Behoort bij beschikking van Burgemeester en Wethouders van Leiden Wabo 150187 / 1637591 Gezien door de Welstands- en Monumentencommissie Leiden Oude Vest 215 d.d. 25/02/2015 Leiden Kleurhistorisch onderzoek
Oude Vest 215 Leiden Kleurhistorisch onderzoek Leiden, februari 2015
Opdrachtgever De heer G. van Leeuwen Haagweg 75 2321 AA LEIDEN T +31 (0)71 53131 86 Uitvoering Plantsoen 23 2311 KG LEIDEN T +31 (0)71 566 33 10 info@bouwhistorie-leiden.nl Niets uit dit rapport mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de opdrachtgever en het uitvoerend bureau.
Voorwoord In opdracht van de heer G. van Leeuwen te Leiden heeft Dröge Bureau voor Bouwhistorie een kleurhistorisch onderzoek verricht van de voorgevel van het pand Oude Vest 215 te Leiden. Het onderzoek vond plaats in januari 2015. Aan de resultaten van het onderzoek kunnen geen rechten worden ontleend. De afbeeldingen zijn afkomstig van Dröge Bureau voor Bouwhistorie te Leiden, tenzij anders vermeld. Leiden, februari 2015 Drs. J.F. Dröge bouwhistoricus BNB 3
Objectgegevens Algemeen Status : Gemeentelijk monument Datum B&W-besluit : 15-12-1987 Locatie Provincie Gemeente Buurt/wijk : Zuid-Holland : Leiden : Marendorp Adres Oude Vest 215 2312 XZ LEIDEN Kadaster Kadastrale gemeente : Leiden Sectie : H Perceelnummer : 4344 Complexomschrijving Inleiding Het gebouw aan de Oude Vest 215 en 217 bestaat uit twee gedeelten. Rond 1910 is het deel aan de straatzijde tot stand gekomen bestaande uit drie bouwlagen. De grote binnenplaats aan de achterzijde is in 1938 overdekt, waardoor een eenlaagse bergplaats ontstond die het gehele perceel opvult. Vanaf 1917 tot eind jaren zestig was brandstoffenhandelaar Ouwerkerk in het gebouw gevestigd. Deze paste in 1932 de toegang tot de binnenplaats aan, en overdekte de laatste zes jaar later. Tot de aankoop van het pand door de gemeente Leiden in de jaren negentig was op het adres achtereenvolgens een uitgeverij gevestigd en diende het als winkelruimte. De bebouwing aan de Oude Vest ontstond in 1611 met de stadsuitbreiding naar het noorden. Na sloop van de veertiende-eeuwse stadsmuur rond Maredorp werd de afgegraven vestwal als bouwgrond uitgegeven in de vorm van smalle, ondiepe percelen. De nieuwbouw aan de Oude Vest 215 en 217 verving rond 1910 twee panden ten oosten van de Klimmende Leeuwsteeg, wat de breedte van de gevel verklaart. Hierbij werd de diepte aangehouden van de omringende grachtenpanden. Beschrijving Het bouwdeel aan de grachtzijde bestaat uit drie bouwlagen onder een plat dak. Op de begane grond herbergen de twee bredere middentraveeën links de in 1932 naar achter geplaatste vierdubbele deuren die toegang geven tot de bedrijfsruimte. In de portiek die zo ontstond is in 1949 een tegeltableau aangebracht ter ere van het veertigjarig jubileum van de brandstoffenhandel van Ouwerkerk. Rechts van de portiek is in 1932 de huidige etalage ontstaan waarachter een kantoortje is gelegen. Aan 4
weerszijden van portiek en etalage bevinden zich in de twee smallere zijtraveeën de toegangen tot de twee bovenwoningen die oorspronkelijke gespiegeld waren. De rechtervoordeur heeft de oorspronkelijke vorm, de linker is vernieuwd. De vierdubbele toegangsdeuren tot de bedrijfsruimte zijn niet meer de oorspronkelijke. De bakstenen gevel aan de grachtzijde heeft zowel een horizontale als verticale geleding. De gekleurde banden en segmentbogen, de zware natuurstenen lateien boven de vensters, het fries en de kroonlijst op klossen geven een horizontale nadruk. De zich verjongende lisenen vormen een verticaal accent. In de zijtraveeën worden deze lisenen boven de daklijst beëindigd met natuurstenen ornamenten waartussen een balustrade is geplaatst. De rechterwoning [nummer 215a] kon niet worden bezocht, vermoedelijk is van het interieur niets oorspronkelijks bewaard gebleven, zowel wat structuur als onderdelen betreft. Uitzondering hierop vormt het glas-inlood van de bovenlichten, dat boven alle vier vensters en de twee balkondeuren van de eerste verdieping voorkomt. In het interieur van de linker woning [nummer 217] is op de eerste verdieping slechts de muur tussen voor- en achterkamer bewaard gebleven, op de tweede verdieping is de indeling oorspronkelijk. Er zijn nauwelijks gave interieuronderdelen in deze linker woning, behalve een deur naar de voorkamer op de tweede verdieping en een traphek op de eerste verdieping. Waardering Stedenbouwkundige waarde De Oude Vest is gelegen binnen het beschermd stadsgezicht. De bebouwing die aan de zuidzijde van de oude vestgracht vanaf 1611 ontstond vond plaats op smalle en ondiepe percelen. In het huidige straatbeeld en op de stadsplattegrond zijn deze twee kenmerken nog duidelijk terug te vinden. Dit geldt ook voor de nieuwbouw die rond 1910 aan de Oude Vest 215 en 217 ontstond. Hoewel het een dubbel perceel betreft, wordt door de sterke verticale geleding de gevel visueel tot smallere onderdelen teruggebracht. Op de plattegrond is te zien dat de achtergevel van de bovenwoningen aansluit op die van de omringende bebouwing. Architectuurhistorische waarde De waardering is gebaseerd op de gevel van het bouwblok aan de grachtzijde en niet op het interieur ervan of de eenlaagse bedrijfsruimte aan de achterzijde. Van het interieur is weinig tot niets overgeleverd. Meer specifiek gaat het bij de waardering om de geslaagde wijze waarop de gevel ingepast is in de gevelwand en minder om de sobere en zorgvuldige neorenaissance architectuur van rond 1900. Het bouwblok wijkt af van de lagere, omringende bebouwing vanwege de breedte en hoogte. Door de geleding van de gevel valt dit afwijkende volume niet op. Het past goed in de bestaande gevelwand die gekenmerkt wordt door smallere percelen en een afwisseling in geveltypes en hoogteverschillen. Uitgezonderd de vervangen toegangsdeuren tot de bedrijfsruimte en de linker voordeur van de woning is de voorgevel gaaf. Het object is typologisch van belang omdat het een goed voorbeeld is van een combinatie van bedrijfsruimte met woningen uit het begin van de twintigste eeuw. 5
Cultuurhistorische waarde In leiden bestaat in de binnenstad een handvol kleinschalige bedrijfsgebouwen uit het eerste kwart van de twintigste eeuw, met een combinatie van bedrijfsruimte op de begane grond en daarboven woningen. Oude Vest 215 en 217 is een voorbeeld van dergelijk kleinschalig industrieel erfgoed. De cultuurhistorische waarde komt enerzijds voort uit deze kleinschaligheid. De omvang is bijzonder omdat rond 1900 juist sprake was van schaalvergroting binnen de Leidse industrie, die met name aan de randen van de stad plaatshad. Daarnaast is de koppeling met de Oude Vest van belang. Vanouds vormde dit een belangrijk doorgaande waterverbinding binnen de stad. Een gemakkelijke aan- en afvoer van goederen was vanuit het pand gegarandeerd door de nabijheid van dit vaarwater. Reden waarom brandstoffenhandelaar Ouwerkerk hier vanaf 1917 meer dan een halve eeuw gevestigd was. Aan de functie van waterverbinding ten behoeve van het goederenvervoer kwam begin jaren zeventig een einde met de vervanging van de oude Pauwbrug door een lage, vaste verkeersbrug. N.B. In rood zijn twee correcties aangebracht! 6
5 Advies Conclusies Op basis van het stratigrafisch onderzoek en de bouwtekeningen van de voorgevel met de situatie van voor en na de verbouwing van 1932 kunnen voor Oude Vest 215 drie verschillende kleurbeelden worden gereconstrueerd. Bij de eerste en oudste fase was er voor wat betreft de bovengevel sprake van okergeel kozijnhout (LKP 4) met een lichtere groene kleur voor het raamhout (LKP 47). Van de beide voordeuren was het stijk- en regelwerk in rood uitgevoerd, waarbij de panelen dezelfde okergele kleur als het kozijnhout hadden. De tweede fase ontstond bij de verbouwing in 1932. Hierbij ontstond een vrij somber beeld met zowel op het kozijn- als het raamhout een donkergroene kleur (LKP 46). Bij de pui van het kantoor kreeg het kozijnhout wel een donkergroene kleur (LKP 46), terwijl het raamhout daar juist een lichte tint kreeg (LKP 2). De laatste fase is die welke als laatste afwerking thans aanwezig is. Kleuradvies Teruggrijpen op de situatie kort na 1932 betekent dat kozijnen en raamhout op de verdiepingen in een donkere groene kleur moeten worden geschilderd. Daarmee ontstaat het wat sombere beeld dat op het tegeltableau zichtbaar is. Voorgesteld wordt bij de bovengevel en de beide voordeuren het kleurbeeld van 1910 te herstellen en de pui naar de situatie van 1932. Deze reconstructie mag historisch gezien niet helemaal correct zijn, maar doet wel recht aan de bouwgeschiedenis van het pand. Kozijnen voordeuren en bovengevel Raamhout van de bovengevel Kozijnhout van de kantoorpui Regelwerk en dorpels voordeuren Panelen voordeuren Raamwerk van de toegangsdeuren van de bedrijfsruimte, deuren en raamhout van de pui Balkons en puibalk IJzerwerk balkons LKP 4 Okergeel midden LKP 47 Spaansgroen LKP 2 Roomsteen NCS S 1580 Y90R LKP 4 Okergeel midden LKP 46 Papengroen LKP 12 Bentheim LKP 46 Papengroen 7
Afb. 1a-b. De bestaande toestand van de voorgevel in 1932 (boven) en de nieuwe toestand (onder). Bouwtekening van de Leidse architect J. Stigter [Erfgoed Leiden en Omstreken, Bouwdossier Oude Vest 215] 8
Afb. 2. Het tegeltableau in de doorgang naar de garage en opslagplaats geplaatst ter gelegenheid van het veertigjarig bestaan van de kolenhandel 9
Afb. 1. De voorgevel van Groenesteeg Afb. 2. De voordeur met de flankerende vensters met T- ramen Afb. 3. De zijgevel aan de zijde van de Uiterstegracht Afb. 3. Tekening van de voorgevel met aanduiding van de plaatsen waar stratigrafisch onderzoek is gedaan (tekening architectenbureau Wim Hofman, Leiden) 10
Afb. 4. Detail van een van de kozijnen met achtereenvolgens de lichte zandsteenkleur, het donkergroen en de laatste laag in gebroken wit Afb. 5. Het kozijn van de linker balkondeur geeft hetzelfde beeld Afb. 6. Ook de laagopbouw op het kozijn van de rechter balkondeur heeft een opbouw in drie lagen 11
Afb. 7. Het kleurpalet op de linker kozijnstijl van de garagedeuren. Alle deklagen zijn in groen. De grijze en de witte kleuren zijn grondlagen. De bruine laag is het ijzer van de stijl Afb. 8. Beeld van de opbouw van het pakket op de deuren. Ook hier uitsluitend groene deklagen en grijze en witte grondlagen Afb. 9. Een van de gecementeerde balkons met een afwerking in een lichte zandsteenkleur 12
Afb. 10. De rode kleur op de linker stijl van de voordeur Afb. 11. Dezelfde kleur op de geprofileerde lijst boven de onderpanelen Afb. 12. De kleur komt het best overeen met NCS S 1580 Y90R 13
Aantekeningen 14