Praktisch programma voor sociaal-emotionele ontwikkeling

Goed gedaan I N F OR UR E CH M I E BR O AT Praktisch programma voor sociaal-emotionele ontwikkeling

Voorwoord Rekening houden met anderen, weten hoe het hoort, samen spelen en samen problemen oplossen: als leerkracht spreekt u de kinderen er dagelijks op aan, terwijl hiervoor geen duidelijk omschreven leerlijnen bestaan, zoals bij rekenen en taal. Goed gedaan! brengt structuur aan in de sociaal-emotionele ontwikkeling van de kinderen in uw groep, zonder dat dit botst met de regels en protocollen zoals die op uw school al gelden. Met Goed gedaan! kunt u direct aan de slag. Het is helder en praktisch geschreven vanuit het gezichtspunt van de leerkracht. De lessen zijn makkelijk te geven en kosten u weinig voorbereidingstijd. Voor de kinderen zijn er aansprekende en motiverende activiteiten. De nadruk daarbij ligt op ervaren en doen. Sociaal-emotionele competenties leer je immers niet uit een boekje. Met Goed gedaan! geeft u op een positieve en concrete manier aandacht aan de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen, hetgeen bijdraagt aan een prettig schoolklimaat en de kinderen een goede basis meegeeft voor later. In deze informatiebrochure leest u meer over Goed gedaan! Namens de auteurs en de projectgroep van Malmberg, Wendy Woelders Uitgever Goed gedaan! 3

Uitgangspunten Concreet Goed gedaan! vertaalt ingewikkelde sociaal-emotionele inzichten en vaardigheden in concrete stapjes die voor de kinderen en de leerkracht toegankelijk en herkenbaar zijn. Preventief Goed gedaan! leert kinderen respectvol om te gaan met zichzelf en met anderen. Makkelijk en motiverend Goed gedaan! omvat eenvoudige lesbeschrijvingen en leuke, afwisselende activiteiten waarvoor slechts een korte voorbereidingstijd nodig is. Didactiek Voldoet aan de kerndoelen Goed gedaan! houdt rekening met de wereld waarin de kinderen vandaag de dag opgroeien. Dit is een wereld vol prikkels die onder andere door de media erg groot en verwarrend kan zijn. Goed gedaan! combineert theorieën en trainingen uit de hulpverlening met gezond verstand en praktische tips. De ingewikkelde sociaal-emotionele inzichten en vaardigheden zijn vertaald in concrete termen en stapjes. Het programma helpt u de sociaal-emotionele ontwikkeling van kinderen positief te stimuleren. Het geeft de kinderen duidelijke uitleg, praktische oefening en positieve bekrachtiging. Ze leren hoe ze respectvol om kunnen gaan met zichzelf en met anderen en worden geholpen zichzelf te begrijpen en te sturen. Goed gedaan! biedt u de mogelijkheid de ontwikkeling per kind te volgen en individuele aandachtspunten tijdig te signaleren. U krijgt handvatten om adequaat in te spelen op individuele aandachtspunten en zorgleerlingen extra te ondersteunen. 4

Organisatie Goed gedaan! bestaat uit zestien lessen per jaargroep. In elke les staat een nieuw onderwerp centraal. Goed gedaan! kiest voor een doelbewuste volgorde in de lessen door het jaar heen, maar kan ook flexibel worden ingezet. Een les duurt één uur, heeft dezelfde opbouw met vaste onderdelen die desgewenst te verspreiden zijn over verschillende momenten. De onderdelen: een kort verhaal als inleiding duidelijk omschreven, direct uit te voeren gevarieerde activiteiten leuke en nuttige werkbladen mogelijkheden tot herhaling en doorwerking van het geleerde op school en thuis Voor het volgen en ondersteunen van de individuele leerling zijn er: observatielijsten tips voor de aanpak van individuele aandachtspunten Goed gedaan! is goed in te zetten in combinatiegroepen. U geeft bijvoorbeeld bij combinatiegroep 3/4 het ene schooljaar de lessen van groep 3 en het volgende schooljaar de lessen van groep 4. 5

Inhoud Onderwerpen De onderwerpen zijn in groep 1 t/m 8 hetzelfde. De hele school kan dus tegelijkertijd aandacht besteden aan hetzelfde onderwerp. Per groep worden er uiteraard andere nuances gelegd binnen het onderwerp en ze worden in de loop van de jaren steeds verder uitgediept. Les 1 Wennen Les 9 Allemaal anders Les 2 Samen één groep Les 10 Wat denk ik? Les 3 Grapje, plagen, pesten Les 11 Kiezen Les 4 Opkomen voor jezelf Les 12 Jezelf de baas Les 5 Blij met jezelf Les 13 Eerlijk waar? Les 6 Samen spelen en werken Les 14 Vrienden Les 7 Druk, druk, druk Les 15 Ken jezelf Les 8 Wat voel ik? Les 16 Wensen en dromen Sociaal-emotionele competenties Goed gedaan! werkt aan twaalf sociaal-emotionele competenties die zijn opgedeeld in concrete inzichten en vaardigheden. In elke les wordt duidelijk aangegeven aan welke inzichten en vaardigheden wordt gewerkt. IK zelfkennis relativeren zelfvertrouwen zelfbeheersing bewust keuzes maken WIJ omgaan met verschillen rekening houden met anderen weerbaarheid samen spelen en werken samen op internet JIJ verplaatsen in anderen ZIJ omgaan met media-informatie Werken met Goed gedaan! Op de volgende pagina s ziet u hoe u met Goed gedaan! aan de slag kunt. Elke les bestaat uit de volgende onderdelen: Kort verhaal als inleiding Heldere lesomschrijving en praktische activiteiten Leuke werkbladen Zo-doen-we-dat-kaart Samen met ouders: ouderbrief Observatie Individuele aanpak 6

Kort verhaal als inleiding Elke les wordt ingeleid met een kort verhaal. Het verhaal is afgestemd op de belevingswereld en het niveau van de groep. Les 7 Druk, druk, druk Klik, klik, klik Arthur zit achter de computer en zoekt naar de website van Nieuwe Sterren. Toen Annabel en Klaudia muziek gingen maken als Annadia, riep Arthur meteen dat hij hun manager wel zou zijn. Managers zijn vaak rijk. Maar alleen als de artiesten waar ze voor werken succes hebben. Arthur wil graag veel geld verdienen. Daarom moet hij een manier verzinnen om Annadia snel beroemd te maken. Arthur zucht. Hoe kan hij ervoor zorgen dat iedereen zijn zus en haar vriendinnetje leert kennen? En dat ze willen betalen om naar hun muziek te luisteren? Arthur bekijkt de site van Nieuwe Sterren. Tja. Dat ziet er allemaal wel leuk uit. Maar niet echt iets om snel rijk van te worden. Arthur klikt een link aan. En nog een link. En nog een. Kijk! Nu begint het interessant te worden! Steeds verder klikkend komt Arthur op sites van mooie zangeressen die zeer bloot op prachtige foto s staan. Hij komt ook bij echt heftige bands, met plaatjes van doodskoppen en slangen. En bij rappers die zo te zien genoeg geld verdienen om grote auto s en gouden kettingen te kopen. Als Annabel en Klaudia beroemd willen worden met Annadia, en dat is wel de bedoeling want Arthur wil later ook zo n auto, dan zullen ze het ook zo aan moeten pakken! Ik heb een idee, zegt Arthur als Annabel en Klaudia even later de huiskamer binnenlopen. We gaan foto s maken bij de auto van oom Ben. Dan doen jullie heel strakke truitjes aan. En ik vraag aan Wesley of we zijn slang mogen lenen. Wie durft die slang te zoenen? Hij is niet giftig, hoor! Echt niet! zegt Annabel. Bekijk het! zegt Klaudia. Zoen die slang zelf maar! Arthur hoort de meisjes niet eens. Hij klikt alweer door naar sites met clips die hem op nog meer heftige ideeën brengen. Kijk, zoiets kan natuurlijk ook, zegt Arthur. Dan Annabel loopt naar de computer en zet hem met één klik uit. Gek! roept Arthur geschokt uit. Wat doe je nu? Dat is hartstikke slecht voor de computer! Annabel knikt. Jawel, zegt ze. Maar ik was bang dat jij door zou draaien. Omdat het me niet lukte om jou stop te zetten, heb ik de computer maar uitgezet. Het is erger als jouw hersenen vastlopen dan wanneer de computer vastloopt! Wij zijn gewoon twee meisjes die op de basisschool zitten en het leuk vinden om samen muziek te maken. Meer niet! zegt Klaudia. Je moet leren jezelf en de computer op tijd stop te zetten, Arthur! Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Groep 7 Handleiding Les 7 Druk, druk, druk 25 7

Heldere lesomschrijving en praktische activiteiten Bij elke les staat duidelijk aangegeven: aan welke inzichten en vaardigheden wordt gewerkt; uit welke onderdelen de les bestaat; welke materialen nodig zijn. De kinderen gaan vervolgens aan de slag met praktische en leuke, direct uit te voeren activiteiten. inzichten en vaardigheden lesonderdelen materialen Zelfvertrouwen Haalbare doelen stellen Trots zijn op jezelf Samen spelen en werken Omgaan met winst en verlies Introductie Trotsbloem Armpje drukken Knap als het lukt Afsluiting Werkblad 1 en 2 Zo-doen-we-datkaart les 5 Ouderbrief les 5 Gezelschapsspelletjes Papier Schoenendoos Zelfvertrouwen is een onmisbare basis voor welbevinden en groei. Van groot belang voor zelfvertrouwen is het kennen van je eigen sterke kanten, die de moeite waard vinden en trots zijn op verdere vorderingen. Daarbij zijn realistische verwachtingen van je eigen prestaties noodzakelijk. In deze les werken de kinderen daarom aan de volgende inzichten en vaardigheden: Zelfvertrouwen Trots zijn op jezelf Tevreden zijn over eigen prestaties Haalbare doelen stellen De lat niet te laag of te hoog leggen voor jezelf Samen spelen en werken Omgaan met winst en verlies Weten wat je het beste kunt doen als je verliest ( jammer zeggen/de tegenstander feliciteren) Weten dat verliezen pech en jammer is, maar dat niet tegen je verlies kunnen flauw is Weten dat winnen fijn is, maar dat daarover opscheppen niet sportief is Introductie Lees het verhaal Sportief! op de vorige bladzijde voor. Trotsbloem Deel werkblad 1 uit en laat de kinderen de trotsbloem uitknippen. Ze kleuren de bloem mooi in en in het midden van de bloem schrijven ze hun naam. Het is de bedoeling dat er dingen op de bloem worden geschreven waar een kind trots op kan zijn. Geef vooraf voorbeelden van diverse sterke kanten die een kind kan hebben (goed kunnen delen, een geheim kunnen bewaren, goed kunnen rekenen, heel vrolijk zijn, sportief zijn, mooi kunnen tekenen, veel van dieren weten, goed tegen je verlies kunnen, eerlijk zijn, anderen aan het lachen kunnen maken, aardig zijn voor anderen). Laat de kinderen ook zelf meedenken. Ze schrijven vervolgens één sterke kant van zichzelf op. Zodra de kinderen hiermee klaar zijn laat u de bloemen doorgeven aan een ander kind. Die schrijft op zijn beurt iets op waar het kind waar de bloem van is, trots op zou kunnen zijn. De bloemen worden steeds doorgegeven, zodat ongeveer zes andere kinderen iets op de bloem hebben geschreven. Tot slot komt de bloem weer bij zijn eigenaar en kan het kind lezen wat de anderen over hem hebben opgeschreven. Het wordt een heel positieve bloem waar het kind 18 Goed gedaan! Groep 5 Handleiding Les 5 Blij met jezelf Malmberg s-hertogenbosch 8

Leuke werkbladen Bij veel van de activiteiten kunt u gebruikmaken van leuke werkbladen. Werkblad 1: Trotsbloem naam Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Groep 5 Werkblad Les 5 Blij met jezelf 10 9

Zo-doen-we-dat-kaart Op de zo-doen-we-dat-kaart staan de behandelde vaardigheden op het niveau van de kinderen weergegeven (voor groep 1 t/m 4 met illustraties). Als herinnering aan de les hangt u de kaart in de klas op. Les 3 Grapje, plagen, pesten plagen is leuk als je op tijd stoppen kan! zo doen we dat doet hak ook leuk plagen doet hak ook, doet hak ook hou op! vervelend plagen stop! pesten pesten is gemeen! zeg daar altijd iets van! Goed gedaan 10

Samen met ouders Goed gedaan! slaat een brug naar de thuissituatie. Bij elke les is een brief beschikbaar met informatie en praktische tips voor de ouders. zo doen we dat Beste ouder(s)/verzorger(s), Televisie, games en internet maken de wereld van kinderen interessant maar ook erg groot en spannend. Kinderen moeten leren omgaan met al die informatie en indrukken. In de klas komt aan de orde: Internet en het nieuws kunnen je ongerust maken. Van spannende films en games kun je onrustig worden. Als je onrustig of ongerust wordt, moet je stoppen met spelen of kijken. Besproken wordt hoe je weer rustig kunt worden. Tips voor thuis Weet waar uw kind naar kijkt op televisie en kijk af en toe mee. Op die manier kunt u er samen over praten. Speel de favoriete games van uw kind ook eens. Dan ervaart u hoeveel (spier)spanning dat geeft. Neem regelmatig een kijkje als uw kind op internet surft. Zet de computer in een gemeenschappelijke ruimte. Leer uw kind bewust te kiezen uit al die games, sites en programma's. Praat daarover en stel duidelijke grenzen. Les 7 Druk, druk, druk heftig spannende programma s, heftige films supersnelle games, ontelbare sites nieuws en rampen uit de hele wereld té heftig té veel, té snel, té spannend, té eng, té akelig stop! Stop met kijken/spelen als je onrustig of ongerust wordt. weer rustig worden rustig ademen, spieren los praten, aan iets fijns denken, iets rustigs doen ken jezelf Ik A B ben verslaafd aan computerspelletjes. Al sta ik stijf van de speelstress en gaat mijn hart onrustig tekeer, ik speel verder! ga vaak weg als mijn moeder naar het journaal kijkt. Er gebeuren zoveel akelige dingen, daar word ik ongerust van. Goed gedaan Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Groep 7 Ouderbrief Les 7 Druk, druk, druk 7 11

Observatie Voor elke groep is er een observatielijst waarop u voor elk kind aandachtspunten in de sociaal-emotionele ontwikkeling kunt vastleggen. Observatielijst groep 1 en 2 naam: geboortedatum: groep: datum datum les IK zelfkennis benoemt de eigen basisemoties 8 + 15 begrijpt de begrippen wennen en druk zijn 1 + 7 zelfvertrouwen vraagt hulp/steun 15 (gr 1) probeert oplossingen te verzinnen 16 geniet van eigen prestaties 5 zelfbeheersing kan op zijn/haar beurt wachten 7 + 12 kan tot rust komen/ontspannen bezig zijn 7 + 16 kan zichzelf vermannen bij tegenslag 7 + 12 kan zijn/haar fantasie leuk gebruiken 10 + 12 bewust keuzes maken kan zélf kiezen voor een werkje of speelkameraadje 11 JIJ verplaatsen in anderen kijkt anderen aan als hij/zij met hen praat 2 + 9 luistert en laat anderen uitspreken 2 + 9 stelt vragen als een ander iets vertelt 2 + 9 WIJ omgaan met verschillen vraagt aan anderen wat zij willen/vinden 2 + 9 rekening houden met anderen begroet anderen 1 stopt met grapjes als de ander hou op! zegt 3 accepteert een nee! van andere kinderen 4 zegt sorry 3 probeert anderen te troosten of te helpen 14 weet dat eerlijk zijn de norm is 13 weerbaarheid zegt duidelijk hou op! als iemand vervelend plaagt 3 kan duidelijk nee! zeggen tegen een ander kind 4 samen spelen en werken vraagt zelf vriendelijk om mee te mogen doen 4 vraagt op een prettige manier om aandacht 4 kan onderhandelen bij samenspelen 6 zegt duidelijk wat hij/zij zelf graag wil 2 zegt aardige dingen tegen anderen 5 luistert naar advies 5 kan jammer zeggen bij verlies 5 (gr 2)/14 (gr 1) gaat iets anders doen als hij/zij niet mee kan spelen 14 (gr 2) kan na een ruzie weer vriendjes zijn 13 ZIJ omgaan met media-informatie kan vertellen waar hij/zij naar kijkt op tv en hoe 15 (gr 2) hij/zij dat vindt begrijpt dat niet alles op tv echt is 15 (gr 2) De lesverwijzingen gelden voor groep 1 en 2. Als het alleen óf groep 1 óf groep 2 betreft, staat dit tussen haakjes vermeld: (gr 1) of (gr 2). Uitleg score: Sterke kant van het kind Duidelijk aandachtspunt Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Groep 1 Observatielijst 1 12

Individuele aanpak Goed gedaan! biedt u praktische handvatten om adequaat in te spelen op de individuele aandachtspunten van een kind. De kinderen kunnen aan hun eigen aandachtspunten werken door middel van de zo-doe-ik-dat-kaarten. Voor de zorgleerlingen geeft Goed gedaan! duidelijke adviezen waar u tijdens de lessen extra op moet letten en welke individuele tips u kunt gebruiken (of juist niet!) als u een kind in de klas heeft met bijvoorbeeld ADHD of PDD-NOS. Ik Zelfbeheersing Individuele aanpak Wat helpt een kind bij het zelf in de hand leren houden van emoties, spanningen en impulsen? Zich veilig voelen/zich ontspannen Toon begrip. Blijf zelf rustig. Spreek een vaste plek af (uw schoot/de leeshoek/de bouwhoek) waar het kind even tot rust kan komen wanneer het erg gespannen of druk is. De afspraken kennen Leg uit wat het kind nog moet leren en spreek af hoe u hem/haar daarbij helpt. We praten om de beurt. Als jij dat vergeet, kijk ik je aan en hou ik mijn vinger voor mijn mond. Uitleg en aanmoediging krijgen in lastige situaties Benoem het gevoel van het kind. Zeg wat hij nu het beste kan doen. Geef hem zelfvertrouwen. Boos zijn mag, slaan niet! Zég dat je boos bent. Dat kun jij al wel! Jammer dat je nu niet mee kunt doen. Bedenk maar een ander leuk spel. Dat lukt jou wel! Succeservaringen opdoen Geef het kind de ik-kan-al-op-mijn-beurt-wachten-kaart. Elke keer dat het lukt om op zijn beurt te wachten, verdient het kind een sticker. U kunt het doel ook veranderen in vertellen dat je boos of verdrietig bent, iets leuks verzinnen waar je weer blij van wordt of even rustig worden als je druk bent. Zo-doe-ik-dat-kaart Plak een sticker elke keer dat het lukt. Ik-kan-al-op-mijn-beurt-wachten-kaart naam: Malmberg s-hertogenbosch Goed gedaan! Groep 1-2 Elk kind apart 2 13

Overzicht van het materiaal Goed gedaan! bestaat per jaargroep uit: Leerkrachtenmap - algemene informatie - lesbeschrijvingen en lessen - werkbladen - ouderbrieven - observatielijsten - tips voor individuele aanpak - zo-doe-ik-dat-kaarten - tips voor extra zorg Zo-doen-we-dat-ophangkaarten Goed gedaan sociaal-emotionele ontwikkeling zo doen we dat G R O E P4 Malmberg Voor groep 1 en groep 2 een prentenboek De knuffels van Jonas Carla van Kollenburg en Christa Moesker Waar is mijn worteltje? Carla van Kollenburg en Jung-Hee Spetter Malmberg Malmberg 14

Meer informatie Wij hopen dat u een goed beeld hebt gekregen van Goed gedaan! Voor meer informatie over prijzen en bestellingen kunt u contact opnemen met de afdeling Klantenservice van Malmberg: telefoon: (073) 628 87 22, kies 2 e-mail: klantenservice.bao@malmberg.nl. Voor inhoudelijke informatie kunt u contact opnemen met de afdeling Voorlichting van Malmberg: telefoon: (073) 628 87 22, kies 3 e-mail: voorlichting.bao@malmberg.nl. Kijkt u ook eens op: www.goedgedaan-malmberg.nl. 15

506079