TWEE DECENNIA REGIONALE EN LOKALE PRINTMEDIA IN NEDERLAND

TWEE DECENNIA REGIONALE EN LOKALE PRINTMEDIA IN NEDERLAND =PersMediaMonitor-onderzoek= Piet Bakker The Amsterdam School for Communications Research Universiteit van Amsterdam Communicatiewetenschap Bedrijfsfonds voor de Pers 22 maart 2002

Inhoudsopgave Voorwoord...1 Samenvatting...2 Inleiding...4 1. Regionale dagbladen...6 Oplagen, titels & dekking...6 Uitgevers...8 Monopolievorming op niveau van gemeenten...11 2. Nieuwsbladen...15 3. Huis-aan-huisbladen...19 4. Printmedia per provincie...22 Groningen...23 Friesland...24 Drente...25 Overijssel...26 Gelderland...27 Utrecht...29 Noord-Holland...30 Zuid-Holland...32 Zeeland...33 Noord-Brabant...34 Limburg...35 Flevoland...36 5. Ontwikkelingen in 2002 en verder...38 6. Conclusie: gevolgen voor pluriformiteit?...38 Literatuur...41

Voorwoord Het Bedrijfsfonds voor de Pers is een zelfstandig bestuursorgaan en heeft ten doel het handhaven en bevorderen van de pluriformiteit van de pers, voor zover die van belang is voor de informatie en opinievorming. Om aan die doelstelling tegemoet te komen kan het Bedrijfsfonds ten laste van de eigen middelen financiële steun verlenen in de vorm van kredieten, kredietfaciliteiten of uitkeringen. Daarnaast kan het Bedrijfsfonds onderzoek laten verrichten met betrekking tot het functioneren van de pers. Het onderzoek dat thans voorligt valt onder deze laatste categorie en heeft als doel de situatie op de markt voor lokale en regionale printmedia (dagbladen, nieuwsbladen en huis-aan-huisbladen) in kaart te brengen en tevens aan te geven hoe deze situatie zich de afgelopen twee decennia heeft ontwikkeld. Het onderzoek maakt onderdeel uit van het PersMediaMonitor-onderzoek waarbij longitudinaal gegevens over een groot aantal mediasoorten in Nederland worden verzameld. Via de website van het Bedrijfsfonds (www.bedrijfsfondspers.nl) worden de gegevens verder openbaar gemaakt. De eindverantwoordelijkheid voor deze rapportage ligt bij dr. Piet Bakker, samen met dr. Jan de Ridder is hij verantwoordelijk vanuit ASCoR (Amsterdam School for Communications Research) voor het PersMediaMonitor-onderzoek. De begeleiding vanuit het Bedrijfsfonds is in handen van drs. Rick van Dijk en drs. Lou Lichtenberg. Daarnaast is aan het project meegewerkt door drs. Franca Jonquiere, drs. Marije Schoeber, drs. Judith Duveen en Elsje de Ruiter, onderzoeksassistenten bij ASCoR. Den Haag, maart 2002 1

Samenvatting In 2001 verschenen in Nederland ruim 30 regionale dagbladen met een totale oplage van 2,3 miljoen. Deze titels worden door zes uitgevers uitgebracht; de helft van de titels en ruim 50% van de oplage komt voor rekening van Wegener. De grootste uitgever in 1980 (VNU) had 16% van de markt in handen. De vier grootste uitgevers beheersen in 2001 99% van de markt, in 1980 was dit 45%. Regionale kranten zijn vooral sterk buiten de Randstad. De Noordelijke Dagblad Combinatie (NDC) is vrijwel alleenheerser in de drie noordelijke provincies; Wegener beheerst Overijssel, Gelderland, Utrecht, Zeeland en Noord-Brabant; de Telegraaf is marktleider in Limburg en Noord-Holland. Het aantal regionale uitgevers daalde in de afgelopen 20 jaar van 20 naar 6. In 322 van de 504 gemeenten (64%) is geen keuze meer tussen regionale titels. Bijna driekwart (73%) van de bevolking heeft te maken met een lokaal monopolie; in 1990 was dit nog 42%. Alleen in Drente en Friesland wordt nog in de helft of meer van de gemeenten geconcurreerd; Drente is vanaf april 2002 ook een monopoliegebied. In 2001 verschenen zo n 60 lokale nieuwsbladen met een totale oplage van ruim 300.000. De meeste titels verschijnen in Friesland en Limburg, de meeste exemplaren worden in Drente en Utrecht verspreid. De meeste bladen (80%) verschijnen één maal per week terwijl er maar vijf titels zijn die een oplage van meer dan 10.000 hebben. Concentratie is relatief laag, de grootste uitgever (Boom Pers) geeft vier titels uit en beheerst niet meer dan 20% van de markt. De afgelopen 20 jaar is het aantal titels meer dan gehalveerd (134 in 1981) terwijl de gezamenlijke oplage terugliep van 900.000 in 1982 naar ruim 300.00. Nieuwsbladen zijn desalniettemin prominent aanwezig, het merendeel bereikt 50% of meer van de gezinnen in de gemeente waar ze haar thuisbasis heeft. In 2000 verschenen in Nederland 550 huis-aan-huisbladtitels met een totale oplage van 20 miljoen. Een gezin kreeg gemiddeld drie verschillende titels in huis. In Limburg en Noord-Brabant worden relatief veel huis-aan-huisbladen verspreid; in Friesland, Utrecht en Zeeland relatief weinig. Zo n zestig procent van de totale oplage komt voor rekening van de vier grote dagbladuitgevers in Nederland, waarbij Wegener de grootste is met 30% van de oplage. Gegevens over huis-aan-huisbladen zijn de afgelopen jaren niet systematisch verzameld, maar uit de beschikbare data is af te leiden dat het aantal titels, de totale oplage en het gemiddeld aantal bladen per huishouden in het afgelopen decennium waarschijnlijk zijn gedaald. 2

Sanering, concentratie en monopolievorming hebben de laatste 20 jaar de regionale en lokale printmedia beheerst. Er zijn minder uitgevers, minder dagbladtitels, lagere oplages, lagere dekkingspercentages, minder nieuwsbladen die ook minder frequent verschijnen en waarschijnlijk minder huis-aan-huisbladen. De meeste provincies worden beheerst door slechts één uitgever die in die gevallen vrijwel de gehele dagbladmarkt en een groot deel van de huis-aan-huisbladen in handen heeft, in sommige gevallen in combinatie met enkele nieuwsbladen. Concentratie, monopolievorming en verschraling van het aanbod zeggen echter niets over de pluriformiteit en de kwaliteit van de berichtgeving. Het zegt uitsluitend iets over het aanbod en de keuzemogelijkheden op het gebied van regionale en lokale printmedia. Andere audio-visuele media zijn niet onderzocht terwijl ook de berichtgeving zelf geen onderwerp van studie is geweest. 3

Inleiding Voor het functioneren van de democratie zijn media van groot belang. Meningsvorming kan alleen plaatsvinden op basis van regelmatige, actuele en onafhankelijke informatievoorziening. De rol van gedrukte media, met name die van de dagbladpers, is in Nederland in dit verband altijd sterk benadrukt. Er zijn echter grote verschillen tussen de nationale en de regionale markt. Op landelijk niveau zijn zeven dagbladen actief, op de regionale markt verschijnen ruim 30 dagbladtitels. Daarnaast kent de regionale markt een groot aantal nieuws- en huis-aan-huis-bladen. Zowel op landelijk als regionaal niveau zijn er in Nederland radio- en tv-omroepen terwijl ook kabelkranten, internet en tijdschriften een rol spelen bij de informatievoorziening. In dit onderzoek zal het accent liggen op de printmedia die op de regionale markt verschijnen, in de conclusie zal kort op de positie van audio-visuele media worden ingegaan. Ofschoon de discussie gaat over de kwaliteit en de pluriformiteit van de informatievoorziening, gaat daaraan een andere vraag vooraf: welke media zijn beschikbaar om informatie te verstrekken? In dit onderzoek zal deze vraag centraal staan, dit met name omdat de persconcentratie zich in een snel tempo heeft voltrokken in de laatste twee decennia 1. Problematisch is het echter om over één regionale markt te spreken, in feite gaat het om deelmarkten; de Leeuwarder Courant en de PZC zijn bv. allebei regionale kranten maar niet elkaars concurrenten terwijl dat bij landelijke titels wel het geval is. Ook nieuws- en huis-aan-huisbladen opereren over het algemeen maar in één regio, waarbij nieuwsbladen in Nederland niet met elkaar concurreren en huis-aan-huisbladen juist wel. Om de regionale markt in kaart te brengen, moet onderzocht worden welke deelmarkten kunnen worden onderscheiden en hoe de situatie op die deelmarkten is. Bestuurlijk kunnen we onderscheid maken tussen Nederland als geheel, provincies en gemeenten. Het landelijke niveau zal in dit onderzoek alleen aan de orde komen wanneer een overzicht gegeven wordt van beschikbare titels, uitgevers en de totale oplage. Daarnaast zal per provincie het voorkomen van dagbladen (minstens vijf maal per week verschijnend), betaalde nieuwsbladen (één tot vier maal per week 1 Zie voor de periode 1950-1985 Van Cuilenburg, Kleinnijenhuis en De Ridder (1987). 4

verschijnend) en gratis huis-aan-huis-bladen (minstens één maal per week) in kaart worden gebracht. Gratis nieuwsbladen worden tot de huis-aan-huisbladen gerekend. Concreet gaat het om de volgende vragen: Hoeveel en welke regionale dag- nieuws- en huis-aan-huisbladen verschijnen op welke relevante deelmarkten en met welke oplages? Welke uitgevers zijn hierbij betrokken? In hoeverre is er sprake van concurrentie tussen uitgevers en titels op regionaal niveau? Hoe hebben aantallen, oplages, dekkingspercentages, concurrentieverhoudingen en marktaandelen zich de afgelopen 20 jaar ontwikkeld? Gegevens zijn ontleend aan rapporten over dagbladen van het Cebuco en het Instituut voor Media Auditing HOI (Cebuco, 1980-2001); publicaties van de brancheorganisatie voor nieuwsbladen NNP (1990-2001); Jaarverslagen van het Bedrijfsfonds voor de Pers (1980-2000); het Handboek voor de Nederlandse Pers en Publiciteit (1986-2001); Jaarverslag Persraad 1982 (1983); het Handboek reclamedragende media (1997-2000); Kranten in de regio 1981 (1982); Bakker, Van Doornik en Visser (1994); Bakker (1998); materiaal van uitgevers en eigen onderzoek, met name waar het huis-aan-huisbladen betreft. Hieronder wordt eerst per mediasoort (dagbladen, nieuws- en huis-aan- huisbladen) aangegeven hoe deze media zich de afgelopen twee decennia hebben ontwikkeld qua oplages, uitgevers en op titelniveau. Vervolgens wordt per provincie ingegaan op de aanwezigheid van de verschillende mediasoorten. Daarbij zal de situatie in 2000 (huisaan-huisbladen) en 2001 (nieuwsbladen en dagbladen) als uitgangspunt dienen, waar mogelijk worden uitspraken over 2002 gedaan. Tot slot wordt kort ingegaan op de betekenis van dit rapport voor vragen rond pluriformiteit. 5

1. Regionale dagbladen In 2001 waren in Nederland zes uitgevers op de regionale mark actief, Wegener is de absolute marktleider met 16 titels en ruim 50% van de totale oplage. De vier grootste concerns samen (C4) beheersen 99% van de markt (tabel 1). Een veel gebruikte concentratiemaatstaf is de Herfindahl-Hirschman Index (HHI) waarbij de concentratie wordt uitgedrukt als de som der gekwadrateerde marktaandelen; dit getal kan variëren tussen 1 (één aanbieder) en 0.0 (oneindig veel aanbieders). Voor de regionale dagbladmarkt in 2001 is de HHI 0.35. 2 Tabel 1 Uitgevers van regionale dagbladen 2001 Uitgever Titels Oplage (*1000) Marktaandeel Wegener 16 1.224 53% Telegraaf Holding 6 527 23% Noordelijke Dagblad Combinatie 4 295 13% PCM (Perscombinatie) 4 254 11% Friesch Dagblad Holding 1 20 1% BDU uitgeverij (Barneveldse Krant) 1 11 0% totaal 32 2.331 Oplagen, titels & dekking Om duidelijk te maken welk belang regionale titels hebben, is in tabel 2 de verhouding tussen regionale en landelijke titels opgenomen. In acht provincies hebben regionale kranten een groter marktaandeel dan landelijke, met Limburg als de absolute koploper (83% van de oplage). In zeven provincies (Friesland, Limburg, Groningen, Drente, Zeeland, Overijssel en Noord-Brabant) wordt 40% of meer van de huishoudens door regionale titels bereikt. Weinig regionale bladen worden gelezen in Flevoland (kaart 1). 2 De totale Nederlandse dagbladmarkt kende in 2001 een C4 van 97% en een HHI van 0.28. De landelijke markt had een C4 van 100% en een HHI van 0.47. 6

Tabel 2 Verhouding, dekking en oplage (*1000) regionale en landelijke titels 2001 3 Regionale titels Landelijke titels oplage marktaandeel dekking oplage marktaandeel dekking Groningen 103 66% 41 52 34% 20 Friesland 130 72% 50 50 28% 19 Drente 81 64% 43 47 36% 24 Overijssel 202 69% 47 92 31% 21 Gelderland 300 58% 39 218 42% 28 Utrecht 115 37% 25 197 63% 42 Noord-Holland 318 40% 28 468 60% 41 Zuid-Holland 334 39% 23 513 61% 35 Zeeland 76 70% 48 33 30% 21 Noord-Brabant 414 73% 44 157 27% 17 Limburg 243 83% 51 48 17% 10 Flevoland 14 22% 11 50 78% 39 totaal 2.330 1.925 Kaart 1 Dekking regionale dagbladen per provincie 2001 Dekking 10-19 Dekking 20-29 Dekking 30-39 Dekking 40-49 Dekking 50-59 De verhouding tussen regionale en landelijke oplages is in de afgelopen 20 jaar verschoven van 60 : 40 naar 54 : 46. De groei die de totale oplage heeft gekend in de eerste 15 jaar is vrijwel geheel ten goede gekomen aan landelijke titels (tabel 3). 3 Provincies zijn gesorteerd volgens de Cebuco-systematiek: beginnend bij Groningen (Cebuco 1 en 2) t/m Flevoland (Cebuco 50). 7

Tabel 3 Verhouding regionale en landelijke oplage (*1000) 1980-2001 Regionaal % Landelijk % Totaal 1980 2.725 60 1.823 40 4.548 1985 2.597 58 1.849 42 4.446 1990 2.716 59 1.875 41 4.590 1995 2.698 58 1.960 42 4.658 2000 2.363 55 1.960 45 4.323 2001 2.331 54 2.000 46 4.331 De oplages dalen in de laatste jaren maar omdat het aantal huishoudens sterk is toegenomen, daalt het dekkingspercentage (aantal verkochte exemplaren per 100 huishoudens) over de hele periode sterk. In 1983 4 was dit percentage 87, in 2001 was het gedaald tot 64 (deze cijfers betreffen de totale dagbladoplage). Naast de normale dekking wordt ook de dekking inclusief doorgifte vastgesteld, hierbij worden ook de exemplaren meegeteld die samen gelezen worden 5, maar die dus niet tot de betaalde oplage behoren. Dit percentage daalde in dezelfde periode van 96 naar 76. De dekking van regionale titels daalde in deze periode van 52 naar 35 (tabel 4). Tabel 4 Dekkingspercentages 1983-2001 6 Alle titels Inclusief doorgifte Regionaal Landelijk 1983 87 96 52 35 1985 84 99 49 35 1990 79 94 45 34 1995 75 90 42 33 2000 65 78 36 30 2001 64 76 35 29 Uitgevers In 1980 waren 20 uitgevers op de regionale markt actief (zie box 1). Zes jaar later was dat aantal nog steeds zo; de overname van Drukkerij Noord-Holland (Noordhollands Dagblad) in 1980 werd gecompenseerd doordat het nieuwsblad de Barneveldse Krant (uitgave van BDU) in 1985 omgezet werd in een dagblad. 4 Voor die tijd werd het dekkingspercentage anders berekend waardoor de cijfers niet vergelijkbaar zijn. In 1997 werd de systematiek opnieuw veranderd waardoor er in dat jaar een sterke daling optrad. 5 Samenlezen van regionale bladen is in Nederland omvangrijk; ongeveer een kwart van de oplage wordt in 2001 samengelezen. Relatief veel samenlezers vinden we bij de PZC (36%), het Deventer Dagblad (33%), Leeuwarder Courant en de Apeldoornse Courant (beide 32%); Randstedelijke titels als Het Parool, het Rotterdams Dagblad en de Haagsche Courant worden weinig samengelezen (resp. 12, 13 en 16%). 8

Box 1 Uitgevers van regionale dagbladen 1980 1 Audet* 2 Sijthoff* 3 VNU* 4 Wegener 5 Van der Loeff* 6 Damiate* 7 Het Vrije Volk (NDU/PC)* 8 Telegraaf Holding 9 Nieuwsblad vh Noorden* 10 Nederlandse Dagblad Unie* 11 Leeuwarder Courant* 12 Perscombinatie 13 Tijl Dagbladen* 14 Verenigde Noordhollandse Dagbladen* 15 PZC* 16 Gooi & Eemlander* 17 Kluwer's Dagblad Combinatie* 18 Twentsche Courant/Overijssels Dagblad* 19 Drukkerij Noord-Holland (Noordhollands Dagblad)* 20 Friesch Dagblad * Zelfstandige uitgevers die verdwenen in de periode t/m 2001 Na 1986 liep het aantal uitgevers drastisch terug. In 1990 waren er nog 15 over. Audet ging op in VNU; Van der Loeff, de Twensche Courant en Kluwer fuseerden tot de Oostelijke Dagblad Combinatie; Tijl werd overgenomen door Wegener, Het Nieuwsblad van het Noorden en de Leeuwarder Courant gingen samen in de FGD Pers (NDC). Van die 15 waren in 1995 er nog 9 over. De Oostelijke Dagblad Combinatie en Sijthoff gingen naar Wegener; Damiate en de Verenigde Noordhollandse Dagbladen werden door de Telegraaf overgenomen; de Nederlandse Dagblad Unie en de Avondbladen Combinatie Rotterdam (Het Vrije Volk en Rotterdams Nieuwsblad) gingen op in de Perscombinatie. In 2000 verloren nog eens drie uitgevers hun zelfstandigheid. VNU verkocht zijn dagbladen aan Wegener en de Telegraaf, de PCZ ging eveneens naar Wegener terwijl de Gooi- en Eemlander door de Telegraaf werd overgenomen. 6 In sommige gevallen komen totaal-percentages en de som der afzonderlijke percentages niet overeen wegens afrondingsverschillen, dit geldt voor alle tabellen. 9

De concentratie is in tabel 5 in beeld gebracht. Het aantal uitgevers daalde van 20 naar 6; de grootste uitgever (C1) had 16% van de markt in 1980, een percentage dat opliep naar 53 in 2001. De C4 liep op van 45 naar 99, de C8 van 67 naar 100 (in 1995). De HHI vervierdubbelde ruim in de afgelopen 20 jaar, van 0.08 in 1980 naar 0.34 in 2001. Tabel 5 Concentratie regionale uitgevers 1980-2001 Uitgevers C1 C4 C8 HHI 1980 20 16 45 67 0.08 1985 20 16 44 67 0.08 1990 15 28 60 82 0.13 1995 9 31 83 100 0.21 2000 6 52 99 0.35 2001 6 53 99 0.34 Uit het overzicht in tabel 6 blijkt hoe de verhoudingen tussen de verschillende uitgevers zijn. Wegener beheerst vijf provincies (Overijssel, Gelderland, Utrecht, Zeeland en Noord-Brabant), de NDC de drie noordelijke en de Telegraaf Limburg en Noord- Holland. Zuid-Holland en Flevoland zijn verdeeld (zie ook kaart 2). Tabel 6 Marktaandelen regionale dagbladmarkt per uitgever 2001 Wegener Telegraaf NDC PCM Fr. Dagbl. BDU Groningen 99% 1% Friesland 86% 14% Drente 100% Overijssel 100% Gelderland 96% 4% Utrecht 87% 6% 6% Noord-Holland 74% 26% Zuid-Holland 39% 13% 48% Zeeland 100% Noord-Brabant 100% Limburg 2% 98% Flevoland 53% 24% 5% 16% 2% 10

Kaart 2 Uitgevers regionale dagbladen met marktaandeel van 50% of meer per provincie 2001 Wegener NDC Telegraaf Monopolievorming op niveau van gemeenten Op het niveau van gemeenten kan er sprake zijn van concurrentie of monopolie. Daarbij wordt onderscheid gemaakt tussen vier mogelijkheden: een gemeente kent geen regionale krant (geen enkele titel heeft een dekkingspercentage van 2% of meer in die gemeente) 7 ; een krant heeft een monopolie in een gemeente (geen enkele andere titel behaalt een dekking van 2% of meer); een krant heeft een semi-monopolie in een gemeente (andere titel behaalt een dekking van 2, 3 of 4%); of er bestaat volwaardige concurrentie in een gemeente (minstens twee titels hebben een dekking van minstens 5%). Het aantal gemeenten met volwaardige concurrentie is in de afgelopen 20 jaar afgenomen van 417 naar 119. Percentueel is dat minder sterk (van 52% naar 24%) omdat het aantal gemeenten door herindelingen terugging van 809 in 1980 naar 504 in 2001. In 58 gemeenten (12%) is sprake van een semi-monopolie, in 5 gemeenten verschijnt geen 7 Zie voor definities en grenzen van monopolie en concurrentie Bakker (1998, p. 66). Onder het dekkingspercentage wordt het aantal verkochte kranten per 100 particuliere afgiftepunten verstaan. 11

regionale krant 8. In 322 gemeenten (64%) bestaat een regionaal monopolie (tabel 7). In 20 gemeenten is er nog keuze uit drie kranten, in 1981 kon dat nog in 86 gemeenten, in 14 gemeenten verschenen vier kranten en in 4 zelfs vijf verschillende titels. Tabel 7 monopolie en concurrentie in gemeenten 1981-2001 1981 aantal % 1990 aantal % 2000 aantal % 2001 aantal % Geen krant 8 1 14 2 5 1 5 1 Monopolie 329 41 306 46 326 61 322 64 Semi-monopolie 55 7 70 10 51 9 58 12 Concurrentie 417 52 282 42 155 29 119 24 totaal 809 672 537 504 Voor wat betreft de inwoners in monopolie- en concurrentiegemeenten hebben we alleen de beschikking over cijfers van de laatste 16 jaar. Hieruit blijkt dat het percentage inwoners dat nog kan kiezen in die periode gedaald is van 56 naar 27%, het grootste deel hiervan (16%) heeft wel te maken met volwaardige concurrentie (tabel 8). Tabel 8 Inwoners in monopolie- en concurrentie-gemeenten 1990-2001 1990 1995 2000 2001 Geen krant 1% 1% 1% 1% Monopolie 42% 59% 72% 73% Semi-monopolie 7% 7% 8% 11% Concurrentie 49% 33% 19% 16% Alleen in Drente en Friesland wordt nog in de helft of meer van de gemeenten geconcurreerd (tabel 9). In Drente zal vanaf april 2002 een monopolie heersen. 8 Vier van deze gemeenten liggen onder de rook van Amsterdam (Abcoude, Ouderkerk, Aalsmeer en Uithoorn), de vijfde is Goedereede (Goeree Overflakkee) waar een sterk nieuwsblad bestaat. 12

Tabel 9 Monopolie- & concurrentie-gemeenten per provincie 2001 Geen krant Monopolie Semimonopolie Concurrentie Totaal Drente - 4 1 5 10 Flevoland - 5 1-6 Friesland - - 9 22 31 Gelderland - 48 9 16 73 Groningen - 16 2 9 27 Limburg - 14 11 23 48 Noord-Brabant - 61 3 6 70 Noord-Holland 3 64 1-68 Overijssel - 20 3 3 26 Utrecht 1 22 3 7 33 Zeeland - 9-8 17 Zuid-Holland 1 59 15 20 95 totaal 5 322 58 119 504 % 1% 64% 12% 24% In Box 2 is een overzicht opgenomen van de belangrijkste gebieden die in de laatste 20 jaar overgegaan zijn van concurrentie naar monopolie. Box 2 Monopolie-vorming 1980-2001 Noord-Holland - Noordhollands Dagblad fuseert met Verenigde Noordhollandse Dagbladen (1981) Utrecht - Nieuw Utrechts Dagblad (Parool-editie) verdwijnt (1982) Rotterdam - Rotterdams Nieuwsblad en Het Vrije Volk worden Rotterdams Dagblad (1991) Zaansteek - De Typhoon en De Zaanlander samengevoegd tot Dagblad Zaanstreek (1992) Leiden - Leidse Courant wordt opgeheven (1992) Den Haag - Binnenhof geïntegreerd in Haagsche Courant (1993) Twente - Twentsche Courant en Tubantia fuseren (1996) Amsterdam - Nieuws vd Dag verdwijnt (1998) Roosendaal - fusie De Stem / Brabants Nieuwsblad (1998) Arnhem - Arnhemse Courant gaat op in de Gelderlander (2001) Bijna driekwart (73%) van de inwoners kan in 2001 nog kiezen uit één regionale krant. Volwaardige concurrentie bestaat nog voor 16% van de huishoudens (tabel 10, kaart 3). 13

Tabel 10 Percentage huishoudens in monopolie- & concurrentie-gemeenten 2001 Geen krant Monopolie Semi-monopolie Concurrentie Drente - 26 5 69 Flevoland - 86 14 - Friesland - - 34 66 Gelderland - 72 14 14 Groningen - 72 3 24 Limburg - 24 25 51 Noord-Brabant - 92 3 5 Noord-Holland 2 95 3 - Overijssel - 82 9 8 Utrecht 1 77 10 12 Zeeland - 65-35 Zuid-Holland - 76 14 10 totaal 1 73 11 16 Kaart 3 Percentage inwoners met een dagbladmonopolie per provincie 2001 0% 1-25% 26-50% 51-75% 76-100% De 177 gemeenten waar op de één of andere manier geconcurreerd wordt, kunnen enerzijds onderscheiden worden in volwaardige concurrentie (twee kranten met minimaal een dekking van 5%) en semi-monopolie (tweede krant met een dekking van minder dan 5%). Daarnaast kan onderscheid gemaakt worden tussen concurrentie tussen kranten van verschillende concerns en concurrentie binnen een concern. Hier blijkt dat slechts in 25% van de situaties er volwaardige concurrentie tussen kranten van 14

verschillende concerns is, dat wil zeggen in 9% van het totale aantal Nederlandse gemeenten (tabel 11). Het gaat daarbij om 5% van de bevolking. Tabel 11 Volwaardige- en minimale concurrentie tussen en binnen concerns 2001 Tussen concerns Binnen concerns Totaal Volwaardige concurrentie 45 74 119 Semi-monopolie 25 33 58 totaal 70 107 177 2. Nieuwsbladen Het nieuwsblad is de oudste vorm van de periodiek verschijnende nieuwsdrager in de westerse wereld; in het begin van de 17e eeuw verschenen de eerste maand- en weekkranten, dagbladen dateren van enkele decennia later. Nog steeds verschijnen lokale en regionale nieuwsbladen: betaalde kranten die minstens één maal per week verschijnen maar minder dan vijf keer. Op titel-niveau verschijnen in Nederland zelfs meer nieuwsbladen dan dagbladen: 61 in 2001. De gezamelijke oplage is echter niet meer dan 300.000. Het betaalde nieuwsblad zit als het ware ingeklemd tussen het dagblad en het gratis huis-aan-huisblad. Veel dagbladen begonnen als nieuwsblad om in de loop der tijd over te gaan op dagelijkse verschijning (de laatste was de Barneveldse Krant); ook gebeurde het wel dat nieuwsbladen opgenomen werden in een bestaand dagblad (in het Land van Heusden & Altena en in Zierikzee gebeurde dat de afgelopen jaren). Vaker worden nieuwsbladen omgezet in een gratis huis-aan-huisblad. In het dagelijkse spraakgebruik is nieuwsblad een term met meerdere betekenissen, dagbladen heten soms nieuwsblad (Utrechts Nieuwsblad, Nieuwsblad van het Noorden), aan de andere kant scharen ook veel huis-aan-huisbladen zich onder de nieuwsbladen. Bij de brancheorganisatie van nieuwsbladen NNP zijn veel huis-aan-huisbladen aangesloten. In dit onderzoek worden onder nieuwsbladen echter alleen betaalde bladen verstaan. Nieuwsbladen concentreren zich op regionaal en lokaal nieuws - met als enige uitzondering het landelijke Katholiek Nieuwsblad dat één maal per week in een oplage van ruim 13.000 verspreid wordt. In de afgelopen 20 jaar is het aantal nieuwsbladen meer dan gehalveerd, in de periode 1990-2001 is het met 50% afgenomen. De sterkste dalingen vonden plaats in Gelderland, Groningen, Noord-Brabant, Noord-Holland, Overijssel en Zuid-Holland. De situatie in 2001 veranderde niet t.o.v. die in het jaar daarvoor (tabel 12). 15

Tabel 12 Nieuwsbladen in Nederland, titels 1981-2001 1981 1990 1995 2000/2001 Groningen 7 4 3 1 Friesland 15 13 13 12 Drente 5 5 5 4 Overijssel 10 7 5 4 Gelderland 22 9 7 7 Utrecht 10 10 8 7 Noord-Holland 20 11 8 6 Zuid-Holland 10 4 3 2 Zeeland 3 2 2 1 Noord-Brabant 12 8 6 4 Limburg 20 13 13 12 Flevoland 3 4 1 totaal 134 89 77 61 De oplages daalden in de periode 1981-2001 sterker dan het aantal titels. In 20 jaar verloor de sector tweederde van de oplage (tabel 13). Tabel 13 Nieuwsbladen in Nederland, oplages 1981-2001 1981 1990 1995 2000 2001 Groningen 56.300 25.905 19.448 6.950 6.950 Friesland 105.828 66.685 64.921 55.827 56.943 Drente 44.589 35.860 36.475 34.721 35.566 Overijssel 40.241 23.950 17.944 14.379 14.328 Gelderland 135.720 42.270 35.746 34.814 32.145 Utrecht 95.255 64.745 60.677 55.573 56.145 Noord-Holland 155.459 69.405 57.125 31.015 31.015 Zuid-Holland 87.360 31.750 20.640 18.818 18.560 Zeeland 13.550 11.425 12.174 6.390 6.390 Noord Brabant 84.760 39.110 33.019 19.071 19.050 Limburg 85.250 35.425 37.449 35.510 35.600 Flevoland 10.325 15.581 5.175 5.175 totaal 904.312 456.855 411.199 318.243 317.867 Weekoplages (verschijningsfrequentie maal oplage) zijn vanaf 1990 bekend. De cijfers geven aan dat in deze periode de totale weekoplage daalde met zo n 30% (tabel 14). 16

Tabel 14 Nieuwsbladen in Nederland, weekoplages 1990-2001 1990 1995 2000 2001 Groningen 25.905 26.398 13.900 13.900 Friesland 86.905 85.451 70.127 71.557 Drente 81.015 81.105 82.582 83.967 Overijssel 50.165 34.954 30.667 30.514 Gelderland 62.180 42.881 41.784 39.115 Utrecht 83.270 74.927 73.798 74.870 Noord-Holland 81.205 68.925 43.015 43.015 Zuid-Holland 60.150 26.980 26.836 26.320 Zeeland 26.530 29.829 6.390 6.390 Noord-Brabant 42.240 36.363 19.071 19.050 Limburg 35.425 37.449 35.510 35.600 Flevoland 14.210 19.820 10.350 10.350 totaal 649.200 565.082 454.030 454.648 De verschijningsfrequentie veranderde ook in de afgelopen periode. In 1981 verscheen 71% van de titels één maal per week, in 1990 78% en in 2000 79% (tabel 15). Tabel 15 Nieuwsbladen in Nederland, verschijningsfrequentie 1981-2001 Frequentie 1981 1990 1995 2000/2001 4x 1 1 1 3x 13 6 3 3 2x 25 13 11 10 1x 95 69 62 48 totaal 134 89 77 61 4x, 3x en 2x per week 29% 22% 19% 21% 1x per week 71% 78% 81% 79% De situatie in 2001 is samengevat in tabel 16. Behalve de oplages, aantallen en verschijningsfrequentie is in de op één na laatste kolom de weekoplage vermeld. In totaal worden in Nederland wekelijks dus ruim 450 duizend exemplaren van nieuwsbladen verspreid. In de laatste kolom is het percentage van de weekoplage aangegeven dat in een provincie verschijnt. 17

Tabel 16 Nieuwsbladen in Nederland 2001 Oplage Aantal Frequentie Weekoplage 1x 2x 3x Totaal Perc. Groningen 6.950 1 1 13.900 3% Friesland 56.943 12 10 2 71.557 16% Drente 35.566 4 2 1 1 83.967 18% Overijssel 14.328 4 3 1 30.514 7% Gelderland 32.145 7 6 1 39.115 9% Utrecht 56.145 7 5 1 1 74.870 16% Noord-Holland 31.015 6 4 2 43.015 9% Zuid-Holland 18.560 2 1 1 26.320 6% Zeeland 6.390 1 1 6.390 1% Noord Brabant 19.050 4 4 19.050 4% Limburg 35.600 12 12 35.600 8% Flevoland 5.175 1 1 10.350 2% totaal 317.867 61 48 10 3 454.648 In tabel 17 wordt aangegeven welke uitgevers de hoogste weekoplage realiseren. Slechts één uitgever heeft een marktaandeel van meer dan 10%; Boom Pers dankt deze positie vooral aan de drie maal per week verschijnende Meppeler Courant. Ondanks deze betrekkelijk kleine marktaandelen van de grootste tien, hebben deze uitgevers wel ruim 60% van de weekoplage in handen. Dat duidt erop dat de rest van de markt bestaat uit relatief kleine uitgevers. Bovendien geven deze uitgevers nieuwsbladen uit met betrekkelijk kleine oplages; afgezien van de Meppeler Courant halen slechts vier titels een oplage van meer dan 10.000 (Peel en Maas, de Soester Courant, de Katwijksche Post en de Hoogeveensche Courant). Tabel 17 Uitgevers van Nieuwsbladen in Nederland 2001 Uitgever Aantal titels Weekoplage Marktaandeel Boom Pers 4 90,195 20% Wegener 6 37,920 8% BDU 4 28,640 6% Hoekstra 6 24,775 5% C. Pet BV 1 22,130 5% Bakker 1 21,375 5% Banda 1 17,728 4% Eilanden-Nieuws 1 15,520 3% Harsveld 1 13,900 3% Langeveld & de Rooy 1 13,600 3% Weekoplage 10 top 285,783 63% Totale weekoplage 454,648 Van tweederde van de titels zijn dekkingspercentages bekend, bij 25 is dat hoger dan 50%. De tien bladen met de hoogste dekkingspercentages staan in tabel 18. 18

Tabel 18 Nieuwsbladen met het hoogste dekkingspercentage in 2001 Titel Dekkingspercentage in kerngemeente Het Urkerland 95 Woudenberger/Scherpenzeelse Krant 93 Texelse Courant 90 De Katwijksche Post 77 Balkster Courant 76 Zuid-Friesland 76 Nieuw Volendam 75 Peel en Maas 74 De Bunschoter 72 Puttens Nieuwsblad 68 3. Huis-aan-huisbladen Over huis-aan-huisbladen is betrekkelijk weinig bekend. Het Handboek van de Nederlandse Pers en Publiciteit (2001) noemt zo'n 800 titels (inclusief tweewekelijkse - en maandbladen). Bladen die bij de Nederlandse Nieuwsblad Pers (NNP) zijn aangesloten, verstrekken gecontroleerde oplages (NNP, 2001) maar deze bladen maken een minderheid uit van het totale aantal titels. Over concernverhoudingen is ook weinig bekend. Bakker (1998) geeft aan dat in het begin van de jaren negentig het grootste deel van de bladen in handen was van dagbladuitgevers als Wegener, De Telegraaf en VNU maar omdat veel dagbladen in de tussenliggende periode van eigenaar zijn veranderd en omdat dergelijke veranderingen vrijwel altijd gepaard gingen met verschuivingen op de markt van huis-aan-huisbladen, zijn deze cijfers thans niet meer bruikbaar. Toch wordt deze sector voor de publieke informatievoorziening, vooral waar het informatie over lokale aangelegenheden betreft, belangrijker. Steeds minder gezinnen worden bereikt door een dagblad. De behoefte aan lokaal en regionaal nieuws lijkt nauwelijks af te nemen. Er zijn aanwijzingen dat de functie van het dagblad in sommige gevallen wordt overgenomen door het huis-aan-huisblad (Bakker, 1998). In Nederland verschijnen 550 huis-aan-huisbladen in een oplage van zo n 20 miljoen. De grootste regionale dagbladuitgevers Wegener, de Telegraaf en in mindere mate PCM en de Noordelijke Dagblad Combinatie (NDC) nemen het grootste deel van de oplage voor hun rekening, hun gezamelijke marktaandeel is 60%. Het gaat daarbij om ruim de helft van het aantal titels, wat betekent dat dit bladen zijn met een relatief grote oplage. Pas daarna komen de eerste niet-dagbladuitgevers Janssen/Pers (actief in Gelderland, 19

Noord-Brabant en Limburg) en Rodi Media (Noord-Holland). Een kwart van de oplage komt van kleine uitgevers die slechts één titel uitgeven of meerdere titels die niet meer dan 1% van de totale oplage uitmaken; het gaat hier om 188 titels, ofwel 35% van het totale aantal, wat erop duidt dat dit veelal kleinere uitgaven betreft (tabel 19). Tabel 19 Uitgevers van huis-aan-huisbladen in Nederland (markaandelen) Uitgever Aantal titels Totale oplage (*1000) Marktaandeel Wegener 164 5.665 29% De Telegraaf 78 3.503 18% PCM 21 1.455 7% Noordelijke Dagblad Combinatie 26 1.202 6% Janssen/Pers 23 1.058 5% Rodi Media B.V. 12 528 3% Grafia Print & Media Groep 14 524 3% Buijze Pers 14 473 2% Uitgeverij Vorsselmans B.V. 13 306 2% overige 188 4.727 24% totaal 553 19.441 De dichtheid van huis-aan-huisbladen verschilt per provincie, Limburgse huishoudens krijgen gemiddeld meer dan 4 bladen per week, ook in Noord-Brabant, Noord-Holland en Overijssel worden relatief veel huis-aan-huisbladen verspreid. In Friesland is het gemiddelde 1.6, terwijl ook in Utrecht en Zeeland het gemiddelde aantal relatief laag is. Een Nederlands gezin krijgt gemiddeld ongeveer 3 huis-aan-huisbladen op de deurmat (zie tabel 20 en kaart 4). In feite zou dit getal iets hoger kunnen liggen aangezien bladen die vaker dan eenmaal per week verschijnen maar één maal zijn meegeteld. 20

Kaart 4 Dichtheid van huis-aan-huisbladen per huishouden per provincie 2000 Minder dan 2 exemplaren 2-2.9 exemplaren 3-3.9 exemplaren 4 of meer exemplaren Tabel 20 Huis-aan-huisbladen overzicht Nederland Oplage * 1000 Huishoudens * 1000 Titels Exemplaren per huishouden Groningen 771 253 24 3.1 Friesland 422 256 13 1.6 Drente 585 190 13 3.1 Overijssel 1.427 428 53 3.3 Gelderland 2.015 766 71 2.6 Utrecht 963 460 21 2.1 Noord-Holland 3.755 1.136 97 3.3 Zuid-Holland 3.463 1.465 95 2.4 Zeeland 336 159 9 2.1 Noord-Brabant 3.366 933 112 3.6 Limburg 2.003 472 49 4.2 Flevoland 337 122 9 2.8 Nederland 19.443 6.639 566 2.9 Hoe verhouden deze uitkomsten zich tot eerdere gegevens? Ten eerste lijkt het erop dat het aantal uitgaven is teruggelopen. In het Jaarverslag Persraad 1982 (1983) werden in 1982 569 titels geteld met een totale oplage van 18,5 miljoen. Uit onderzoek uit 1991 bleek dat toen 650 huis-aan-huisbladen werden geregistreerd. In de loop van de jaren negentig zou er een daling zijn ingezet die vooral te danken was aan de concentratie in de dagbladwereld. Deze daling lijkt zich nu te hebben doorgezet. Dit is gepaard gegaan 21

met een lichte stijging van de gemiddelde oplage per titel, in 1996 zou die 30.000 hebben bedragen, in dit huidige onderzoek gaat het om 35.000. De totale oplage lijkt iets te zijn gedaald. Halverwege de jaren negentig zou het (inclusief tweewekelijkse en maandbladen) om 26 miljoen gaan (Bakker, 1998), in het huidige onderzoek (alleen weekbladen) ligt dat ongeveer 20% lager. Het aantal titels per huishouden is gedaald, in 1987 bedroeg dat 4,2 (Verschuren & Memelink, 1989), in 1996 ging het om 3 à 4 titels (Handboek reclamedragende media, 1997), nu om iets minder dan 3. 4. Printmedia per provincie Hieronder wordt per provincie de situatie op de regionale printmediamarkt in kaart gebracht. Eerst wordt aangegeven welke regionale dagbladen van welke uitgevers in een provincie verschijnen 9. Vervolgens wordt de verhouding tussen monopolie- en concurrentiegemeenten en de inwoners in die gemeenten aangegeven. Bij de nieuwsbladen wordt aangegeven wat hun oplage is, wie ze uitgeeft en hoe vaak per week ze verschijnen (frequentie). Sommige bladen kennen naast de betaalde verspreiding ook een huis-aan-huis uitgave, wanneer dat het geval is wordt het apart aangegeven. In enkele gevallen heeft een blad een relatief grote verspreiding per post buiten het verzorgingsgebied, ook dat wordt onder de desbetreffende tabel aangegeven. De oplage betreft alleen de betaalde oplage, de huis-aan-huis-uitgave, gratis aanvullende verspreiding en bewijsexemplaren worden niet meegerekend. Bij de huis-aan-huisbladen ligt het accent op de situatie in 2000 aangezien er weinig gegevens over de afgelopen jaren zijn en alleen over dat jaar gedetailleerde gegevens beschikbaar zijn. Met het oog op de overzichtelijkheid worden alleen die uitgevers genoemd die meer dan één huis-aan-huisblad in een provincie uitgeven, andere uitgevers worden ondergebracht in de categorie overige. In enkele gevallen verschijnt een huis-aan-huisblad in twee of meer gemeenten in verschillende provincies. In die gevallen wordt de oplage gerekend bij de provincie waar het grootste deel van de inwoners van de desbetreffende gemeenten woont. Bij de oplage is geen rekening 9 Titels met een markaandeel van 1% of minder zijn buiten beschouwing gebleven, ze worden alleen expliciet vermeld wanneer ze in één of meer gemeenten een dekking van 2% of meer behalen. Dit verklaart waarom in sommige gevallen de gezamenlijke marktaandelen slechts tot 99% optellen. 22

gehouden met het feit dat sommige bladen vaker dan eenmaal per week verschijnen, deze oplages tellen maar één keer mee. Groningen In Groningen beheerst de Noordelijke Dagblad Combinatie 99% van de markt en bereikt 40% van de huishoudens met het Nieuwsblad van het Noorden en het Groninger Dagblad 10 (tabel 21). Op basis van het laatste jaar (1993) waarin er voor beide titels afzonderlijke oplages werden gepubliceerd, is vastgesteld of er concurrentie in de desbetreffende gemeente is 11. Alle gevallen van semi-monopolie en concurrentie betreffen het Nieuwsblad van het Noorden en het Groninger Dagblad, behalve in Grootegast en Marum waar het Friesch Dagblad en de Leeuwarder Courant bescheiden posities innemen; in die plaatsen verschijnen drie kranten. In Groningen bestaat in 9 van 27 gemeenten concurrentie maar het gaat slechts om 23% van de huishoudens (tabel 22). In deze provincie verschijnt één nieuwsblad (tabel 23) en 24 huis-aan-huisbladen met een totale oplage van bijna 800.000. De NDC is marktleider (tabel 24). Tabel 21 Regionale titels en uitgevers Groningen 2001 Titel / Uitgever Oplage Marktaandeel Dekking Groninger Dagblad / Nieuwsblad vh Noorden 101.449 99% 40 Leeuwarder Courant 634 1% - NDC 102.083 99% 40 Tabel 22 Monopolie & concurrentie Groningen 2001 Gemeenten % Inwoners % Monopolie 16 59 450.401 72 Semi-monopolie 2 7 21.459 3 Concurrentie 9 33 153.034 24 totaal 27 624.894 Tabel 23 Nieuwsbladen in Groningen 2000 Titel Uitgever Oplage Frequentie Ommelander Courant Harsveld 6.950 2 totaal 6.950 De Ommelander Courant heeft daarnaast ook een huis-aan-huis uitgave met een totale oplage van ruim 20.000. 10 In april 2002 worden de titels met de Drentse Courant samengevoegd tot Dagblad van het Noorden. 11 De verhouding tussen de titels zoals die in 1993 was, is toegepast op de oplage in 2001. 23

Tabel 24 Huis-aan-huisbladen Groningen 2000 Uitgever Aantal titels Totale oplage Marktaandeel Noordelijke Dagblad Combinatie 13 572.050 74% Noord Pers 4 124.350 16% overige 7 74.300 10% totaal 24 770.700 Friesland De Leeuwarder Courant (onderdeel van de NDC) heeft 85% van de regionale markt, het Friesch Dagblad heeft een marktaandeel van 14% (tabel 25). In Schiermonnikoog en Ooststellingwerf verschijnt tevens het Nieuwsblad van het Noorden (ook NDC). In die gemeenten worden drie verschillende regionale kranten gelezen. Friesland is de enige provincie zonder monopoliegemeenten, in 8 gemeenten is de positie van het Friesch Dagblad relatief zwak (tabel 26). Friesland heeft veel nieuwsbladen (12 titels met een gezamenlijke oplage van 55.000), waarbij er tevens sprake is van concernvorming, Hoekstra (onderdeel van NDC) geeft de helft van het aantal titels uit (tabel 27). NDC is ook marktleider bij de huis-aan-huisbladen (tabel 28). Tabel 25 Regionale titels en uitgevers Groningen 2001 Titel / Uitgever Oplage Marktaandeel Dekking Leeuwarder Courant 110.267 85% 43 Nieuwsblad van het Noorden 728 1% - NDC 110.995 86% Friesch Dagblad Holding (Friesch Dagblad) 18.544 14% 7 Tabel 26 Monopolie & concurrentie Friesland 2001 Gemeenten % Inwoners % Monopolie - - - - Semi-monopolie 9 29 210.027 34 Concurrentie 22 71 414.473 66 totaal 31 624.500 24

Tabel 27 Nieuwsbladen in Friesland 2001 Titel Uitgever Oplage Frequentie Nieuwsblad v. Noord-Oost Friesland Banda 8.864 2 Nieuwe Ooststellingwerver Van Nieuwenhoven 6.770 1 Stellingwerf Boom Pers 6.079 1 Harlinger Courant Flevomedia 5.750 2 Balkster Courant Hoekstra 5.085 1 Jouster Courant Hoekstra 4.500 1 Mid Frieslander Hoekstra 4.400 1 Bolswards Nieuwsblad Hoekstra 4.200 1 Zuid-Friesland Hoekstra 4.440 1 Aanpakken Van Nieuwenhoven 2.700 1 Workumer Krant Friso Hoekstra 2.150 1 De Bildtse Post Van Leer & De Jong 2.005 1 totaal 56.943 De Bildtse Post en Aanpakken hebben daarnaast een huis-aan-huisblad uitgave met oplages van respectivelijk 13.000 en 4.500. De Harlinger Courant verspreidt 1.100 exemplaren van de totale oplage per post. Tabel 28 Huis-aan-huisbladen Friesland 2000 Uitgever Aantal titels Totale oplage Marktaandeel Noordelijke Dagblad Combinatie 6 230.400 55% overige 7 191.840 45% totaal 13 422.240 Drente In Drente is de regionale oplage in handen van de Noordelijke Dagblad Combinatie die 42% van de huishoudens bereikt (tabel 29). In 4 van de 10 gemeenten heerst een monopolie, het gaat daarbij om 25% van de inwoners. Dit zijn gemeenten die na 1993 gevormd zijn zodat er geen extrapolatie van de oude gegevens kan plaatsvinden (zie provincie Groningen), waarschijnlijk worden ook in deze gemeenten beide kranten verspreid 12. In Meppel concurreren het Nieuwsblad van het Noorden en de Drentse Courant met de Wegener-uitgave Zwolse Courant. Dit is de enige plaats waar drie kranten verschijnen en waar kranten van verschillende uitgevers met elkaar concurreren (tabel 30). Het grootste nieuwsblad van Nederland is de Meppeler Courant met een oplage van bijna 19.000 en een verschijningsfrequentie van drie maal per week (tabel 31). De NDC is marktleider bij de huis-aan-huisbladen met 40% van de oplage (tabel 32). 12 In april 2002 worden de titels met het Groninger Dagblad samengevoegd tot Dagblad van het Noorden. 25

Tabel 29 Regionale titels en uitgevers Drente 2001 Titel / Uitgever Oplage Marktaandeel Dekking Drentse Courant / Nieuwsblad vh Noorden 79.760 99% 42 Leeuwarder Courant 550 1% - NDC 80.310 100% Tabel 30 Monopolie & concurrentie Drente 2001 Gemeenten % Inwoners % Monopolie 4 40 106.990 26 Semi-monopolie 1 10 18.888 5 Concurrentie 5 50 281.680 69 totaal 10 407.558 Tabel 31 Nieuwsbladen in Drente 2001 Titel Uitgever Oplage Frequentie Meppeler Courant Boom Pers 18.668 3 Hoogeveensche Courant C. Pet BV 11.065 2 Beiler/Westerborker Courant Boom Pers 3.833 1 Oostermoer-Noorderveld Unimax Hertz 2.000 1 totaal 35.566 Oostermoer-Noorderveld heeft daarnaast een huis-aan-huisblad uitgave met een oplage van 16.000. Tabel 32 Huis-aan-huisbladen Drente 2000 Uitgever Aantal titels Totale oplage Marktaandeel Noordelijke Dagblad Combinatie 4 232.750 40% Wegener 2 191.840 33% Boom Pers 3 56.795 10% overige 4 103.300 18% totaal 13 584.685 Overijssel Wegener beheerst de regionale krantenmarkt in Overijssel met De Twentsche Courant Tubantia, de Overijssels Flevolandse Dagbladen (Zwolse Courant & Nieuw Kamper Dagblad) en het Deventer/Overijssels Dagblad. Totaal bereiken deze titels 47% van de huishoudens in deze provincie (tabel 33). Meer dan 80% van de huishoudens heeft te maken met een monopolie (tabel 34). In vrijwel alle gebieden gaat het om onderlinge concurrentie van Wegener-titels 13. Boom geeft het grootste nieuwsblad in Overijssel uit, 13 In april 2002 worden Apeldoornse Courant, Deventer Dagblad, Overijssels Dagblad, Gelders Dagblad, Zwolse Courant, Nieuw Kamper Dagblad en Dagblad Flevoland samengevoegd tot één ochtendkrant. De titels blijven gehandhaafd. 26

de drie maal per week verschijnende Opregte Steenwijker Courant (tabel 35). Wegener is met afstand marktleider bij de huis-aan-huisbladen (tabel 36). Tabel 33 Regionale titels en uitgevers Overijssel 2001 Titel / Uitgever Oplage Marktaandeel Dekking Twentsche Courant Tubantia 127.643 63% 30 Overijssels Flevolandse Dagbladen 48.891 24% 11 Deventer/Overijssels Dagblad 24.562 12% 6 Wegener 201.096 100% Tabel 34 Monopolie & concurrentie Overijssel 2001 Gemeenten % Inwoners % Monopolie 20 77 887.203 82 Semi-monopolie 3 12 102.284 9 Concurrentie 3 12 88.138 8 totaal 26 1.077.625 Tabel 35 Nieuwsbladen in Overijssel 2001 Titel Uitgever Oplage Frequentie Opregte Steenwijker Courant Boom Pers 8.093 3 Holtens Nieuwsblad Wegener 2.730 1 De Vriezeveense Courant Boswinkel 2.320 1 Bornse Courant Van Loon 1.185 1 totaal 14.328 De Vriezeveense Courant heeft ook een huis-aan-huisblad uitgave met een oplage van 11.000. Tabel 36 Huis-aan-huisbladen Overijssel 2000 Uitgever Aantal titels Totale oplage Marktaandeel Wegener 28 732.495 51% Boom Pers 4 132.845 9% Impact Creatief 3 116.000 8% Noordelijke Dagblad Combinatie 3 62.600 4% Olthoff BV 2 51.000 4% Van Barneveld BV 2 20.550 1% overige 11 311.768 22% totaal 53 1.427.258 Gelderland De Gelderlander is met ruim 60% van de regionale oplage verreweg de grootste krant. Vrijwel alle titels worden uitgegeven door Wegener dat daarmee bijna 40% van de inwoners bereikt; de Barneveldse Krant (BDU) is de enige niet-wegener-titel (tabel 37). In 25 van de 73 gemeenten concurreren kranten met elkaar; in vrijwel alle gevallen gaat 27

het om concurrentie tussen kranten van hetzelfde concern 14 (tabel 38). In Barneveld, Ede en Scherpenzeel verschijnt de Barneveldse Krant. In Nunspeet, Ede en Scherpenzeel kunnen lezers kiezen uit drie kranten. Vier van de acht nieuwsbladen komen van het Wegener-concern, waaronder het twee maal per week verschijnende Schilder s Nieuwsblad (Harderwijk); Hoog en Laag (Renkum) is de grootste titel in de provincie en wordt uitgegeven door BDU (tabel 39). Wegener beheerst ook de markt van huis-aanhuisbladen met 40 van de 70 titels en een marktaandeel van bijna 70% (tabel 40). Tabel 37 Regionale titels en uitgevers Gelderland 2001 Titel / Uitgever Oplage Marktaandeel Dekking De Gelderlander 182.496 61% 24 Apeldoornse Courant/Gelders Dagblad 35.929 12% 5 Gelders Dagblad, Zutphen/Lochem 17.947 6% 2 Overijssels Flevolandse Dagbladen 12.068 4% 2 Amersfoortse Courant/Veluws Dagblad 11.099 4% 1 Twentsche Courant Tubantia 10.284 3% 1 Brabants Dagblad 7.865 3% 1 Utrechts Nienwsblad/Dagblad Rivierenland 6.143 2% 1 Deventer/Overijssels Dagblad 5.476 2% 1 Wegener 289.307 96% Barneveldse Krant (BDU) 10.592 4% 3 Tabel 38 Monopolie & concurrentie Gelderland 2001 Gemeenten % Inwoners % Monopolie 48 66 1.384.465 72 Semi-monopolie 9 12 275.507 14 Concurrentie 16 22 259.186 14 totaal 73 1.919.158 Tabel 39 Nieuwsbladen in Gelderland 2001 Titel Uitgever Oplage Frequentie Hoog en Laag BDU 6.970 1 Schilder's Nieuwsblad Wegener 6.970 2 Puttens Nieuwsblad Wegener 5.500 1 Culemborgsche Courant BDU 3.970 1 Contact Weevers 3.100 1 Elburger Courant Wegener 3.090 1 De Homoet Wegener 2.545 1 totaal 32.145 Contact heeft daarnaast een huis-aan-huisblad uitgave met een oplage van 24.000. 14 Zie noot 13. 28

Tabel 40 Huis-aan-huisbladen Gelderland 2000 Uitgever Aantal titels Totale oplage Marktaandeel Wegener 40 1.364.368 68% Aalbers & Kersten 3 80.900 4% Koninklijke BDU 2 66.350 3% Van Barneveldt BV 4 44.900 2% Janssen/Pers 3 41.000 2% Overige 19 417.738 21% totaal 71 2.015.256 Utrecht Het Utrechts Nieuwsblad en de Amersfoortse Courant (Wegener) zijn hier de grootste dagbladen. Daarnaast verschijnen in enkele gemeenten De Gooi- en Eemlander en Rijn en Gouwe. De Barneveldse Krant heeft een te verwaarlozen marktaandeel maar wel een dekking van 21 in Renswoude. Regionale kranten komen slechts in een kwart van de Utrechtse huishoudens. Wegener heeft 88% van oplage in handen (tabel 41). In Abcoude kent geen regionale krant een dekking van 2% of meer. In de concurrentie- en semimonopolie gemeenten kunnen de lezers vrijwel altijd kiezen uit kranten van verschillende concerns, in Renswoude is er keuze uit drie kranten (tabel 42). De markt van nieuwsbladen is verdeeld, zes uitgevers geven zeven verschillende titels uit, de Soester Courant is de grooste met een oplage van bijna 12.000; de Baarnsche Courant behoort tot de kleine groep nieuwsbladen die nog drie per week uitkomt (tabel 43). Wegener is duidelijk marktleider bij de huis-aan-huisbladen (tabel 44). Tabel 41 Regionale titels en uitgevers Utrecht 2001 Titel / Uitgever Oplage Marktaandeel Dekking Utrechts Nieuwsblad/Dagblad Rivierenland 75.662 66% 16 Amersfoortse Courant/Veluws Dagblad 21.502 19% 5 De Gelderlander 3.321 3% 1 Wegener 100.485 87% De Gooi- en Eemlander (Telegraaf) 7.007 6% 1 Rijn en Gouwe 5.051 4% 1 Het Parool 2.058 2% - PCM 7.109 6% 29

Tabel 42 Monopolie & concurrentie Utrecht 2001 Gemeenten % Inwoners % Geen krant 1 3 8.482 1 Monopolie 22 67 852.965 77 Semi-monopolie 3 9 113.192 10 Concurrentie 7 21 133.210 12 totaal 33 1.107.849 Tabel 43 Nieuwsbladen in Utrecht 2001 Titel Uitgever Oplage Frequentie Soester Courant Smit 11.700 1 Woerdense Courant Wegener 10.115 1 Woudenberger/Scherpenzeelse Krant BDU 8.950 1 Doornse Krant BDU 8.750 1 Baarnsche Courant Bakker 7.125 3 Stichtse Courant De Jong 5.030 1 De Bunschoter Bunschoter 4.475 2 totaal 56.145 Tabel 44 Huis-aan-huisbladen Utrecht 2000 Uitgever Aantal titels Totale oplage Marktaandeel Wegener 14 578.855 60% Zondag Media B.V. 2 178.000 18% De Telegraaf 2 44.850 5% overige 3 161.600 17% totaal 21 963.305 Noord-Holland Twee concerns beheersen de regionale dagbladmarkt, de Telegraaf (Noordhollands Dagblad, Haarlems Dagblad en De Gooi- en Eemlander 15 ) heeft 74% van de oplage, PCM (Het Parool) de rest (tabel 45). Noord-Holland is een monopolie-gebied. Alleen in Velsen kunnen lezers kiezen. In Aalsmeer, Ouder Amstel en Uithoorn kennen regionale titels geen dekking van 2% of meer (tabel 46). Twee van zes nieuwsbladen verschijnen vaker dan eenmaal per week (de Texelse Courant en de Wieringermeerbode), de grootste is Nieuw Volendam met een oplage van 7.500 (tabel 47). De Telegraaf is marktleider bij de huis-aan-huisbladen met een marktaandeel van bijna 44%, op de tweede plaats komt PCM, daarna het onafhankelijke Rodi Media (tabel 48). 15 De laatste kranten werken redactioneel samen; het Telegraaf-concern wil integratie van de drie titels. 30

Tabel 45 Regionale titels en uitgevers Noord-Holland 2001 Titel / Uitgever Oplage Marktaandeel Dekking Noordhollands Dagblad 155.169 49% 14 Haarlems Dagblad 50.631 16% 4 De Gooi- en Eemlander 29.479 9% 3 Telegraaf 235.279 74% Het Parool (PCM) 82.609 26% 7 Tabel 46 Monopolie & concurrentie Noord-Holland 2001 Gemeenten % Inwoners % Geen krant 3 4 61.335 2 Monopolie 64 94 2.390.466 95 Semi-monopolie 1 1 66.553 3 Concurrentie - - - - totaal 68 2.518.354 Tabel 47 Nieuwsbladen in Noord-Holland 2001 Titel Uitgever Oplage Frequentie Nieuw Volendam Nivo 7.550 1 Texelse Courant Langeveld & de Rooy 6.800 2 Zandvoorts Nieuwsblad Weekmedia/PCM 5.325 1 Wieringermeerbode/Wieringer Courant C.J. Bosker 5.200 2 De Uitgeester Dobber 3.210 1 De Huizer Courant Bout 2.930 1 totaal 31.015 De Texelse Courant verspreidt 1.750 exemplaren van de totale oplage per post. Tabel 48 Huis-aan-huisbladen Noord-Holland 2000 Uitgever Aantal titels Totale oplage Marktaandeel De Telegraaf 35 1.640.425 44% PCM 10 605.986 16% Rodi Media B.V. 12 528.400 14% Buijze Pers 5 204.850 5% Reclame Service Utrecht 2 182.500 5% Wegener 2 170.040 5% Kennemerland Pers 5 86.200 2% Naber & Partners 2 70.000 2% Gouw Uitgevers B.V. 3 41.500 1% A.A. Idema B.V. 2 18.011 0% overige 19 207.100 6% totaal 97 3.755.012 31