Bdat vr ht dwlad va dit artil. D artil uit d (li)tijdschrift va Uitgvrij Bm zij autursrchtlij schrmd. U ut r atuurlij uit citr (vrzi va rvrmldig) maar vr rprducti i wl vrm da mt tstmmig aa d uitgvr wrd gvraagd. Bhuds d i f rachts d Auturswt va 1912 gstld uitzdrig mag its uit dz uitgav wrd vrvlvudigd, pgslag i gautmatisrd ggvsstad, f paar gmaat, i ig vrm f p ig wijz, htzij ltrisch, mchaisch dr ftpië, pam f ig adr mair, zdr vrafgaad schriftlij tstmmig va d uitgvr. Vr zvr ht ma va pië uit dz uitgav is tgstaa p grd va artil 16h t/m 16m Auturswt 1912 j. Bsluit va 27 vmr 2002, St 575, dit m d daarvr wttlij vrschuldigd vrgdig t vld aa d Stichtig Rprrcht t Hfddrp (pstus 3060, 2130 KB, www.rprrcht.l) f ctact p t m mt d uitgvr vr ht trff va rchtstrs rglig i d zi va art. 16l, vijfd lid, Auturswt 1912. Vr ht vrm va gdlt() uit dz uitgav i lmlzig, radrs adr cmpilatiwr (artil 16, Auturswt 1912) a m zich wd tt d Stichtig PRO (Stichtig Pulicati- Rprductircht, pstus 3060, 2130 KB Hfddrp, www.cdar.l/pr). N part f this may rprducd i ay way whatsvr withut th writt prmissi f th pulishr. if@mamstrdam.l www.muitgvrsamstrdam.l
192 Erst Kssma D Lag Lad 1780-1980 (dl i & ii) Uitgvrij Olympus 2006/2007 27,50 ISBN 9046700720 Kssmas ij p Ndrlads-Blgisch trig is g stds vrhldrd dr Els Witt Hglraar Vrij Uivrsitit Brussl autur va Pliti Gschidis va Blgië va 1830 tt hd. Ht is zdr mr uicum dat Ndrlads histricus gschidis va Blgië schrijft. Er zij atuurlij mr Blgisch-Ndrlads drmig waari d gschidis va id lad sam wrdt schrv. Al i Rmis Lag Lad aa d z was dat ht gval, i d ud d iuw Algm Gschidis dr Ndrlad wrdt d frmul systmatisch vrtgzt z is aratristi vr sythss, zals d Gschidis va d Ndrlad, dr rdacti va J. Blm E. Lamrts. I al dz wr wrdt r chtr it vl vrgl. D Ndrlads histricus schrijft vr Ndrlad d Blgisch vr Blgië. Erst Kssma pat ht hl adrs aa. Hij wild vrglijd gschidis schrijv va dz tw (lir) stat, di wliswaar vrschilld zij maar tch uitstd vrglijaar. I 1976 vrsch ij Elsvir zij Lag Lad, di d prid 1780-1940 hadld gasrd was p litratuur di tt mstrs 1972 was gpulicrd. D autur vuld ht vrvlgs aa mt d gschidis va d prid 1940-1980, waardr ht wr i 1986 d titl Tw uw Ndrlad Blgië mrijg. Ht tra d uitgav gszis aa succs, ch i Ndrlad, ch i Blgië. I 2006-2007 vrsch da ij uitgvrij Ctact-Olympus iuw uitgav, mt aagpast ilidig, di Kssma rt vr zij dd i 2003 hft vltid. Maar als w vrglij mt d uitgav di i 1986 vrsch, da is r vr ht vrig its vradrd. 1 Dit rgt s mt ij l zwar put va dz rct uitgav. Op paar wr mt trig tt d jar 1960 a, stpt d litratuur di d autur gruit, g stds i ht gi va d jar zvtig. Sidsdi hft d ctmprai gschidis i Blgië grt sprg vrwaarts gmaat. Op d mst trri wrd lagrij hiat pgvuld r vrsch mr asiswr. I Christ Dmcratisch Vrig Lt 2008
Els Witt sprt D Lag Lad 1780-1980 (dl i & ii) 193 rct histrigrafisch vrzicht wrdt dat g vrtuigd aagtd 2. Ht ligt dus vr d had dat Kssmas wr lacus vrtt. Ht is zr it d dlig m dz lmt hir xtra i d vrf t ztt, maar tch will w paar trffd vrld gv. Z is ht ld dat vr d id pstrvlutiair jar 1831-1845 wrdt gschtst, str vrudrd. Ovlldig zij d stu vr d rgaisatis di liralism, ratialism, athlicism scialism i d gtid uw tt tstaa twilig racht. D prids rd d uwwisslig tuss id wrldrlg m i d histrigrafi pas vaaf d jar tachtig gd aa d. Mt trig tt di prids zij d hiat i D Lag Lad da ht talrijst. Maar ht strdst zij tch d lmt i d stu di p d jar zstig zvtig va d vrig uw trig h. D scial d cmisch twilig m daar maar spaarzaam aa d. I zij ilidig uit 2001 gft Kssma dzlfd vratwrdig als i 1986. Omdat d vluti g g idput t, d autur d gurtiss zlf mmaat dus vldd afstad a war, d ifrmati t vrsprid t htrg is, a d histricus l maar chriquur zij slchts psmmig va fitlijhd gv waarva m ht lag vrlpig g it a ischatt. E stadput waarij mig histricus va d igtijds prid zich it zal aasluit. Op asis va d litratuur uit d cmisch wtschap, d scilgi d plitlgi, a hij immrs vl mr d da icidt rgistrr i chrlgisch vrslag. Jammr dat Kssma ht zlf it hft gprrd. Dz l ritisch dig t chtr gszis dat Kssmas zu zij vrijgstrfd vr d lzr di d Blgisch gschidis wil lr. Ht tgdl is waar. Om dat aa t t h i mists vijf gd argumt. Kssmas aalyss mg da stu p midr rct wr, z lijv tch allmaal ijzdr waardvl. Ovr Kssmas rputati als histricus hf i ht hir it t h. W wt dat hij éé va d schrpziigst histrici va d Lag Lad is gwst, di d r aa zr rprstativ slctis drwirp, ht matriaal z rdd itrprtrd dat r hgst grijplij, guacrd vral samhagd rigil vrhaal uit tstd, mt vl grip vr d trlijhd i d vluti vvl mpathi vr d actr va ht vrhaal. Hij was mstr i d syths slaagd r l r piuw i d ssti aa t gv. E dat alls i rustig, hrst, uchtr, zalij stijl di it mralisrd is. Wlu, l drdl va d Blgisch gschidis dat hij pstld, vrtt al dz hgwaardig mr. Kssma was it d histricus di aa d cmisch scial twilig f aa d gschidis va d cllctivitit vrrag vrld. Hij drschatt hu lag it, maar ij d rdig di d samlvig drvrt d ppsiti daartg, gaat zij aadacht tch ij vrur uit aar d rl va d scial itllctul lit. Idlgisch wgig aalysrt hij da graag vrtrfflij aa d had va d hadl va rprstativ figur. O zij Blgisch gschidis zit rdvl ritisch guacrd aalyss va dz hfdactr, mstal zij z gasrd p d lctuur va hu gschrift. Z rijg w izicht i ht gtid-uws csrvativ liralism via d rgrigslidr Frèr-Ora. Da zij d Lavly, Glt d Alvilla Laurt lr w d vrschilld aspct Christ Dmcratisch Vrig Lt 2008
194 Els Witt sprt D Lag Lad 1780-1980 (dl i & ii) va ht prgrssiv atilrial liralism uit d lat gtid uw. D prtrtt va Picard Jas di da wr m ht radical liralism aa d vravd va d Erst Wrldrlg t aalysr. Baig, Lamrmt Staly lgg gd d turag va Lpld II lt. Ht athli ultramtaism, mt zij ruistcht tg ht liralism, maar mt zij scial aspct, vrschijt hldr uit d titis vr Ch. Péri. D cultuurgschidis va ht fi d siècl is ijzdr idrigd hfdstu gwrd, wr mt app prtrttrig va dr mr d histricus Pir, d ustaar Va d Vld, d dichtr Vrhar, d thmist aartsisschp Mrcir d idustril-itllctul Slvay. D sciaaldmcrati wrdt via d partijlidrs Vadrvld D Ma d arlgs pragmaticus Va Acr rgzt. Al dz figur h atuurlij hu Ndrlads vi, mt wi z tls uitvrig wrd vrgl. Dit rgt s ij dé grt mrwaard va ht : ht cmparativ aspct. Kssma laat wl hl vrtuigd zi h rlvat di wrwijz is, h z dipr izicht vrschaft i d twilig, zr als m systmatisch aaztt gft m d glijiss vral d vrschill p itlligt wijz t duid t vrlar. Z mt aa Blgisch at d impact va ht vrg gtid-uws idustrialisrigsprcs vrtrfflij tt zij rcht, dat gldt vr d hftighid va d atilrial strijd, vr d ighid va d Frastalig xtrmrchts wgig va Dgrll i ht itrllum vr d slhid waarm Blgië zij sciaalcmisch vwicht a d Twd Wrldrlg trugvidt. Maar v pmrlij zij d parallll twilig: d massal drraa va d sciaaldmcrati di va d christdmcrati aa d vravd va d Erst Wrldrlg, d culturl strmig i dizlfd prid, d cmisch pliti waarm d rgrig d cmisch crisis va d jar drtig atwrdd, vral d rlgsprid 1940-1945. Bzttig, jdvrvlgig, cllarati vrzt lij hl mrwaardig glijiss t vrt. Va dat d vrglijig tuss id lad z ctraal stlt, mag m vrwacht dat d autur vl aadacht stdt aa d Blgisch-Ndrlads trig. Kssmas Lag Lad is da d ig syths di dz prlmati z uitvrig aalysrt. Dit gldt uitraard vr d prid 1815-1830, als d tw lad vrigd zij, maar d Blgisch tadrigspgig uit ht midd va d gtid uw rijg d dig aadacht, vals d mizam trig vr middllij a d Erst Wrldrlg, als r aa d Blgisch rchtrzijd axiistisch pla (dr mr mt trig tt Zuws-Vlaadr) pdui di d rlatis lag tijd vrzur. Tt i d Twd Wrldrlg d hrvrmigspla va Grt-Brittaië d Vrigd Stat Blgië Ndrlad tt cmisch samwrig p. Op di mair prr d tw lad i d drhadlig strr t staa. D Blux tstaat t gvlg va dz stratgi; Kssma licht dit uitvrig t. D Schld- d Rijprlmati lijv i al dz stu uitraard it spr. Kssmas is t sltt rg uttig vr wi zicht wil rijg p d Vlaams wsti. Als tg ht id va d gtid uw d Vlaams wgig t gvlg va d tam va ht cmisch gwicht va d rdlij havs é va ht dmcratisrigsprcs, mr armslag rijgt, da u w p d vt vlg h Christ Dmcratisch Vrig Lt 2008
Els Witt sprt D Lag Lad 1780-1980 (dl i & ii) 195 d flamigat pm vr d vrdrladsig va ht stuur, ht grcht, ht drwijs d Gts uivrsitit, h d radical dr h i ht dr d Duitsrs ztt lad aa ht frt grui ma va d rlgssituati m is vr mr Vlaams autmi af t dwig h di vrm va cllarati d ivld va d wgig a d Erst Wrldrlg afzwa. Dr d ivrig va ht algm lvudig mastmrcht (1919) u d mr vwicht rgd taalwtt chtr it lagr wrd afgwz. D stmm va d Vlaams mrdrhid wg i all vrizig vrtaa immrs vl mr dr. Hl guacrd schrijft Kssma vrvlgs h d Grt-Ndrlads wgig dr ivld va d Ndrlads histricus P. Gyl zich twilt h di ht samgaa mt Ndrlad gt, h d succss va ht Vlaams Natialistisch Vrd (VNV) va ht Vrd va Ditsch Natiaal Slidarist (Vrdias) d Vlaams wgig vr lagrij dl i xtrmrchts h duw, h d VNV-lidrs vrvlgs i ht ztt Blgië mt d azi s gaa samwr. I ht hfdstu vr d jar zstig lijft Kssma uitvrig stilstaa ij ht cmisch rvil va Vlaadr d daarij aasluitd drraa va d Vlaams scial pliti lit. D Luvs wsti (1966-68), waarij d Frastalig afdlig va d athli uivrsitit aar Waals- Nt 1 E.H.Kssma, D Lag Lad 1780-1980. Tw uw Ndrlad Blgië. Dl I: 1780-1914. Olympus, 2006,478 p.; E.H.Kssma, D Lag Lad 1780-1980. Tw uw Ndrlad Braat mt vrhuiz, rijgt trcht vl aadacht, wat z wrt duidlij als atalysatr. Va da af is d pliti wrld i Blgië vrdld wrdt d uitair staat mgvrmd tt fdral staat. Kssma waagt zich daarij aa vrspllig: d Blgisch staat zal p d duur uitvall. Tt p hd is di vrspllig it waarhid gwrd, al h d dri gwst (Vlaadr, Wallië Brussl) drtuss stds maar mr vgdhd grg. I zij tg m d vrschilld fas va ht lagzam mizam fdralisrigprcs chtr it aa d, wat di h vral a 1970 plaats. Kssma a dus vldd ischatt wl rmmd rl ht g stds cmisch zwa p d fdral staat stud Wallië splt ij ht i stad hud va ht fdral Blgië. O d uificrd ivld va Brussl a hij p di mair vldd ischatt. Nch Vlaadr, ch Wallië wil d ad mt ht Brussls Hfdstdlij Gwst immrs graag lslat. Daarvr splt dit gwst i ht itratialisrig- Eurpaisrigprcs drtuss t lagrij rl. Ja, i smmig radical Vlaams partij staat ht sparatism p d pliti agda, maar tt p hd staat slchts li midrhid va ht Vlaams lctraat achtr dz pliti stlligam. Of Kssma alsg glij zal rijg, zal d tmst uitwijz. Blgië. Dl ii: 1914-1980. Olympus, 2007,446 p. 2 G.Vathmsch, M. D Mtsar, J.-C. Burglma (ds.), D Tui va Hd. Drtig jaar wtschapplij drz vr d hddaags Blgisch samlvig. Brussl, VUBPrss, 2007,658 p. Christ Dmcratisch Vrig Lt 2008