Lokale & Regionale Media in Nederland

Transcriptie

1 Lokale & Regionale Media in Nederland Verschuivingen in aanbod en gebruik Onderzoek in opdracht van het Bedrijfsfonds voor de Pers Piet Bakker Amsterdam School of Communications Research ASCoR Communicatiewetenschap Universiteit van Amsterdam Februari 2004

2 Inhoudsopgave Opdracht & samenvatting 1 1. De dagbladpers regionaal & nationaal 2 2. Monopolie & concurrentie 3 3. Nieuwsbladen 6 4. Huis-aan-huisbladen 8 5. Persconcentratie 9 6. Regionale & lokale omroep 11 Conclusie 12 Bronnen 14

3 Opdracht & samenvatting Dit onderzoek is in opdracht van het Bedrijfsfonds voor de Pers verricht door the Amsterdam School of Communications Research (ASCoR). Doel was het in kaart brengen van de aanbodstructuur van Nederlandse regionale en lokale media en de ontwikkelingen die tot deze aanbodstructuur hebben geleid. Speciale aandacht is er voor concentratie, monopolievorming en diversiteit. De onderzoeksperiode betreft de laatste 20 jaar. De belangrijkste conclusies zijn: - De oplage van regionale kranten is gedaald van 2,8 naar 2,3 miljoen, deze daling ( 19%) is sterker dan de daling van de gehele Nederlandse dagbladpers ( 8%). - Het aantal uitgevers dat regionale kranten uitgeeft is gedaald van 19 naar 7 terwijl het aantal redactioneel zelfstandige regionale titels is gedaald van 40 naar In 1981 was ruim de helft van de Nederlandse gezinnen geabonneerd op een regionale krant, in 2003 gaat het om iets meer dan eenderde. - In 1981 was in 41% van de Nederlandse gemeentes (36% van de inwoners) een regionaal dagbladmonopolie; in 2003 gaat het om 70% van de gemeentes en 79% van de inwoners. - Alleen in Friesland de streek rond Gouda is er nog sprake van echte concurrentie tussen kranten van verschillende concerns. - In 1981 werd er in 10 van de 17 plaatsen met meer dan inwoners geconcurreerd tussen verschillende titels; in 2003 gaat het nog om één van de 25 plaatsen; in Almere verschijnt geen regionaal dagblad meer. - Het aantal betaalde nieuwsbladen is gedaald van 134 in 1981 tot 58 in 2003; hun gezamelijke oplage daalde van naar Een Nederlands huishouden krijgt gemiddeld drie verschillende huis-aan-huisbladen, 55% van de oplage wordt gecontroleerd door regionale dagbladuitgevers. - Lokale en regionale omroep is vrijwel overal beschikbaar in Nederland. In de afgelopen 20 jaar is een sterke daling van het aanbod (titels) en het gebruik (oplage, dekking) van betaalde regionale media te constateren. Een kleine minderheid van de Nederlanders kan nog kiezen uit verschillende regionale kranten. Het aanbod van gratis informatie (huis-aan-huisbladen, lokale en regionale omroep) is toegenomen. Deze ontwikkeling zegt overigens weinig over een mogelijke aantasting van de pluriformiteit van het nieuwsaanbod of de kwaliteit van de berichtgeving. Daarvoor is analyse van die berichtgeving noodzakelijk. Wel kan geconstateerd worden dat betaalde media met journalistieke nadruk op een specifieke regio (dag- en nieuwsbladen) hun positie zagen verzwakken ten koste van gratis media die de nadruk op commerciële inhoud leggen (huisaan-huisbladen), die een veel groter gebied bestrijken (regionale omroep) of die wegens beperkte financiële middelen relatief weinig aandacht kunnen besteden aan lokale journalistiek (lokale omroep). Lokale & Regionale Media in Nederland 1

4 Lokale & regionale media in Nederland Begin jaren tachtig publiceerde De Journalist de uitkomsten van een onderzoek naar de pluriformiteit van de regionale dagbladpers (Kranten in Regio 1981, 1982). Het beeld was relatief rooskleurig, bijna tweederde van de Nederlanders kon kiezen uit verschillende regionale kranten. Er waren 40 regionale titels die door 19 uitgevers werden uitgegeven. In 9 van de 17 steden met meer dan inwoners kon men nog kiezen uit regionale titels. Twaalf jaar later, in 1993, werd dit onderzoek herhaald (Bakker, van Doornik & Visser, 1994). Het aantal uitgevers was teruggelopen tot tien, terwijl er acht titels verdwenen. Nu kon nog 40% van de inwoners kiezen uit meerdere regionale titels. Nederland kende nu 20 steden met meer dan inwoners, maar in slechts vier daarvan kon de lezer nog kiezen. In het onderzoek waarvan hier verslag wordt gedaan, is voor de derde keer de stand van zaken op het gebied van regionale nieuwsvoorziening opgenomen. De tendens zet zich onverminderd voort. Het aantal uitgevers is geslonken tot zeven; het aantal zelfstandige titels tot veertien. Het percentage inwoners dat kan kiezen uit verschillende kranten is gedaald tot 20. Er zijn nu 25 steden met meer dan inwoners maar slechts in één verschijnen twee regionale kranten; Almere moet het zelfs doen zonder regionale krant. Niet alleen is er verschraling opgetreden bij de regionale dagbladpers, het aantal betaalde nieuwsbladen is in de afgelopen 20 jaar meer dan gehalveerd terwijl hun gezamelijke oplage met ruim 60% is teruggelopen. In deze publicatie wordt eerst de regionale dagbladpers geanalyseerd als onderdeel van de gehele dagbladpers. Vervolgens worden de ontwikkelingen op het gebied van monopolie en concurrentie uiteen gezet. Daarna komen nieuws- en huis-aan-huisbladen aan bod. Persconcentratie, belangrijke motor achter de teruglopende diversiteit in het aanbod, wordt daarop behandeld. De sitiuatie op het gebied van lokale - en regionale omroep komt daarna aan de orde. 1. De dagbladpers regionaal & nationaal De dagbladoplage is in Nederland tot halverwege de jaren negentig licht gestegen van 4,5 miljoen in 1983 tot 4,7 miljoen in Deze stijging komt geheel voor rekening van landelijke dagbladen; regionale dagbladen verliezen in die periode. Vanaf treedt een kentering op; de totale oplage daalt, waarbij de regio-pers meer verliest ( ) dan de landelijke pers ( ). Over de gehele periode daalt de totale oplage met 8%, die van regionale titels met 19%. De verhouding tussen landelijke en regionale pers verandert, in 1983 was 63% van de oplage regionaal; in 2003 was dit 56% (tabel 1). 1 De afname is deels toe te schrijven aan een andere rekenmethode die door het Cebuco is gehanteerd. Voor 1983 werden oplages op een andere manier vastgesteld waardoor vergelijking lastig is. Lokale & Regionale Media in Nederland 2

5 Tabel 1 Dagbladoplage (*1000) totaal landelijk % regionaal % % % % % % % % % % % % % De oplage zegt niet alles over de verspreiding van dagbladen. Minstens zo belangrijk is de dekking: het aantal verkochte exemplaren per 100 huishoudens. De dekking daalde in de periode van 87 naar 62; dus met gemiddeld met meer dan een procent per jaar. De dekking inclusief doorgifte (kranten die samen worden gelezen) daalde minder sterk: van 96 naar 77. Voor de regionale pers is de dekking in ; in 1983 was dit nog 52. Ook hier is de afname sterker dan bij landelijke titels (tabel 2). Tabel 2 Dekkingspercentages alle titels inclusief doorgifte regionaal landelijk Een mogelijke verklaring voor de sterke daling in de laatste jaren zou de opkomst van gratis kranten kunnen zijn. Deze titels behalen in 2003 een gezamelijke oplage van 655 duizend (tabel 3). Het zouden echter vooral landelijke ochtendbladen moeten zijn die hiervan last hebben met name op het gebied van de losse verkoop (Bakker, 2002). Tabel 3 Oplage gratis dagbladen (*1000) Metro Spits totaal Monopolie & concurrentie De sterke oplagedaling van de regionale dagbladpers in de afgelopen 20 jaar is niet de enige opvallende ontwikkeling bij dit medium. Minstens zo in het oog springend is de sterke monopolietendens. In 1981 kon er in 472 van de 809 Nederlandse gemeentes (59%) gekozen worden uit verschillende kranten; in 55 gevallen daarvan ging het om minimale concurrentie (semi-monopolie) waarbij de tweede krant een dekking van minder dan 5% realiseerde. In 2003 was deze situatie volledig anders. In 18% van de gemeentes bestond volledige concurrentie, in 11% heerste een semi-monopolie terwijl 70% te maken had met een regionaal 2 Voorafgaand aan dat jaar werden dekkingspercentages op een andere manier berekend waardoor vergelijkingen met de periode daarvoor niet zinvol zijn. Lokale & Regionale Media in Nederland 3

6 dagbladmonopolie. In een klein aantal gemeentes verschijnt geen krant met een dekking van 2% of hoger (tabel 4). Tabel 4 Concurrentie en monopolie in Nederlandse gemeentes % 1993 % 2003 % geen krant 8 1% 10 2% 5 1% monopolie % % % semi-monopolie 55 7% 52 8% 52 11% concurrentie % % 89 18% totaal Wanneer niet het aantal gemeentes maar het inwonersaantal als uitgangspunt wordt genomen, is de opkomst van regionale dagbladmonopolies nog pregnanter. In 1981 had 36% van de inwoners te maken met een monopolie; in 2003 gaat het om bijna 80%. Volledige concurrentie is nog maar voor 12% van de Nederlanders weggelegd (tabel 5). Tabel 5 Inwoners (*1000) in gemeentes met concurrentie en monopolie % 1993 % 2003 % geen krant 8 0% 163 1% 239 1% monopolie % % % semi-monopolie 769 5% % % concurrentie % % % totaal Monopolie is de aanwezigheid van slechts één krant; concurrentie kan verschillende situaties omvatten. In 1981 waren er bijvoorbeeld nog ruim 100 gemeentes (13%) waar meer dan twee kranten verschenen. Dat aantal is in 2003 gedaald tot 9 (2%) (tabel 6). Vertaald naar inwonertal kon in % van de Nederlanders kiezen uit drie of meer titels; dat percentage is in 2003 teruggelopen tot 1 (tabel 7). Tabel 6 Gemeentes met geen, 1, 2, 3, 4 of 5 kranten % 1993 % 2003 % geen krant krant kranten kranten kranten kranten totaal Tabel 7 Inwoners (*1000) in gemeentes met geen, 1, 2, 3, 4 of 5 kranten % 1993 % 2003 % geen krant krant kranten kranten kranten kranten 63 0 totaal Lokale & Regionale Media in Nederland 4

7 In 89 van de 141 concurrentiegemeentes in 2003 is sprake van volledige concurrentie. Er kan ook onderscheid gemaakt worden tussen gemeentes waar kranten van twee verschillende concerns met elkaar concurreren (71) en gebieden waar titels van dezelfde uitgever elkaar bestrijden (70). In 45 gemeentes is er volledige concurrentie tussen kranten van verschillende uitgevers (tabel 8). Tabel 8 Soorten concurentie tussen concerns binnen concern totaal volledige concurrentie minimale concurrentie totaal Concurrentiegebieden zijn dus betrekkelijk dun gezaaid in De belangrijkste zijn: Friesland: de Leeuwarder Courant (Noordelijke Dagblad Combinatie) en het Friesch Dagblad. Gouda en omgeving: Rijn en Gouwe (PCM) versus Goudsche Courant (Wegener). Zeeuws Vlaanderen: BN De Stem en de PZC (beide Wegener). Zuid-Limburg: Dagblad de Limburger & Limburgs Dagblad (beide Telegraaf). In de beide laatste gebieden werken de titels redactioneel met elkaar samen zodat er van een verschillend aanbod nauwelijks sprake is. Steden met meer dan inwoners waarin geconcurreerd wordt, zijn nog dunner gezaaid. Alleen in Ede is minimale concurrentie. In Almere verschijnt geen enkele regionale titel. De verschuivingen op dit gebied zijn indrukwekkend: in 1981 was er nog concurrentie in 10 van de 17 plaatsen met meer dan inwoners (tabel 9). Lokale & Regionale Media in Nederland 5

8 Tabel 9 Concurrentie in gemeentes met meer dan inwoners. aantal titels Almere : Dagblad voor Almere gestaakt Amersfoort Amsterdam : Nieuws van de Dag verdwijnt Apeldoorn Arnhem : Arnhemse Courant gaat op in de Gelderlander Breda Dordrecht : Vrije Volk trekt zich terug op Rotterdam Den Bosch Den Haag : het Vaderland gestaakt, 1993 Binnenhof in Haagsche Courant Ede Eindhoven Emmen Enschede : fusie Twentsche Courant en Tubantia Groningen Haarlem Haarlemmermeer Leiden : Leidsche Courant overgenomen door Leids Dagblad Maastricht : dekking Limburgs Dagblad lager dan 2% Nijmegen : Nijmeegs Dagblad verdwijnt Rotterdam : Rottedams Nieuwsblad en Vrije Volk worden Rotterdams Dagb. Tilburg Utrecht Zaanstad : De Typhoon en De Zaanlander worden Dagblad Zaanstreek Zoetermeer Zwolle totaal concurrentie Nieuwsbladen Betaalde nieuwsbladen zijn het lokale medium bij uitstek. Ze bestrijken een beperkt geografisch gebied waarin een hoog dekkingspercentage wordt gerealiseerd en ze zijn redactioneel volledig op lokaal nieuws gericht. Het aantal titels is de afgelopen jaren teruggelopen van 134 in 1981 naar 58 in De verschuivingen zijn niet gelijk over Nederland verdeeld. In Friesland en Drente was er bijvoorbeeld geen verlies aan titels terwijl in Gelderland, Groningen, Noord-Brabant, Noord- en Zuid-Holland sprake is van een scherpe daling (tabel 10). In de meeste gevallen zijn verdwenen titels omgezet in een huis-aanhuisblad. Lokale & Regionale Media in Nederland 6

9 Tabel 10 Betaalde nieuwsbladen (titels) per provincie titels Drente Flevoland 3 1 Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord-Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland totaal De oplage van nieuwsbladen daalde sneller dan het aantal titels, van ruim in 1981 naar minder dan jaar later. Ook in provincies waar het aantal titels gelijk bleef, daalde oplage (tabel 11). Een deel van de titels verspreidt naast de betaalde krant ook een huis-aan-huisblad onder dezelfde titel of verschijnt op een andere dag als huis-aan-huisblad. De totale oplage van deze activiteiten ligt rond de in Tabel 11 Oplages (*1000) betaalde nieuwsbladen per provincie Drente Flevoland 11 5 Friesland Gelderland Groningen Limburg Noord Brabant Noord-Holland Overijssel Utrecht Zeeland Zuid-Holland totaal Ook de verschijningsfrequentie is teruggelopen. In 1981 verscheen bijna 30% van de titels 2, 3 of 4 keer per week; in 2003 ging het om 13 titels (22%) (tabel 12). Tabel 12 Betaalde nieuwsbladen (verschijningsfrequentie) frequentie x 1 1 3x x x totaal , 3, 2x per week 29% 22% 22% 1x per week 71% 78% 78% Lokale & Regionale Media in Nederland 7

10 4. Huis-aan-huisbladen Huis-aan-huisbladen bereiken vrijwel alle Nederlandse huishoudens (ongeveer 10% van de brievenbussen heeft een sticker tegen ongeadresseerd drukwerk, maar slechts een minderheid daarvan wenst geen huis-aan-huisbladen te ontvangen). Gegevens over huis-aan-huisbladen zijn betrekkelijk lastig te vergaren. In tegenstelling tot dag- en nieuwsbladen kent de sector bijvoorbeeld geen overkoepelende organisatie. Het is dan ook onmogelijk om aan te geven in hoeverre er sprake is van toe- of afname van het aantal titels danwel of de oplage daalt of stijgt. Voor dit onderzoek is gebruik gemaakt van gegevens van het Handboek voor de Nederlandse Pers en Publiciteit (oktober 2002). Totaal gaat het om ruim 800 verschillende titels, ruim 600 daarvan zijn bladen met een algemeen karakter die minstens wekelijks verschijnen (tabel 13). Tabel 13 Huis-aan-huisbladen overzicht (oplage * 1000) Nederland aantal oplage titels af: niet wekelijks wekelijks af: auto, wonen, vacatures totaal wekelijks algemeen Ongeveer 75% van de oplage verschijnt dinsdag, woensdag of donderdag. Zo n 50 titels verschijnen in het weekend. De gemiddelde oplage van de weekendtitels ligt rond de ; midweekse titels zijn beduidend kleiner. Elk huishouden krijgt meer dan drie titels in de bus (tabel 14). Tabel 14 Verschijningsdag & oplage ( *1000) huis-aan-huisbladen Nederland verschijningsdag aantal oplage aandeel gemiddeld per titel maandag % 30 dinsdag % 26 woensdag % 33 donderdag % 33 vrijdag % 39 zaterdag % 113 zondag % 60 onbekend % 22 2x per week % 53 4x per week % 70 totaal exemplaren per huishouden 3,2 Cijfers over de verspreiding van huis-aan-huisbladen moeten met enige voorzichtigheid gebruikt worden. Aangezien het in veel gevallen geen gegevens zijn die door een accountant gecontroleerd zijn, is het zeer waarschijnlijk dat de daadwerkelijke verspreide oplages lager Lokale & Regionale Media in Nederland 8

11 zijn. Aan de andere kant hebben kleine lokale aanbieders weinig baat bij vermelding in het Handboek waardoor het ook mogelijk is dat een aantal titels ontbreekt. De uitgevers van regionale dagbladen zijn de belangrijkste marktpartijen, zij beheersen ruim 55% van de markt. De C8 is 72%, de C4 59% (tabel 15). Tabel 15 Uitgevers van huis-aan-huisbladen in Nederland (titels, oplage & markaandeel) 2003 uitgever titels oplage marktaandeel cumulatief Wegener % 24% Telegraaf % 45% Janssen/Pers % 52% NDC % 59% PCM % 63% Rodi % 66% Buijze Pers % 69% Weekmedia % 72% Uitgeverij Vorsselmans B.V % 73% Boom Courantenuitgeverij B.V % 75% overig (151) % 100% totaal Er zijn wel verschillen tussen provincies, in Limburg en Noord-Brabant krijgen de inwoners de meeste huis-aan-huisbladen, in Friesland, Zeeland en Utrecht is er minder aanbod. 5. Persconcentratie Belangrijke drijvende kracht achter monopolievorming en titelverschraling is de persconcentratie bij de Nederlandse dagbladpers. In 2003 zijn nog zeven uitgevers op de regionale markt actief waarvan de grootste vier zo n 95% van de markt beheersen. Koplopers zijn Wegener en De Telegraaf, samen hebben zij 75% van de markt in handen (tabel 16). Lokale & Regionale Media in Nederland 9

12 Tabel 16 Uitgevers regionale dagbladen uitgever (marktaandeel) concernoplage titels oplage 1. Wegener (52%) De Twentsche Courant Tubantia Haagsche Courant De Gelderlander Brabants Dagblad Eindhovens Dagblad BN De Stem Utrechts Nieuwsblad De Stentor Amersfoortse Courant PZC Goudsche Courant Telegraaf Holding (23%) Limburgse Dagbladen Combinatie Haarlems Dagblad Kombinatie Leidsch Dagblad De Gooi & Eemlander Noordhollands Dagblad NDC (13%) Dagblad van het Noorden Leeuwarder Courant PCM (7%) De Dordtenaar Rijn en Gouwe Rotterdams Dagblad Het Parool (4%) Het Parool Friesch Dagblad (1%) Friesch Dagblad BDU (1%) Barneveldse Krant In 1981 waren er nog 19 uitgevers, in 1993 was dat al teruggelopen tot 12. Wegener en De Telegraaf, relatief bescheiden uitgevers in 1981 hebben zich in de afgelopen 20 jaar ontwikkeld tot marktleiders (tabel 17). Tabel 17 Uitgevers regionale dagbladen 1981, 1993 & Audet 1. VNU 1. Wegener 2 Sijthoff 2. Wegener 2. Telegraaf Holding 3 VNU 3. Telegraaf Holding 3. FGD Pers (NDC) 4 Wegener 4. FGD Pers (NDC) 4. Perscombinatie 5 Van der Loeff 5. Sijthoff 5. Het Parool 6 Damiate 6. NDU 6. Friesch Dagblad 7 HVV (NDU/PC) 7. Rotterdams Dagblad 7. Barneveldse Krant 8 Telegraaf Holding 8. Perscombinatie 9 Nieuwsblad vh Noorden 9. PZC 10 NDU 10. Gooi & Eemlander 11 Noordhollands Dagblad 11. Friesch Dagblad 12 Leeuwarder Courant 12. Barneveldse Krant 13 Perscombinatie 14 Tijl Dagbladen 15 PZC 16 Gooi & Eemlander 17 Kluwer 18 Twentsche Courant 19 Friesch Dagblad Lokale & Regionale Media in Nederland 10

13 Concentratie wordt veelal met het gezamelijke marktaandeel van de grootste 4, 8 of 10 uitgevers aangeduid (C4, C8, C10). De C10 steeg van 0.77 naar 1.0; de C8 van 0.67 naar 1.0 en de C4 van 0.45 naar Daarnaast wordt tevens gebruik gemaakt van de Herfindahl Hirschman Index: de som van de gekwadrateerde marktaandelen. Dit getal varieert tussen 0 (volledige concurrentie) en 1.0 (monopolie). In 1981 was de HHI 0.08, in (tabel 18). Tabel 18 marktaandelen uitgevers regionale dagbladen Regionaal grootste grootste grootste grootste grootste grootste grootste HHI Regionale & lokale omroep Regionale omroepen kent Nederland sinds het eind van de Tweede Wereldoorlog toen in bevrijd Zuid-Nederland de eerste regionale zender van start ging. In het Noorden van het land volgde een tweede regionale zender maar pas sinds de jaren tachtig heeft elke provincie een eigen regionale omroep (Zuid-Holland heeft twee omroepen). Deze omroepen zijn vanaf 1988 zelfstandig van de NOS en zenden een volledige dag- en avondprogrammering uit. In elke provincie is naast regionale radio ook regionale televisie, een ontwikkeling die in de jaren negentig zijn beslag heeft gekregen. De omroepen zijn verplicht 50% van hun programma s te besteden aan informatieve, educatieve of culturele onderdelen die op het eigen uitzendgebied zijn gericht. Aanvankelijk hadden veel omroepen verschillende regionale radio-edities maar financiële problemen hebben dit beperkt. In hun uitzendgebied bereiken vooral de noordelijke omroepen (radio) een betrekkelijk groot deel van de bevolking. In de Randstad is het marktaandeel aanzienlijk lager (tabel 19). Regionale televisie behaalt gemiddeld in Nederland een marktaandeel van ongeveer 2,5%. Lokale & Regionale Media in Nederland 11

14 Tabel 19 Marktaandelen in eigen verspreidingsgebied van regionale omroepen (radio) provincie Regionale omroep marktaandeel (%)1998 marktaandeel (%)2001 Friesland Omroep Fryslân Groningen Radio Noord Drente Radio Drente Overijssel Radio Oost Gelderland Omroep Gelderland Utrecht Radio M 5 5 Flevoland Omroep Flevoland 6 7 Noord-Holland Radio Noord-Holland 7 9 Zuid-Holland Radio West Zuid-Holland Radio Rijnmond Zeeland Omroep Zeeland Noord-Brabant Omroep Brabant Limburg Omroep Limburg In ongeveer 90% van de Nederlandse gemeentes zendt een lokale omroep uit. De cijfers betreffen alleen OLON-leden; volgens deze branche organisatie is in % van de lokale omroepen lid. In de meeste gevallen gaat het om radio-uitzendingen. Ook lokale omroepen moeten zich houden aan het het programmavoorschrift van 50% lokale informatie, educatie en cultuur. Financieel moeten lokale omroepen het hebben van reclame-inkomsten, donaties, subsidies en gemeentelijke bijdragen. In de praktijk leidt dat in veel gevallen tot een financieel beleid dat weinig ruimte voor journalistieke producties biedt. Beroepskrachten zijn betrekkelijk zeldzaam, men draait voor een groot deel op vrijwilligers. Het aantal omroepen steeg aanvankelijk, met name doordat vanaf 1988 etheruitzendingen werden toegestaan, in de tweede helft van de jaren negentig zette een daling in (als gevolg van gemeentelijke herindelingen) (tabel 20). Tabel 20 lokale omroepen jaar Omroepen (ook niet Olon) radio-uitzendingen in gemeentes totaal aantal gemeentes De OLON geeft aan dat in % van de Nederlanders in een gebied woont met lokale omroep; 46% heeft lokale televisie, 53% woont in een gebied waar lokale tekst-tv (kabelkrant) beschikbaar is terwijl 31% lokale teletekst kan ontvangen. Recente cijfers over de daadwerkelijke beluistering van lokale omroepen ontbreken. In de periode was de luisterdichtheid (percentage van de bevolking dat daadwerkelijk luistert op een bepaald moment) van overige radiozenders (buitenlandse zenders, piraten en lokale omroepen) gemiddeld 1,2%. Conclusie Twintig jaar geleden werden de meeste Nederlanders met een geheel andere keuze geconfronteerd wanneer het om nieuws uit hun eigen omgeving betrof dan tegenwoordig. In de meeste gemeentes kon men kiezen uit meerdere regionale titels waarbij zelfs een keuze uit Lokale & Regionale Media in Nederland 12

15 drie, vier of vijf kranten niet uitzonderlijk was. Betaalde nieuwsbladen verschenen in een kwart van de gemeentes. Regionale of lokale televisie was behoudens enkele experimenten onbekend terwijl regionale radio alleen in het Zuiden en het Noorden beschikbaar was. Op al deze terreinen zijn forse verschuivingen opgetreden. De keuze uit verschillende regionale kranten is nog maar voor een kleine minderheid weggelegd terwijl het aantal betaalde lokale nieuwsbladen meer dan gehalveerd is. Daarentegen is overal regionale omroep (radio én tv) en vrijwel overal lokale omroep (meestal alleen radio) beschikbaar. Ook krijgt elk Nederlands huisgezin gemiddeld drie huis-aan-huisbladen in de bus. Het gebruik is navenant veranderd. Ten aanzien van het luisteren en kijken naar regionale radio en tv is dat niet verwonderlijk: aanbod leidt tot gebruik. Hetzelfde geldt voor huis-aanhuisbladen, ook daar is het aanbod vrijwel 100%. Bij nieuwsbladen is het duidelijk dat het gebruik af is genomen aangezien er thans in veel minder gemeentes in Nederland een dergelijk medium beschikbaar is. Bij regionale kranten zou in feite geen grote verschuiving kunnen worden verwacht; in elke plaats is immers nog steeds een regionale krant beschikbaar. Opmerkelijk is echter dat hier wel degelijk een afname in gebruik is te constateren. De oplage van regionale kranten is vergeleken met de totale Nederlandse dagbladoplage sterk gedaald terwijl in 2003 op elke 100 gezinnen 34 regionale dagbladen worden verkocht in 1983 was dit nog 52. Het is niet onmogelijk dat de afname in het titelaanbod mede heeft geleid tot deze daling in gebruik. Voor regionale en lokale nieuwsvoorziening is deze ontwikkeling op het eerste gezicht ongunstig: de keuze is minder of afwezig (dag- en nieuwsbladen) waarmee de pluriformiteit van de berichtgeving negatief beïnvloed kan zijn. De media die wel beschikbaar zijn, hebben aantoonbare tekortkomingen wanneer het om lokale berichtgeving gaat. Regionale omroepen bestrijken veelal een gebied dat tientallen gemeentes omvat waardoor de aandacht die een plaats krijgt beperkt blijft. Lokale omroepen beperken zich tot een relatief bescheiden gebied (één of enkele gemeentes) maar hun financiële middelen zijn vaak van dien aard dat ruime redactionele aandacht voor zaken die in een gemeente spelen een te kostbare zaak is. Van huis-aan-huisbladen kan niet verwacht worden dat zij ruime journalistieke aandacht aan een gebied besteden, aangezien zij zich vooral beperken tot commerciële informatie en een zeer beperkte redactionele staf hebben. Er is weliswaar vrijwel nergens meer keuze uit regionale dagbladen, maar dit medium heeft zich de afgelopen jaren mede als gevolg van fusies en samenwerkingen wel kwalitatief ontwikkeld. Kranten zijn aanzienlijk dikker geworden (het aantal redactionele pagina s steeg in de periode van 15 naar 20) en zijn ook intern veelzijdiger dan zo n 20 jaar geleden. Inhoudsanalyse van kranten moet uitmaken in hoeverre ze inhoudelijk nog aansluiten op de behoeftes van de lezer. De constatering dat regionale dagbladen tegenwoordig veel minder gelezen worden dan ruim 20 jaar geleden wordt daarmee echter nog niet teniet gedaan. Lokale & Regionale Media in Nederland 13

16 Bronnen Bakker, P & Scholten, O. (1997, 1999, 2003). Communicatiekaart van Nederland (1e, 2e & 4e druk). Alphen a/d/ Rijn: Kluwer Academic Publishers. Bakker, P. (1998). Regionale Journalistiek; de pluriformiteit voorbij. Amsterdam: Het Spinhuis. Bakker, P. (2002). Reinventing newspapers; Free dailies - readers and markets. In R. Picard (ed.). Media Firms (pp ). New York: Robert Erlbaum. Bakker, P., Doornik, M. van & Visser, K. (1994, 29 juli). Kranten in de regio Bijlage bij De Journalist. Bedrijfsfonds voor de Pers, het. ( ). Jaarverslagen Den Haag: auteur. [ook: Cebuco ( ). Dagbladen Oplage Specificatie Amsterdam: auteur. Commissariaat voor de Media ( ). Jaarverslagen Hilversum: Auteur. [ook: Handboek van de Nederlandse pers en publiciteit ( ). Schiedam: Nijgh Periodieken. Hoi-online [ Kranten in de regio (1982, 28 januari). Bijlage bij De Journalist. NDP. ( ). Jaarverslagen. NNP ( ). Dokumentatie NNP-Bladen. s-gravenhage: Nederlandse Nieuwsbladpers. [ook: Olon Jaarverslagen Nijmegen: auteur. [ook: Plasse, J.v.d. (1999). Kroniek van de Nederlandse Dagbladpers. Amsterdam: Otto Cramwinckel. Publiek Omroep. (2002). Omroep Jaarboek Hilversum: auteur. Lokale & Regionale Media in Nederland 14