Praktijkvoorbeeld MeeleefGezin - Utrecht Samenvatting In het project MeeleefGezin worden baby's en jonge kinderen (0-4 jaar) van ouders met psychiatrische problemen voor enkele dagdelen opgevangen door vrijwillige, veilige en stabiele gezinnen. Kinderen kunnen zo vaker thuis blijven wonen, wat het aantal pleegzorgplaatsingen beperkt. De steun van het meeleefgezin is voor het jonge kind een beschermende factor bij het opgroeien en kan latere gedragsproblemen voorkomen. Een thuisbegeleider begeleidt het meeleefgezin en vormt de vraagbaak voor de dagelijkse gang van zaken. Uitgangspunt is dat het kind minimaal één dagdeel per week naar het meeleefgezin gaat en één weekend per maand. Eens per 8 weken vindt een bijeenkomst plaats om onderlinge ervaringen tussen de ouders, de meeleefouders en de thuisbegeleider uit te wisselen, evenals mogelijke oplossingen voor knelpunten waar men tegenaan loopt. Doelen De hoofddoelen van het project zijn: Het voorkomen van dure pleegzorg door het organiseren van opvang voor enkele dagdelen van kinderen binnen een vrijwillig en stabiel gezin (het kind kan op deze manier gewoon thuis blijven wonen). Biologische band in tact houden wat een veilige hechting bevordert. Steun en een beschermende factor bij het opgroeien, op het moment dat het brein het sterkst in ontwikkeling is. Voorkomen van latere gedrags- en ontwikkelingsproblemen. Van indiceren en professionaliseren naar normaliseren. Specifieke doelstellingen zijn: Continuïteit van vaste hechtingsfiguren naast de eigen ouders. Stimuleren van de ontwikkeling van het kind met zorg en spel. Versterken van het pedagogisch klimaat voor het kind op het moment dat het brein het sterkst in ontwikkeling is. Behouden van de veerkracht van het jonge kind met emotionele beschikbaarheid van meeleefouders. Maatschappelijke betrokkenheid geeft ouders nieuwe kracht. Verminderen van stress. Bevorderen van therapietrouw bij de ouders als het kind wordt opgevangen. Ruimte maken voor herstelbevorderende activiteiten; herstel van ouders is ook het directe belang van het jonge kind. Zorg voor het jonge kind door een MeeleefGezin als eerste stap in het ontstaan van een sociaal netwerk voor ouders en kind. Ouders gelegenheid bieden om hun eigen sociaal netwerk verder uit te breiden. Werken vanuit de principes van eigen kracht, zowel bij ouders als bij jonge kinderen. Overdragen van kennis van de GGZ naar organisaties onder de paraplu van CJG. Doelgroep Het project is gericht op kinderen tussen 0 en 4 jaar waarvan één of beide ouders psychiatrische problemen hebben. Voorwaarde is dat de ouders in staat zijn om voldoende basiszorg te kunnen bieden aan hun kind. Er mag geen sprake zijn van ernstige verwaarlozing
of huiselijk geweld. Daarnaast moeten de ouders een zekere mate van openheid kunnen hebben over hun problemen om dit (later) bespreekbaar te maken naar hun kind. Aanpak Aanleiding Per jaar verblijven ruim 20.000 kinderen in een pleeggezin, waaraan hoge kosten zijn verbonden. Naast hoge kosten heeft de uithuisplaatsing ook een negatieve invloed op de emotionele hechting en sociaal emotionele ontwikkeling van het kind en het herstel van de ouder. Stichting MeeleefGezin, voortgekomen uit ervaringen van Altrecht GGz Infant Mental Health (IMH) Centrum Utrecht, wil de jeugdzorg een nieuwe impuls geven door verantwoord te organiseren dat baby's en jonge kinderen (0-4 jaar) van ouders met psychiatrische problemen voor enkele dagdelen worden opgevangen door vrijwillige, veilige en stabiele meeleefgezinnen. Als pleegzorg wordt voorkomen blijft de biologische band in tact en worden de kosten gedrukt. Opzet Scholing Trainers en begeleiders krijgen een tweedaagse RINO-cursus in de Infant Mental Health visie waarop MeeleefGezin is gebaseerd en beschikken daarmee over dezelfde achtergrondinformatie. Dit bevordert de samenwerking met betrekking tot MeeleefGezin. Screeningscriteria zijn verwerkt in het lesmateriaal. Werving en selectie van MeeleefGezinnen Door middel van folders/persberichten/website via onder andere vrijwilligersinformatiepunt, kinderopvang, consultatiebureaus, scholen, bibliotheken worden meeleefgezinnen geworven. Tijdens een informatieavond krijgen meeleefgezinnen algemene informatie en de gelegenheid tot vragen stellen. Potentiële meeleefouders krijgen een kennismakingsgesprek en een vervolggesprek aan de hand van een uitgebreide vragenlijst. Op basis daarvan wordt beoordeeld of ze deel mogen nemen aan de training van Indigo. Voor de meeleefouders wordt met onderlinge uitwisseling duidelijk wat het project inhoudt en voor de trainer wordt duidelijk of de meeleefouders over voldoende vaardigheden beschikken. Ook een Verklaring Omtrent Gedrag is vereist. Koppeling gezin aan MeeleefGezin Een thuisbegeleider koppelt meeleefouders aan het kind en zijn of haar ouders op grond van hun profiel aan de hand van de gegevens over het gezin, voorzien van een gezinsfoto. Met instemming van beide gezinnen vindt een eerste kennismaking plaats op neutraal terrein, daarna bij ouders en kind thuis en vervolgens in het meeleefgezin met mogelijk andere kinderen van meeleefouders. Dit gebeurt steeds onder begeleiding van de thuisbegeleider. De verwachtingen over en weer worden uitgesproken en schriftelijk weergegeven in een overeenkomst. Dan start de wenfase. Inhoud Begeleiding van Meeleefgezinnen Een thuisbegeleider begeleidt het meeleefgezin en vormt de vraagbaak voor de dagelijkse gang van zaken. Uitgangspunt is dat het kind minimaal één dagdeel per week naar het meeleefgezin gaat en één weekend per maand. Eens per 8 weken vindt een bijeenkomst plaats om onderlinge ervaringen uit te wisselen, evenals mogelijke oplossingen voor knelpunten waar men tegenaan loopt. Afhankelijk van de vraag en de intensiteit van de contacten vindt per kwartaal of per half jaar een tussentijdse evaluatie plaats aan de hand van afspraken. Samenhang Het project MeeleefGezin sluit naadloos aan op het directe doel van de transitie in de Jeugdzorg: verbinding in plaats van versnippering van het aanbod en afnemen van gespecialiseerde zorg zonder kwaliteitsverlies en meer in de dagelijkse context van gezinnen. De samenleving helpt de samenleving en zo worden ook normen en waarden op elkaar
overgedragen en kennis van elkaars (gezins)cultuur. De eerste ervaringen leren dat ook verbinding ontstaat tussen verschillende culturen van afkomst waarmee interculturalisatie wordt bevorderd. Dit project creëert kansen voor alle jeugdigen vanaf de geboorte in de eigen leefomgeving. Eigen kracht Hoe wordt ingezet op eigen kracht? In het project MeeleefGezin blijven de biologische ouders de eerstverantwoordelijke ouders. Dat geeft hen kracht en vertrouwen. De betrokkenheid en hulp van het meeleefgezin kan voor de ouders destigmatiserend werken en leidt tot rehabilitatie. MeeleefGezin verschilt daarmee van pleegzorg bij OTS, het kind wordt dan direct of kort na de geboorte in een, voor de ouders niet bekend, pleeggezin geplaatst. Voor ouders is dit een moeilijk moment. Het betekent vaak een enorm onzekere periode met allerlei instanties en procedures. Bij MeeleefGezin voelen kwetsbare ouders zich gezien door de (onbetaalde) maatschappelijke betrokkenheid van het meeleefgezin. Dat gezin zet zich in voor de kwetsbare ouders en hun kind. De ervaring is dat ouders zich de moeite waard voelen en voelen dat ze er mogen zijn ondanks hun psychiatrische kwetsbaarheid. Dat besef geeft expliciet kracht. Ouders worden in de gelegenheid gesteld op krachten te komen op voorspelbare momenten, die in een overeenkomst zijn vastgelegd. De opvoeding is voor hen minder belastend als zij weten dat er weer een moment komt dat de meeleefouders hen bijstaan in de zorg voor hun kind of tijdelijk voor het kind zorgen. Ouders ervaren hierdoor minder stress en kunnen ook hun huishouden en administratie beter op orde houden. Ze houden het overzicht en de controle. De ontlasting van zorgtaken kan daarmee indirect tot een versterking van hun kracht als opvoeder leiden. Ook kunnen zij effectiever gebruik maken van therapie in het kader van hun psychiatrische problemen, zonder de zorg voor hun kind op dat moment. De ouders hebben tijd om goed voor zich zelf te zorgen en hun zaken op orde hebben. Hoe wordt ingezet op zelfregie? Ouders kiezen zelf, in overleg met hun behandelaar voor de steun van een meeleefgezin. Zij kunnen in een uitgebreide vragenlijst hun wensen aangeven met betrekking tot de steun door een meeleefgezin: duur van de opvang, een gezin met juist wel of geen andere kinderen, willen ze hun kinderen zelf halen en brengen of juist niet. Zij worden gematcht met een meeleefgezin dat zoveel mogelijk aan hun wensen tegemoet komt. In een kennismaking met vijf stappen, kunnen ouders bij elke stap nee zeggen tegen het voorgestelde meeleefgezin: 1. Uitwisseling van een profiel met foto van het meeleefgezin en ouder(s) en kind. 2. Kennismaking met het meeleefgezin op neutraal terrein. 3. Kennismaking met het meeleefgezin bij de ouders thuis. 4. Kennismaking bij het meeleefgezin thuis. 5. Het komen tot een overeenkomst met heldere afspraken. De match is dan een feit. Verder: - bepalen ouders zelf de duur van de wenfase; - kiezen zij zelf of en wanneer het kind kan blijven slapen bij het meeleefgezin; - behouden de ouders hun eigen waarden en normen met betrekking tot de opvoeding, ze geven handreikingen aan het meeleefgezin over de rituelen en de aanpak van hun kind. Hoe wordt ingezet op sociale netwerken? - De meeleefouders gaan deel uit maken van het sociale netwerk van de ouders. Ouders kunnen zich hierdoor minder geïsoleerd in de maatschappij voelen staan. De
stap om andere mensen uit de (sociale) omgeving om hulp te vragen kan hiermee worden verkleind. - Ouders zijn in de gelegenheid om zonder rekening te houden met slaap- en voedingstijden van hun kind bezoeken af te leggen bij buren, kennissen of familie en zo de banden met hen aan te halen. - Ouders kunnen herstelbevorderende activiteiten doen die hen de mogelijkheid bieden om andere mensen te ontmoeten, bijvoorbeeld sport, wandelen of een cursus. Wat zijn mogelijke dilemma s en knelpunten? - Als er niet kan worden gesproken over de persoonlijkheidsproblematiek van de ouders en het kind bij vragen hierover niet de juiste antwoorden krijgt, zal het kind het gedrag van de ouder niet begrijpen of moeilijk kunnen plaatsen. - Als de klik met ouders en het kind ontbreekt bij het meeleefgezin. De motivatie en verwachtingen van de meeleefgezinnen zijn belangrijk. Als de motivatie onvoldoende blijkt te zijn, zal de opvang moeten stoppen. - Het risico bestaat dat de meeleefouders als behandelaar gaan optreden. Zij moeten in staat zijn een goede balans van afstand en nabijheid tot het kind te creëren en moeten de positie van de ouders respecteren. - Het is mogelijk dat de meeleefouders hun rol verkeerd uitleggen tegenover het kind. Zij moeten tegenover het kind duidelijk zijn dat zijn ouders altijd zijn ouders zijn en blijven. - Wanneer de kinderen van de meeleefouders de opvang niet accepteren. Het is de verantwoordelijkheid van meeleefouders dit in te schatten. - Meeleefouders die niet kunnen omgaan met de soms sterk wisselende stemmingen van ouders en met waarden en normen die kunnen afwijken van hun eigen waarden en normen. Welke kwaliteitseisen zijn noodzakelijk voor een goede implementatie? Het concept MeeleefGezin behoort tot de zwaardere vormen van vrijwillige (mantel)zorg. Dat stelt eisen aan de screening en training van meeleefgezinnen. Zij moeten: bereid zijn om eigen ervaring, kennis en kunde ter zake te vergroten; kunnen nadenken over gedrag en over de gedachten en gevoelens die daaraan vooraf gingen, van zichzelf en van de ander; kunnen samenwerken; kunnen omgaan met waarden en normen van het gezin van het kind in relatie tot de eigen waarden en normen; respect tonen voor de ouders van het kind; kunnen begrenzen, zich realiseren dat het kind altijd kind blijft van zijn eigen ouders; kunnen loslaten; de eigen regie van de ouders van het kind voorop kunnen stellen; in staat zijn de regie bij de ander te laten evenals de verantwoordelijkheid; gemotiveerd zijn. Eisen voor een goede implementatie van MeeleefGezin: - Screening en begeleiding moet door twee verschillende organisaties plaatsvinden vanwege het verschil in verantwoordelijkheid. De deelnemende ouders moeten erop kunnen vertrouwen dat screening van potentiële meeleefouders goed gebeurt. - De meeleefouders moeten een VOG (verklaring omtrent gedrag) overleggen.
- Al gaat het om een vorm van vrijwillige mantelzorg, de screening en training moeten vergelijkbaar zijn met die voor pleegzorg. Voor competenties van een meeleefouder, trainer en begeleider zijn dan ook profielen ontwikkeld. - Tijdens een training bespreekt het meeleefgezin opvoedingsstrategieën aan de hand van concrete situaties en dilemma s. - Meeleefouders en de trainer moeten kennis hebben van psychiatrische problemen van ouders: wat kun je verwachten, hoe ga je ermee om? - Richtlijnen met betrekking tot de opvang (zoals het slapen in een eigen bed en omgaan met social media). Randvoorwaarden Financiën Het hele startproces van werving, informatieavond, screening, training tot en met de match en begeleiding van de wenfase en de voortgaande begeleiding van zeven meeleefgezinnen, inclusief de materialen, is begroot op 50.000,- euro. De tijdspanne van opstart is 4 à 5 maanden. Bij het vervolg nemen de kosten af. De trainers en begeleiders zijn al opgeleid en kunnen zelfstandig verder. Zij kunnen blijvend een beroep doen op consultatie door Stichting MeeleefGezin. Deskundigheid Stichting MeeleefGezin is verantwoordelijk voor de kwaliteit van de opleiding van trainers en thuisbegeleiders, volgens het train-de-trainer-model, en verleent daartoe een licentie. De trainer wordt gegeven door professionals met kennis van psychiatrische problemen en de effecten daarvan op kinderen van Indigo c.q. Afdeling preventie GGz. Draagvlak Door de opzet van Concept MeeleefGezin werken Careyn / Vitras CMD, Indigo, Stichting MeeleefGezin samen om voor te sorteren op de transitie van de jeugdzorggelden. De gemeente wordt verantwoordelijk voor en regisseur van de jeugdzorggelden (daar vallen ook de kosten en verantwoordelijkheden voor pleegzorg onder, als ook kosten van kinderopvang op sociaal medische indicatie voor ouders met psychiatrische problemen). MeeleefGezin is een passend en goedkoper alternatief voor situaties waar nu dure pleegzorg en geïndiceerde kinderopvang wordt ingezet. Bij dreigende uithuisplaatsing zou BJZ eerst de steun van een meeleefgezin kunnen vragen; Bij een vraag voor medische indicatie voor opvang in een KDV op grond van psychiatrische problematiek van ouders heeft inzet van een meeleefgezin de meerwaarde van continuïteit van vaste hechtingsfiguren, en; In Moeder-baby-opvanghuizen is vaak sprake van psychiatrische problemen bij ouders. Zij werken toe naar zelfstandig wonen (normalisering); een meeleefgezin kan daar een ondersteunende rol spelen. Moviera Actief Burgerschap na Huiselijk geweld wil als organisatie samenwerken met Stichting Meeleefgezin. De opvang van jonge kinderen kan de ouders die vaak geïsoleerd zijn komen te staan na de ervaring met huiselijk geweld, juist die steun bieden die hen in staat stelt hun leven opnieuw op te bouwen. Kwaliteitsbewaking Een Raad van Advies denkt mee in de ontwikkeling van concept MeeleefGezin. Kwaliteitsbewaking vindt plaats door evaluatie en rapportage vanuit de Lokale Organisaties MeeleefGezin van Gemeenten in Nederland naar Stichting MeeleefGezin op grond van de voorwaarden vastgelegd in de licentie. Er is een longitudinaal onderzoek gestart door Saxion Hogeschool Academie Mens Arbeid HBO Toegepaste psychologie. Alle bij Stichting MeeleefGezin aangesloten LO-MLG nemen deel aan dit onderzoek.
Evaluatie Opzet evaluatie Een pilot met subsidie van het Oranjefonds is inmiddels afgerond. De eerste onderzoeksresultaten (nog beperkt in omvang) geven een positief beeld. Het onderzoek wordt nu uitgevoerd door Saxion Hogeschool HBO Toegepaste Psychologie. Als er voldoende massa is, zal het Trimbosinstituut wetenschappelijk onderzoek uitvoeren. Daarnaast worden tijdens elke training evaluatieformulieren ingevuld, na afloop van de training vindt een eindevaluatie plaats onder aspirant meeleefgezinnen. Jaarlijks zal aan het Bestuur van Stichting MeeleefGezin worden gerapporteerd in een jaarverslag. Wat vinden uitvoerders en doelgroep? De meeleefouders in de pilot zijn erg enthousiast. De training, die bestaat uit zes modulen met elk een korte bijlage met inhoudelijke achtergrondinformatie, kreeg van de meeleefgezinnen in de pilot als eindcijfer een 7,9. Suggesties betroffen vooral verdere uitbreiding van praktijksituaties en video's met gezinnen uit de doelgroep. De suggesties zijn ter verbetering meegenomen in de tweede editie van de training. Succesfactoren MeeleefGezin zorgt ervoor dat instabiele gezinnen minder geïsoleerd komen te staan en mee kunnen blijven doen in de civil society. In het onderzoek geven ouders hun herstel aan vanwege de steun van het meeleefgezin. De jonge kinderen reageren erg enthousiast op de vaste opvang. Faalfactoren en knelpunten Trainen/screenen èn werven/begeleiden door dezelfde organisatie geeft verstrengeling van verantwoordelijkheden (twee petten op). Ook al gaat het om vrijwillige inzet, de screening van meeleefgezinnen is uiterst belangrijk voor deze kwetsbare doelgroep. Deelnemende ouders blijken daar voor de opvang van hun kind juist op te vertrouwen. Onvoldoende specifieke kennis van psychiatrische problemen en de effecten daarvan op jonge kinderen bij de medewerkers van de begeleidende organisatie voor een gedegen screening en voorbereiding van de meeleefgezinnen. De trainingsmodulen moeten niet gecombineerd worden aangeboden. De thema's per module samen met de bijlagen met achtergrondinformatie vragen verwerkingstijd voor de meeleefgezinnen. Stevig investeren bij de start, levert later winst op bij de begeleiding. Geplande vervolgstappen Stichting MeeleefGezin is inmiddels van start gegaan in Veenendaal / Rhenen / Renswoude. Op dit moment loopt een subsidieaanvraag bij het Oranje Fonds voor de start in Nieuwegein / Utrecht / Utrecht Regio West. Er zijn besprekingen gaande om Stichting MeeleefGezin ook op te starten in Amersfoort, Ede, Amsterdam, Helmond en Deventer. Uit het werkveld van GGz Infant Mental Health komen vragen van ouders naar voren voor opvang door een meeleefgezin. Van daaruit kunnen gericht instanties worden benaderd voor opstarten van een LO-MLG. Saxion Hogeschool Academie Mens Arbeid met de opleiding HBO Toegepaste Psychologie continueert het onderzoek. Contact Femke van Trier - IMH Specialist, directeur Stichting MLG Nassaulaan 2 3941 ED Doorn info@meeleefgezin.nl
Website Stichting MeeleefGezin Downloads Competenties begeleider MeeleefGezin Competenties MeeleefGezin (mei, 2013) Samenvattend overzicht training MeeleefGezin (2013)