Chirurgie Patiënten informatie dossier Borstsparende operatie met okselkliertoilet Er is bij u borstkanker vastgesteld. In een korte tijd krijgt u veel informatie. Juist in een periode van spanning en onzekerheid is het moeilijk om alle informatie te onthouden. In deze behandelwijzer hebben we voor u belangrijke informatie vastgelegd. Zo kunt u thuis alles nog eens rustig nalezen. 1 Het gebruik van het patiënten informatie dossier Wij raden u aan om: Uw persoonlijke gegevens in te vullen, zie voorzijde. Deze behandelwijzer bij ieder bezoek aan het ziekenhuis, de huisarts en overige hulpverleners mee te nemen en het zo nodig te laten lezen. De arts of verpleegkundige te vragen om belangrijke informatie op te schrijven bij hoofdstuk 12. Hier kunt u ook zelf aantekeningen maken. 2 Borstkanker 2.1 Inleiding Na onderzoek is bij u vastgesteld dat de aandoening in uw borst kwaadaardig is of in een voorstadium hiervan. Dit nieuws komt vaak onverwacht en geeft veel angst. Wij kunnen niet alle angst wegnemen. Veel mensen genezen tegenwoordig wel van de ziekte. Daarvoor is vaak wel een ingrijpende behandeling nodig. Uw behandelend arts en/of verpleegkundig specialist mammacare zullen de ziekte, de onderzoeken en behandelmogelijkheden goed met u bespreken. In dit hoofdstuk besteden wij aandacht aan de volgende onderwerpen: De bouw van de borst Het ontstaan van een tumor Een kwaadaardige tumor Het lymfestelsel Het is goed u tijdens het lezen van deze informatie te realiseren dat de situatie voor iedereen weer anders is. 2.2 De bouw van de borst Onder de huid van uw borst voelt u uw melkklieren in de vorm van kleine hobbeltjes. Deze zijn over het algemeen zacht en voelen in beide borsten hetzelfde aan. Samen vormen de melkklieren het borstklierweefsel. In de borst bevinden zich geen spieren. Wanneer u uw borsten in de spiegel bekijkt, ziet u dat ze niet volkomen gelijk zijn. Dit is bij de meeste mensen het geval. 15131263
a. steunweefsel b. rib c. melkklier d. borstspier e. melkgang f. tepel 2.3 Het ontstaan van een tumor Het weefsel waaruit ons lichaam is opgebouwd, bestaat uit miljarden cellen. Iedere cel heeft een beperkte levensduur en moet dus steeds worden vervangen. Dit gebeurt door celdeling. Als er echter meer cellen bijkomen dan afsterven, ontstaat er een wildgroei. De balans wordt verstoord en de cellen, die teveel zijn, verdringen de normale cellen. Er is dan sprake van een tumor die goed- of kwaadaardig kan zijn of een voorstadium van kwaadaardigheid. 2.4 Een kwaadaardige tumor Bij een kwaadaardige (maligne) tumor is er sprake van ongeremde celding, die niet meer vanzelf stopt. De cellen die ontstaan hebben een afwijkende vorm en functioneren niet meer zoals het hoort. Zij dringen de omliggende weefsels binnen en tasten deze ook aan. Op deze manier komen tumorcellen in de lymfe- en bloedbaan terecht en verspreiden zich door het lichaam. Zo kunnen ook op andere plaatsen tumoren ontstaan. Dit noemen we uitzaaiingen of metastasen. Bij borstkanker gaat het meestal om een zogeheten ductaalcarcinoom. Een ductaalcarcinoom ontstaat in de melkbuisjes van de borst. Wanneer de oorsprong van de tumor zich in de melkkliertjes bevindt, spreken we van een lobulair carcinoom. Het lobulair carcinoom vormt minder vaak één tumor, maar groeit meer verspreid door de borst. Door deze groeiwijze wordt een lobulaire tumor vaak pas in een later stadium ontdekt. 2.5 Het lymfestelsel Bij borstkanker speelt het lymfestelsel een grote rol. Als de tumorcellen zich verspreiden dan gebeurt dat in de regel eerst via het lymfestelsel. Veel mensen zijn niet bekend met de werking hiervan. Daarom geven we u een korte uitleg. 2.5.1 De lymfevaten Lymfevaten vormen de kanalen van het lymfestelsel. Deze kanalen worden vanuit de weefsels gevuld met een kleurloze vloeistof; de lymfe. In de lymfe worden de afvalstoffen uit het lichaam opgenomen. Ook bevinden zich in de lymfe witte bloedcellen. Via de steeds grotere vaten komt dit weefselvocht uiteindelijk in de bloedbaan terecht. Voordat de lymfe in de bloedbaan komt passeert het tenminste één lymfeklier. 2.5.2 De lymfklieren Lymfeklieren zijn de zuiveringsstations van het lymfestelsel; daarin worden de ziekteverwekkers, voornamelijk bacteriën en virussen onschadelijk gemaakt. Ook is het de plaats waar eventuele tumorcellen zich als eerste kunnen nestelen. De lymfeklieren zijn op meerdere plaatsen in ons lichaam te vinden, waaronder in de oksel.
3 Behandeling In dit hoofdstuk wordt kort uitgelegd welke behandelmogelijkheden er zijn en uitgebreid uitleg gegeven over de borstsparende operatie met okselkliertoilet. Uw behandelend chirurg heeft dit met u besproken. De behandeling voor borstkanker kan bestaan uit: Operatie Radiotherapie Chemotherapie Hormoontherapie Immunotherapie Welke behandeling(en) u krijgt en in welke volgorde hangt af van een aantal factoren o.a.: De grootte van de tumor ten opzichte van de borst De groeiwijze van de tumor De plaats(en) waar de tumor zich bevindt Uw conditie Uw eigen voorkeur De eerste keus voor de behandeling van borstkanker is meestal een operatie. In dit hoofdstuk wordt een borstsparende operatie met okselkliertoilet aan u uitgelegd. 3.1 De borstsparende operatie Bij een borstsparende operatie wordt de tumor ruim weggenomen, met een rand van gezond borstweefsel hier omheen. De rest van de borst blijft intact. Na een borstsparende operatie behoudt de borst over het algemeen wel haar vorm, maar kan er volumeverlies zichtbaar zijn. 3.2 Okselkliertoilet Een okselkliertoilet is het verwijderen van alle lymfeklieren uit de oksel. Hierbij bestaat een kleine kans op vorming van lymfoedeem. In hoofdstuk 2 heeft u kunnen lezen wat de functie van de lymfeklieren en lymfbanen is. Tevens kan het gevoel, met name aan de bovenarm, veranderen. Vaak uit zich dat in een wat doof gevoel. Ter voorkoming van lymfoedeem geven we u de volgende preventieve adviezen: wij adviseren om aan de te opereren zijde geen bloed af te laten nemen, geen injecties toe te laten dienen en geen infuus te laten plaatsen. 3.3 Pathologisch onderzoek Zowel de verwijderde tumor als het okselkliertoilet worden door de patholoog onderzocht. De patholoog onderzoekt in het weggenomen weefsel of de tumor in zijn geheel, tot in het gezonde weefsel, is verwijderd. De lymfeklieren worden onderzocht op aanwezigheid van tumorcellen (uitzaaiingen). Bovendien wordt de grootte, de groeiwijze, delingssnelheid en de hormoongevoeligheid onderzocht. De pathologie (PA) uitslag is na vijf werkdagen bekend. Op grond van de uitslag zal de chirurg met u het verdere behandelplan bespreken. De PA uitslag en het behandelplan worden door uw behandelend chirurg in een multidisciplinaire oncologiebespreking voorgelegd aan een team van zowel interne als externe oncologiespecialisten. Op grond van de pathologie uitslag wordt bepaald welke nabehandelingen en/ of een tweede operatie nodig is. Een tweede operatie kan nodig zijn om het weefsel rond de tumor nog ruimer weg te nemen. De behandelend chirurg bespreekt op de polikliniek uitgebreid met u de vervolgbehandeling(en). Wij adviseren u samen met uw partner of naaste te komen. Twee mensen horen immers meer dan één. Naast deze mondelinge informatie over de vervolg behandeling(en) krijgt u ook de aanvulling voor uw patiënten informatie dossier uitgereikt.
3.4 Mammaprint MammaPrint is één van de recente ontwikkelingen in de medische wetenschap waarmee de individuele behandeling van borstkanker verbeterd kan worden. MammaPrint is een test van het tumorweefsel. De test kan ingezet worden als u nog geen behandeling heeft gehad met chemotherapie of hormoontherapie en er geen sprake is van uitzaaiingen in botten of organen. De test bepaalt hoe agressief de tumor is en geeft aan of er een verhoogd risico is op het ontstaan van uitzaaiingen binnen 10 jaar. De arts bespreekt met u of u in aanmerking komt voor de MammaPrint. Zie voor verdere informatie de folder Mammaprint. U kunt uiteraard ook uw arts of verpleegkundig specialist om informatie vragen. 4 Algemene voorbereiding op de opname Voor de opname krijgt u een afspraak mee voor de mammacareverpleegkundige en het preoperatieve (anesthesie) spreekuur. Informatie over het preoperatieve spreekuur vindt u in het patiëntenblad Hofpoort Info. 4.1 Verpleegkundig spreekuur mammacare verpleegkundige De mammacareverpleegkundige is verantwoordelijk voor de specifieke zorg voor patiënten met een aandoening in de borst. Mammacare betekent letterlijk: borstzorg (mamma = borst en care = zorg). Een mammacareverpleegkundige is een verpleegkundige die zich door middel van een specifieke opleiding heeft gespecialiseerd in de zorg voor patiënten met borstkanker of andere borstafwijkingen. Door deze specialisatie is zij in staat voorlichting, begeleiding en praktische hulp te geven. Patiënten worden doorverwezen door de specialist of verpleegkundig specialist mammacare. Ook kunt u zelf contact opnemen, bij vragen over de opname, behandeling, erfelijkheid of reconstructiemogelijkheden. Onze ervaring is dat thuis allerlei vragen komen die te maken hebben met uw ziekte of operatie. Het is dan prettig om de informatie die u tijdens het bezoek aan de chirurg heeft gekregen, met iemand door te kunnen nemen. Om deze reden heeft de mammacareverpleegkundige een spreekuur voor patiënten die een borstoperatie zullen of hebben ondergaan. In het gesprek voorafgaande aan de operatie worden, naast het afnemen van een verpleegkundige vragenlijst (anamnese), de volgende onderwerpen met u besproken: opnamedag operatiedag voorkomen van lymfoedeem en armmeting dag na de operatie eventuele nabehandelingen nazorg thuiszorg patiëntenvereniging lotgenotencontact bewegen en gezonde voeding tijdens de behandeling 4.2 De opnamedag U meldt zich op de dag van de operatie op de afgesproken tijd en afdeling. De verpleegkundige zal u vervolgens uw kamer wijzen en u begeleiden naar de operatieafdeling. 4.3 Wond Na de operatie heeft u een wond in de oksel en de borst, een drain in de oksel. Een drain is een dunne slang die het bloed, wond- en lymfevocht afvoert. De drain in de oksel blijft in het algemeen een dag zitten. U kunt eventueel met een drain naar huis. Voor ontslag krijgt u dan instructies over de verzorging en een recept mee voor het verbandmateriaal. Zie ook de folder Okseldrain.
4.4 Pijn Tijdens de opname krijgt u volgens protocol pijnmedicatie voorgeschreven. Dit wordt afgestemd op uw mate van pijn en pijnbeleving. Hiervoor wordt 3 x daags bij u een pijnscore afgenomen. Voor ontslag krijgt u advies mee voor het gebruik van pijnmedicatie thuis. 4. 5 Fysiotherapie De fysiotherapeut geeft u voorlichting en begeleiding bij het uitvoeren van schouderen armoefeningen. Dit om ervoor te zorgen dat de schouder soepel blijft en er geen bewegingsbeperking ontstaat. Tevens helpen de oefeningen om eventueel wondvocht af te voeren. De fysiotherapeut geeft u de folder Borstkanker mee. Hierin kunt u de oefeningen nog eens nalezen. Ook ontvangt u de folder Lymfoedeem bij kanker. We raden u aan deze folder door te lezen. Hierin vindt u aanwijzingen voor een juist gebruik van uw arm en preventie maatregelen die helpen lymfoedeem te voorkomen. Wij adviseren u om uw beweeggedrag van voor de operatie zoveel mogelijk te hervatten nadat de operatiewond is genezen (Conform de Nederlandse Norm gezond bewegen). Als u na 4 weken last houdt van een bewegingsbeperking van de arm, last heeft van een dikke arm of klachten die mogelijk wijzen op lymfoedeem of vragen heeft hierover, kunt u contact opnemen met de afdeling Fysiotherapie, T 0348 42 72 50. 4.6 Zenuwpijn Na een borstoperatie waarbij de klieren in de oksel zijn verwijderd, raakt soms een gevoelszenuw in de oksel beschadigd. De pijn- en gevoelsstoornissen die hierdoor kunnen ontstaan, kunnen voorkomen in de oksel, de achterzijde van de bovenarm, de borstkaswand en de schouder aan de geopereerde zijde. Zenuwpijn kan als brandend, schrijnend, dof, zeurend of stekend ervaren worden. Is er ook lymfoedeem dan verergert dit deze gevoelsstoornissen. Het is moeilijk te behandelen maar vaak wordt de zenuwpijn minder als het lymfoedeem vermindert. Is er geen lymfoedeem aanwezig dan kan een verstoord gevoel toch het idee geven dat er zwelling is. 4. 7 Ontslag en leefregels In principe kunt u de dag na de operatie weer naar huis. Adviezen ten aanzien van de leefregels thuis kunt u nalezen in de folder leefregels na een borstsparende operatie en in de folder lymfoedeem. 4.8 Mogelijke complicaties Bij elke operatie bestaat de kans op complicaties, zoals nabloeding, wondinfectie, trombose of longontsteking. Heeft u na de operatie klachten die mogelijk hierop wijzen dan adviseren wij u om contact op te nemen met: Polikliniek Chirurgie (maandag t/m vrijdag, van 9.00-16.30 uur) T 0348 42 73 41 Spoed Eisende Hulp (buiten kantooruren) T 0348 42 79 11 5 Vervolg verpleegkundig mammaspreekuur Na het ontslag uit het ziekenhuis begint vaak de verwerking van wat er allemaal met u gebeurd is. Naast de emotionele verwerking krijgt u mogelijk ook te maken met een lichamelijke nasleep van de behandeling. Op het mammaspreekuur wordt daarom terug gekeken naar wat er gebeurd is of wat u nog te wachten staat. Ook kunt u de problemen bespreken die u of uw partner als gevolg van uw ziekte ervaren. In deze gesprekken komt de door u ingevulde lastmeter aan de orde. De lastmeter is een hulpinstrument om mogelijke lichamelijke, psychische, sociale en spirituele problemen of vragen duidelijk te krijgen. Gedurende een jaar krijgt u, afhankelijk van uw eigen behoefte, drie vervolggesprekken.
6 Casemanager/contactpersoon Tijdens uw behandeling voor borstkanker krijgt u met diverse zorgverleners te maken en ook met verschillende ziekenhuizen. Gedurende het behandel- en nazorgtraject blijft de chirurg uw hoofdbehandelaar. Tijdens bijvoorbeeld de chemotherapie is de internist-oncoloog uw behandelaar en zal zij/hij u tijdens de chemotherapie begeleiden, maar de hoofdbehandelaar blijft de chirurg. Voor u is het belangrijk om één contactpersoon te hebben die van uw situatie en behandeltraject op de hoogte is en die u zal begeleiden, soms wat meer op de achtergrond. De casemanager voor de borstkankerzorg is de verpleegkundig specialist. Bereikbaarheid: Verpleegkundig specialist mammacare: Even weken: maandag t/m donderdag van 8.00-16.00 uur Oneven weken: maandag, dinsdag, donderdag en vrijdag van 8.00-16.00 uur T 0348 42 78 79 E wbode@zuwehofpoort.nl of via mammacare@zuwehofpoort.nl Bij afwezigheid kunt u uw vraag stellen via de mail of bij (dringende) vragen contact opnemen met de mammacareverpleegkundigen of uw behandelend arts. 7 Vragen Heeft u na het lezen van deze informatie nog vragen, belt u dan gerust: Mammacareverpleegkundigen Spreekuur op donderdag van 7.30-16.00 uur T 0348 42 73 70 E mammacare@zuwehofpoort.nl Dienst maatschappelijk werk en geestelijke verzorging Voor vragen over sociale, psychische en maatschappelijk zorg rondom uw ziekte en herstel, kunt u contact opnemen met: T 0348 42 72 96 medisch maatschappelijk werk T 0348 42 72 89 dienst geestelijke verzorging Afdeling Chirurgie Voor vragen over uw verblijf in het ziekenhuis: T 0348 42 73 70 8 Medicijngebruik Neem altijd uw actueel medicatieoverzicht mee. Dit overzicht kunt u krijgen bij uw apotheek. Gebruikt u bloedverdunnende medicijnen, meld dit altijd vooraf aan uw arts. 9 Kosten In Nederland worden de meeste ziekenhuisbehandelingen rechtstreeks met de zorgverzekeraar afgehandeld. Niet alle ingrepen en behandelingen vallen onder het basispakket en daarbij heeft u een eigen risico. Informeer altijd vooraf bij uw zorgverzekeraar of u voor een (volledige) vergoeding van uw behandeling in ons ziekenhuis in aanmerking komt. Bent u onverzekerd dan krijgt u zelf de rekening van uw behandeling toegestuurd. Voor de vergoeding van ziekenhuiszorg heeft u altijd een verwijzing nodig van uw huisarts of andere specialist.
Neem altijd uw legitimatiebewijs (paspoort, identiteitskaart of rijbewijs) en uw verzekeringspas mee bij een bezoek aan het ziekenhuis. Meer informatie vindt u op www.zuwehofpoort.nl > kosten. 10 Bron Deze folder is afkomstig van Mammacare Zuwe Hofpoort Ziekenhuis gebaseerd op Informatie Richtlijn mammacarcinoom (2012), Vereniging Integrale Kankercentra (VIKC) en Patiëntenvereniging Borstkanker Vereniging Nederland (BVN) 11 Interessante websites Voor meer informatie kijkt u op onze speciale website: www.knobbeltjeinjeborst.nl. Hier vindt u alles over mammacare binnen het Zuwe Hofpoort Ziekenhuis en andere nuttige informatie. 12 Ruimte voor vragen en aantekeningen De informatie in deze folder is van algemene aard en is bedoeld om u een beeld te geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnen andere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze folder is dan ook slechts een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist of behandelaar. April 2015 Zuwe Hofpoort Ziekenhuis Polanerbaan 2 3447 GN Woerden T 0348 42 79 11 I www.zuwehofpoort.nl