Persdossier: MOEILIJK TE HELEN WONDEN 1. Inleiding De huid is de eerste verdediging van het lichaam tegen organismen en trauma. Wanneer de huid beschadigd wordt, is de natuurlijke beschermende barrièrefunctie doorbroken. Bij de meeste mensen geneest een wonde volgens een natuurlijk proces zonder complicaties, via de 3 fases van wondheling: 1. Ontsteking 2. Proliferatie:vorming van nieuwe bloedvaten en collageen in het wondbed 3. Remodulering: omzetting van collageen dat leidt tot genezing en littekenvorming Wanneer de natuurlijke heling echter stopt of vertraagd wordt, ontstaat er een chronische wonde. In tegenstelling tot acute wonden, die genezen binnen enkele dagen of weken, blijven chronische wonden, door onaangepaste zorg, maanden tot jaren aanwezig. 1 tot 2 Belgen op 100 krijgt hiermee te maken, en voor deze mensen wordt dit een complex medisch probleem dat een specifieke behandeling en zorg vraagt. Chronisch impliceert dat de wonde misschien nooit zal genezen. Dankzij de moderne wondverbanden kan deze term gewijzigd worden in moeilijk te helen wonden. Moeilijk te helen wonden zijn wonden die niet genezen binnen de normale herstelperiode van 4 tot 6 weken. Dergelijke wonden hebben meestal een onderliggende medische oorzaak. Ze kunnen spontaan ontstaan of, zoals in de meeste gevallen, ten gevolge van een klein trauma. Moeilijk te helen wonden komen voornamelijk voor bij mensen met: - Diabetes - Veneuze insufficiëntie: kleine kleppen in de aders verhinderen dat het bloed de wet van de zwaartekracht volgt en terug naar beneden stroomt. Als deze kleppen niet behoorlijk functioneren, stroomt het bloed toch naar beneden, waardoor de bloedvaten uitzetten. - Immobiliteit (comapatiënten, verlamde patiënten, ) - Oudere leeftijd/slechte en beperkte voeding/steroïde behandeling, immuun suppressie (vermindering van het immuunsysteem om tegen een infectie te vechten), radiotherapiebehandeling en oedeem 1
Doordat de moeilijk te helen wonden niet genezen binnen 4 tot 6 weken, kunnen tal van complicaties ontstaan. Onaangepaste behandeling van moeilijk te helen wonden kan leiden tot: - Infecties - Amputaties - Sociaal isolement/dalend zelfbeeld: ten gevolge van slecht geurende wonden, etc. - Verhoogd aantal verbandwissels en zorg De economische impact van dit soort complicaties is erg groot: een studie het UZA toonde aan dat de kosten voor het verzorgen van vergevorderde chronische beenzweren gemiddeld oplopend tot 4200 (curatief) tegenover 700 indien de wonde van bij het begin efficiënt behandeld wordt (preventief). Elke voetamputatie kost meer dan 25 000 euro. Een goede verzorging hangt dus sterk af van de financiële middelen die een patiënt heeft., zeer moeilijk in te schatten en op dit moment niet onder controle. Ter illustratie: een amputatie kost meer dan 25 000 per patiënt. Maar de economische impact van het behandelen van chronische wonden daarentegen is perfect controleerbaar. Door de verouderde bevolking in de meeste Westerse landen en de toename van chronische ziekten zal het aantal patiënten en de economische weerslag van dergelijke wonden stijgen en zelfs enorm toenemen indien deze niet adequaat worden behandeld. België hinkt echter achterop wat betreft de toegang tot Europese wondzorg. Een belangrijke oorzaak is het gebrek aan terugbetaling van deze producten. 2. Prevalentie1 van moeilijk te helen wonden Moeilijk te helen wonden bestaan voor het merendeel uit diabetische voetulcera, doorligwonden en vooral veneuze been ulcera. - Diabetische voetulcera Deze wonde ontstaat door herhaalde druk en trauma op de huid. Het is één van de belangrijkste complicaties bij diabetici. 15% van hen krijgen hier éénmaal in hun leven mee te maken. 1 De prevalentie is het aantal zieken of ziekten in een populatie op een gegeven moment. De prevalentie wordt meestal weergegeven als percentage, het "prevalentiecijfer". Dit is het aantal zieken of ziekten gedeeld door het totale aantal onderzochte personen. Bijvoorbeeld: bij 412 van de 1702 onderzochte patiënten werd aandoening X vastgesteld; het prevalentiecijfer (of kortweg de prevalentie) van aandoening X in de onderzochte populatie is dus 412/1702 = 24%. 2
Indien deze voetwonde onvoldoende verzorgd wordt, kan dit leiden tot amputatie. Jaarlijks worden er in België ongeveer 1200 amputaties 2 uitgevoerd wat een kost inhoudt van ongeveer 28,5 miljoen euro. - Doorligwonden (decubitus) Decubitus ontstaat door herhaalde of langdurige inwerking van druk-, schuif- en wrijfkrachten op het lichaam. Wanneer de perforerende bloedvaten (de vaten die de spieren van bloed voorzien en vervolgens de huid) herhaaldelijk of langdurig door druk worden afgesloten, kan decubitus ontstaan. De huid krijgt geen bloedtoevoer meer, waardoor zuurstof en voedingssupplementen niet meer bij de cellen geraken en het weefsel gaat afsterven. In België heeft zo n 10 op 100 van de gehospitaliseerde patiënten doorligwonden. Vermoedelijk is dit nog een onderschatting van de problematiek. - Veneuze beenulcera of beenzweren Beenzweren zijn de meest voorkomende moeilijk te helen wonden. 80 tot 90% van de patiënten met beenzweren hebben als onderliggende diagnose een stoornis van de bloedsomloop. Het hart pompt, via de slagaders, bloed naar de weefsels in het lichaam. Dit bloed is voorzien van zuurstof en voedingsstoffen, nodig voor de groei en werking van de weefsels. De slagaders vertakken zich in steeds kleinere bloedvaatjes. De allerkleinste heten haarvaten. Bij deze haarvaten worden de zuurstof en voedingsstoffen uit het bloed gehaald en opgenomen in de weefsels. De haarvaten bundelen zich tot aders (venen) en het bloed, nu arm aan zuurstof en voedingsstoffen, wordt teruggevoerd naar het hart. Een open been kan ontstaan door een stoornis in het aanvoerende, slagaderlijke systeem of door een afwijking in het afvoerende, aderlijke systeem. In het eerste geval is er sprake van vernauwing van de slagaderen, zodat er te weinig zuurstof en voedingsstoffen in de weefsels komen, waardoor deze afsterven. Dit leidt tot zeer pijnlijke open plekken die over het algemeen moeilijk genezen. Studies tonen aan dat beenulcera bij 1% van de algemene bevolking voorkomt, en bij 3,6% van de mensen ouder dan 65 jaar. 2 Cijfergegevens zijn gebaseerd op een IKED rapport van het Wetenschappelijk Instituut voor Volksgezondheid, dienst epidemiologie. U vindt deze studie op http://www.iph.fgov.be/epidemio/epinl/index0000.htm 3
3. Huidige situatie in België Het aantal moeilijk te helen wonden in België wordt geschat op méér dan 100.000. Deze wonden moeten op een juiste manier behandeld worden. Indien verkeerd of niet behandeld, kan dit ernstige gevolgen hebben omdat de wonde stagneert of zelfs verergert. Er bestaan vele mythes en taboes rond wondverzorging en een hoeveelheid aan alternatieve benaderingen kan ervoor zorgen dat de patiënt kostbare tijd verliest. Het gevolg is dat meestal oudere patiënten te fragiel, te ziek, te arm en/of te krachtloos zijn om te kiezen voor of eventueel te protesteren tegen hun behandeling. Hun algemene lichaamsconditie verslechtert, de wonden worden groter en dieper en kunnen infecteren. De patiënten worden zwakker en eten minder. De complicaties kunnen zelfs levensbedreigend worden, denk maar aan Christopher Reeve (Superman): hij was verlamd en dus geïmmobiliseerd en is gestorven ten gevolge van een geïnfecteerde doorligwonde. België hinkt echter achterop wat betreft de toegang tot Europese wondzorg. Een belangrijke oorzaak is het gebrek aan terugbetaling van deze producten. In België worden momenteel slechts 2 wondzorgproducten van één bepaalde categorie (de hydrocolloïden) terugbetaald. Deze werden voorheen terugbetaald als geneesmiddelen, terwijl alle wondverzorgingsproducten sinds de Richtlijn Medische Hulpmiddelen 93/42/EES thans medische hulpmiddelen zijn. Artsen in het Verenigd Koninkrijk, Oostenrijk en Zweden hebben de grootste vrijheid in het kiezen van het meest geschikte verband voor alle patiënten. Zwitserland en Duitsland hinken samen met België zwaar achterop. De vrijheid van verbandkeuze is rechtstreeks gelinkt aan het terugbetalingssysteem in elk land. Patiënten met moeilijk te helen wonden behoren veelal tot de groep WIGW (weduwen (- aren)/invaliden/gehandicapten/wezen). Zij beschikken niet over de financiële mogelijkheden om deze verbanden aan te kopen. Het huidige forfaitvoorstel van de technische raad van het R.I.Z.I.V. om 20 /maand (met een maximum van drie maanden) te vergoeden is een stap in de goede richting maar ontoereikend. Met 60 euro komt een gemiddelde patiënt 3 weken toe. De behandeling na 3 weken stoppen betekent dat het effect volledig tenietgedaan wordt en men terug naar af is. Indien deze producten zouden opgenomen worden in de MAF (maximumfactuur), zouden ook deze mensen een behandeling kunnen krijgen waar ze eigenlijk recht op hebben. 4
4. Economische weerslag van moeilijk helende wonden De slechte behandeling van chronische wonden is enorm tijdsintensief en duur: - Wonden kunnen voor vele maanden tot jaren blijven bestaan en moeten dan ook blijvend behandeld worden, vooral indien ze niet adequaat verzorgd worden. - Complexe wonden hebben frequente verbandwissels nodig en vereisen dus ook een bezoek aan huis van een verpleegkundige of een behandeling in het ziekenhuis. - Het mogelijk ongunstige resultaat van slechte wondverzorging (zoals amputatie) heeft een enorme weerslag op de patiënt, zijn omgeving en de gezondheidszorg. De totale kost van wondzorg kan als volgt opgesplitst worden: - Materiaalkost, inclusief primaire en secundaire verbanden (crèmes, antibiotica, verzorgingssetjes, etc.) - Personeelskost voor de thuiszorg, de lange termijnzorg of het ziekenhuis - Algemene kosten die een belangrijke kost zijn in het ziekenhuis, zoals afdelingskosten - Indirecte kosten voor de patiënt en de gemeenschap (productiviteitsverlies, verplaatsingsonkosten naar huisbezoeken, etc.) Moderne wondzorgverbanden, die meerdere dagen kunnen aanblijven en een goed wondhelingsmilieu vormen, kunnen een belangrijke impact hebben op de totale verzorgingskosten. Daarom zouden de gezondheidswerkers beter de kans krijgen te zoeken naar het meest kosteffectieve verband in plaats van naar het goedkoopste verband. 5. Vooruitgang chronisch wondmanagement (AWD Advanced Wound Dressing) De laatste decennia zijn de behandelingen voor chronische wondzorg zeer snel geëvolueerd en bestaan er enorme verbeteringen voor de levenskwaliteit van patiënten met chronische wonden. De technische voordelen van de moderne wondverbanden zijn onmiskenbaar: 5
- Het bevorderen van een vochtig wondhelingsmilieu Langere draagtijd van de moderne wondverbanden leidt tot minder verbandwissels. Naast de grote voordelen voor de patiënt zoals een daling van de pijn is er ook de daling van het aantal verpleegbezoeken om de verbandwissels te doen. De AWD s kunnen namelijk 3 tot 4 dagen aanblijven, terwijl klassieke kompressen en secundaire verbanden dagelijks moeten gewisseld worden. - Het aanpakken van het risico op infecties Moderne wondverbanden kunnen het infectierisico verminderen omdat ze volgende zaken vermijden: - Onnodige pijn en discomfort - Vertraagde wondheling - Onnodig antibiotica gebruik - Het verslechteren van de wonden - De hoge wondzorgkost voor geïnfecteerde wonden - Het versnellen van de wondevolutie door AWD De laatste ontwikkelingen in de wondzorg handelen over actieve wondverbanden waar ook de wondhelingsmechanismen worden beïnvloed. 6. Besluit De wondzorg is de laatste decennia enorm geëvolueerd. In de wondzorg gaat men algemeen akkoord dat een vochtig wondmilieu positief is voor de wondheling, de pijnvermindering en de patiëntentevredenheid. De anti-infectieuze en actieve wondzorgverbanden leveren naast voordelen voor de patiënten ook economische voordelen omdat ze minder frequent moeten gewisseld worden en de tijdsduur dat de wonde aanwezig blijft beperken. Gezondheidswerkers moeten bij het kiezen van een behandelingssoort rekening houden met de verpleegkost, die tot 58 à 95% kan oplopen van de totale kosten. De verpleegkost kan dalen door het juiste verband te kiezen dat exsudaat (wondvocht) aanpakt en de verbandwissels vermindert. De sleutel tot een succesvolle behandeling is het juiste verband te kiezen voor de specifieke wonde. Daarom wordt aangeraden een reeks van AWD s ter beschikking te stellen voor de professionelen in de gezondheidszorg. 6