.oetang.be post@oetang.be www.oetang.be/muzodag/ Sint-Canisiusblad december 2012 23