Projectplan Realisatie Woningbouwproject Trajectaanpak Energiesprong SEV LEBO Vastgoed BV - Centrum Nieuw West Osdorp Amsterdam
Project Projectplan Realisatie Woningbouwproject - SEV Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw Centrum Nieuw West Osdorp te Amsterdam In opdracht van LEBO vastgoed BV Jan Tooropstraat 50 1062 BN Amsterdam Uitgevoerd door Het Adviescollectief B.V. drs.ing. M.A.L. Stevens Status Definitief Rapportagekenmerk 11031(11) Amsterdam, woensdag 19 oktober 2011 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 2
0 INHOUD 0 INHOUD 3 1 MANAGEMENTSAMENVATTING 4 1.1 DOELSTELLING EN ACHTERGROND 4 1.2 BEKNOPTE BESCHRIJVING VAN HET PROJECT 4 1.3 PROJECTPARTNERS EN PROJECTORGANISATIE 4 1.4 CONCLUSIE 5 2 DEELNEMERS EN DERDEN 7 2.1 ALGEMEEN 7 2.2 CONSORTIUM PARTNERS 7 3 ACHTERGROND 10 3.1 ALGEMEEN 10 3.2 DOELSTELLLING 12 3.3 RESULTATEN VOORONDERZOEK 13 3.4 BESCHRIJVING BESCHIKBARE INFORMATIE (LITERATUUR) 13 3.5 BODEMONDERZOEK - VERKENNING WKO 14 4 SELECTIE GEBOUWEN 15 4.1 ADRESGEGEVENS BLOK B 15 4.2 BEWONERSCOMMUNICATIE 15 5 TECHNISCHE ONDERBOUWING & DOELSTELLING REDUCTIE PRIMAIR ENERGIEGEBRUIK 16 5.1 ONDERZOEKSMETHODE 16 5.2 BEREKENINGSMETHODIEK 17 VOOR DE BEREKENINGEN ZIJN GEBRUIKT: 17 5.3 HUIDIGE STATUS WONINGEN - NULMETING 17 5.4 SYSTEEMKEUZE 19 5.5 RESULTATEN GEBOUWSIMULATIE 21 5.6 REDUCTIE PRIMAIR ENERGIEGEBRUIK 80% REDUCTIE WONINGEN 24 5.7 REDUCTIE PRIMAIR ENERGIEGEBRUIK 60% REDUCTIE WONINGEN 24 6 SELECTIE CRITERIA 25 6.1 AANTAL PARTICULIERE GEBOUWEIGENAREN 25 6.2 POTENTIËLE IMPACT BIJ OPSCHALING 26 6.3 ECONOMISCHE HAALBAARHEID 27 7 REALISATIE EN FASERING 29 7.1 BESCHRIJVING INTEGRAAL TOTSTANDKOMINGPROCES 29 7.2 FASERING EN PLANNINGSSCHEMA 30 8 ONDERTEKENING 31 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 3
1 MANAGEMENTSAMENVATTING 1.1 Doelstelling en achtergrond De regeling beoogd een energiesprong voor bestaande woningen binnen de sociale en private huursector evenals het particulier eigendom te realiseren. LEBO Vastgoed BV heeft samen met de Gemeente Amsterdam Stadsdeel Nieuw West een visie voor het Centrum Nieuw West te Osdorp Amsterdam. Het experiment Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw van SEV past zeer goed bij de visie en het geplande renovatie/nieuwbouw project van LEBO Vastgoed BV. 1.2 Beknopte beschrijving van het project LEBO Vastgoed BV exploiteert, beheert en ontwikkeld vastgoed. Als verhuurder van 325 sociale huurwoningen kiest LEBO Vastgoed BV voor vernieuwing van de bestaande woningen. In stadsdeel Nieuw West, aan de Tussenmeer, Martini van Geffenstraat en Osdorpplein, wordt door LEBO Vastgoed BV een groot deel van haar woningbezit aan het Osdorpplein vernieuwt. Het bouwplan bestaat uit commerciële ruimten én woningen voor zowel de sociale als de vrije sector. De eerste fase van de bouwplannen aan het Osdorpplein omhelst Blok B en is op te delen in 4 onderdelen: - 45 woningen (bestaand) welke gerenoveerd worden en worden ingedeeld voor de eerste stap 60% reductie van het primaire energiegebruik; - 30 woningen welke grondig gerenoveerd (vernieuwbouw) worden en worden ingedeeld voor de tweede stap 80% reductie van het primaire energiegebruik; - 45 woningen (nieuwbouw) nieuw te realiseren; - Uitbereiding commerciële plint. 1.3 Projectpartners en projectorganisatie Zie hoofdstuk 2 voor de omschrijving van het gehele consortium. Disciplines in het consortium zijn o.a.: eigenaar vastgoed, projectontwikkeling, architect, installatie-, bouwfysisch & energieadviseur, kostendeskundige, juridische ondersteuning, bouwkundig aannemer, werktuigbouwkundig installateur, elektrotechnisch installateur, leverancier kozijnen, Gemeente Amsterdam Stadsdeel Nieuw West en natuurlijk de bewoners & huurdersvereniging. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 4
1.4 Conclusie Het experiment Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw past zoals eerder aangegeven zeer goed in de visie van LEBO Vastgoed BV en de Gemeente Amsterdam Stadsdeel Nieuw West omtrent Osdorpplein. De huidige woningen van blok B zijn gebouwd in 1966 en voldoen niet meer aan de huidige normen. Vanuit het consortium zijn verschillende maatregelen (systeemkeuzes) opgesteld en onderzocht. Eén pakket is door het consortium meest haalbaar geacht, zowel technisch als financieel. Dit pakket is nader omschreven in hoofdstuk 5.4, kort samengevat betreft het een duurzame energieopwekkingcentrale (collectieve WKO met warmtepomp), verbetering schil, laag temperatuursverwarming (LTV) en optimale ventilatie. Om te voldoen aan de SEV subsidie dient aangetoond te worden dat de getroffen maatregelen leiden tot resp.80% en 60% primaire energiereductie van het totale primaire energiegebruik in de woningen. Berekeningen laten zien dat het primair energiegebruik van de 80% reductie woningen 4.717 MJ is bij een gebruiksoppervlakte van 37,8 m2 (Ag). Dit geeft een primair energiegebruik van 0,125 GJ/m2 exclusief primair energiegebruik van apparatuur in de woningen. Vanuit de nulmeting is vastgesteld dat de woningen in de huidige situatie 0,980 GJ/m2 primaire energiegebruiken en daarmee is een energiereductie van primaire energie van 87,2% mogelijk (exclusief primair energiegebruik van apparatuur in de woningen). Voor de 60% energiereductie woningen laten de berekeningen zien dat het primair energiegebruik van de 60% reductie woningen 17.390 MJ is bij een gebruiksoppervlakte van 50.43 m2 (Ag). Dit geeft een primair energiegebruik van 0,345 GJ/m2 exclusief primair energiegebruik van apparatuur in de woningen. Vanuit de nulmeting is vastgesteld dat de woningen in de huidige situatie 0,980 GJ/m2 primaire energiegebruiken en daarmee is een energiereductie van primaire energie van 64.8% mogelijk (exclusief primair energiegebruik van apparatuur in de woningen). Uit de financiële haalbaarheidanalyse blijkt na toekenning SEV subsidie er nog een meerinvestering ten opzichte van conventionele verbouw- / nieuwbouwplannen is van 309.515,- voor blok B. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 5
Er zijn nog enkele opbrengsten die nog niet meegerekend zijn, maar wel de haalbaarheid ten goede komen, zoals opbrengst aansluiten WKO centrale voor commerciële units, meeropbrengst WWS extra punten duurzaamheid, courantheid woningen (waarbij het laatste lastig te kwantificeren is). Mede door de SEV subsidie en bovenstaande nog niet gekwantificeerde meeropbrengsten acht LEBO Vastgoed BV de geraamde meerinvestering overbrugbaar al dan niet acceptabel en wil daarmee zich op deze wijze aanmelden voor de SEV subsidie Realisatie Woningbouwproject Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 6
2 DEELNEMERS EN DERDEN 2.1 Algemeen Eén van de doelstelling, zoals de naam al weergeeft, van het experiment Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw is te komen tot een andere denkwijze en trajectaanpak om te komen tot zeer ambitieuze energiereductie resultaten. Voor dergelijke aanpak is breed kennisveld en invalshoeken benodigd. Daarom is LEBO Vastgoed BV extra verheugd dat er een uitgebreid consortium is verbonden aan dit project. Disciplines in het consortium zijn o.a.: eigenaar vastgoed, projectontwikkeling, architect, installatie-, bouwfysisch & energieadviseur, kostendeskundige, juridische ondersteuning, bouwkundig aannemer, werktuigbouwkundig installateur, elektrotechnisch installateur, leverancier kozijnen, Gemeente Amsterdam Stadsdeel Nieuw West en natuurlijk de bewoners & huurdersvereniging. 2.2 Consortium partners LEBO Vastgoed BV Partij : Eigenaar en beheerder woningen (sociale huur) Adres : Jan Tooropstraat 50, 1062 BN Amsterdam, Nederland Contactpersoon : de heer H.J. van Teeffelen (algemeen directeur) Telefoonnummer : 020-3553111 E-mailadres : hvanteffelen@lebo.nu Website : www.lebobv.nl Kernactiviteit : LEBO Exploiteert, beheert en ontwikkeld duurzame vastgoed. Motivatie : Verduurzaming woningvoorraad, lage energielasten voor huurders (sociale huursector) Bert Verwey Architectuur Partij : Architect Adres : Houtplein 10, 2012 DG Haarlem, Nederland Contactpersoon : de heer N.Simpson en de heer Bert Verwey (algemeen directeur) Telefoonnummer : 023-5423794 E-mailadres : neil@bertverwey.com Website : www.bertverwey.com Kernactiviteit : Architectuur Motivatie : Onder architectuur en functionaliteit bestaande woningen duurzaam te renoveren volgens de norm van morgen. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 7
Het Adviescollectief BV Partij : Installatie-, bouwfysica en energieadviseur Adres : Van t Hofflaan 43, 1097 EM Amsterdam, Nederland Contactpersoon : de heer drs.ing. M.A.L. Stevens (penvoerder) Telefoonnummer : 020-4636483 E-mailadres : stevens@hetadviescollectief.nl Website : www.hetadviescollectief.nl Kernactiviteit : Onafhankelijk gebouwinstallatie Adviesbureau. Werkgebieden: Werktuigbouwkunde, Elektrotechniek, Bouwfysica en Energieadvies Motivatie : Ervaring en kennisdeling duurzame renovatie sociale huursector LEBO Bouw BV Partij : Bouwkundig aannemer Adres : Jan Tooropstraat 50, 1062 BN Amsterdam, Nederland Contactpersoon : de heer H.J. van Teeffelen (algemeen directeur) Telefoonnummer : 020-3553111 E-mailadres : hvanteffelen@lebo.nu Website : www.lebobv.nl Kernactiviteit : LEBO Bouw BV (facet bouw) is een bouwkundig aannemer Motivatie : Verduurzaming woningvoorraad, lage energielasten voor huurders (sociale huursector) Bennink Klimaattechniek BV Partij : Beoogd werktuigbouwkundig installatiebedrijf Adres : Asterweg 7, 1031 HL Amsterdam, Nederland Contactpersoon : de heer P.J.H. Ophoff (algemeen directeur) Telefoonnummer : 020-6301122 E-mailadres : p.ophof@benninkbv.nl Website : www.benninkbv.nl Kernactiviteit : Werktuigbouwkundig Installatiebedrijf Motivatie : Innoveren op gebeid van klimaattechniek in relatie tot duurzaamheid en samenwerkingsverbanden in de gehele bouwketen. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 8
Installatie en Ingenieursbureau Koldijk BV Partij : Beoogd elektrotechnisch installatiebedrijf Adres : Branderweg 3, 8042 PD Zwolle Nederland Contactpersoon : de heer L. Wagenaar (algemeen directeur) Telefoonnummer : 020-6301122 E-mailadres : info@koldijk.eu Website : www.koldijk.eu Kernactiviteit : Elektrotechnisch Installatiebedrijf en Ingenieursbureau Motivatie : Innoveren op gebeid van klimaattechniek in relatie tot duurzaamheid en samenwerkingsverbanden in de gehele bouwketen. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 9
3 ACHTERGROND 3.1 Algemeen LEBO Vastgoed BV exploiteert, beheert en ontwikkeld vastgoed. Als verhuurder van 325 sociale huurwoningen kiest LEBO Vastgoed BV voor vernieuwing van de bestaande woningen. In stadsdeel Nieuw West, aan de Tussenmeer, Martini van Geffenstraat en Osdorpplein, wordt door LEBO Vastgoed BV een groot deel van haar woningbezit aan het Osdorpplein vernieuwt. Het bouwplan bestaat uit commerciële ruimten én woningen voor zowel de sociale als de vrije sector. Het project in Centrum Nieuw West aan het Osdorpplein bestaat uit 3 blokken: Blok A, B en C. Zie tevens bijlage 1 voor de situatietekening. Tussenmeer Hoekenesgracht Osdorpplein (zuid) Meer en Vaart Sloterplas Bestaande bebouwing: A de 25 woningen (maakt geen onderdeel uit van de huidige planvorming) B de 90 woningen C de 63 woningen A, B & C commerciële ruimtes op de begane grond 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 10
De eerste fase is de renovatie van blok B (bouwjaar 1966). Blok B betreft tevens de subsidieaanvraag voor het SEV - Realisatie woningbouwproject Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw. Bestaande situatie: Het programma van blok B ziet er als volgt uit: 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 11
Blok B is op te delen in 4 onderdelen: - 45 woningen (bestaand) welke gerenoveerd worden en worden ingedeeld voor de eerste stap 60% reductie van het primaire energiegebruik; - 30 woningen welke grondig gerenoveerd (vernieuwbouw) worden en worden ingedeeld voor de tweede stap 80% reductie van het primaire energiegebruik; - 45 woningen (nieuwbouw) nieuw te realiseren; - Uitbereiding commerciële plint. SEV 80% energiereductie SEV 60% energiereductie SEV 80% energiereductie, minimaal 30 woningen SEV 60% energiereductie, minimaal 30 woningen Bestaande situatie: Nieuwe situatie: Blok B Blok C 3.2 Doelstellling De woningen zijn gebouwd in 1966 en voldoen niet meer aan de huidige normen. Door stijgende energieprijzen krijgen energielasten een steeds groter aandeel in de maandelijkse kosten van de bewoners. Waar aan de ene zijde huur gesubsidieerd wordt, stijgen de energiekosten aan de andere zijde. De energiekosten gaan richting de gesubsidieerde huurkosten. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 12
Stadsdeel Nieuw West heeft met LEBO Vastgoed BV een intentieverklaring getekend om het centrum Osdorp te herontwikkelen. Hiermee heeft LEBO vastgoed een belangrijke rol in de toekomstige ontwikkeling van het winkelcentrum te Osdorp. Conform de voorwaarden SEV - Realisatie woningbouwproject Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw voldoen het aantal geplande woningen. Doelstelling Aantal woningen 60% reductie primaire energiegebruik 80% reductie primaire energiegebruik 45 woningen 30 woningen 3.3 Resultaten vooronderzoek Voor het gehele project is recentelijk een intentieverklaring met de Gemeente Amsterdam Stadsdeel Nieuw-west getekend. Het gehele project is daarmee nog stedenbouwkundig niveau. Vooronderzoeken betreffen alleen nog stedenbouwkundige onderzoeken. Blok B betreft fase 1 en zal al eerste aangepakt worden. De subsidie van SEV - Realisatie woningbouwproject Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw heeft de renovatie van blok B naar voren gehaald. LEBO Vastgoed BV, de Gemeente Amsterdam en architect Bert Verwey zijn op dit moment in gesprek met de definitieve invulling van het gehele project en met name blok B. Hierdoor zit het project in voorlopig schetsontwerp en is nog geen WABO vergunning aangevraagd. De verdere invulling van het project kan wijzigingen hebben op de voor dit project gebruikte huidige uitgangspunten. 3.4 Beschrijving beschikbare informatie (literatuur) In de eerste verkenningen om te kijken of de doelstellingen reductie primaire energiegebruiken financieel & technisch haalbaar zijn, zijn o.a. de volgende beschikbare literatuur gebruikt: - Bewonerscommunicatie bij duurzame woningverbetering; Aeneas 2010; - Passiefhuizen in Nederland - Build Desk DHV - Aeneas 2006; - Toolkit Bestaande Bouw - Aeneas 2008; - Creatieve Energie - Conceptlijn Exergiewoning - EnergieTransitie 2007; 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 13
- Creatieve Energie - Conceptlijn Passiefhuis - EnergieTransitie 2007; - ISSO publicatie 82.1 en 82.2 Energieprestatie advies woningen; - Diverse ISSO publicaties, NEN normen, artikelen. 3.5 Bodemonderzoek - Verkenning WKO Tijdens de studie Realisatie woningbouwproject Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw is door een geohydroloog Van Harlingen Grondwatermanagement een scan uitgevoerd naar de juridische en technische toepasbaarheid voor een warmte- en koude opslag (WKO) voor blok B. Het resultaat van deze scan is dat er géén technische en/of juridische belemmeringen zijn voor het toepassen van een WKO voor Blok B. Indien bijvoorbeeld blok B in een drinkwaterontginning gebied betreft of er zijn andere WKO's gerealiseerd nabij blok B kan dit de juridische en technische toepasbaarheid van een WKO beperken of zelfs weerhouden. Om überhaupt verder te onderzoeken of een WKO financieel haalbaar is, was een dergelijk vooronderzoek benodigd. Het onderzoek is bijgevoegd in de bijlage 3. Tevens zijn o.a.: grondopbouw, boordiepten en redoxgrenzen bepaald. Hierdoor is de financiële haalbaarheid van de WKO beter te bepalen. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 14
4 SELECTIE GEBOUWEN 4.1 Adresgegevens Blok B Blok B, Martini van Geffenstraat te Osdorp Amsterdam. Huisnummers Postcode Plaats 2-16 Even 1068 GK Amsterdam 18-28 Even 1068 GL Amsterdam 1-85 Oneven 1068 GD Amsterdam 87-121 Oneven 1068 GE Amsterdam 123-157 Oneven 1068 GG Amsterdam 159-193 Oneven 1068 GH Amsterdam 195-229 Oneven 1068 GJ Amsterdam In bijlage 2 is de complete lijst met woningen en bewoners opgenomen. 4.2 Bewonerscommunicatie Gezien de fase waarin het ontwerp en de gespreken met de Gemeente Amsterdam zich bevinden zijn de bewoners nog niet geïnformeerd. Bewoners communicatie in dergelijke processen is uiterst belangrijk en er dient een zorgvuldig uitgewerkt communicatieplan ten grondslag te liggen. Invulling hiervan is in deze fase helaas nog niet mogelijk. In het bewoners-communicatieplan zitten o.a. informatiesessies en daarin worden bewoners en huurdersvereniging uitgenodigd deel te nemen in het consortium teneinde het totale energiegebruik te verlagen. In de handleiding Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw wordt aangegeven dat: het project moet worden getrokken door een publiekprivaat consortium van marktpartij(en), lokale overheid/overheden en gebouweigenaar/eigenaren (waarbij het laatste een combinatie van particuliere-bewoners en/of eventuele institutionele opdrachtgevers zoals woningcorportaties zijn. In het geval van institutionele opdrachtgevers is het raadzaam de gebouwgebruikers (huurders) te betrekken in het realisatieproces. (paragraaf 3.2 voorwaarden) Zoals in de inleiding is aangegeven betreffen de te renoveren woningen alle sociale huurwoningen. Er is daarom geen sprake van particuliere eigena(a)r(en). De huurders zullen absoluut in het realisatietraject betrokken worden conform de voorwaarden. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 15
5 TECHNISCHE ONDERBOUWING & DOELSTELLING REDUCTIE PRIMAIR ENERGIEGEBRUIK 5.1 Onderzoeksmethode Ten einde in deze eerste verkenning te komen tot inzicht of de gestelde reductie primaire energiegebruiken haalbaar zijn is de volgende onderzoeksmethode opgesteld: 1. Nulmeting bestaande situatie door opstelling van een Energieprestatiecertificaat (Energielabel) en maatwerkadvies conform de europese richtlijn 2002/91/EG "Energie Performance of Building Directive" (EPBD) ISSO publicatie 82.1 en 82.2; 2. Opstellen PvE Systeemkeuze en toetsen systeemrecepten middels EPC berekening; 3. Vooronderzoek/scan juridische en technische haalbaarheid WKO, door geohyrdoloog; 4. Opstellen haalbaarheidsanalyse Systeemkeuze; 5. Toetsing energiegebruiken en binnenmilieuaspecten middels dynamische gebouwsimulaties; 6. Concept / Richting Systeemkeuze maken en opstellen PvE; Huidige status 7. Projectplan opstellen SEV - Realisatie woningbouwproject Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw en indienen; 8. Definitief maken PvE met Gemeente Amsterdam; 9. Planning opmaken en communiceren; 10. Communicatieplan Bewoners opstellen; 11. Gezamenlijk met Bewoners en rest van consortium verder onderzoeken teneinde de primaire energiegebruiken verder te reduceren en definitieve invulling te geven; 12. Opstellen en communiceren definitief realisatie plan Energiesprong Woningbouw; 13. Kwaliteitscontroles gedurende de realisatiefase; 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 16
14. Energiemeting en toetsing werkelijk behaalde reductie primaire energiegebruik; 15. Communicatie behaalde resultaten en delen ervaringen. 5.2 Berekeningsmethodiek Voor de berekeningen zijn gebruikt: EPA-W tbv de nulmetingen : Vabi Software BV EPC berekeningen tbv verkenning systeemkeuze : Bink Sofware BV Dynamische Gebouwsimulatie tbv toetsing : Bink Software BV De energiegebruiken zijn bepaald met het dynamisch rekenmodel DYWAG van Bink Software BV. Het thermisch simulatiemodel DYWAG (DYnamisch WArmtegebruik in Gebouwen) is een computer programma waarmee optredende warmtestromen en temperaturen in gebouwen wordt bepaald door uurlijks de gehele warmte- en vochthuishouding van het gebouw en / of ruimte te berekenen. Toepassingen zijn o.a. Energiegebruik, TO berekening, Binnenklimaat / Comfort berekening, koellast bepaling, Warmtelast bepaling (belastingduurkromme). Het model heeft de keurmerkprocedure met succes doorstaan. Dit keurmerk is voor diverse opdrachtegevers (w.o. de Rgd) een aanbeveling om het programma als ontwerp- of controle-instrument te gebruiken. (www.binksoftware.nl) 5.3 Huidige status woningen - Nulmeting De woningen zijn in 1966 gerealiseerd en voldoen niet meer aan de huidige normen. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 17
Ventilatie in de woningen is geheel natuurlijk (Type A: natuurlijke toevoer, natuurlijke afvoer). De woningen zijn voorzien van open geisers tbv warmtap water en zijn aangesloten op een collectieve VR ketel voor de ruimteverwarming met een hoog temperatuursnet & -radiatoren. De woningen zijn slecht geïsoleerd en zijn voorzien van dubbelglas. In bijlage 4 zijn enkele EPA-W bijgevoegd. Zie hieronder een tabel met bouwkundige constructies in de huidige situatie. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 18
De woningen hebben op dit moment gemiddeld een Label E / F. De energieprestatie voor de woning is EP = 2,22 [-] Bovenstaande geeft aan, dat als nulmeting, het huidige primaire energiegebruik 0,980 GJ/m2 gebruiksoppervlak (Ag) is, exclusief primair energiegebruik van apparatuur in de woningen. Dit is de referentie voor de toetsing van de gestelde voorwaarden van SEV. 5.4 Systeemkeuze Middels EPC berekeningen zijn verschillende systeemvarianten opgesteld teneinde de gestelde primaire energiereductie te realiseren. Deze varianten zijn in een financiële haalbaarheidsanalyse (systeemkeuze) vergeleken. Zie bijlage 5: Rapport Systeemvergelijk Duurzame Energie. Deze financiële haalbaarheid laat zien dat de toepassing van een duurzame energieopwekking voor Blok B rendabel is. Mede door het exploitabel te maken van de WKO centrale hetzij door LEBO zelf, hetzij door een externe partij (outsourcing). Het gekozen systeemkeuze is beschreven in het concept Richtlijnen PvE installatieconcept, zie tevens bijlage 6. Het gekozen concept is in deze verkennende fase haalbaar gebleken en zal in de volgende fase tezamen met dan ingelichte bewoners (als compleet consortium) verder uitgewerkt worden teneinde het primaire energiegebruik verder te reduceren en te komen tot een totaal definitief plan. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 19
Kort samengevat bestaat het installatierecept uit voor de 80% primaire energiereductie woningen: WKO met warmtepompcentrale; 4-pijps distributie (transportleiding); Afgifteset met individuele energiemeting (per appartement); LTV vloerverwarming & vloerkoelingsysteem; Individuele MV ventilatie (Type C: natuurlijke toe- & mech afvoer); Zelfregulerende toevoerroosters; Voorverwarmde lucht via atrium; Douche WTW (bak); Bouwfysische eigenschappen: Dak : Rc = 5,0 m² K/W Vloer : Rc = 3,5 m² K/W Wanden : Rc = 4,5 m² K/W Beglazing (HR++) : U = 1,2 W/m²K ZTA = 0,28 [-] Door atrium extra schil en voorverwarmde ventilatielucht; Dubbele kierdichting; Extra aandacht koudebruggen; 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 20
Voor de 60% reductie primaire energiegebruik woningen, bestaat het installatierecept uit: WKO met warmtepompcentrale; 4-pijps distributie (transportleiding); Afgifteset met individuele energiemeting (per appartement); LTV radiatoren / LTV convectoren; Individuele MV ventilatie (Type C: natuurlijke toe- & mech afvoer); Zelfregulerende toevoerroosters; Bouwfysische eigenschappen: Dak : Rc = 3,5 m² K/W Vloer : Rc = 2,5 m² K/W Wanden : Rc = 3,5 m² K/W Beglazing (HR++) : U = 1,2 W/m²K ZTA = 0,28 [-] Dubbele kierdichting; Extra aandacht koudebruggen; 5.5 Resultaten Gebouwsimulatie De in de vorige paragrafen beschreven Richtlijnen PvE (installatierecept en bouwfysische eigenschappen constructies) zijn vervolgens middels een dynamische gebouwsimulatie getoetst op energiegebruik en binnenmilieu aspecten. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 21
Bovenstaande grafiek laat als de belastingduurkromme zien van de woonkamer en openkeuken van een vernieuwbouw woning met 80% primaire energiereductie. De goede isolatie, dubbele kierdichting en extra aandacht aan koudebruggen laat zien dat er weinig warmtebehoefte is. De voorverwarmde ventilatielucht door het atrium aan de achterzijde van de betreffende woningen voorkomt veel warmteverlies door ventilatie. Tevens is te zien dat de koudebehoefte zeer laag is, mede door goede isolatie, effect van het atrium en toepassing lage ZTA waarde 0,28 [-]. De temperatuurgrenzen laat zien dat comfort gegarandeerd wordt. het betreft hier operatieve temperatuur versus de gewogen buitentemperatuur. Als de grafiek als y-as de binnenruimte temperatuur weergeeft is duidelijk te zien dat de ruimte regeling op 20 ⁰C is gesteld en de ruimte binnentemperatuur niet onder deze waarde komt. De dynamische gebouwsimulatie laat geeft eveneens het aantal temperatuursoverschrijdingen (TO-uren) zien. Bij de berekende woningen is te zien dat er bij aanwezigheid in de woonkamer 102 uren boven 25,5 C zitten en dat de maximale temperatuur van 28 C maar 24 uur voorkomt. In deze eerste berekeningen is geen koeling opgenomen in de hal, de TO berekening laat zien dat in de hal eveneens maatregelen getroffen moeten worden en daar zal ook koeling middels vloerkoeling worden aangebracht. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 22
Door de inpassing van de WKO is het sowieso wenselijk zoveel mogelijk koude af te leveren aan de woningen, daar er meer warmtevraag is dan koudevraag in het gehele project en de bodem thermisch in balans moet zijn, conform de voorwaarden van de Provincie. Koude wordt ook geleverd aan de commerciële ruimten. TO van Top (operatieve temperatuur) Slkmr 2 Slkmr 1 hal badkamer WC Woonkamer + openk. Totaal Aanwezigheid Totaal Aanwezigheid Totaal Aanwezigheid Totaal Aanwezigheid Totaal Aanwezigheid Totaal Aanwgh Top [ C] [h] [h] [h] [h] [h] [h] [h] [h] [h] [h] [h] [h] 14 <= x < 15 166 2 214 8 15 <= x < 16 268 162 238 168 16 <= x < 17 557 40 561 60 89 0 1 0 17 <= x < 18 2233 57 2230 28 592 0 485 0 18 <= x < 19 1208 1003 1142 953 515 216 191 0 2 0 498 20 19 <= x < 20 940 877 987 924 825 501 816 195 538 40 1313 825 20 <= x < 21 420 199 1052 436 890 373 382 195 21 <= x < 22 253 114 693 367 774 318 298 122 22 <= x < 23 250 102 809 199 507 288 468 137 23 <= x < 24 361 99 986 410 311 110 655 289 24 <= x < 25 597 269 750 477 989 404 513 179 25 <= x < 26 712 384 70 52 964 413 576 308 26 <= x < 27 391 125 5 5 212 89 147 42 27 <= x < 28 181 46 118 58 36 24 28 <= x < 29 119 42 60 41 29 <= x < 30 44 27 7 7 30 <= x < 31 23 17 Som Top 5372 2141 5372 2141 5372 2141 5372 2141 5372 2141 5372 2141 Som Top > 25,0 0 0 0 0 1470 641 75 57 1361 608 759 374 Som Top > 25,5 0 0 0 0 1112 448 33 32 688 247 308 102 Som Top > 28,0 0 0 0 0 186 86 0 0 67 48 0 0 De primaire energiestromen worden weergegeven in onderstaande grafiek. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 23
5.6 Reductie primair energiegebruik 80% reductie woningen De EPC berekening laat zien dat het primair energiegebruik van de 80% reductie woningen 4.717 MJ is bij een gebruiksoppervlakte van 37,8 m2 (Ag). Dit geeft een primair energiegebruik van 0,125 GJ/m2 exclusief primair energiegebruik van apparatuur in de woningen. Vanuit de nulmeting is vastgesteld dat de woningen in huidige situatie 0,980 GJ/m2 primaire energiegebruiken en daarmee is een energiereductie van primaire energie van 87,2% mogelijk (exclusief primair energiegebruik van apparatuur in de woningen). Voor de toetsing van het plafond: ruimtewarmtevraag niet boven de 0,14 GJprimair/m2 (Ag) geeft de berekening aan dat voor de ruimteverwarming Qprim.verwarm. totaal 888 MJ wordt gebruikt. Als deze waarde gedeeld wordt door het gebruiksoppervlak 37,8 m2 (Ag) wordt inzichtelijk dat deze woningen 0,023 GJprimair/m2 Ag gebruiken en dus voldoen aan de gestelde plafond. 5.7 Reductie primair energiegebruik 60% reductie woningen De EPC berekening laat zien dat het primair energiegebruik van de 60% reductie woningen 17.390 MJ is bij een gebruiksoppervlakte van 50.43 m2 (Ag). Dit geeft een primair energiegebruik van 0,345 GJ/m2 exclusief primair energiegebruik van apparatuur in de woningen. Vanuit de nulmeting is vastgesteld dat de woningen in huidige situatie 0,980 GJ/m2 primaire energiegebruiken en daarmee is een energiereductie van primaire energie van 64.8% mogelijk (exclusief primair energiegebruik van apparatuur in de woningen). Voor de toetsing van het plafond: ruimtewarmtevraag niet boven de 0,14 GJprimair/m2 (Ag) geeft de berekening aan dat voor de ruimteverwarming Qprim.verw. totaal 10.502 MJ wordt gebruikt. Als deze waarde gedeeld wordt door het gebruiksoppervlak 50,43 m2 (Ag) wordt inzichtelijk dat deze woningen 0,208 GJprimair/m2 Ag gebruiken en dus voldoen aan de gestelde plafond. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 24
6 SELECTIE CRITERIA 6.1 Aantal particuliere gebouweigenaren In de handleiding Trajectaanpak Energiesprong Woningbouw wordt aangegeven dat: het project moet worden getrokken door een publiekprivaat consortium van marktpartij(en), lokale overheid/overheden en gebouweigenaar/eigenaren (waarbij het laatste een combinatie van particuliere-bewoners en/of eventuele institutionele opdrachtgevers zoals woningcorportaties zijn. In het geval van institutionele opdrachtgevers is het raadzaam de gebouwgebruikers (huurders) te betrekken in het realisatieproces. (paragraaf 3.2 voorwaarden) Zoals in de inleiding is aangegeven betreffen de te renoveren woningen alle sociale huurwoningen. Er is daarom geen sprake van particuliere eigena(a)r(en). De huurders zullen absoluut in het realisatietraject betrokken worden conform de voorwaarden. Gezien de fase waarin het ontwerp en de gespreken met de Gemeente Amsterdam zich bevinden zijn de bewoners nog niet geïnformeerd. Bewoners communicatie in dergelijke processen is uiterst belangrijk en er dient een zorgvuldig uitgewerkt communicatieplan ten grondslag te liggen. Invulling hiervan is in deze fase helaas nog niet mogelijk. In het bewoners-communicatieplan zitten o.a. informatiesessies en daarin worden bewoners en huurdersvereniging uitgenodigd deel te nemen in het consortium teneinde het totale energiegebruik te verlagen. Een lijst met namen en naw-gegevens van alle bewoners is bijgevoegd in bijlage 2. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 25
6.2 Potentiële impact bij opschaling Zie bijlage voor Impacttool en bepaling subsidieplafond. Voor de gehanteerde investeringsbedragen zie onderstaande tabel ter onderbouwing. Investeringsvergelijk Systeemkeuze Renovatie en nieuwbouwproject Osdorpplein - Nieuw West - LEBO Systeemkeuze Bestaand 45x Vernieuwbouw 30x Nieuwbouw 40x WKO centrale 5.215 5.215 5.215 Distributie 1.600 1.600 1.600 Afgifteset + energiemeters 2.500 2.500 2.500 LTV Vloerverwarming 2.310 2.310 LTV Convectoren 1.600 Ventilatie C: nat. Toev., mech. Afvoer 2.200 2.350 Zelf regelende roosters (raamkozijn) 450 450 Balansventilatie met WTW type D 3.600 Douche(bak) WTW 1.000 850 Aanpassen leidingtrace tapwater 500 500 V Rc-waarde dak bestaand 2,0 m2.k/w V Rc-waarde dak nieuw 5,0 m2.k/w 635 635 Rc-waarde vloer BG bestaand 2,1 m2.k/w V Rc-waarde vloer BG nieuw 3,5 m2.k/w 635 635 Rc-waarde gevel 3,5 m2.k/w ntb 500 500 U-waarde glas HR++ 1,2 W/m2.K ZTA 0,28 [-] 3.204 5.340 5.340 Dubbele kierdichting 500 500 500 Extra aandacht koudebruggen 500 V Extra bouwkundige aanpassingen 1.000 750 V Investering per woning 18.769 24.785 23.685 Investering totaal per gebouwdeel 844.605 743.550 947.400 NB: Bovenstaande is exclusief standaard Elektra installaties Bovenstaande is exclusief standaard riool en drinkwaterinstallaties Door vervallen geisers in bestaande woningen is aanpassing drinkwaternet nodig Bouwkundige aanpassing nieuw- en vernieuwbouw niet meegenomen, is immers toch gepland Alle kosten zijn inclusief montage, hulpmateriaal en inbedrijfstelling; Bedragen exclusief opslagen hoofdaannemer; Alle calculaties zijn onder voorbehoud van definitieve geschiktheid van de bodem; Investeringskosten zijn indicatief en gebaseerd op voorlopige aannames; Aanbestedingsrisico niet meegenomen. 11031 (11) woensdag 19 oktober 2011 26