Kennisnetwerk HBO-docenten Bijeenkomst op 17 juni 2016 Irene van Bokhoven (NJi) Met bijdragen van: Willeke Daamen Anne Addink Stefanie Abrahamse Ruben van den Bosch Ingrid ten Berge
Vandaag: Aandacht voor het werken met vragenlijsten en andere instrumenten Hoe zijn deze te benutten in het HBOonderwijs? 2
Stelling 1: Werken met vragenlijsten en instrumenten is leuk! Helemaal mee eens! Niet mee eens! 3
Veelgehoorde kritiek op instrumenten Kost veel tijd Doet geen recht aan individuele kind Daarom vaak ingekort/aangepast Echter: meten zij nog wat ze moeten meten 4
Tijdsbesparing Helpt met het structureren van gesprekken Zorgen ervoor dat belangrijke vragen niet over het hoofd worden gezien En ook: Vertrouwen op je klinisch oordeel is niet toereikend 5
Stelling 2: Werken met vragenlijsten en instrumenten is iets dat in het onderwijs (meer) aan bod moet komen! Helemaal mee eens! Niet mee eens! 6
Als HBO professional krijg je ermee te maken! Verschillende doeleinden: Vroegsignalering (bv. verwijsindex), screening (bv. ZRM), diagnostiek en risicotaxatie (bv. LIRIK) Maar ook: Classificatie (CAP-J) Overzicht hulpmiddelen (toolbox) 7
Programma 10.10 CAP-J (Willeke Daamen) 10.20 ZRM (Anne Addink) 10.30 Toolbox wijkteams (Stefanie Abrahamse) 10.40 Verwijsindex (Ruben van den Bosch)!!Bedenk bij ieder instrument of je hier misschien iets mee kan/moet in de opleiding!! 10.50 Uitwisseling met koffie en thee 11.20 De (on)zin van het werken met risicotaxatieinstrumenten (Ingrid ten Berge) 12.20 Afsluiten en evaluatie met lunch 8
Classificatiesysteem Aard Problematiek - Jeugd 19 mei 2016 Judith Jong gedragswetenschapper Reik Willeke Daamen adviseur NJi Lianne Lekkerkerker adviseur NJi
Wat is CAP-J? CAP-J = Classificatiesysteem Aard Problematiek - Jeugd Bevat indeling van alle mogelijke problemen binnen de brede jeugdhulpsector Per probleem is een beschrijving beschikbaar Toegankelijk via boek, website en app 10
Domein classificatiesysteem Domein CAP-J: problemen Onderscheid te maken met: ernst, complexiteit en hardnekkigheid problemen. stoornis probleem geen probleem of afwijking; normale variatie 11
Opbouw CAP-J Vijf assen: A Psychosociaal functioneren jeugdige B Lichamelijke gezondheid, aan lichaam gebonden functioneren jeugdige C Vaardigheden en cognitieve ontwikkeling jeugdige D Gezin en opvoeding E Jeugdige en omgeving Assen > groepen > rubrieken 12
Wat levert het werken met CAP-J de professional op? CAP-J helpt in communicatie met collega s (meer eenheid van taal binnen de organisatie en in de keten) CAP-J helpt om naar de jeugdige én de context te kijken CAP-J helpt om nauwkeurig te werken CAP-J helpt om concreet te worden 13
Voorbeeld Kyra (5 jaar) kan momenteel niet weer thuisgeplaatst worden bij moeder, want dan krijgt zij te maken met een opvoedingssituatie die niet aansluit bij de behoefte van Kyra. De ontwikkelingsachterstand van Kyra zal hierdoor toenemen. 14
Nieuwe versie Beschrijvingen zijn aangescherpt. Toevoeging van rubrieken Problemen met communicatieve vaardigheden Rigiditeit in gedrag Problemen in de seksuele ontwikkeling Jeugdige slachtoffer mishandeling buiten het gezin Gebruik van de STEP (2010) 15
Slim telefoonboek Samenwerking tussen 24 Friese gemeenten: sociaal domein Fryslân Ordening van al het provinciaal jeugdhulp aanbod met CAP-J Alles in één app: www.slimtelefoonboek.nl 16
Slim telefoonboek Snel zicht op aanbod, tarieven, wachttijden en reistijd Gebruikt door: Wijk en gebiedsteams Artsen, gezinsvoogden, jeugdreclasseerders Jeugdhulpaanbieders Back office gemeenten Uitbereiding: WMO, participatie, lokaal en regionaal aanbod wordt toegevoegd. 17
De plek van CAP-J binnen Reik - Doelgroepanalyse - Zorgprogrammering - Doelen persoonlijk plan, jouw omgeving
Meer informatie www.capj.nl (voor beschrijvingen, handleiding, info over trainingen, etc.) CAP-J app (gratis verkrijgbaar in de app /play-store) Na de zomer nieuwe versie beschikbaar! 19
Zelfredzaamheidmatrix (ZRM) Anne Addink
11 domeinen 1. Financiën 2. Dagbesteding 3. Huisvesting 4. Huiselijke relaties 5. Geestelijke gezondheid 6. Lichamelijke gezondheid 7. Verslaving 8. Activiteiten dagelijks leven 9. Sociaal netwerk 10. Maatschappelijke participatie 11. Justitie 21
Supplement ouderschap 1. Lichamelijke verzorging: lichamelijke verwaarlozing, fysiek onveilige omgeving, seksueel misbruik; 2. Sociaal-emotionele ondersteuning: o.a. grenzen stellen, sturing bieden, huiselijk geweld; 3. Scholing: o.a. oudergedrag in relatie tot verzuim, betrokkenheid bij school; 4. Opvang: gebrekkige aanwezigheid en kwaliteit van opvang van kinderen bij afwezigheid van ouders. 22
Jeugddomein Niet alle domeinen voor alle leeftijden relevant Niet alle relevante domeinen voor jeugdigen in ZRM 23
Zelfredzaamheidmatrix voor jeugdigen Schalen voor: 0-4 jaar 5-12 jaar (basisschool) 12 18/23 jaar thuiswonend 15-18/23 jaar uitwonend Aanvullende domeinen jeugd: Omgaan met instanties Vrije tijd Aanvullende domeinen opvoeders: Toezicht vrije tijd Opvoedingsstress Beschermen buiten het gezin 24
Wat kan ik met de ZRM score Primair proces: - Screening: zicht op kracht en problemen - Opstellen plan van aanpak - Meten voortgang Organisatie - Zicht op doelgroep - Wat werkt bij wie? - Doen we het goede? Gemeente - Zicht op doelgroepen in gemeente - Wat werkt? - Inkoop 25
Zin en onzin van het werken met risicotaxatie-instrumenten Ingrid ten Berge Nederlands Jeugdinstituut Kennisnetwerk HBO juni 2014
Even kennis opfrissen Quiz 27
Vraag 1 Zijn er meer of minder dan 100.000 kinderen tussen de 0-17 jaar die jaarlijks slachtoffer zijn van kindermishandeling? 28
Antwoord Meer dan 100.000 kinderen: In 2010 zijn naar schatting 118.836 kinderen mishandeld d.w.z. 34 per 1000 d.w.z. één kind per schoolklas (bron: Nationale Prevalentiestudie, Rijksuniversiteit Leiden & TNO) 29
Vraag 2 Wat is de meest voorkomende vorm van kindermishandeling? 30
Antwoord 31
Vraag 3 Hoeveel kinderen overlijden er naar schatting jaarlijks aan de gevolgen van kindermishandeling?
Antwoord Per jaar overlijden tussen de 50 en 80 kinderen aan de gevolgen van kindermishandeling. 33
Vraag 4 Wat zijn de vijf stappen van de Meldcode Huiselijk Geweld en Kindermishandeling? 34
Antwoord 1. In kaart brengen van signalen 2. Collegiaal overleg en z.n. raadplegen VT 3. Gesprek met ouder(s) 4. Wegen van de aard en ernst van de signalen 5. Beslissen: hulp organiseren of melden 35
Vraag 5 Wat is risicotaxatie?
Antwoord Risicotaxatie: Beoordelen van het risico dat een ouder of andere primaire verzorger het kind in de nabije of verre toekomst schade toebrengt. Veiligheidstaxatie: Een inschatting maken van de huidige veiligheidssituatie van het kind.
Waarom risicotaxatie? Een goede inschatting van veiligheid en veiligheidsrisico s is noodzakelijk om kinderen die risico s lopen te kunnen beschermen Hoe kunnen we professionals toerusten om dat zo goed mogelijk te doen? 38
Smalle definitie van veiligheid Een kind is veilig als het niet in levensgevaar verkeert en zijn of haar lichamelijke integriteit is gewaarborgd.
Brede definitie van veiligheid Een kind is veilig als het structureel kan rekenen op een volwassene die voorziet in zijn basale lichamelijke en emotionele behoeften, die hem beschermt tegen gevaar, en die daarin continuiteit en voorspelbaarheid kan geven.
Beoordelen (on)veiligheid terug kijken vooruit kijken Verklaringen voor de huidige situatie Heden: feiten en oordeel Risicotaxatie: voorspelling toekomstige schade of bedreiging 41
Huidige situatie Acute veiligheid Omgang ouders-jeugdige Kindsignalen Verklaringen Kenmerken van ouders, jeugdige, omgeving Beschermende factoren
Risicotaxatie huidige situatie risicofactoren bij de ouder(s) risicofactoren bij jeugdige, gezin, omgeving beschermende factoren wat kan er gebeuren? (aard, kans, termijn,ernst)
Risicofactoren Factoren waarvan uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat zij de kans vergroten dat kindermishandeling zal plaatsvinden bijvoorbeeld: ouder is zelf als kind mishandeld
Beschermende factoren Factoren waarvan uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat zij, bij aanwezigheid van risicofactoren, de kans op het ontstaan van kindermishandeling verminderen bijvoorbeeld: steun van partner
Stelling 1 Goed geschoolde vakmensen hebben geen instrumenten nodig om een goede inschatting te maken van veiligheid of risico op kindermishandeling. 46
Valkuilen bij beoordelen oordelen op basis van beperkte informatie eerste oordeel niet snel aanpassen zoeken wat je verwacht te vinden negeren van tegenstrijdige informatie vertekening door opvallende voorbeelden veronderstellen causale relaties 47
Instrumenten helpen bij focus op veiligheid het verbreden van de blik: aandacht op relevante signalen, r/b factoren en overwegingen systematisch naar veiligheid en risico s kijken zorgvuldig tot een onderbouwde mening komen expliciet maken van het professionele oordeel 48
Gebruikte instrumenten STEP: inschatten van de ernst van de problematiek NOSI: beoordelen van gezinsproblemen CBCL: beoordelen van problemen van de jeugdige CAP-J: Classificatie aard problematiek jeugdigen Veilig Thuis?: inschatten van de veiligheid nu DELTA Veiligheidslijst: veiligheid nu en risico s in de toekomst CARE-NL: beoordelen van het risico op kindermishandeling CFRA: beoordelen van het risico op kindermishandeling LIRIK: inschatten van veiligheid nu en risico s in de toekomst
Vergelijking Instrument Nu/Toekomst Risicofactoren Beschermende Factoren CARE-NL Toekomst X DELTA- Veiligheidslijst Nu/Toekomst X (CARE-NL) CFRA Toekomst X LIRIK Nu/Toekomst X X Checklist Veilig Thuis? Nu 50
Stelling 2 Met een risicotaxatie instrument weet je zeker dat je de beste beslissing neemt. 51
Aandachtspunten Een hoog risico is geen zekerheid Een laag risico is geen zekerheid Geen enkel instrument voorspelt 100% nauwkeurig
Een voorbeeld Ouder zelf mishandeld Ouder zelf niet mishandeld = mishandelt zelf = mishandelt niet
Risicocumulatie % kindermishandeling 24% 3% Brown e.a. (1998) 0 1 2 3 4 risicofactoren
Geen enkel instrument biedt 100% zekerheid De meeste instrumenten zijn niet of beperkt onderzocht Instrumenten leiden maar beperkt tot meer overeenstemming tussen werkers De voorspellende waarde is slecht tot matig t.o.v. professionele oordeel
Besluitvormingsproces 1. Beoordelen: wat is er aan de hand? Is het kind op dit moment veilig? Hoe is het zo gekomen? Wat zijn risico s in de toekomst? 2. Beslissen: wat moet er gebeuren? Wat moet er gebeuren om het kind (weer) veilig te laten opgroeien? 56
(Dalgleish, 1997)
Plaats van de beslissingsdrempel Als je ingrijpt, kan je een fout maken Als je niet ingrijpt, kan je een fout maken
Stelling 3 Professionals moeten verplicht worden om instrumenten te gebruiken om onveilige situaties te beoordelen 59
Visie, beleid, condities Werken aan veiligheid Ouders en jeugdigen Werkproces Besluitvormingsproces Handelingsproces Professional 60
Conclusies debat Doel: beter beoordelen van veiligheid Daarvoor is nodig Basisvaardigheden Steun van organisaties: training, werkbegeleiding, inbedding in werkproces, samen beslissen Instrumenten inzetten waarvoor ze bedoeld zijn en ze goed gebruiken Professionals mogelijkheden en beperkingen van instrumenten kennen 61
De beste beslissing is een zorgvuldige beslissing Wees bewust dat je fouten kan maken Werk methodisch en systematisch Gebruik hulpmiddelen Ken de mogelijkheden en beperkingen daarvan Werk transparant: expliciteren en toetsen Doe het niet alleen! 62
Tot slot Vragen en suggesties? Meer info: www.nji.nl/lirik 63
Bedankt voor jullie aandacht Volgende bijeenkomst op 16 september 64