9 Borstvoeding en een baan Als vrouwelijke werknemer heb je de wettelijk beschermde mogelijkheid om onder werktijd je baby borstvoeding te geven of te kolven. Deze brochure geeft informatie over wat er in de wet staat en praktische tips om borstvoeding en een baan te combineren.
2 Wettelijke regels Je werkgever moet ervoor zorgen dat je veilig en gezond kunt werken tijdens de zwangerschap en de periode van borstvoeding. Je blijft zoveel mogelijk je gewone werk doen. Als dit niet mogelijk is, kunnen werkzaamheden of werktijden worden aangepast. Werken in dienstverband In de Arbeidstijdenwet liggen de rechten van de borstvoedende moeder vast in het Voedingsrecht. Op grond van het Voedingsrecht moet de werkgever tot negen maanden na de bevalling: de voedende moeder gelegenheid, plaats en tijd bieden om haar kind te voeden of haar melk af te kolven op door haar vastgestelde momenten; de tijd van voeden of kolven laten gelden als werktijd en dit mag tot maximaal een kwart van de dagelijkse arbeidsduur in beslag nemen; deze kolf- of voedingstijd doorbetalen; een geschikte, afsluitbare ruimte beschikbaar stellen. Op grond van de Arbeidstijdenwet en het Arbeidsomstandighedenbesluit heb je tot zes maanden na de bevalling net als tijdens de zwangerschap recht op: regelmatige werk- en rusttijden; extra pauzes tot een achtste van je werktijd; een geschikte, afsluitbare ruimte met bed of rustbank; vrijstelling van overwerk of nachtdiensten. Net als bij het zwangerschaps- en bevallingsverlof kunnen cao s of individuele afspraken deze rechten van de voedende moeder niet verminderen. Wel kunnen de afspraken eventueel verruimd zijn. In overleg Het is zinvol om al tijdens de zwangerschap met je werkgever afspraken te maken over hoe je het voeden of kolven op je werk wilt gaan regelen. Dan heeft je werkgever genoeg tijd om voor vervanging te zorgen. Je kunt gebruikmaken van je wettelijke rechten en zonodig in goed overleg extra afspraken maken over aanpassen van werktijden of gedeeltelijk thuiswerken. In plaats van op je werk te kolven, kun je
ook naar je baby toe gaan om hem te voeden. Het kan nuttig zijn om met je collega s te overleggen, vooral als zij een deel van je werk gaan overnemen terwijl jij voedt of kolft. Voor jezelf betekent een goede voorbereiding dat je je minder zorgen hoeft te maken over hoe het straks zal gaan. Je hebt je wensen kenbaar gemaakt en je weet dat je kolf- of voedplek geregeld zal zijn. Oriënteren Je kunt je tijdens de zwangerschap al oriënteren op de mogelijkheden om borstvoeding en je baan te combineren. Zoek contact met mensen die hiermee ervaring hebben, bijvoorbeeld bij informatiebijeenkomsten van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk, en verzamel relevante informatie, bijvoorbeeld op www.borstvoedingsforum.nl (zie ook pagina 10 van deze brochure). Een concreet plan kan handig zijn. Zet voor jezelf alle opties op een rijtje en kies de oplossing die voor jouw situatie op dit moment het beste lijkt. Bedenk ook met welke alternatieven je eventueel tevreden kunt zijn en welke haalbaar zijn als de omstandigheden veranderen. Hoeveel tijd kost het? Een praktisch punt van overleg is de vraag hoeveel werktijd het voeden of kolven in beslag gaat nemen. Dat zal per situatie verschillend zijn. Het Voedingsrecht zegt dat je op een achturige werkdag maximaal 2 uur doorbetaald kunt voeden of kolven. Waarschijnlijk zul je een half uur tot drie kwartier per voeding nodig hebben. Het aantal voedingof kolfsessies waarmee je rekening moet houden, is onder andere afhankelijk van de leeftijd en de behoefte van je kind, je werktijden en de reistijd. Bij een achturige werkdag kan dat aanvankelijk uitkomen op drie voedingen in werktijd. Later neemt de frequentie af. Vanaf zes maanden zal je kind er steeds meer vaste voeding bij krijgen en daardoor geleidelijk minder moedermelk nodig hebben. 3
4 Welke mogelijkheden zijn er? Je neemt je kind mee naar je werk. Je laat je kind voor de voedingen naar je werk brengen. Je gaat voor de voedingen naar je kind toe. Je kolft op je werk af. Je vervangt de voedingen onder werktijd door een alternatief dat past bij de leeftijd van je kind. Wat zijn factoren om rekening mee te houden? Is je werkplek geschikt om een baby mee naartoe te nemen? Sluiten je werktijden aan bij wat je kind nodig heeft? Hoe lang is de reistijd tussen je werkplek en je kind? Mogelijkheden, voor- en nadelen Er bestaan verschillende mogelijkheden om door te gaan met borstvoeding geven als je weer gaat werken. Je kind meenemen naar je werk Het hangt van je baan en van je kind af tot welke leeftijd je hem kunt meenemen. Een baby die veel slaapt of rustig ligt, stoort meestal niet. Als je kind langer wakker is en meer aandacht nodig heeft, wordt deze mogelijkheid meer bezwaarlijk. De werkgever is niet verplicht toe te staan dat je je baby de hele dag bij je hebt. Je kind voor de voedingen naar je werk laten brengen De werkgever moet je de gelegenheid bieden op je werk je kind te voeden. Voordeel van deze mogelijkheid is, dat het jou alleen de tijd voor de voeding kost. Het kan voor de oppas en je baby wel bezwaarlijk zijn om elke keer te moeten reizen. Je kunt afspreken dat de oppas je kind brengt op vaste tijden of als je kind aangeeft te willen drinken. Het kan zijn dat je daardoor op onvoorspelbare momenten je werk moet onderbreken. Voor de voedingen naar je kind toe gaan Als je voor de voedingen naar je kind toe gaat, kan de baby gewoon op de oppaslocatie blijven. Het kan voor jou een be-
lasting zijn, ook qua tijd, om meerdere keren per dag heen en weer te reizen. Op je werk afkolven Afkolven met behulp van een kolf of met de hand kan een praktische oplossing zijn als je je kind niet zelf kunt voeden onder werktijd. In het algemeen kost afkolven evenveel tijd als voeden. Je hebt daarvoor goede voorzieningen op je werkplek nodig. Die kun je, voordat je met verlof gaat, al met je werkgever bespreken. Deze mogelijkheden kunnen natuurlijk ook gecombineerd worden. Voorzieningen De volgende voorzieningen zijn nodig: een afsluitbare geschikte ruimte, op kamertemperatuur, met bed of rustbank om je rustig en ongestoord te kunnen terugtrekken; een koelkast om de gekolfde melk gekoeld te kunnen bewaren (4 à 6 C) en/of een koelbox met koelelementen; een aanrecht met warm en koud stromend water; een stroomaansluiting als je elektrisch kolft. Aandachtspunten bij kolven Als je je melk wilt gaan afkolven tijdens je werk, dan zijn er diverse zaken om op te letten. Oefenen met kolven Het afkolven vereist een zekere handigheid. Naarmate je het vaker doet, zal het gemakkelijker gaan. Het is daarom nuttig om tijdig te beginnen met oefenen, bijvoorbeeld na een week of vier goed en effectief voeden aan de borst. De borstvoeding is dan op gang en je hebt vol- 5
6 doende tijd om vertrouwd te raken met het kolven voordat je weer aan het werk gaat. Meer informatie hierover is te vinden in VBN-brochure nr. 8 Afkolven van moedermelk. Oefenen met de fles Hoe je de moedermelk ook van plan bent te geven, het zal altijd een andere techniek van de baby vragen dan drinken uit de borst. Als je van plan bent de fles te geven, is het dan ook belangrijk om je kind tijdig aan deze andere drinktechniek te laten wennen. Te vroeg een fles introduceren vergroot de kans op een drinkverwarring. Dit is ook het geval als je baby, om wat voor reden dan ook, nog niet goed aan de borst heeft leren drinken. Een kind dat een zuigfles krijgt, went aan de constante stroomsnelheid van de fles en hoeft niet te wachten op een toeschietreflex voor hij een stroom melk krijgt. Dit kan leiden tot moeizamer drinken aan de borst. Om dit tegen te gaan, kun je de melkstroom tijdens de voeding laten variëren. Vervang de flessenspeen iedere paar weken om te voorkomen dat door slijtage het gaatje steeds groter wordt en blijf steeds een speen met het kleinste gaatje gebruiken. Zo beperk je zoveel mogelijk de nadelen van de fles. Voorraad moedermelk Tijdens je bevallingsverlof kun je een voorraadje afgekolfde melk invriezen. Dan heb je de eerste dagen tijdens je werk iets meer speling met de hoeveelheid melk die je moet afkolven. Als je eenmaal je ritme hebt gevonden, heb je in principe geen grote voorraad nodig. Wat je de ene werkdag kolft, kun je de volgende werkdag laten geven. Het opbouwen van een voorraadje is soms een kwestie van planning en geduld. Tussen de borstvoedingen afkolven geeft soms weinig opbrengst, maar ook een kleine hoeveelheid kun je prima invriezen. Tijdens je werkuren kolf je in plaats van te voeden; dat zal het gemakkelijker maken om de benodigde hoeveelheid melk te kolven. Hoeveelheid per dag Hoeveel moedermelk je kindje nodig heeft als je weg bent, is erg verschillend. Veel kinderen drinken op zo n dag in totaal 300 tot 450 ml moedermelk naast wat ze bij hun moeder aan de borst drinken. Er zijn kindjes met een sterke
voorkeur voor de borst, die in afwezigheid van hun moeder slechts 100 of 150 ml drinken. Door je kind na je werkdag tijdens de avond en nacht vaker de borst aan te bieden, zal hij netto niets tekort komen. Mocht je de indruk krijgen dat je kindje steeds meer uit de fles wil drinken dan jij per werkdag bij elkaar kunt kolven, neem dan de hele situatie nog eens onder de loep. Soms is wat je meegeeft genoeg ter overbrugging van je afwezigheid. Samen thuis kun je een inhaalslag maken. Wellicht kan de oppas een andere manier bedenken om je baby bezig te houden tot je terugbent, kunnen je werktijden worden aangepast of kun je op vrije dagen extra voorraad afkolven. Aangepast voeden In verband met zijn zuigbehoefte zal het voor je baby prettig zijn om net zo lang over de fles te doen als over een voeding aan de borst. Als de voeding uit de fles erg snel gaat of de baby veel meer melk drinkt dan jij kolft, kun je eventueel een speen met een kleiner gaatje gebruiken. In een andere houding voeden - baby op zij liggend of rechtopzittend - met de fles zo horizontaal mogelijk verhoogt de voedingsduur en de inspanning. Een voeding vervangen door een alternatief Als je ervoor kiest om de voedingen onder werktijd te vervangen door een alternatief dat past bij de leeftijd van je kindje (bijvoorbeeld kunstmatige zuigelingenvoeding, een fruithapje of yoghurt), dan kan het nodig zijn om deze borstvoedingen af te bouwen. Zo voorkom je dat je last krijgt van gestuwde borsten op de momenten dat je anders de voedingen zou hebben gegeven. Misschien is het op dagen dat je de hele dag van huis bent, nodig om één keer per dag even af te kolven om eventuele spanning te verminderen en zo de melkproductie voor de resterende voedingen goed op gang te houden. Minder niet te snel, ongeveer één voeding per week. Je kunt je eerste werkweek ook hiervoor gebruiken. Als je drie voedingen moet laten vallen, hoef je dus pas twee weken voordat je weer gaat werken te beginnen met minderen. Als je baby nog jong is, moet je waarschijnlijk ook op de dagen waarop je niet werkt dezelfde voedingen afbouwen. Bij oudere baby s die al flink wat bijvoeding eten, kun je vaak op vrije dagen gewoon overdag op verzoek blijven voeden. Met name als je erg vroeg afbouwt, bijvoorbeeld al na drie maanden, bestaat de kans dat de melkproductie te veel terugloopt. In dat geval kun je in plaats van een alternatief gewoon weer de borst geven op de dagen dat je thuis bent. Als je moedermelk en kunstvoeding combineert, krijgt je kind minder moedermelk per dag binnen. Desondanks blijft 7
8 borstvoeding ook in kleinere hoeveelheden een waardevol onderdeel van het dagelijks menu door onder andere de beschermende antistoffen en het contact. Andere mogelijkheden Hoe ouder je baby is, des te gemakkelijker is het om borstvoeding en verplichtingen buitenshuis te combineren. Je kunt desgewenst de start van je werkzaamheden uitstellen door opnemen van: vakantiedagen of ouderschapsverlof; tijd door deelname aan levensloopregeling of tijdspaarsysteem; onbetaald verlof. Andere opties zijn: (gedeeltelijk) thuiswerken; halve dagen werken, bij voorkeur s morgens omdat de meeste baby s in de ochtend minder om een voeding vragen dan op de rest van de dag. Kom je er samen niet uit? Als je er samen met je werkgever niet uitkomt, dan kunnen onder andere de afdeling personeelszaken, de ondernemingsraad, de arbo-arts of het bedrijfsmaatschappelijk werk bemiddelen om tot een oplossing te komen. Ontbrekende regelmaat Het kan zijn dat je je tijdens je bevallingsverlof afvraagt hoe het op je werkdagen zal gaan als je kind nog niet een voorspelbaar voedingsritme heeft. Maak je niet ongerust: vaak hebben kinderen bij de oppas of bij de kinderopvang ineens veel meer een vast patroon. Wanneer je bezig bent met de keuze van kinderopvang, kun je bespreken hoe de kinderdagverblijven of gastouders die je bezoekt, omgaan met het geven van afgekolfde moedermelk en het voeden op verzoek. Wennen aan een fles Het gebeurt wel eens dat een kind de fles niet accepteert. Zuigen aan een speen vraagt een andere techniek dan drinken aan de borst. Bovendien snapt een baby soms simpelweg niet wat er van hem wordt verwacht, omdat hij gewend is zijn honger aan de borst te stillen. Hoe ouder een kind is als het voor de eerste keer de fles krijgt, des te groter de kans dat hij niet uit een fles wil drinken. Een goede periode om te beginnen ligt tussen vier en zes weken. De ontwikkeling van zijn zuigtechniek bij goed drinken aan de borst is dan zover, dat hij er wel iets nieuws bij kan leren. Het is belangrijk om regelmatig te blijven oefenen, anders ontwent de baby de fles soms weer. Probeer het minstens twee keer per week met een beetje afgekolfde melk.
De volgende tips kunnen het makkelijker maken voor je kind om de fles te accepteren. Laat de fles geven door iemand anders dan de moeder. Een kind associeert de geur en geluiden van zijn moeder al gauw met borstvoeding. Geef de voeding vroeg of als toetje na een borst, zodat de baby niet al te hongerig is en misschien meer geïnteresseerd in iets nieuws. Uitstellen van voedingen werkt in het algemeen averechts. Doe wat melk aan de buitenkant van de speen, zodat de baby direct iets proeft. Houd de speen onder warm water, zodat hij minder stug aanvoelt. Maak het gat in de speen tamelijk groot, zodat de melk bijna vanzelf in de mond komt. Pas op voor verslikken. Gebruik, als het goed gaat, bij de volgende voeding een speen met een kleiner gat. Laat je baby ongeveer 20 minuten over een voeding doen. Kijk of een ander soort speen, bijvoorbeeld met ventiel, uitkomst biedt. Probeer de fles in een andere houding te geven, bijvoorbeeld van voren als je kind in een autostoeltje zit. Dit kan minder verwarrend werken dan een klassieke voedingshouding. Zorg voor afleiding, in de vorm van beweging (bijvoorbeeld al lopend voeden, of in de wandelwagen), of door de fles te versieren met zilverfolie en een ballon. Zoek contact met ervaringsdeskundigen via de VBN en www.borstvoedingsforum.nl. Andere oplossingen Als je kind het drinken uit de fles niet onder de knie krijgt, probeer dan rustig te blijven. Gespannen opdringen van een fles werkt averechts. Probeer te begrijpen waarom je baby zo handelt. Je krijgt in wezen een groot compliment door de boodschap dat hij het liefst bij jou drinkt. Hij heeft niks te winnen bij de fles; als hij daaruit kan drinken, is dat met name praktisch voor degene die hem bij jouw afwezigheid verzorgt. Vanuit dat idee kun je wellicht meer geduld opbrengen en de stressfactor weghalen. Door rekening met hem te houden, kun je hem wellicht langzaam maar zeker stimuleren de melk uit de fles te drinken. Je kunt ook proberen de melk op een andere manier te geven, bijvoorbeeld met een lepeltje, kopje of druppelaar. Overleg hierover met de oppas of kinderopvang. Menig kind dat moeite heeft met de fles, drinkt er perfect uit als hij voor het eerst op het oppasadres is. Voor sommige kinderen blijft de fles een onoverkomelijk obstakel. Dan is het misschien een overweging om in overleg 9
10 met je werkgever de werktijden zo aan te passen, dat je toch één of twee voedingen zelf kunt geven. Ook kan het een oplossing zijn om het moment dat je de activiteiten buitenshuis oppakt, uit te stellen. Een ouder kind heeft meestal minder voedingen nodig in de tijd waarin je niet thuis kunt zijn. Hoewel het beter is om pas na het eerste half jaar met vaste voeding te beginnen, kan soms eerder begonnen worden met een calorierijk groente- of fruithapje. Hiermee kan de tijd tussen twee voedingen eventueel wat worden gerekt. Tot slot Met borstvoeding geef je je kind wat hij nodig heeft om zich goed te ontwikkelen, goed te groeien en een goede immuniteit op te bouwen. Zolang je blijft voeden, bied je hem al deze belangrijke gezondheidseigenschappen. De activiteiten buitenshuis weer oppakken, betekent voor veel vrouwen een moeilijke stap met tegenstrijdige gevoelens. Het kan moeilijk zijn je baby bij een ander achter te laten, maar het kan ook voldoening geven je taken buitenshuis weer op te pakken. Doorgaan met borstvoeding is een tastbare voortzetting van de verbondenheid met je kind. Na een drukke werkdag thuiskomen en rustig met je kind gaan zitten voor een voeding, kan een heerlijk moment van ontspanning betekenen. Meer informatie Borstvoeding en een baan Dit themanummer van verenigingstijdschrift BN is te bestellen bij de VBN-bestelservice en via www.borstvoedingnatuurlijk.nl Arbeidstijdenwet, informatie voor werkgevers en werknemers Deze brochure is te downloaden via www.rijksoverheid.nl of via 0800-9051 Zwangerschap, veilig werken en verlof Deze brochure is gratis te bestellen via www.postbus51.nl of via 0800-8051 Alles over werk en zwangerschap Deze brochure is te downloaden via www.arbobondgenoten.nl Informatie over de wettelijke regels rond verlof en zorg is te vinden via www.verlofregelingen.szw.nl
Uitgaven van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk Brochures 1 Borstvoeding: een goed begin 2 Borstvoeding: de eerste weken 3 Voorkomen en genezen van pijnlijke tepels 4 Borstvoeding en vaste voeding 5 Als je baby huilt 6 Te weinig melk 7 Borstvoeding voor een meerling 8 Afkolven van moedermelk 9 Borstvoeding en een baan 10 Moedermelk en het milieu 11 Te veel melk 12 Borstvoeding voor een couveusebaby 13 Borstontsteking 14 Borstvoeding na een keizersnede Prijzen (inclusief porto) 1 brochure per stuk 2 1,95 2 of meer brochures per stuk 2 1,70 1 set brochures 14 stuks 2 15,00 Voor grotere hoeveelheden van dezelfde brochure gelden de volgende prijzen: 10 brochures 2 9,00 25 brochures 2 18,00 100 brochures 2 65,00 250 brochures 2 148,00 Themanummers van verenigingstijdschrift BN Naast achtergrondinformatie bevatten deze themanummers veel ervaringsverhalen. Borstoperaties en borstvoeding 2 8,00 Borstvoeding voor meer dan één 2 8,00 Borstvoeding en een baan 2 8,00 Borstvoeding voor zorgenkindjes 2 8,00 Borstvoeding en allergie 2 8,00 Borstvoeding na een keizersnede 2 8,00 Moedermelk, maar (nog) niet aan de borst 2 8,00 De rol van de partner 2 8,00 Uitgaven bestellen Telefonisch: Het telefoonnummer van onze VBN-bestelservice wordt doorgegeven via de informatietelefoon: (0343) 57 66 26. Via internet: www.borstvoedingnatuurlijk.nl De levertijd bedraagt ongeveer één week. Prijswijzigingen voorbehouden. Indien deze brochure meer dan drie jaar oud is, informeer dan of er een nieuwe uitgave bestaat. Colofon VBN augustus 2011 Oplage: 20.000 Fotografie: Wilco van Dijen, Wijk bij Duurstede Vormgeving: HBG Design bv, Nieuwegein Druk: Drukkerij Van Meurs bv, Ridderkerk Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande, schriftelijke toestemming. De VBN geeft wetenschappelijk onderbouwde informatie over borstvoeding. Hoewel met de grootste zorg verzameld en weergegeven, kan het gebeuren dat geboden informatie niet correct of onvoldoende duidelijk is. De VBN aanvaardt hiervoor geen aansprakelijkheid. 11
Lidmaatschap De contributie bedraagt minimaal 2 22,00 per jaar. Leden ontvangen vier keer per jaar het verenigingstijdschrift BN. Dit bevat onder andere verenigingsnieuws, ervaringsverhalen, artikelen over borstvoeding en wetenschappelijke achtergronden. Je kunt ook gebruikmaken van de verenigingsbibliotheek. Wil je lid worden van de vereniging, meld je dan aan via de website of via het postbusadres. Postbus 119 3960 BC Wijk bij Duurstede Informatietelefoon: (0343) 57 66 26 www.borstvoedingnatuurlijk.nl VBN: informatie en steun De Vereniging Borstvoeding Natuurlijk is opgericht in 1978. Zij is een vrijwilligersorganisatie die informatie geeft aan (aanstaande) ouders en andere belangstellenden. Dit gebeurt onder andere door middel van 14 brochures, themanummers van verenigingstijdschrift BN, een telefonische informatiedienst, een website en een netwerk van contactpersonen. Brochures van de Vereniging Borstvoeding Natuurlijk 1 Borstvoeding: een goed begin 2 Borstvoeding: de eerste weken 3 Voorkomen en genezen van pijnlijke tepels 4 Borstvoeding en vaste voeding 5 Als je baby huilt 6 Te weinig melk 7 Borstvoeding voor een meerling 8 Afkolven van moedermelk 9 Borstvoeding en een baan 10 Moedermelk en het milieu 11 Te veel melk 12 Borstvoeding voor een couveusebaby 13 Borstontsteking 14 Borstvoeding na een keizersnede Contactpersonen en informatiebijeenkomsten In veel plaatsen in het land worden voor zwangeren en voedende moeders informatiebijeenkomsten georganiseerd door VBN-contactpersonen die zelf hun kind(eren) borstvoeding hebben gegeven en die bij de vereniging een opleiding hebben gevolgd. Je kunt er praktische informatie krijgen, ervaringen uitwisselen en VBN-brochures kopen. Website: www.borstvoedingnatuurlijk.nl Wil je weten of er bij jou in de buurt informatiebijeenkomsten worden gehouden, wil je per mail een borstvoedingsvraag stellen of zoek je informatie en tips over borstvoeding, bezoek dan de website van de VBN. Via de site kun je ook informatiemateriaal bestellen en naar het borstvoedingsforum gaan, waar je ervaringen kunt uitwisselen met andere borstvoedende vrouwen. Telefonische informatie Vragen over borstvoeding kun je ook telefonisch stellen. Via de website kun je namen en telefoonnummers van contactpersonen vinden. Ook via de informatietelefoon (0343) 57 66 26 worden namen van contactpersonen doorgegeven, die je vervolgens kunt bellen.