Ademhalingsoefeningen bij neuromusculaire aandoeningen
In overleg met uw behandelend fysiotherapeut en/of revalidatiearts komt u in aanmerking voor ademhalingsoefeningen. Zoals u weet kan dit bij Neuromusculaire aandoeningen een belangrijk aandachtspunt zijn. Hieronder leest u welke problemen u tegen kunt komen en wat u daaraan kunt doen. Als u na het lezen nog vragen heeft kunt u terecht bij uw fysiotherapeut. Ademhaling De ademhaling zorgt voor de toevoer van zuurstof naar de longen en de afvoer van koolzuurgas (koolstofdioxide/co2) uit de longen. Tijdens de inademing stroomt lucht via uw neus en/of mondholte door de luchtwegen naar de longen. De longen bevatten longblaasjes waar de gaswisseling plaatsvindt. Hierbij wordt zuurstof vanuit de lucht opgenomen in het bloed en koolstofdioxide afgegeven aan de lucht. De zuurstofarme en koolzuurrijke lucht wordt weer uitgeademd door de neus of mond. Bij een normale ademhaling wordt de lucht (400-500 ml per ademteug), in- en uitgeademd met een frequentie van twaalf tot vijftien keer per minuut. Voor de inademing worden de inademingsspieren gebruikt (middenrif, spieren van de borstkas), de uitademing is passief. De uitademingsspieren (buikspieren, andere spieren van de borstkas) hebben vooral een belangrijke functie bij het hoesten. Bij een normale ademhaling horen ook diepe zuchten, geeuwen, uitrekken, hoesten en niezen. Hoesten en huffen Om te kunnen hoesten dient iemand diep in te ademen en de adem in te houden door het sluiten van de stemspleet. Vervolgens worden de uitademingsspieren aangespannen waardoor een hoge druk wordt opgebouwd in de longen. Tenslotte volgt een explosieve uitademing. Bij het huffen ademt iemand diep in en vervolgens worden de uitademingsspieren aangespannen zonder dat de stemspleet wordt gesloten. Er wordt dus niet eerst een hoge druk in de longen opgebouwd zoals bij hoesten het geval is. De uitvoering van het huffen is, in vergelijking met het hoesten, goed te regelen wat betreft hoeveelheid lucht en uitademingskracht, maar niet effectief om slijm te verwijderen. Bij een verstoorde ademhaling wordt er daarom een ademhalingsoefencyclus aangeleerd om dit zo goed mogelijk te doen. 1
Klachten Bij mensen met een spier- en/of zenuwziekte kunnen,na verloop van tijd, onder meer de volgende ademhalingsverschijnselen optreden door vermindering van de spierkracht: Hypoventilatie: tekortschieten van de ademhaling. Dit houdt in dat de ademhalingsspieren niet voldoende kracht hebben om genoeg lucht in te kunnen nemen. Het gevolg hiervan is dat het koolzuurgas in het bloed stijgt. U merkt dit bijvoorbeeld door toenemende benauwdheid. Om dit fenomeen tijdig te kunnen waarnemen wordt er specifiek aandacht aan besteed in het consult van de revalidatiearts en fysiotherapeut. De fysiotherapeut verricht hier bij ieder consult specifieke metingen voor. Problemen met (op-)hoesten. Omdat de hoeveelheid lucht die u zelf kunt inademen ernstig afgenomen kan zijn en de kracht van de uitademingsspieren mogelijk is verminderd, ontstaat een ineffectieve hoest. Het gevolg hiervan is dat slijm niet goed uit de luchtwegen verwijderd kan worden en er regelmatig luchtweginfecties kunnen optreden. De effectiviteit van het hoesten kan verbeterd worden door de hoeveelheid ingeademde lucht te vergroten door middel van lucht stapelen (air stacken) eventueel gecombineerd door manuele hoest ondersteuning en ademhalingsoefeningen. Door de aantasting van de spieren van de borstkas wordt de borstkas stug en stijf en gaat zowel het inademen als het ophoesten moeilijker. Door middel van lucht stapelen (air stacken) en ademhalingsoefeningen worden deze zo goed mogelijk gehouden. Ademhalingsspieren trainen Wanneer uw ademhalingsspieren nog sterk zijn is het verstandig om ze te trainen. U kunt dit met behulp van een eenvoudig apparaatje (IMT- treshhold) zelf thuis doen. Uw fysiotherapeut geeft u hiervoor nadere instructies. Helaas vergoeden de meeste ziektenkostenverzekeraars dit apparaatje niet. De kosten (30 euro) zijn dan voor eigen rekening. Lucht stapelen (air stacken) Air stacken is het stapelen van lucht in de longen totdat er bijna geen lucht meer in kan (denk aan een fietspomp). Hierdoor worden de longen maximaal ontplooid. Mensen met normale spierkracht van de luchtwegen ontplooien 2
hun longen regelmatig door diep te zuchten. Bij air stacken wordt via een mondstuk of een mond-neusmasker lucht ingeblazen met behulp van een beademingsballon of een beademingsmachine. Het doel hiervan is het goed ontplooien van de longen, het uitrekken van de ademhalingsspieren en het soepel houden van de borstkas. De lucht kan in één keer gegeven worden of met een aantal kleine teugen waarbij u tussen twee teugen de adem moet inhouden. De lucht wordt ingeblazen tot dè maximaal inblaasbare hoeveelheid is bereikt. Waarschijnlijk is dit in het begin niet zoveel, maar door deze handeling regelmatig te herhalen (minstens drie keer per dag vijf maal stacken) is de verwachting en ervaring dat de hoeveelheid lucht die ingeblazen wordt, toe kan nemen. Belangrijk is dat u tijdens het inblazen via een mondstuk de lippen goed om het mondstuk sluit en dat uw adem wordt ingehouden. Indien het niet mogelijk is de lippen te sluiten kan een mond- neusmasker gebruikt worden. Om het effect te evalueren neemt u bij uw periodieke consult de ballon mee zodat enkele eenvoudige metingen (longinhoud en hoestkracht) kunnen worden gedaan. Manuele hoestondersteuning Deze techniek wordt ook wel manueel comprimeren of manuele compressie genoemd. Het helpt bij het ophoesten van slijm uit de luchtwegen bij patiënten met zwakke in- en uitademingsspieren. De helper moet bij deze techniek de handen niet op de borstkas maar op de buik van de patiënt (onder de ribbenboog) plaatsen en vlak voor het hoesten, na het airstacken, de buik naar binnen en schuin omhoog te duwen. Omdat dit voor u als zeer onaangenaam kan worden ervaren wordt in het Radboudumc gekozen voor het gebruiken van een handdoek of steeklaken. Dit wordt door uw fysiotherapeut gedemonstreerd. Belangrijk om te realiseren is dat u voor deze techniek hulp nodig hebt van bijvoorbeeld uw partner. Door het airstacken te combineren met de manuele hoestondersteuning wordt het hoesten mogelijk nog verder 3
verbeterd. Het is belangrijk te zorgen voor een goede positie van de handen en de handeling bij voorkeur niet uit te voeren binnen twee uur na een maaltijd of het toedienen van sondevoeding. Dit is namelijk erg onaangenaam. Ademhalingscyclus Deze zijn met name bedoeld om slijm te mobiliseren en te klaren: 1. Rustig ontspannen ademen, ongeveer drie keer (Breathing Control, BC) en dan langzaam door een klein gaatje uitblazen. Zo lang mogelijk uitademen. 2. Drie tot vier keer langzaam diep inademen (zoveel mogelijk door de buik), drie tellen de adem vasthouden (niet de wangen bol maken) zodat de longblaasjes goed open gaan staan. Dit worden Thoracic expansion exercises genoemd (TEE). 3. Een tot twee keer Huffen, dus diep inademen en dan in een keer met de mond open een huf klank maken, denk hierbij bijvoorbeeld aan het beslaan van een bril of spiegeltje. Huffen vanuit een laag longvolume draagt bij aan het ontkleven van slijm van de meer perifere luchtwegen. Om de perifere luchtwegen nog meer te bereiken kan de Fysiotherapeut een PEP-masker adviseren. Wanneer het slijm de centrale luchtwegen heeft bereikt zorgt huffen er vanuit een hoog longvolume voor dat het slijm geëvacueerd wordt. 4. Daarna eventueel een a twee keer ophoesten. Vervolgens weer de cyclus herhalen net zolang totdat het slijm eruit is. U moet hierbij wel oppassen dat het niet te vermoeiend voor u wordt. Tussen de cyclus door regelmatig ontspannen ademen (Breathing Control). Geen slijm Indien u geen last heeft van slijm is het vooral belangrijk om oefening 2 minimaal vijf keer per dag uit te voeren. Kortademig Wanneer u erg veel last heeft van kortademigheid hoeft u niet zo diep in te ademen maar leg dan vooral het accent op de uitademing (dus het langzaam uitademen door een klein gaatje). 4
03-2009-6665 Adres Revalidatie/Fysiotherapie Ingang oost Reinier Postlaan 2, route 901 6525 GC Nijmegen Contact 024-361 48 92 Radboud universitair medisch centrum