Wiki Loves Art In juni krijgt een aantal Nederlandse erfgoedinstellingen bezoek van amateurfotografen die in het kader van Wiki Loves Art/NL onderdelen van de collectie gaan fotograferen. Wiki Loves Art/NL (WLANL) is een project van Creative Commons Nederland in samenwerking met Wikimedia Nederland. De foto s zijn bedoeld om Wikipedia te verrijken. De populaire online encyclopedie heeft een tekort aan vrij te gebruiken foto s van (kunst)historische objecten en locaties. Marie-José Klaver Drie keer commons Wikimedia Commons Een beeldbank met vrij te gebruiken foto s commons.wikimedia.org Flickr the Commons De erfgoedafdeling van de fotosite Flickr (eigendom van internetbedrijf Yahoo) www.flickr.com/commons Creative commons Alternatieve vorm van auteursrecht www.creativecommons.nl Het idee voor WLANL is voortgekomen uit eerdere fotoprojecten die de Wikipedia-community heeft georganiseerd. Het eerste project was Wikipedia Takes Manhattan, dat in april 2008 plaatsvond. Studenten van Columbia University en New York University besloten om foto s te nemen van plekken in Manhattan die in Wikipedia worden beschreven en waarvan nog geen afbeeldingen beschikbaar waren. Het ging om onder meer kerken, markante gebouwen, bekende cafés, scholen en parken. De studenten maakten ongeveer negentig foto s die voor evenveel artikelen in de gratis encyclopedie werden gebruikt. Wikipedia Takes Manhattan was zo n succes dat al snel andere lokale fotojachten, onder meer in Berlijn en Amsterdam, volgden. Begin dit jaar besloot het Brooklyn Museum, een pionier op het gebied van web 2.0-toepassingen in de museumwereld, in New York een wikifotojacht voor erfgoedinstellingen te organiseren. In totaal deden er in de maand februari vijftien organisaties in de Verenigde Staten en Groot-Brittannië mee aan Wikipedia Loves Art. Deelnemers waren onder andere het Museum of Modern Art (MoMA), het Jewish Museum, de New York Historical Society, de Film Society of Lincoln Center, het Smithsonian American Art Museum en het Victoria & Albert Museum in Londen. Amateurfotografen maakten meer dan tienduizend foto s. De onderwerpen van de foto s werden door de Wikipediagemeenschap bepaald. Deelnemers kregen van tevoren een lijst met thema s en objecten. Elke instelling had een eigen themalijst. In het Victoria & Albert Museum waren de thema s onder andere Aziatische kunst en architectuur; in het Jewish Museum de joodse feestdagen, synagogemuren en levenscycli (geboorte, huwelijk, sterven). Auteursrechten De deelnemers kregen ook een lijst met regels omtrent auteursrecht en het fotografiebeleid van het museum waar ze gingen fotograferen. Om auteursrechtelijke problemen te voorkomen, mochten alleen objecten van vóór 1923 gefotografeerd worden. De genomen foto s moesten worden voorzien van een creative commonslicentie zodat ze tot het publieke domein behoren. De organisatie van Wikipedia Loves Art heeft gekozen voor een zogeheten BY-SA licentie. Dit houdt in dat bij hergebruik de naam van de fotograaf ver- 12 - InformatieProfessional 05 / 2009
**** **** Illustratie: Frans Mooren *** ****** Wikimedia en Wikipedia meld wordt (by) en dat degene die de foto gebruikt, zijn of haar werk ook weer moet delen (share alike). De foto s werden verzameld in de Flickrgroep Wikipedia Loves Art. Daarna worden ze geïmporteerd in Wikimedia Commons. Wikimedia Commons is een databank met afbeeldingen die vrij gebruikt kunnen worden. Iedereen kan beeldmateriaal toevoegen. Onlangs verrijkte het Duitse Bundesarchiv Wikimedia Commons met honderdduizend historische foto s. Auteurs van Wikipedia-artikelen kunnen foto s van Wikimedia Commons gemakkelijk verwerken. Ook andere contentmakers mogen gebruik maken van Wikimedia Commons als ze zich aan de voorwaarden van de licenties houden. ****** Wikimedia Foundation Inc. is de organisatie achter Wikipedia en Wikimedia Commons. Wikimedia Foundation is een Amerikaanse stichting. Daarnaast bestaan er lokale Wikimedia-afdelingen, zoals Wikimedia Nederland. Wikimedia bemoeit zich niet met de inhoud van Wikipedia (dat doen de vrijwilligers die artikelen schrijven en bewerken), maar zorgt voor de technische infrastructuur. Wikipedia is het naslagwerk waaraan iedereen kan bijdragen. Er bestaan inmiddels Wikipedia s in meer dan 260 talen. De grootste is de Engelstalige met 2,8 miljoen artikelen. De Nederlandstalige versie telt ruim 528.000 bijdragen. De artikelen worden geïllustreerd met afbeeldingen uit de databank Wikimedia Commons. ****** Metadata De foto s moeten ook worden voorzien van metadata. De eerste stap van het metadateren is opvallend low-tech. De fotograaf houdt een kaartje met het nummer en de naam van het object voor de lens en maakt een foto die als referentie voor de schone foto dient. Daarna wordt de echte foto gemaakt. Beide foto s worden in de Flickr-groep geplaatst zodat 045 / 2009 InformatieProfessional - 13
Met het wikifotoproject maak je je collectie breder beschikbaar Foto: TenoriZero Deze gegevens vormen de basis voor de digitale metadata van Wiki Loves Art ook andere deelnemers de juistheid van de gegevens kunnen controleren. Vervolgens neemt de fotograaf de gegevens over het object (titel, maker, datum, plaats enzovoort) over in tags. Ook anderen kunnen de tags aanvullen. Naast de handmatig ingevoerde tags zijn ook alle foto s van Wikipedia Loves Art voorzien van zogeheten machine tags. Deze tags worden automatisch gegenereerd en bevatten onder meer informatie over de instelling waar de foto is genomen. Ontsluiten en samenwerken Voor Wiki Loves Art/NL hebben zich tot nu toe acht organisaties opgegeven, waaronder het Joods Historisch Museum, het Havenmuseum, het Glasmuseum, Architectuurcentrum Amsterdam (ARCAM), het Graphic Design Museum, het Fries Museum en het Nederlandse Instituut voor Mediakunst Montevideo. Voor musea en andere erfgoedinstellingen heeft deelname aan het wikifotoproject verschillende voordelen, vertelt Paul Keller op een informatiebijeenkomst in Amsterdam. Keller is projectleider van de auteursrechtenorganisatie Creative Commons Nederland, een van de initiatiefnemers van Wiki Loves Art/NL. Je maakt je collectie breder beschikbaar. Wat je in huis hebt, wordt opeens zichtbaar omdat er foto s van worden gemaakt die op Flickr en andere plaatsen verschijnen. Flickr krijgt steeds meer een databasefunctie en wordt dus steeds belangrijker voor het ontsluiten van collecties. Flickr is bovendien een belangrijke verzamelplaats van amateurfotografen. Wij hopen dat er foto s van ons museum op zoveel mogelijk verschillende plaatsen verschijnen, zegt Maaike Roos van de afdeling Educatie en Communicatie van het Havenmuseum in Rotterdam. Dit project zorgt voor meer bezoekers op onze site en ook in het museum. Het is een goede vorm van free publicity. Judith van Erve, freelance medewerker van het Joods Historisch Museum, heeft al met het hoofd collectiebeheer gekeken welke onderwerpen geschikt zijn voor Wiki Loves Art/NL. We willen een zo breed mogelijk beeld van de collectie geven. Omdat er niet geflitst mag worden, vallen papieren en stoffen objecten af. Die zijn te kwetsbaar. Het Joods Historisch Museum wil het project ook gebruiken om de aandacht te vestigen op het JHM als museum dat veel aandacht besteedt aan fotografie. Van Erve: We krijgen een nieuwe groep bezoekers binnen via WLANL die ook in fotografie geïnteresseerd is. Ook van de samenwerking met internetorganisaties als Wikipedia, Wikimedia en Creative Commons en leden van webgemeenschappen kunnen erfgoedinstellingen veel leren. Veel culturele organisaties zijn momenteel aan het experimenteren met web 2.0 om op andere manieren bezoekers en geïnteresseerden te bereiken. Het JHM hoopt dat de foto s ook aanleiding vormen voor nieuwe artikelen op Wikipedia. Ook het schrijven van artikelen kan tot nieuwe contacten voor het museum leiden. Auteurs kunnen voor meer informatie onze mediatheek en onze website raadplegen, zegt Van Erve. Wikipedia is bovendien een van de meest bezochte sites ter wereld. Veel zoekers naar culturele content komen via Google eerst op Wikipedia terecht. Door dit project zullen instellingen ook geconfronteerd worden met de manier waarop zij op Wikipedia staan en zal de drempel lager worden om zelf aanvullingen en verbeteringen aan te brengen in artikelen. Foto s die gemaakt worden in het kader van WLANL kunnen ook de aanleiding vormen voor nieuwe artikelen op Wikipedia die worden geschreven door conservatoren. Organisatie De Nederlandse organisatie heeft goed gekeken naar het Angelsaksische Wikipedia Loves Art. We hadden graag mee willen doen, maar we waren net te laat, vertelt Paul Keller. Dat heeft ook voordelen, vindt Mark Wesbeek van Wikimedia Nederland. Er zijn in de Verenigde Staten een paar dingen misgegaan. Dat kunnen wij nu voorkomen. Bij het Brits-Amerikaanse Wikipedia Loves Art bleek de samenwerking tussen Wikipedia en de erfgoedinstellingen niet altijd even vlot te verlopen. Omdat Wikipedia veel behoefte heeft aan foto s van kunst, gebouwen en historische locaties, werd besloten dat de Wikipedianen de thema s voor de foto s zouden bedenken. Omdat Wikipedia een gemeenschap van niet-georganiseerde individuen is, verliep het samenstellen van de lijsten in sommige gevallen erg moeizaam. Er waren bovendien problemen op Flickr. Flickr is net als Wikipedia een vrije ruimte. Iedereen kan foto s plaatsen en 14 - InformatieProfessional 05 / 2009
Foto: ego.technique Foto: Paule Bray Wikipedianen op bezoek bij het Australische Powerhouse Museum Wikipedianen en museumprofessionals zijn allen met bezig met classificeren, documenteren en onderzoeken Foto van beeld van een kat uit de collectie van het Brooklyn Museum, gemaakt voor Wikipedia Loves Art groepen oprichten. Naast de officiële fotogroep Wikipedia Loves Art verschenen andere groepen die bedoeld waren voor de foto s die in de erfgoedinstellingen genomen waren. De tijdsbegrenzing was streng bij Wikipedia Loves Art. Foto s die niet vóór 28 februari in de groep waren geplaatst, mochten niet meedoen van het Brooklyn Museum, het museum dat de organisatie van het gehele project coördineerde. Toen een andere deelnemer suggereerde dat fotografen die te laat waren met het indienen van foto s hun materiaal, rechtstreeks konden uploaden bij Wikimedia Commons werd het Brooklyn Museum boos. Rechtstreeks uploaden naar Wikimedia Commons zou in strijd met het auteursrecht zijn. Waarschijnlijk had het museum ongelijk (het gaat immers om foto s met een creative commons-licentie van objecten die auteursrechtenvrij zijn), maar de moderator van de Flickr-groep sloot snel de discussie over het onderwerp voor iemand kon uitleggen of het auteursrecht nu wel of niet geschonden wordt als een fotograaf zijn foto s direct aan Wikimedia Commons schenkt. Shelley Bernstein, de community manager van het Brooklyn Museum, heeft haar ervaringen met Wikipedia Loves Art in een reeks weblogberichten beschreven 045 / 2009 InformatieProfessional - 15
onder de naam Lessons Learned. Deze worden nu bestudeerd door de Nederlandse organisatie en de deelnemende instellingen. Bernstein was de drijvende kracht achter Wikipedia Loves Art in de Verenigde Staten. Zij heeft besloten dat het Brooklyn Museum voorlopig niet meer meedoet met zulke grootschalige projecten. Ze vond de samenwerking tussen de Flickrcommunity rond het Brooklyn Museum en de Wikipedia-gemeenschap te moeizaam verlopen. Door de grote hoeveelheid foto s in de Flickr-groep Wikipedia Loves Art kostte het project ook veel meer tijd dan oorspronkelijk verwacht. Dataconservator Erin Sweeney van het Brooklyn Museum heeft handmatig dertigduizend tags moeten toevoegen. Wikipedia op bezoek Mark Wesbeek van Wikimedia Nederland is erg gecharmeerd van de Australische aanpak, vertelt hij. Het Powerhouse Museum in Sidney, dat net als het Brooklyn Museum geldt als een van de voorlopers op web 2.0-gebied, heeft eerst een aantal mensen die meewerken aan Wikipedia uitgenodigd. Wikipedianen en museumprofessionals hebben met elkaar gemeen dat ze bezig zijn met classificeren, documenteren en onderzoeken, schrijft Seb Chan, manager webservices van het Powerhouse, op zijn weblog. Chan benadrukt op zijn weblog hoe belangrijk Wikipedia is voor musea. Het digitale naslagwerk zorgt niet alleen voor veel bezoekers op de museumsite, maar speelt ook in het onderwijs en dus de kennismaking van jongeren met culturele instellingen en erfgoed een steeds belangrijker rol. Binnenkort krijgen alle scholieren in Australië een laptop met Wikipedia. Zo wordt de collaboratieve encyclopedie voor honderdduizenden jongeren de primaire toegangspoort tot kennis. Het is volgens Chan dus hoog tijd dat musea zich verdiepen in de Wikipediagemeenschap en actief gaan bijdragen aan het medium. Het Powerhouse heeft niet meegedaan aan Wikipedia Loves Art omdat het fotografiebeleid van het museum dat niet toestaat. Het was volgens Chan te kort dag om dat beleid te wijzigen. Het museum is echter wel actief op de erfgoedtak van Flickr, Flickr the Commons, en heeft begin april alle documentatie over de collectie die online staat, voorzien van een creative commons-licentie. Door de kennismaking met Wikipedia heeft het Powerhouse Museum een goede basis gelegd voor toekomstige projecten, zegt Wesbeek. Hij verwacht dat de organisatie in Nederland beter zal verlopen dan in de Verenigde Staten. Ik ben niet bang voor problemen. Vrijheid Bij het Nederlandse fotoproject bepalen de instellingen zelf welke objecten en thema s gefotografeerd worden. Organisaties zijn ook vrij om nevenactiviteiten te organiseren. Instellingen kunnen WLANL gebruiken om evenementen voor fotografen, die misschien wel voor het eerst op bezoek komen, te organiseren zoals rondleidingen en bezoeken aan het depot. Conservatoren kunnen fotografen wijzen op bijzondere objecten. Het Graphic Design Museum in Breda is van plan om deelnemers grafisch ontwerp in hun eigen stad te laten fotograferen. Bij ons mag niet gefotografeerd worden De eerste stap bij het metadateren van de foto s is opvallend low-tech vanwege de auteursrechten op de werken en de rechten van de bruikleners, vertelt webconservator Lotte Meijer. Wij willen onderwerpen in de stad kiezen, bijvoorbeeld bijzondere typografie of posters van bekende ontwerpers. De foto s die gemaakt worden, tonen we in het museum. Erfgoedinstellingen kunnen zich nog tot 15 mei voor deelname aanmelden via info@creativecommons.nl. www.wikilovesart.nl < Marie-José Klaver is nieuwsredacteur van InformatieProfessional. advertentie 04 / 2009 InformatieProfessional - 17