2007 nr. 7 PlanAmsterdam Het Zeeburgereiland
Het Zeeburgereiland 1 Schakel tussen IJoevers en IJburg 2 De RI-O buurt 8 Openbare ruimte van de RI-O buurt 12 Summary 15
Impressie van de eerste woonbuurt op het Zeeburgereiland. Model of the first residential neighbourhood on the Zeeburger Island. Kitty van der Linden Het Zeeburgereiland Het Zeeburgereiland leek zich lange tijd te ontwikkelen tot ideale bedrijvenen industrielocatie. Inmiddels zijn de plannen veranderd. Rond 2020 zal het eiland 5500 woningen en tal van voorzieningen tellen. Deze nieuwe plannen heben te maken met de veranderende omgeving van het eiland. Het Oostelijk Havengebied heeft zich sinds de jaren 90 ontwikkeld tot een aantrekkelijk stedelijk woongebied. En inmiddels heeft IJburg al 7000 inwoners. Nu de rioolwaterzuiveringsinstallatie op het eiland is ontmanteld, is de weg vrijgekomen om de woningbouwplannen ten uitvoer te brengen. Hoe gaat de eerste woonbuurt op het eiland eruit zien? En in hoeverre gaat het Zeeburgereiland lijken op het omringende gebied?
Schakel tussen IJoevers en IJburg Stadsrandfuncties en infrastructuur Het Zeeburgereiland behoort tot de rafelranden van de stad. Rondom een groot braakliggend terrein bevinden zich typische stadsrandfuncties, zoals onder andere opslag van materialen, een betonfabriek cq. puinverwerkingsbedrijf, een volkstuinencomplex en hondenverenigingen. Verder hebben kunstenaars onderdak gevonden in woonwagens en oude loodsen. Het Zeeburgereiland ligt tussen het Oostelijk Havengebied, de Oranjesluizen en de Diemerzeedijk in en wordt aan de noordoostzijde begrensd door het Buiten-IJ. Het eiland, dat ongeveer 120 hectare groot is, wordt via bruggen en tunnels verbonden met andere delen van de stad. De Schellingwouderbrug en de Zeeburgertunnel verbinden het eiland met Amsterdam-Noord, de Amsterdamsebrug en de Piet Heintunnel met Zeeburg, de Zeeburgerbrug zorgt voor de verbinding met de Watergraafsmeer en tenslotte fungeert de Ennëus Heermabrug als belangrijke toegang tot IJburg. Verder doorsnijden drie grote doorgaande wegen het eiland: de Zuiderzeeweg, de IJburglaan en de A10. Deze wegen delen het eiland op in vijf deelgebieden. Ze zijn in de herontwikkelingsopgave als volgt genoemd: Het Zeeburgereiland ligt tussen het Oostelijk Havengebied en IJburg aan een afslag van de A10. Bron: RoVorm The Zeeburger Island is situated between the Eastern Harbour District and IJburg at one of the A10 ring road s junctions. 2 PlanAmsterdam
Sluisbuurt Het deelgebied in het noordwesten van het eiland ligt tegen de Oranjesluizen en de naastgelegen Prins Willem- Alexandersluis aan. De dijk langs het Amsterdam-Rijnkanaal begrenst het gebied in het westen. Vanwege de nabijheid van de sluizen wordt dit gebied ook wel de Sluisbuurt genoemd. RI-O buurt De RI-O buurt ontleent zijn naam aan de voormalige Rioolwaterzuiveringsinstallatie Oost (RWZI-Oost). Deze zuiveringsinstallatie lag tot 2006 op het noordoostelijk deel van het Zeeburgereiland. Na sloop van het grootste deel van de installatie is het terrein vrijgekomen voor herontwikkeling. Nu zijn nog slechts drie grote silo s en twee slibvijzelgemaaltjes zichtbaar. Deze gebouwconstructies worden meegenomen in de plannen voor de herontwikkeling van het gebied. De Oostpunt Ten oosten van de A10 ligt de Oostpunt. Dit gebied is in Amsterdam bekend geworden door het bezoekerscentrum IJburg en restaurant Kaap Kot. Beide gebouwen zijn inmiddels verdwenen. Met de strekdam heeft het gebied een uitloper in het IJmeer. Baaibuurten West en Oost Ten zuiden van de IJburglaan liggen de kleinere Baaibuurten West en Oost. Hier zijn de tijdelijke Parkeer & Reislocatie (P&R) Zeeburgereiland en (eveneens tijdelijke) tramremise aangelegd. De buurten liggen aan een kleine baai in het IJmeer waar nu onder andere enkele woonboten en een motorbootbedrijf zijn gevestigd. Deelgebieden: A Sluisbuurt B RI-O buurt C Oostpunt D Baaibuurt West E Baaibuurt Oost Bruggen en tunnels: 1 Amsterdamsebrug 2 Piet Heijntunnel 3 Oranjesluizen 4 Schellingwouderbrug 5 Zeeburgertunnel 6 Enneüs Heermabrug PlanAmsterdam 3
Ansichtkaart, verstuurd in 1957. Bron: www.legerplaats.nl A postcard posted in 1957, when the Zeeburger Island served as a camp and training facility for the Navy s Air Corps. Van opslagdepot naar woninglocatie Baggerbergplaats Het Zeeburgereiland is ontstaan aan het eind van de negentiende eeuw. Toen werd de westelijk gelegen Zuider IJdijk aangelegd om de mond van het Merwedekanaal, het latere Amsterdam- Rijnkanaal, te scheiden van de toenmalige Zuiderzee. Daarnaast moest een strekdam langs het Buiten-IJ, de Zeebreker, voorkomen dat de vaargeul in het Buiten- IJ zou dichtslibben. Het tussenliggende gebied diende als bergplaats voor bagger uit de havenbassins in het Oostelijk Havengebied en de stadsgrachten. In 1907 was de grond voldoende ingeklonken om het eiland in gebruik te nemen. Een paar jaar later werd op de strekdam een rioolpersleiding in gebruik genomen, die het rioolwater in het Buiten-IJ loosde. Militaire functie Al gauw kreeg het Zeeburgereiland een militaire bestemming. In de zuidwesthoek werd een schiet- en exercitieterrein opgericht voor het garnizoen Amsterdam. In 1916 vestigde de toenmalige Marinevliegdienst langs het Buiten-IJ het Marinevliegkamp Schellingwoude, met een hangar en een hellingbaan voor watervliegtuigen. In mei 1940 nam de Duitse bezetter het Marinevliegkamp in gebruik. Het kamp groeide uit tot de grootste basis voor watervliegtuigen van de Luftwaffe in Nederland. Het hele eiland werd militair gebied, met bunkers, munitieopslag, geschutsopstellingen en twee hangars. Na de oorlog behield de basis aanvankelijk een militaire functie, hoewel de Marine Luchtvaartdienst er niet terugkeerde. Wel bood de basis plaats aan een militair hospitaal en de Militaire Kaderschool. Rafelrand van de stad De geïsoleerde ligging van het eiland werd in 1957 opgeheven met de opening van de Amsterdamse- en de Schellingwouderbrug. Nadat omstreeks 1962 het westelijk deel van het eiland al was vrijgegeven, kwam er in het begin van de jaren 70 een definitief einde aan het militaire karakter van het eiland. De meeste gebouwen, voor het grootste deel nog door de Duitsers neergezet, werden gesloopt. Het Zeeburgereiland veranderde langzamerhand in één van de rafelranden van de stad. In de loop der tijd vestigden er zich onder andere een betonfabriek, een puinverwerkingsbedrijf, een laboratorium van de Universiteit van Amsterdam, hondenverenigingen en een ponyclub. Ook in beslaggenomen auto s vonden er een tijdelijke plek. Rioolwaterzuiveringsinstallatie In 1982 opende de nieuwe Rioolwaterzuiveringsinstallatie Oost zijn deuren op het eiland. Met de ingebruikname van de installatie destijds de grootste van Nederland kwam een einde aan de jarenlange ongezuiverde lozing van afvalwater op het Buiten-IJ en werd de persleiding in de strekdam buiten gebruik gesteld. Het Zeeburgereiland was destijds een ideale locatie voor de zuiveringsinstallatie, vanwege de ligging ver buiten de stad. Bij de bouw was dan ook niet veel aandacht geschonken aan geurwerende maatregelen. Deze wonnen echter aan belang toen de woningbouwplannen voor het Oostelijk Havengebied werden afgerond en voor IJburg in gang waren gezet. In 1999 besloot de gemeenteraad vervolgens om de zuiveringsinstallatie te verplaatsen naar Westpoort. In 2007 is de installatie ontmanteld en gesloopt. Alleen het boostergemaal is blijven staan en functioneert nog. Dit gemaal pompt al het verzamelde rioolwater van Amsterdam Oost direct door naar de nieuwe installatie in Westpoort. 4 PlanAmsterdam
Eigen karakter en identiteit Ook in de toekomst blijven de hoofdwegen IJburglaan, Zuiderzeeweg en de A10 de deelgebieden van elkaar scheiden. Hierdoor, maar ook vanwege de juridisch planologische complexiteit, wordt de herontwikkeling gefaseerd, per deelgebied, aangepakt. Vanwege deze aanpak én de breedte van de hoofdwegen zijn de vijf deelgebieden ruimtelijk van elkaar gescheiden. Ieder deelgebied krijgt een eigen karakter en identiteit en zal daarmee in zichzelf homogeen en eenduidig van opzet zijn. Eigenlijk kunnen we vanaf nu niet meer spreken van deelgebieden, eerder van kleine buurten. De vijf buurten zullen wel functioneren als een nieuwe woonwijk, met een klein winkelcentrum en zorgfuncties verspreid over de buurten. Het verkeer kan zich van buurt naar buurt verplaatsen over de hoofdwegen. Fietsers en voetgangers kunnen ook over de randen van het eiland van de ene naar de andere buurt gaan. Ze hoeven dan geen drukke verkeerswegen te kruisen. De hoofdwegen en de randen van het eiland worden breed en groen; ze omkaderen de buurten. The island s main roads and perimeter will be broad and green, a framework for the various neighbourhoods. Het programma Met de aanleg van IJburg wordt het Zeeburgereiland een belangrijke schakel in de verstedelijkingsas Centraal Station - IJburg. Het eiland ontgroeit de status van stadsrand en zo kan er een aaneengesloten stedelijk gebied ontstaan. De ligging van het Zeeburgereiland maakt een stedelijke bebouwingsvorm met bijbehorende dichtheid mogelijk: 90% van de woningen bestaat uit appartementenblokken, 10% uit eengezinswoningen. De woningdichtheid bedraagt gemiddeld bijna 70 woningen per hectare. In het Oostelijk Havengebied is de dichtheid hoger, in IJburg iets lager. Het aantal voorzieningen is gebaseerd op zowel de bouw van 5500 woningen op het Zeeburgereiland als de bevolkingsprognose die voor het eiland is opgesteld. Behalve voor buurtvoorzieningen, zoals basisscholen, zorg, horeca en detailhandel, is op het Zeeburgereiland ook ruimte gereserveerd voor voorzieningen waarvan bewoners uit aangrenzende wijken gebruik kunnen maken, zoals sportfaciliteiten, scholen voor voortgezet onderwijs en culturele instellingen. Bovendien is voornamelijk langs de A10 een ruimtereservering gemaakt voor grootstedelijke voorzieningen, bedrijven en een jachthaven. Planning van de bouw Het stedenbouwkundig plan voor het eerste deelgebied, de RI-O buurt, is inmiddels voltooid. De gemeente werkt echter nog aan het bestemmingsplan en rondt binnenkort het ontwerp voor de buitenruimte van deze buurt af. Naar verwachting start de bouw van de eerste woningen begin 2010. De komende jaren wordt per buurt een stedenbouwkundig plan en een bestemmingsplan gemaakt, te beginnen in 2008 bij de Sluisbuurt. De bouw van de woningen gaat daar in 2013 van start. Vervolgens zijn in 2017 de Oostpunt en tenslotte in 2018 de Baaibuurten aan de beurt. Naar verwachting zal de herontwikkeling van het laatste deelgebied eind 2020 zijn afgerond. PlanAmsterdam 5
Verkeer Ontsluiting De IJburglaan en de Zuiderzeeweg gaan de toekomstige woonbuurten ontsluiten maar blijven ook de verschillende delen van de stad met elkaar en de snelweg verbinden. Daarom worden op de Zuiderzeeweg de kruisingen opnieuw ingericht. Op de IJburglaan wordt de afslag naar het voormalige RWZI- Oostterrein opgeheven, maar iets oostelijker komt een nieuwe kruising. Deze heeft een afslag naar de zuidelijke Baaibuurt en een afslag naar de RI-O buurt en de Oostpunt. Deze laatste afslag krijgt de naam KaapKotweg. De overige kruisingen blijven ongewijzigd. De Sluis- en Baaibuurt zijn daarnaast nog met elkaar verbonden door een smalle straat die over de rand van het eiland loopt. Ook de KaapKotweg loopt even over de rand van het eiland om de Oostpunt te kunnen ontsluiten. een rol. De straten binnen de woonbuurten vallen in de zogenaamde 30 km-zone. Fietsverkeer Langs de hoofdwegen zullen vrijliggende fietspaden lopen die onderdeel zijn van het hoofdnet Fiets. Deze fietspaden sluiten aan op de routes richting binnenstad, stadsdeel Noord en de recreatieve routes naar de verder gelegen buitengebieden (het groengebied rondom Diemen en Waterland). Ook voetgangers kunnen van deze routes gebruik maken. Langs de randen van het Zeeburgereiland wordt een recreatief fietsvoetpad aangelegd. Dit pad sluit aan op een groter regionaal fiets- en wandelnetwerk dat het eiland via de sluizen verbindt met Waterland. Verder loopt de route via de Diemerzeedijk naar Muiden en over de Oostpunt naar de strekdam. Autoverkeer De IJburglaan, de Zuiderzeeweg en KaapKotweg krijgen een inrichting die is gebaseerd op snelheden van 50 km/uur. Op de IJburglaan is nu 70 km/uur de maximaal toegestane snelheid. Vandaar dat de rijwegen iets smaller worden gemaakt. De totale breedte, van gevel tot gevel, wordt echter een stuk breder. Dit komt doordat langs de rijweg een singel komt te liggen die aan beide zijden omgeven is met een flauw talud en een bomenrij. Verder zal ook de middenberm worden verbreed. Zo krijgen beide wegen de uitstraling van brede groene stadsstraten. De brede wegprofielen zijn niet alleen ingegeven door kwalitatieve overwegingen, ook milieuregels ten aanzien van verkeerslawaai, luchtkwaliteit en veiligheid speelden a) De Zuiderzeeweg, de IJburglaan en de KaapKotweg worden 50 km-wegen. In de buurten en over de rand van het eiland mogen auto s 30 km/uur rijden. The Zuiderzeeweg, IJburglaan and KaapKotweg will be roads with a speed limit of 50 km/hour. Within the neighbourhoods and around the island s perimeter the speed limit for motor traffic will be 30 km/hour. b) Zowel vanaf het hoofdnet Fiets als vanaf de randen van het eiland worden de buurten ontsloten voor fietsers. The neighbourhoods will be accessible to cyclists, both from the regional network of cycle routes and from the island s perimeter. c) Het openbaar vervoer over de Zuiderzeeweg en de IJburglaan zorgt voor ontsluiting van de buurten. Public transport routes running via the Zuiderzeeweg and IJburglaan ensure good access to and from the neighbourhoods. a b 6 PlanAmsterdam
Openbaar vervoer Twee OV-lijnen zorgen voor ontsluiting van het Zeeburgereiland: de IJtram (lijn 26 van Centraal Station naar IJburg) en een buslijn van Amsterdam Noord naar Oost (lijn 37). Wellicht gaan één of twee nieuwe buslijnen via het Zeeburgereiland (IJburglaan en Zuiderzeeweg) rijden. De huidige buslijn 37 heeft een halte bij de kruising van de IJburglaan met de Zuiderzeeweg. Een tweede bushalte kan worden aangelegd op de Zuiderzeeweg bij de kruising met de ontsluitingsweg van de Sluisbuurt en de RI-O buurt. Tenslotte houdt de gemeente rekening met een reservering voor een tram in de middenberm van de Zuiderzeeweg. De IJburglaan krijgt het profiel van een brede stadsstraat met veel bomen die op de middenberm en langs de singel staan. The IJburglaan will have the profile of a broad city avenue with an abundance of trees in the central reservation and along the canal. Ook de Zuiderzeeweg krijgt het profiel van een brede stadsstraat. The Zuiderzeeweg will also have the profile of a broad city street. c Hoofdnet Fiets Lokaal fietsnetwerk Aansluiting op de woonbuurten PlanAmsterdam 7
N De RI-O buurt Efficiënte verkaveling De stedenbouwkundige opzet van de RI-O buurt kenmerkt zich door een gesloten wand van bebouwing langs de hoofdwegen en een open binnengebied. Met de bebouwingsopzet gesloten langs de hoofdwegen en open in het binnengebied is een efficiënte verkaveling gekozen waarbij een hoge dichtheid (80 woningen per hectare) is gekoppeld aan een groene uitstraling. De opzet van de bebouwing laat zich goed onderverdelen in de gebieden langs de hoofdwegen met de entrees van de buurt, het sportpark en het Buiten-IJ. De entrees In het plan is financiële ruimte gevonden om drie gebouwconstructies te laten staan. Uit bouwkundig onderzoek is gebleken dat vooral de ronde hoge silo s (met een diameter van 22,5 en een hoogte van 23 meter) voor verschillend nieuw gebruik geschikt zijn. Daarnaast zullen de drie silo s sterk beeldbepalend zijn. Ze markeren de oostelijke entree van de buurt. Met een bijzondere programmatische invulling zijn de silo s, samen met het sportpark, de troefkaarten van het plan. Aan de westelijke entree van de buurt ligt een van de scholen voor het voortgezet onderwijs. Langs de hoofdwegen Tussen de rijweg en de gevel van de bebouwing liggen een voortuin, een 12 meter brede singel met taluds en twee bomenrijen. Deze brede dimensionering zorgt ervoor dat de hoofdweg relatief ver van de bebouwing af ligt. De bebouwing langs de hoofdwegen moet het geluid afschermen voor de daar achterliggende woningen. Tegelijkertijd mag de bebouwing niet een te hoge dichtheid hebben, omdat het vrachtwagentransport van gevaarlijke stoffen dat niet door de Zeeburgertunnel mag risico s Voorbeeldverkaveling van de RI-O buurt, behorend bij het stedenbouwkundig plan. Parcellation model for the RI-O neighbourhood, included in the urban development plan. Milieuregelgeving Het Europees en nationaal milieubeleid stelt eisen aan het ontwerp voor herontwikkeling van het Zeeburgereiland. Daarom zijn voor het ontwerp diverse milieuaspecten onderzocht. De thema s zijn: het verkeerslawaai van de A10/ IJburglaan/Zuiderzeeweg, het industrielawaai, de luchtkwaliteit, het vervoer van gevaarlijke stoffen over zowel de Zuiderzeeweg/IJburglaan als het Buiten- IJ, een regionale gastransportleiding en het benzinestation Kriterion dat een LPG-vulpunt heeft. De milieueisen hebben geleid tot minimale maar ook maximale bouwhoogtes in het ontwerp, afstanden tot wegassen en het vrijhouden van bepaalde zones. 8 PlanAmsterdam
a b c d e a) Overzicht van de toekomstige RI-O buurt. Model of the future RI-O neighbourhood. b) De silo s markeren één van de entrees van de buurt. Voor de invulling van deze constructies wordt een prijsvraag uitgeschreven. The silos highlight one of the entrances to the neighbourhood. A competition will be staged to determine the eventual use for these structures. c) De bebouwing langs de hoofdwegen bestaat uit zes lagen. The buildings along the main roads are 6 storeys high. d) Een parkrand met dubbele bomenrij omzoomt de voetbalvelden. Tussen de velden staat het boostergemaal als een object in de open ruimte. A park border with a double row of trees surrounds the football pitches. The booster pumping station stands between the pitches like an object in the open space. e) De bebouwing langs het Buiten-IJ wordt in vrije kavels uitgegeven. The land overlooking the Outer IJ will be sold as self-build plots. Maquette: Model-objekt, Rotterdam met zich meebrengt. Het bijzondere van de bebouwing is dat de geluidsbelaste zijde ook het meeste zonlicht krijgt. Dit kan leiden tot bijzondere architectonische oplossingen, zoals serres en wintertuinen. Het sportpark Midden in de RI-O buurt ligt het sportpark. De velden worden omzoomd door een brede groene parkrand met twee bomenrijen. Door een open verkaveling kan de achterliggende bebouwing ook profiteren van de groene ruimte; het park loopt als het ware door in de blokken. Tegelijkertijd begrenst de bebouwing langs het park de open ruimte. Voor deze bebouwingsrand is een optimale mix gevonden van een gesloten wand en een open verkaveling. De gesloten wand bestaat uit grote appartementenblokken van zeven lagen hoog. Langs het Buiten-IJ De bebouwing in de noordstrook langs het Buiten-IJ profiteert van het zicht op het water. Doordat de laagbouw direct aan het water komt te staan, heeft de hogere, achterliggende bebouwing ook profijt van dit prachtige uitzicht. Bovendien biedt de laagbouw in combinatie met de groen vormgegeven randen van het eiland een groene aanblik, zowel vanaf het water bezien als vanaf de overkant van het Buiten-IJ. Deze groene aanblik contrasteert met andere nieuwbouwprojecten langs het IJ, zoals Java- of Haveneiland. Daar is de rand hard en stenig. De laagbouw in de RI-O buurt wordt in vrije kavels uitgegeven. PlanAmsterdam 9
Programma Woningbouw De RI-O buurt omvat een totaal bruto vloeroppervlak (bvo) van 241.350 m² voor de uitvoering van het woningbouwprogramma. Binnen dit plangebied worden circa 1800 woningen gebouwd, 10% daarvan is eengezinswoningen. Circa 30% van de woningen wordt in de sociale sector gebouwd. De sociale huurwoningen komen vooral langs de hoofdwegen te staan, de koopwoningen krijgen een plek langs het park en het Buiten-IJ. Basisscholen De basisscholen zijn als losse gebouwen in de stedenbouwkundige verkaveling meegenomen. De kavels voor deze scholen zijn extra groot, zodat ze kunnen uitbreiden bij eventuele groei, al dan niet in samenhang met naschoolse opvang. Beide scholen komen in blokken ten noorden van het sportpark op relatief rustige plekken te staan. Het Ontwerp voor Zeeburgereiland van Neutelings Riedijk architects en West 8 landscape architects. Duidelijk herkenbaar zijn de drie buurten aan het water met in het midden, op het terrein van de rioolwaterzuiveringsinstallatie, een themapark milieu. The Design for Zeeburger Island study by Neutelings Riedijk Architects and West 8 Landscape Architects. The three waterside neighbourhoods are easily identifiable, with an environmental theme park in the middle, on the former site of the sewage treatment plant. Kinderopvang en bedrijfjes Op de benedenverdieping van de bebouwing komt ruimte voor kinderdagverblijven, zorg, horeca en kleine bedrijfjes. Ten noorden van het sportpark grenzen de kinderdagverblijven aan de pleinen van de basisscholen. Bovenwijkse voorzieningen Naast buurtvoorzieningen als basisscholen, zorg en kinderopvang bevat het programma een aantal voorzieningen waarvan ook omliggende wijken gebruik zullen maken. Zo kunnen 1600 leerlingen terecht op drie scholen voor voortgezet onderwijs en is 5000 m 2 waaronder de silo s vrijgemaakt voor horeca, cultuur- en welzijnsinstellingen. Het sportpark biedt plaats aan drie sportvelden en een sporthal. Tussen de velden komt tenminste één parkachtige openbare doorsteek, rondom de velden komen hekken en verlichting. De sporthal dient als sportaccommodatie voor verenigingen, recreatiesport en gymnastiekvoorziening voor de scholen. Ook de bewoners kunnen er in georganiseerd verband gebruik van maken. Tenslotte is voor verschillende leeftijdsgroepen een programma opgesteld, waarin speelplekken soms in combinatie met sportvoorzieningen en de scholen - zijn voorzien. Bouwregels Markt realiseert, overheid faciliteert Meer dan ooit bepalen markttechnische en financiële factoren de woningbouwproductie. De marktpartijen hebben een bepalende rol in dit proces. De rol van de In deze bouwregelkaart, behorend bij het stedenbouwkundig plan, zijn de bouwregels vastgelegd. Onder de noemer transparantie is beschreven hoe open de verkaveling mag zijn langs zowel de rand van het sportpark als de binnenterreinen (of binnenstraat) van de bouwenveloppen. This building regulations plan, a component of the Urban Development Plan, specifies the architectural parameters for the RI-O neighbourhood. Under the header transparency it describes the permitted openness of the parcellation along the edge of the sports fields as well as around the internal spaces (or internal street) of the building envelopes. 10 PlanAmsterdam
Het Zeeburgereiland in beleidsplannen Wonen aan het IJ Al sinds 1985 worden plannen gemaakt om Zeeburg/Nieuw-Oost (oude benaming voor IJburg) te ontwikkelen als belangrijke woningbouwlocatie. In het structuurplan De Stad Centraal (1985) werd herinrichting van het eiland Zeeburg logisch geacht voor de continuïteit van het stedelijk milieu langs de IJ-as. Ook in het structuurplan Amsterdam (1991) is het Zeeburgereiland herbestemd tot gemengd stedelijk gebied waar plaats is voor ongeveer 1800 woningen, kantoren en bedrijven. De rioolwaterzuiveringsinstallatie Oost werd in dat plan gehandhaafd. Ontwerpstudies Pas in 1996, na het besluit van de gemeenteraad tot aanleg van IJburg, is er weer serieus gestudeerd op de herontwikkeling van het Zeeburgereiland. De gemeente Amsterdam heeft samen met de architectenbureaus Neutelings Riedijk en West 8 Landscape Architects ontwerpstudies gemaakt. Dit heeft geleid tot de studie Ontwerp voor Zeeburgereiland en in 1999 tot een nieuwe Nota van Uitgangspunten. In dit plan zijn de A10 en enkele silo s van de rioolwaterzuiveringsinstallatie Oost overkapt en is op het terrein van de zuiveringsinstallatie een themapark milieu geprojecteerd. In de hoeken van de eilanden waren kleinere woonbuurten voorzien. Dit plan is echter nooit voor inspraak vrijgegeven omdat eerst onderzocht moest worden of de rioolwaterzuiveringsinstallatie naar Westpoort kon worden verplaatst. Herontwikkeling Inmiddels is een Ontwikkelingsvisie (2003) en een Ontwikkelingsplan (2005) voor het hele Zeeburgereiland vastgesteld. Belangrijk uitgangspunt voor deze plannen was dat de herontwikkeling van het eiland voor de gemeente kostenneutraal zou zijn. Doordat een groot deel van de verplaatsingskosten van de rioolwaterzuiveringsinstallatie aan deze herontwikkeling werd toegerekend, leidde dat tot vergroting van het aantal woningen. De Ontwikkelingsvisie 2003 gaat uit van 5500 woningen zonder rioolwaterzuiveringsinstallatie. Rondom de A10 is een gemengd gebied met voorzieningen, bedrijven woningen en een jachthaven voorzien. The Development Vision 2003 takes the realization of 5,500 dwellings, after removal of the sewage treatment plant, as its point of departure. It proposes a functionally mixed area with amenities, businesses, residential development and a marina around the A10 ring road. gemeente beperkt zich tot het scheppen van voorwaarden waaronder de productie tot stand kan komen. Voor de RI-O buurt heeft zich dit vertaald in een ontwikkelingsstrategie waarin de gemeente regie voert op de programmatische en stedenbouwkundige opzet, maar de invulling van de ontwikkelopgave onder financiële randvoorwaarden overlaat aan marktpartijen. Deze ontwikkelingstrategie leidt tot een stelsel van regels dat ook wel bekend staat als bouwenvelop. Eenduidige opzet De ambitie voor de RI-O buurt is het bouwen van een buurt die helder en eenduidig van opzet is. Dus geen kakofonie van verschillende materialen, maar blokken die met hun massa min of meer gelijk zijn en met hun volume rust uitstralen. De randen van de buurt en het sportpark scheppen hiervoor bijzondere voorwaarden. Zij vormen het uitgangspunt voor de stedenbouwkundige regels bij de bouwenveloppen. Er zijn vijf bouwregels vastgesteld die de rooilijnen, bouwhoogtes en uiterste bebouwingsgrenzen vastleggen. Daarnaast moeten de parkeeroplossingen en de openheid van de verkaveling voldoen aan regels. PlanAmsterdam 11
bebouwd uitgeefbaar open water riet gras greskei boom gebakken klinker rood gebakken klinker oker asfalt Openbare ruimte van de RI-O buurt Groen woonmilieu Het Zeeburgereiland heeft altijd een groen karakter gehad. Om dit te behouden is het de bedoeling om de RI-O buurt een groene uitstraling te geven, ondanks de intensieve bebouwing. Dit komt tot uitdrukking in het sportpark, de open verkaveling en de singel. Ook krijgt privé groen de ruimte, vooral langs de singel met voortuinen en langs de bebouwing in het binnengebied met een smalle uitgeefbare, niet bebouwbare strook. Overzicht van de toekomstige openbare ruimte in de RI-O buurt. Overview of the public space in the RI-O neighbourhood. Water De relatie van de buurt met het water van het Buiten-IJ wordt op verschillende manieren versterkt. Ten eerste doordat het centrale gebied iets hoger ligt dan de randen, zodat het water van het Buiten-IJ ook vanuit het midden van de buurt zichtbaar is. Verder is het hoogteverschil tussen het waterniveau van de singel en de ernaast gelegen straat beperkt. Zodoende worden de taluds van de oevers niet groot en is de 12 meter brede singel vanaf de straat goed zichtbaar. Tenslotte dragen de visuele doorgangen vanaf het sportpark naar het Buiten-IJ bij aan de relatie tussen de wijk en het water. Stratenpatroon Het stratenpatroon in de RI-O buurt kent een onderscheid tussen straten, singel, binnenerven en binnenstraten. Voor de straten voorziet het ontwerp in langsparkeerplaatsen. Deze in de lengterichting georiënteerde parkeerplaatsen worden op het vlak van het trottoir aangegeven. Parkeren geschiedt dus op het trottoir zodat overdag, als de meeste auto s er niet zijn, ruimte ontstaat voor spelende kinderen. Zowel het trottoir als de 30 cm brede trottoirband blijven ononderbroken langs de bouwblokken lopen. Ze vormen als het ware een kader om de bebouwing. Ook langs de hele singel komen aan één zijde, de waterzijde, langs- 12 PlanAmsterdam
Twee slibvijzelgemaaltjes worden als objecten opgenomen in de openbare ruimte. Two former fibre-sludge processing plants will be incorporated into the public space as eyecatching features. Foto: Michiel Beers parkeerplaatsen te liggen. Deze komen niet op het trottoir maar op straat. Alleen langs het sportpark zijn haaksparkeerplaatsen voorzien, dus loodrecht op de lengterichting van de straat. De trottoirs en de straten bestaan uit gebakken klinkers in respectievelijk rood en oker. In de straten hebben de klinkers een geluidsreducerende werking. De binnenerven, die binnen de bouwblokken liggen, kennen een eenduidige vormgeving: tussen trottoir en straat zijn geen hoogte- en kleurverschillen. De parkeerplaatsen worden daar met een P op een klinker aangegeven. Hoofdgroenstructuur en ecologie Landschappelijke schakel Het Zeeburgereiland is niet alleen een schakel in het stedelijk gebied, tussen Oostelijk Havengebied en IJburg, maar ook in het landschap. Ten noorden van het eiland ligt Waterland, aan de zuidkant ligt het groengebied rondom Diemen; de Diemerscheg. Tussen deze twee landschappen vormt de ecologische verbindingszone van de Provinciale Hoofdstructuur de smalle verbinding; deze loopt over de westelijke rand van het eiland. De randen van het Zeeburgereiland krijgen een groene en recreatieve inrichting en worden volgens eenzelfde basisprincipe aangelegd. Aan de buitenzijde van de dijk is ruimte voor een ecologische inrichting, op de kruin van de dijk loopt de recreatieve wandelroute en iets lager, aan de luwe binnenzijde, een fietsroute. Daarnaast ligt de singel met groene (grasbegroeide) oevers waar aan weerszijden bomen staan. Daarna begint het woongebied. Aan de zijde van het Buiten-IJ onderzoekt de gemeente de mogelijkheid om ecologische oversteekplaatsen te creëren. Dit zijn plekken waar dieren gemakkelijk in en uit het water kunnen komen. De DRO werkt de ecologische verbindingszone op het Zeeburgereiland uit tot een schetsontwerp. The Zeeburger Island s position as an ecological bridgehead prompted the DRO to devise a sketch plan to facilitate this. PlanAmsterdam 13
Het materiaalgebruik in de openbare ruimte van de RI-O buurt is geïnspireerd op dat van Amsterdamse straten. Bron: Michiel Beers Typical Amsterdam streets inspired the use of materials in the RI-O neighbourhood s public space. Banden om de bomen moeten voorkomen dat inparkerende auto s de bomen in het straatprofiel aanrijden. Kerbstones around the street-side trees ought to prevent motorists running into them when parking. Bescherming van bomen Om te voorkomen dat inparkerende auto s de bomen in het straatprofiel aanrijden, zijn verhoogde cirkelvormige banden om de bomen aangebracht. Ze zijn 20 centimeter hoog en hebben aan de buitenzijde een schuine kant. Verder zijn de bomen zodanig richting de bebouwing verschoven dat ze bij het inparkeren (in de buitenspiegel) goed zichtbaar zijn. Binnenkort legt Stadsdeel Zeeburg op IJburg een proefstrook aan. Herinneringen aan het verleden Ruim 100 jaar geleden lag het Zeeburgereiland nog buitendijks, buiten de stad en was het nog maar net begaanbaar. In 2020 ligt het eiland temidden van de dichtbebouwde buurten van het Oostelijk Havengebied en IJburg en zal het intensief worden bewoond en gebruikt. Alleen de silo s en het boostergemaal herinneren eraan wat het eiland ooit even is geweest. Doorsnede van een straat langs het sportpark. Wandelaars hebben vanaf het verhoogde openbare voetpad een mooi uitzicht op de sportvelden. Profile of a street alongside the sports park. Walkers have a wonderful view across the sports fields from the elevated public footpath. Doorsnede van een straat langs de singel. Het waterniveau in de singel ligt 1,50 meter lager dan het straatniveau. Profile of a street alongside the canal. The water level in the canal is 1.50 metres lower than the level of the street. 14 PlanAmsterdam
Summary The Zeeburger Island Green light for residential development The Zeeburger Island, which originated as a dumping site for dredgings in the Outer IJ in the late 19th century, is part of the city s ragged periphery. It is a place for typical functions of the city outskirts, such as storage depots for materials and other small businesses. For a long time it seemed that the island would develop into the ideal business and industry zone, but now those plans have changed and by 2020 the island will accommodate 5,500 dwellings and all kinds of amenities. These new plans were prompted by the changes in the island s surroundings. Since the 1990s, the Eastern Harbour District has been thoroughly revitalized as an attractive urban residential area, a phenomenon that continues further to the east in the guise of the recently created archipelago of IJburg, which already boasts 7,000 residents. The recent dismantling of the largescale sewage treatment works which had stood on the island for more than 20 years means that the housing development plans for the Zeeburger Island can now go ahead. Five sectors The Zeeburger Island, which is approximately 120 hectares in size, is connected with other parts of the city via bridges and tunnels. The island is also traversed by three major roads: the Zuiderzeeweg, the IJburglaan and the A10, Amsterdam s motorway ring road. These roads subdivide the island into five sectors that are labelled as follows in the redevelopment brief: - Sluisbuurt (Locks neighbourhood): the sector in the northwest of the island that lies adjacent to the Oranjesluizen lock complex; - RI-O neighbourhood: this neighbourhood takes its name from the former RWZI-Oost sewage treatment plant, which stood in the middle of the Zeeburger Island until 2006. The only visible remains are three big silos and two fibre-sludge processing plants, structures that will be incorporated in the redevelopment plans for the neighbourhood; - De Oostpunt (The East Point): this small sector lies to the east of the A10 and has a spur projecting into the IJmeer in the form of a levee; - Baaibuurten West en Oost (West and East Bay neighbourhoods): these smaller neighbourhoods lie to the south of the IJburglaan overlooking a small bay in the IJmeer. Distinctive character and identity The major road arteries of the IJburglaan, Zuiderzeeweg and A10 will continue to form a dividing line between the sectors. This, in combination with the planological complexity in legal terms, is the reason why the redevelopment will be tackled in phases, sector by sector. Besides the spatial separation, this approach makes it possible to imbue each sector with a distinctive character and identity, and thus render each of the five autonomously homogeneous and unambiguous. From this point forward we can hardly refer to them as sectors, as they are set to become intimate neighbourhoods. The five neighbourhoods will, however, function like a new residential district, with a small shopping centre and social amenities dispersed throughout. Road traffic can travel from neighbourhood to neighbourhood via the main roads, while cyclists and pedestrians can also reach other neighbourhoods via pathways around the island s perimeter. The programme for the Zeeburger Island The creation and ongoing development of IJburg makes the Zeeburger Island an important link in the axis of urbanization between Amsterdam s Central Station and the city s highly ambitious urban expansion area. The Zeeburger Island is outgrowing the status of urban periphery, making it possible to establish an uninterrupted urban zone. The position of the Zeeburger Island means that an urban development form with the corresponding density is feasible: 90% of the housing is to be in apartment blocks, while single-family dwellings account for 10%. The dwelling density amounts to an average of almost 70 units per hectare. The dwelling density in the Eastern Harbour District is higher, while in IJburg it is slightly lower. The level of amenities is based on the construction of 5,500 dwellings on the Zeeburger Island and the attendant population prognosis. Besides the assignment of space for neighbourhood amenities, such as primary schools, care facilities and shops, the Zeeburger Island will also PlanAmsterdam 15
provide amenities that the residents of adjacent city boroughs can use, such as sports facilities, secondary schools and cultural institutions. Construction plans The urban development plan for the first sector, the RI-O neighbourhood, has been finalized. However, municipal departments are still working on the zoning plan and will soon complete the design for its outdoor space of this neighbourhood. Construction of the first dwellings is expected to begin in early 2010. Efficient parcellation The urban layout of the RI-O neighbourhood is characterized by a blank wall of construction along the main roads that protects an open, courtyard-like zone within. This architectural layout exists in conjunction with an extremely efficient parcellation that combines a high residential density (80 dwellings/hectare) with an abundance of greenery. The basic layout and key features are as follows: three silos that were part of the sewage treatment plant have been left standing alongside the major roads that give access to the neighbourhood. It turns out that these silos would be suitable for a range of new uses and will be image-defining objects. Between the roadway and the building line there is a strip of front gardens, a 12- metre-wide canal with sloping embankments and two rows of trees. These generous dimensions ensure that the construction stands relatively far way from the main road. The buildings along the main roads also have to baffle the traffic noise for housing to the rear. The sports park lies in the middle of the RI-O neighbourhood. Its sports fields are surrounded by a broad and verdant fringe with two rows of trees. An open parcellation means that the residential buildings to the rear can also enjoy the green space to the full, with the park effectively extending into the blocks. Lastly, lowrise waterside dwellings will be realized in the northernmost strip of land along the Outer IJ, thus allowing the higher buildings behind to profit from this wonderful view as well. The programme for the RI-O neighbourhood The RI-O neighbourhood comprises a total Gross Floor Area (GFA) of 241,350 m 2 for the housing construction programme. Approximately 1,800 dwellings will be built within this sector, of which 10% will be single-family dwellings. About 30% of the dwellings will be destined for social-sector housing. The primary schools are integrated into the urban plan s parcellation as free-standing structures. The plots for these schools some incorporating facilities for after-school care are especially generous, so that they can expand as and when necessary. At street level there will be space for day-care centres, welfare facilities, cafés and restaurants, and small businesses. Besides neighbourhood amenities, the programme includes services that will also be used by residents of surrounding districts. For example, the three secondary schools will provide places for up to 1,600 students, and 5,000 m 2 including the silos has been set aside for cultural and social institutions. Architectural parameters The City of Amsterdam is orchestrating the overall development strategy for the RI-O neighbourhood, retaining control of the programmatic and urban development aspects but otherwise leaving the infill of the development task in the hands of the private-sector developers, subject to certain financial constraints. The ambition is to realize a neighbourhood that is clear-cut and unambiguous in its design. This means avoiding a visual cacophony of different materials, ensuring that the blocks are fairly similar in mass and that their architectural volume emanates a peaceful calm. A green residential environment The Zeeburger Island has always been green in character, and the intention is to preserve this by ensuring that the RI-O neighbourhood retains a verdant look, the density of development notwithstanding. This is embodied in the sports park, the open parcellation, the outer canal and the island s edges. There is also room for private greenery, especially with the canalside front gardens and space alongside the buildings in the inner areas. The neighbourhood s relationship with the water of the Outer IJ is indeed underscored in several ways: the elevation of the central zone is slightly higher than at the island s edges and the water of the Outer IJ is visible even from the heart of the neighbourhood, and visual corridors from the sports park to the Outer IJ underscore the relationship between the neighbourhood and the surrounding expanses of water. 16 PlanAmsterdam
De auteur Kitty van der Linden, 1970, Zoetermeer Werkt sinds 1999 bij DRO, team IJburg en Zeeburgereiland, aan Steigereiland, Haveneiland Oost, Centrumeiland en vanaf 2004 aan het Zeeburgereiland Is sinds 2006 als gastdocent verbonden aan de Academie van Bouwkunst Rotterdam en geeft gastcolleges aan de TU Delft Is sinds 2003 lid van de Commissie Stedenbouw en Architectuur in Breda Is auteur voor het tijdschrift De Blauwe Kamer Werkte als stedenbouwkundige van 1997-1999 bij de dienst Stedenbouw & Volkshuisvesting in Rotterdam Werkte als stedenbouwkundige van 1995-1997 bij Stadsdeel Buitenveldert Studeerde in 1994 af aan de TU Delft, faculteit bouwkunde Zeeburgereiland wordt herontwikkeld door Projectbureau IJburg in samenwerking met Stadsdeel Zeeburg. Voor meer informatie over het Zeeburgereiland kunt u contact opnemen met: Projectbureau IJburg Postbus 1104 1000 BC Amsterdam www.ijburg.nl Geraadpleegde literatuur * Lambiek Berends, Dienstplichtigen oefenden hier met traangas voor Het Huwelijk, Het Parool, 18 november 2006. Met dank aan Projectbureau IJburg, Alfred Bakker en Herman Zonderland Verkoop PlanAmsterdam is verkrijgbaar in het informatiecentrum voor ruimtelijke ordening en wonen De Zuiderkerk. Zuiderkerkhof 72 Amsterdam Tel. 020-552 79 87 e-mail: Zuiderkerk@dro.amsterdam.nl Jaargang 13, nr. 7, december 2007 Ook downloadbaar vanaf: www.dro.amsterdam.nl Colofon PlanAmsterdam geeft in acht themanummers per jaar informatie over ruimtelijke projecten in de stad. Eindredactie Vormgeving Fotografie Kaarten Lithografie en druk Vertaling Hans Haijtema, DRO Communicatie e-mail: h.haijtema@dro.amsterdam.nl RoVorm b.v. Omslagfoto: RoVorm. Overige beelden, tenzij anders vermeld: DRO Dienst Ruimtelijke Ordening Amsterdam Van Amerongen drukkerij, Amersfoort Andrew May Deze uitgave is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Er kunnen echter geen rechten aan worden ontleend. Mocht ons iets zijn ontgaan bij de vermelding van de herkomst van de afbeeldingen, neem dan contact op met de redactie.
PlanAmsterdam is een uitgave van de Dienst Ruimtelijke Ordening van de gemeente Amsterdam Ook downloadbaar vanaf: www.dro.amsterdam.nl