Een project door Anke Pieck, Tamara Tunders, Kim Decock, Nick Verhees, Ralf Uittenhout en Thomas Sol. In opdracht van Duurzaam Eindhoven

Een project door Anke Pieck, Tamara Tunders, Kim Decock, Nick Verhees, Ralf Uittenhout en Thomas Sol In opdracht van Duurzaam Eindhoven

Voorwoord Aan het begin van de minor Duurzaamheid PPP werd aan alle minorstudenten duidelijk gemaakt dat er een project van twintig weken op het programma stond. Dit groepsproject had een plan en een opdrachtgever nodig. en management, economie en recht zijn vertegenwoordigd. Door deze kennisgebieden met elkaar te combineren ontstaat er een brede en goed doordachte visie. In dit rapport is te lezen hoe de projectgroep de mogelijkheden onderzocht heeft omtrent een vangrail van bamboe. Er zal eerst gekeken worden naar de aanleiding van het probleem rondom de Berenkuil in Eindhoven. Vervolgens zal bamboe afgezet worden tegen de conventionele metalen vangrails. Nadat de projectgroep het gastcollege van Hans de Beule van Duurzaam Eindhoven had bijgewoond, ging er een (duurzaam) lampje branden. Hans vertelde over het idee om vangrails gemaakt van bamboe te gaan plaatsen rond de Berenkuil, omdat hier vaak ongelukken gebeuren en er nog geen vangrail staat. De interesse van de projectgroep was meteen gewekt. Hierna wordt het ontwerp van de vangrail getoond, waarop de beschrijving van het imago een logisch vervolg is. De projectgroep heeft zonder er echt over te twijfelen contact gezocht met de Hans de Beule om te kijken wat we voor elkaar konden betekenen. Dit was een goed en vernieuwend gesprek met enthousiasme van beide kanten. Tenslotte zullen er bedrijven en instanties besproken worden die betrokken kunnen worden in het proces. We willen Hans de Beule van Duurzaam eindhoven, Jos van der Palen van kwekerij Kimmei en de Fontys-coaches van deze minor graag bedanken voor de tijd en bijdrage voor dit project. De projectgroep denkt deze opdracht goed aan te kunnen omdat er binnen de groep een groot kennisgoed vertegenwoordigd is. De studies journalistiek, vastgoed, communicatie en multimedia design, technische bedrijfskunde 2

Inhoud Voorwoord inhoud 1. Aanleiding 2. Bamboe 3. vangrail 4. ontwerp 5. imago 6. Betrokken partijen Conclusie Bronnen Colofon 3 P. p. P. P. P. P. P. P. P. p. p. 2 3 4 8 14 18 20 22 24 26 27

1 Aanleiding De Berenkuil in Eindhoven is een verhoogde rotonde op de plek waar de Insulindelaan, de Eisenhowerlaan en de Professor Doctor Dorgelaan samenkomen. Op deze rotonde hebben de afgelopen tijd een aantal ongelukken plaatsgevonden. Op 18 juni 2011 belandt een auto op de kop en de bestuurder raakt gewond. Op 13 juli gaat er wederom een auto over de kop, deze auto kwam wel weer op vier wielen neer. Op 6 augustus belandt er wederom een auto ondersteboven bij de Berenkuil. Op 8 augustus rijdt er weer een auto van het talud, hierbij raakt er niemand gewond. Op 14 augustus rijdt er een automobilist van de weg en komt terecht op het naastgelegen fietspad. (figuur 1.1 en 1.2.) Bovenstaande gegevens bestrijken alleen nog maar de maanden juni, juli en augustus van dit jaar, waarin alleen al vijf ongelukken zijn gebeurd. Fig. 1.1 Fig. 1.2 4

Duurzaam Eindhoven (figuur 1.4) is naar aanleiding van deze ongelukken op het idee gekomen om te onderzoeken welke mogelijkheden er zijn voor een duurzame vangrail bij de Berenkuil te Eindhoven. Het idee van deze duurzame vangrail is het voorkomen dat auto s van het talud bij de Berenkuil afrijden en terechtkomen op het ondergelegen fietspad. Fig. 1.4 Tevens is het van belang dat auto s die in aanraking komen met de vangrail niet terug op de weg gekaatst worden en op die manier een gevaar opleveren voor het andere verkeer. De vangrail wordt geplaatst om het veiligheidsgevoel van automobilisten en fietsers te vergroten. Belangrijk is daarbij wel dat een auto die tegen de vangrail botst tot stilstand komt en niet weer de weg opgeslingerd wordt. Fig. 1.3 5

Langs vele Nederlandse (snel)wegen staan metalen geleiderails. Deze hebben als doel om de automobilisten te beschermen in geval van een verkeersongeval. De metalen geleiderail zorgt ervoor dat automobilisten in geval van een ongeval niet op de andere weghelft belanden, dit voorkomt gevaar voor de overige weggebruikers. Tevens kan een metalen geleiderail ervoor zorgen dat auto s in geval van een ongeluk niet de weg af schieten, bijvoorbeeld in een greppel of in een afgrond. Fig. 1.6 Fig. 1.5 Om duidelijk te maken hoe de huidige situatie op de berenkuil er momenteel uitziet, is deze geschetst in de afbeeldingen. In figuur 1.6 is te zien waar de auto vandaan komt en op figuur 1.7 is afgebeeld waar de auto van de weg afschiet. Fig. 1.7 6

Fig. 1.8 De aangedragen oplossing is het plaatsen van een vangrail van bamboe. Bij het onderstaande onderzoek is uitgegaan van een vangrail van levend bamboe. onderzoek op zich nam, een factor 8 goedkoper dan de huidige geluidswanden. Ook absorbeert het geluid, terwijl reguliere schermen het vooral weerkaatsen. Vooral bij toe- en afritten zorgt dat voor extra geluid. Ten slotte is bamboe ook mooier, aldus het IBA. In Amsterdam is al eens onderzoek gedaan naar het creëeren van een geluidswand van bamboe, vanwege de geluidsabsorberende eigenschap van bamboe. Bamboe is volgens het IBA (de instantie die dit wetenschappelijk Maar is het wel mogelijk om een vangrail van bamboe te plaatsen die voldoet aan dezelfde veiligheidseisen als de conventionele vangrails? 7

2 Bamboe Botanisch gezien is bamboe een (reuzen) grassoort. Er bestaan ongeveer 1500 verschillende bamboesoorten met grote verschillen in lengte (van 1 tot 35 m lang), doorsnede (van enkele millimeters tot 30 centimeter), kleur, textuur en doorsnede (zowel hol als massief). Hoewel de reuzenbamboesoorten, interessant voor industriële verwerking, vooral in (sub)tropische gebieden gedijen bestaan in Nederland ook reeds succesvolle kweekprogramma s. De grootste bamboevoorraden geschikt voor industriële verwerking vinden we terug in China (24 miljoen hectare). Op figuur 2.1 zijn de groeigebieden van bamboe te zien. Fig. 2.1 Voordelen Een van de grootste bedreigingen van de mensheid is ongetwijfeld de ongelimiteerde exploitatie van de natuurlijke hulpbronnen op aarde. Een van die bronnen is het hardhout en Fig. 2.2 8

met name de tropische houtsoorten. Bamboe biedt een zinvol alternatief. Geen boom, maar een grassoort, welke binnen een paar jaar verhout en razendsnel groeit. Reuzenbamboes kunnen tot circa vijftig centimeter per dag groeien. Vele malen duurzamer dan hardhout. Na vier tot vijf jaar zijn de stammen voldoende gehard om geoogst en verwerkt te worden. Dit in tegenstelling tot de traditionele bekende hardhoutsoorten waarbij 50 tot 120 jaar nodig is om materiaal met een zelfde hardheid te verkrijgen. zie figuur 2.3). Over de hoeveelheid biomassa die bamboe genereert is niet zoveel concrete informatie bekend. Getallen die de ronde doen voor de biomassa van een hectare bamboeplantage zijn 50-100 ton (drooggewicht) per jaar. Andere getallen gaan over de productie per jaar per hectare van bamboe, deze ligt tot 25 maal hoger dan die van hout. In Costa Rica is berekend dat een hectare Guadua Angustifolia (wordt later in dit hoofdstuk verder beschreven) per jaar 17 ton koolstof uit de lucht kan nemen. Om een betere vergelijking met hout te kunnen maken zijn hieronder in een aantal tabellen hout en bamboe tegen elkaar uitgezet. Hiernaast produceert een bamboeplant afhankelijk van de grote van het worstelstelsel per jaar meerdere stammen. Het kappen van een stam betekend dus niet het einde van de bamboeplant. Integendeel, een bamboeplant kan tot aan de bloei (om de 60-120 jaar, waarna de plant sterft) ieder jaar gekapt worden. Één bamboewortel kan tijdens zijn levensduur maarliefst vijftien kilometer aan bruikbare stam produceren (INBAR, 20021). Een ander voordeel van bamboe ten opzichte van hout is dat het kan groeien op brakke, nauwelijks vruchtbare stukken grond. Fig. 2.3 Biomassa/koolstoffixator Een ander voordeel voorkomend uit de hoge groeisnelheid van bamboe is de grote hoeveelheid biomassa die een bamboeplantage genereert en de CO2 die hierdoor wordt gefixeerd (waarmee een positieve bijdrage geleverd kan worden aan het broeikaseffect, 9

Jaarlijkse productie ton/ha Groen (totaal) Droog (totaal) Groen (allen stam) Droog (alleen stam) bamboe 88,7 57,4 65,7 46,0 hout 17,5 13,5 14,0 10,8 Verhouding bamboe/hout 5,1 4,3 4,7 4,3 Fig. 2.4 Jaarlijkse fixatie koolstof ton/ha Door nieuwe groei (vooral na kap) Door bestaande groei totaal bamboe 26,3 1,0 27,3 hout 6,0 2,25-5,0 8,25-11,0 Verhouding bamboe/hout 3,5 0,2-0,5 2,5-3,3 Fig. 2.5 De belangrijkste conclusies die uit de tabellen van figuur 2.4, 2.5 en 2.6 kunnen worden getrokken zijn: De jaarlijkse productie van bamboe is 4,3 tot 5,1 keer zo groot als die van de gemiddelde houtsoort, dit is te wijten aan de grote groeisnelheid van bamboe. De jaarlijkse koolstoffixatie van een bamboeplantage ten opzichte van een houtproductiebos is 2,5 tot 3,5 keer zo groot. Dit laat de grote mogelijkheden zien die bamboeplantages kunnen bieden als koolstoffixator en daarmee de bijdrage die geleverd kan worden aan de vermindering van het broeikaseffect. Als natuurbos is de biomassa van bamboe veel lager dan voor een houtbos. Het gaat bij de CO2-fixatie overigens slechts om een korte fixatie, de levenscyclus van bamboeproducten zal naar alle waarschijnlijkheid minder dan een eeuw duren waarna de bamboe wordt gestort of verbrand en de gefixeerde koolstof opnieuw in de atmosfeer komt. Uiteraard scoort voor de fixatie van koolstof een plantage beter dan een natuurlijk (bamboe)bos omdat door de kap jaarlijks ook steeds weer aanwas is van nieuwe stammen en dus van fixatie van koolstof. Dat valt ook op in de tabel van figuur 2.5. Alleen als plantage kan bamboe een zeer grote bijdrage leveren als CO2-fixator. Dit is ook te zien in tabel 2.6 waar de kleinere biomassa per hectare van bamboe ten opzichte van hout zichtbaar wordt. Bamboe moet het dus hebben van zijn grote omloopsnelheid. 10

Voorraad biomassa ton/ha Tropische regenwoud 117-660 bamboe 48-106 Fig. 2.6 Welke producten kunnen van bamboe gemaakt worden? Het gebruik van bamboe is zeer uiteenlopend. In China worden er sinds mensenheugenis talloze, vaak ambachtelijke producten van gemaakt: van keukengerei tot muziekinstrumenten, van bouwsteigers tot complete gebouwen, van eetbare scheuten tot frames van fietsen. De eerste gloeilampen die Edison in Eindhoven ontwikkelde, hadden zelfs een bamboegloeidraad. De laatste decennia wordt reuzenbamboe ook industrieel toegepast (o.a. bamboematten, papier, parket en plaatmateriaal). Hiermee worden bamboematerialen een volwaardig alternatief voor houtproducten en daardoor ook interessanter voor de westerse markt. De meest recente industriële toepassingen zijn de ontwikkeling van bamboefineer en geperst bamboecomposiet voor buitengebruik. (zie figuur 2.7 en 2.8). Fig. 2.7 Bamboe bouwsteiger Fig. 2.8 Bamboe composiet Waarom is het marktaandeel van bamboematerialen nog relatief klein? Ondanks de vele voordelen van met name industriële bamboematerialen is het marktaandeel van bamboematerialen nog relatief laag. Zo is het aandeel van bamboe vloeren op de markt van houten vloeren circa 4% Hoe dat komt? Industrieel verwerkte bamboe is als materiaal nog vrij jong en onbekend. Het is in de jaren negentig voor het eerst als zodanig ontwikkeld in China. De ervaring leert dat de acceptatie van nieuwe materialen vrij lang duurt. Consumenten, producenten en ontwerpers zijn vaak nog onbekend met de mogelijkheden van industrieel verwerkte bamboe en associëren bamboe met de vele traditionele toepassingen van de bamboestam (mandjes, koloniale meubels). 11

Consumentenonderzoek heeft echter aangetoond dat wanneer respondenten op de hoogte worden gesteld van industriële bamboematerialen, hun perceptie van bamboe volledig omslaat en het materiaal wordt gewaardeerd als innovatief en milieuvriendelijk. Een typisch geval van onbekend maakt onbemind. Door het toenemende belang van duurzaamheid groeit de markt voor industriële bamboeproducten overigens gestaag, met zo n vijfentwintig procent per jaar. Wat zijn de voor- en nadelen van industriële bamboematerialen? Veel westerse consumenten waarderen de verfijnde textuur en tekening van industriële bamboematerialen, zoals vloeren en meubelplaat. Daarnaast zijn bamboematerialen vrij hard (zie tabel 2.9) en vormstabiel (minder gevoelig voor krimpen en uitzetten door vochtschommelingen). Verder is er volop keuze aan bamboematerialen door de verschillende kleuren, texturen en variëteiten. In dunne vorm zijn bamboematerialen goed buigbaar zonder te breken. Tenslotte zijn er belangrijke milieuvoordelen als de grote voorradigheid van bamboe en het feit dat het gemakkelijk te reproduceren is door de hoge groeisnelheid. Samenvattend: reuzenbamboe groeit sneller dan zachthout en combineert dit met hardhouteigenschappen. Nadelen van industriële bamboematerialen zijn de prijs (ligt even hoog als een goede kwaliteit eiken) en de beperkte duurzaamheid buiten. Overigens is een buitenvariant in de vorm van een geperst bamboecomposiet onder de handelsnaam Density in ontwikkeling. Tenslotte is door de extra processtappen (frezen, lamineren, lijmgebruik etc.) de milieuimpact groter dan van de grondstof (de bamboestam). Solid Series bamboe 14.000 janka (zie definitie onder) Jatoba 10.400 janka Merbau 8670 janka Sidepressed bamboe 6350 janka Plainpressed bamboe 6350 janka Frans eiken 6280 janka Europees grenen 2700 janka Fig. 2.9 Definitie Janka: Janka is een maat om de hardheid van hout te meten. De hardheidswaarde volgens Janka geeft aan in welke mate een houtsoort tegen bepaalde drukkrachten bestand is. De hardheidswaarde volgens Janka wordt gedefinieerd als de kracht die benodigd is om een gladde stalen bol met een diameter van 11,284 mm tot precies de helft in het hout te drukken (volgens de ASTM standaard). 12

Hoe milieuvriendelijk zijn bamboematerialen? Op basis van Levens Cyclus Analyse (LCA) studies kan de milieu-impact van een product of materiaal bepaald worden van wieg tot graf. In een LCA-studie wordt rekening gehouden met verschillende factoren, zoals mogelijke schade aan de biodiversiteit tijdens de kap, het verbruik van energie en toevoegingen (bijvoorbeeld lijm) tijdens productie, en milieuschade als gevolg van transport. Bij gebruik in West-Europa scoren bamboematerialen qua milieu-impact slechter dan lokaal verbouwde houtsoorten, onder andere vanwege het lijmverbruik en de transportafstand. Maar beter dan tropisch hardhout en a-biotische grondstoffen, zoals staal en plasticsoorten. Het positieve verschil ten opzichte van tropisch hardhout zit hem vooral in hoe het wordt geoogst. Veel tropisch hardhout wordt nog steeds illegaal gekapt in oerbossen. Bij het oogsten van tropisch hardhout wordt er veel schade aangericht aan deze oerbossen en aan de bodemgesteldheid. Bij bamboe is dit niet het geval aangezien bijna alle industriële bamboematerialen zijn gemaakt van reuzenbamboestammen afkomstig uit duurzaam beheerde plantages. In het geval van tropisch hardhout afkomstig van FSC-gecertificeerde plantages gaat bovenstaande problematiek niet op en is de milieu-impact ongeveer even groot als voor bamboematerialen. Een extra milieuvoordeel van bamboe, dat niet is opgenomen in een LCA-studie, is de al eerder genoemde enorme groeisnelheid die significant groter is dan de snelst groeiende zachthoutsoorten zoals eucalyptus (dit wordt vooral gebruikt in laagwaardige toepassingen zoals pulp voor papier). Een duurzaam beheerde bamboeplantage levert, in hoeveelheid kubieke meters droog materiaal per jaar, bij verbouw van de soorten moso twee tot drie keer zoveel en guadua vier tot vijf keer zoveel op als plantages waar hoogwaardige houtsoorten als teak of eiken worden verbouwd. Met de steeds groeiende vraag naar grondstoffen is dit een niet te onderschatten milieuvoordeel van bamboe. Fig. 2.10 13

3 Vangrail NEN instituut NEN is de afkorting van Nederlandse Norm en tevens sinds 8 mei 2000 de naam van het nauwe samenwerkingsverband van het Nederlands Normalisatie-instituut en de Stichting NEC. NEN begeleidt en stimuleert de ontwikkeling van normen. Normen zijn afspraken die marktpartijen met elkaar maken over de kwaliteit en veiligheid van hun producten, diensten en processen. Als neutrale partij inventariseert NEN aan welke normen behoefte is en brengt de organisatie belanghebbenden bij elkaar om deze normen te financieren en ontwikkelen. NEN 5190 Deze norm geeft van samenstellende onderdelen van geleiderails de afmetingen en de kwaliteitseisen, de eisen gesteld aan de bewerking alsmede het merken en het verzinken. De norm is gebaseerd op de bouwstofeisen voor geleiderail opgenomen in de Standaard RAW bepalingen 1985. Wijzigingen ten opzichte van de eisen in de Standaard betreffen in hoofdzaak de maatvoering (toleranties) en de staalkwaliteit van de onderdelen voor geleiderail. Fig. 3.1 14

De geleiderail waar wij in ons project naar kijken is de het Type A, de standaard enkele rail, welke te zien is op figuur 3.2. Hieronder worden de eisen die de NEN aan deze geleiderail stelt overzichtelijk weergegeven. Technische informatie: - thermisch verzonken - rail type A, railprofielhoogte 310 mm. Dik3mm. - hoogte bovenkant rail 750 mm. - stijlen IPE-140, lang 1700 mm. - stijlafstand h.o.h. 2000 mm. - montage asfalt dmv. heimethode Incl. plaatsing voor een enkele rail circa negentig euro de meter. NEN 5191 Deze norm geeft de termen, definities, plaatsingscriteria, coderingen, constructie, regels voor de uitvoering en eisen voor geleiderails en voor boven de geleiderail aan te brengen leuningregel, zoals die bijvoorbeeld op kunstwerken wordt toegepast. De conventionele metalen vangrail Als we kritisch naar het productieproces van de metalen vangrail kijken, zijn alle bestaande voordelen eigenlijk alleen maar voordelen omdat dit simpelweg de traditionele manier is om een vangrail te produceren. Deze voordelen kunnen ook behaald worden als je een vangrail van ander materiaal zou maken. Fig. 3.2 En dat terwijl er zeer grote nadelen kleven aan de metalen vangrail zoals we die nu kennen. Om te beginnen is de schade enorm als er een botsing plaatsvindt waarbij een voertuig de vangrail raakt. De kreukelzone in de vangrail moet het geheel dan wel veerkrachtig maken, maar in de praktijk valt dit zeer tegen en is er veel schade aan het voertuig en de inzittenden. Bovendien kan de auto die de vangrail raakt weer terug de weg op komen, omdat deze als het ware van de vangrail af kaatst. Er zijn verschillende vangrails te vinden op de Nederlandse wegen. De dubbele vangrail (figuur 3.1) is een stuk steviger, maar geeft ook meer kans op deze terugkaatsing. De enkele vangrail, welke te zien is op figuur 3.2 zal voor minder schade aan auto s zorgen, maar lijdt zelf wel onder meer schade bij een ongeval. Beide vangrails hebben dus hun eigen nadelen. 15

Een ander belangrijk nadeel is het effect op het milieu van de metalen vangrail. De constructies zijn zeer milieuonvriendelijk door de manier waarop het geproduceerd wordt en door de machines die hiervoor nodig zijn. Staal is een legering uit ijzer en koolstof, maar er moeten nog vele milieuonvriendelijke stoffen toegevoegd worden voordat het de kracht heeft die nodig is voor toepassingen in bijvoorbeeld gebouwen of als vangrail. Ook moeten er stoffen als zwavel en fosfor uit het ijzer gehaald worden om het te kunnen bewerken. Door dit proces zullen er altijd verontreinigende stoffen achterblijven. zal vervolgens ook door een productieproces moeten gaan in verband met recycling. Er zitten dus ontzettend veel nadelen aan de productie en het gebruik van de vangrail zoals we die nu kennen. Nu is het belangrijk om te kijken of het alternatief in kwestie, de vangrail van bamboe, wel dezelfde voordelen heeft als een metalen vangrail, en of de nadelen wel kleiner zijn. De bamboevangrail bestaat uit vaste hagen van de bamboesoort genaamd Phyllostachys Propinqua. Deze soort bamboe stopt met groeien wanneer hij ongeveer drie à vier meter hoog is, waardoor er weinig onderhoud nodig is voor de bamboevangrail. Als het staal er uiteindelijk is, wordt het vaak gegalvaniseerd of op een andere manier behandeld. Dit is tevens zeer slecht voor het milieu. Daarna moet het zware staal nog naar de plaats gebracht worden waar het als vangrail gebruikt wordt. Dit is naast milieuonvriendelijk bovendien een arbeidsintensief proces. Fig. 3.3 De wortels van de bamboeplant zijn niet sterk genoeg om door asfalt heen te groeien, hierdoor wordt de groei van de plant in de breedte beperkt door het asfalt en veroorzaakt hierdoor geen schade aan het wegdek. Om verwoekering te voorkomen zal de haag wel afgezet moeten worden in de grond. Dit zal mogelijk zijn met behulp van bamboe planken. De één kilometer lange houten vangrail, die als test geplaatst is in Heerhugowaard, heeft een milieuvriendelijker recycle-proces. Zie figuur 3.3. Deze zal echter, net als de metalen vangrail, niet langer dan dertig jaar kunnen bestaan en De voordelen van een natuurlijke vangrail van bamboe zijn enorm. Om te beginnen is bamboe zeer veerkrachtig. Het is dus geschikt als opvang -rail, en heeft dus als extra voordeel dat auto s niet terug de weg op worden geslingerd als ze de vangrail raken. Dit is bij de traditionele 16

vangrail wel het geval. Het is dus veiliger voor de overige weggebruikers. Bovendien zal de schade aan het voertuig dat de vangrail raakt kleiner zijn. Door de enorme veerkracht van de plant wordt de remweg namelijk langer: er zit meer tijd tussen het moment dat een auto de vangrail raakt en het moment dat hij volledig tot stilstand is gekomen. Dit betekent natuurlijk niet alleen minder schade aan het voertuig, maar ook aan de inzittenden. Bij een aanrijding zijn de gevolgen voor alle betrokkenen dus minder erg. Een ander belangrijk voordeel is natuurlijk dat een bamboe vangrail veel minder belastend is voor het milieu. Er wordt een duurzaam materiaal gebruikt waar geen zink bij de productie vrij komt. Bij de productie van een metalen vangrail komt er enorm veel zink vrij, dit is waarschijnlijk het meest milieubelastende aan het hele proces omdat zink een erg giftige stof is. Wat daar tegenover staat is dat het planten en kweken van de bamboe arbeidsintensief is. Er moet gezorgd worden dat er constant genoeg bamboe is om de vangrail te vervangen als dat nodig is. Dit laatste probleem komt bij hoofdstuk 4 aan de orde. Een ander nadeel van deze vangrail, is dat het tijd nodig heeft. De bamboe zal pas over een jaar of vier volgroeid zijn. Pas dan kan deze geplant worden als vangrail. Dit probleem is er uiteraard alleen als ervoor wordt gekozen om het kweken van de bamboe zelf in handen te nemen. Verder is het discutabel of deze vangrail bestand is tegen vandalisme. Omdat het een grassoort is, zal het vrijwel niet branden. Om hier harde beweringen over uit te spreken zal dit eerst getest moeten worden. Deze nadelen, en discutabele vraagstukken, wegen echter niet op tegen de nadelen die de traditionele metalen vangrail heeft. Het gaat meer om het vervangen van de ouderwetse, zware milieubelastende methoden door een nieuwe milieuvriendelijke manier om onze wegen veilig te maken. Concluderend kan er gezegd worden dat de voordelen van een bamboevangrail al met al in grote mate aanwezig zijn. Het traditionele, milieubelastende proces kan vervangen worden door een proces dat voordelen voor het milieu met zich meebrengt. Deze voordelen zitten in het niet meer gebruiken van verontreinigende stoffen en het groene effect op de omgeving. Meer groen, minder staal. Ook als we kijken naar de veiligheid van de vangrail doet bamboe niet onder voor de vangrails die we nu zien. Sterker nog, door de grote veerkracht van de plant zijn de gevolgen in geval van een aanrijding juist kleiner dan nu het geval is. Milieuvriendelijk en veilig dus. 17

4 Ontwerp Een beeld van de vangrail is te bezichtigen op figuur 4.1. De vangrails zijn geplaatst op de locaties op de rotonde, waar de ongevallen plaatsgevonden hebben. Zoals te zien is, gaat het over de afritten van de berenkuil. De vangrail bestaat uit een muur van levend bamboe dat bij elkaar is geplaatst. Een dicht beboste kluit bamboe om elke auto of motor op te kunnen vangen. Fig. 4.1 De vangrail is minstens een meter dik. Verder is de vorm van de vangrail organisch. Zo zal het een mooie toevoeging zijn aan de nu al aanwezige natuur. Ook is er een doorgang in de vangrail geplaatst, zodat slachtoffers zich zonder gevaar van de weg kunnen verplaatsen. Toch is het zo ontworpen dat het de functie als vangrail niet verstoord, omdat de doorgang schuin tegen de rij-richting in gemaakt is. Dit is te zien op figuur 4.2. Fig. 4.2 18

Fig. 4.3 Locaties van de bamboe vangrails in het lichtgroen Het bamboe zal meer dan alleen de functie van vangrail op zich dragen.het bamboe is daarbij ook een geluidswand. Er zijn niet veel woningen in de nabije omgeving, maar er is wel ruimte om woningbouw in de toekomst te realiseren. De drukte van de rotonde kan wat problemen met zich meebregen. De vangrail bestaat uit een muur van bamboestengels die dicht op elkaar staan. Dit zorgt ervoor dat het geluid van de drukte op de weg wordt geabsobeerd. Een laatste functie is decoratie. Door de muren van bamboe, wordt de rotonde afgeschermd van de omgeving. Zowel zicht als geluid spelen hierbij een rol. Hierdoor krijgt het fietspad dat langs en door de berenkuil heen gaat, een wat meer park-achtige sfeer. Het imago van de berenkuil zal hierdoor positief veranderen. Meer hierover is te lezen in het volgende hoofdstuk. 19

5 Imago Een andere invalshoek van het probleem is dat het stuk Eindhoven vanaf de berenkuil tot de helmondweg met betrekking tot de uitstoot van CO² een van de meest vervuilde stukken van Eindhoven is. Wethouder Mary-Ann Schreurs (Innovatie, Cultuur en Openbare Ruimte) wil Eindhoven groener maken en de aanpak van dit gebied staat bij haar hoog in het vaandel. Omdat bamboe een zeer veel CO² omzet in zuurstof, is het een nog een goede reden om de vangrail van bamboe aan de berenkuil toe te voegen. Naast de afscheiding van zicht, dient de vangrail ook als een geluidswand. Zoals al eerder is onderzocht door het Ingenieursbureau Amsterdan, kort IBA, is het een stuk goedkoper om een geluidswand van bamboe te maken in plaats van de conventionele materialen. Omdat een bamboehaag een structuur heeft van een grote hoeveelheid cilinders tegen elkaar aan. Dit geeft bamboe de eigenschap om geluid te absorberen. De bedoeling is om het de illusie te wekken dat fietsers en voetgangers door een parkje te laten gaan in plaats van een rotonde. De vieze, chaotische weg is iets wat voorbijgangers niet graag zien. Door de haag tussen de autoweg en het fietspad te plaatsen, wordt voor deze illusie gezorgd. Fig. 5.1 20

De graffiti kunstwerken in de berenkuil zijn zeer uniek en worden graag gezien. Door de vangrail van bamboe, welke tevens als afscheidingswand dient, zal de berenkuil een opgedeeld worden in twee werelden. Aan de ene kant de chaotische, maar cruciale rotonde. Aan de andere kant de graffiti-tuin met natuurlijke tintjes door de mooie bamboe-hagen. De bamboehagen hebben dus in beide werelden een functie. Al deze aspecten zorgen er dus voor dat de berenkuil, die nu veelal verafschuwd wordt wegens de drukke weg, een rustige omgeving wordt. Fijner voor de graffitiliefhebber, maar vooral prettiger voor de alledaagse voorbijganger. 21

6 Betrokken Partijen Overige betrokken partijen Naast de stichting Duurzaam Eindhoven zijn er nog een 6-tal andere bedrijven betrokken bij een groene Berenkuil. Dit heeft betrekking op het onderhoud maar vooral ook de veiligheid in de nieuwe situatie. Doordat er voor het eerst bamboe zal worden geplaatst als vangrail, zorgt dit op meerdere fronten voor een uitdaging. Gemeente Eindhoven Allereerst is daar de Gemeente Eindhoven die akkoord moet gaan met een vernieuwende blik op de vangrail. Er zal heel wat overtuiging voor nodig zijn om een grote gemeente zover te krijgen dat zij als eerste een nieuw concept willen toepassing op een dergelijke grote rotonde. Daarnaast zal de gemeente moeten voorzien in het onderhoud van de bamboe. Dit kan door middel van hun eigen groenvoorziening of door uitbesteding aan de kweker. Bamboekwekerij Kimmei Valkenswaard De bamboe zal ingekocht worden bij een kweker. Deze kweker zal er in eerste instantie ook voor zorgen dat de bamboe vrijwel direct tot zijn uiteindelijke lengte groeit en snel een stevige basis vormt voor de vangrail. Daarnaast is het mogelijk dat de gemeente het onderhoud uitbesteed aan de kweker. De kweker heeft meer verstand van bamboe dan haar eigen groenvoorziening heeft. Verder kan de kweker ook de verantwoordelijkheid dragen over het herstellen van de bamboe na een ongeluk op de Berenkuil. Een andere mogelijkheid is dat de kweker de mensen van de vaste groenvoorziening in Eindhoven uitleg geeft over hoe zij het beste bamboe kunnen onderhouden. Infra bedrijf zoals Heijmans of BAM Zodra er bamboe geplaats zal worden op de Berenkuil moet er ook contact op genomen worden met een wegenbouwkundig bedrijf. 22

De wortels van de bamboe mogen in geen geval onder het wegdek komen waardoor hier scheuren in ontstaan. Daarnaast zal nogmaals het wegdek geëvalueerd moeten worden op juiste ruwheid. De bamboe zorgt dat auto niet van het talud afrijden; een ruw wegdek zorgt ervoor dat er überhaupt geen auto s in de vangrail terecht komen. Wat een belangrijke taak voor Heijmans is, is het aantonen dat er een speciaal project gaande is. Verkeersborden producent zoals Overtoom Bij elke aanrijroute richting de Berenkuil zal ook door borden duidelijk moeten worden aangegeven dat het hier om een nieuw project gaat. Zo wordt het voor weggebruikers duidelijk wat de bedoeling van de bamboe is. Weggebruikers moeten niet voor verrassingen komen te staan en het is dan ook zeer belangrijk dat zij weten dat de bamboe als vangrail dient en niet als verfraaiing van de Berenkuil. Dit is mogelijk door in het begin van het nieuwe project met grote banners te werken of hier een speciaal verkeersbord voor te ontwikkelen. Weggebruikers dienen zich bewust te worden van het gevaar op deze rotonde en dat, ondanks dat de nieuwe Berenkuil een veiligere vangrail heeft, zij nog Fig. 6.3 steeds rustig moeten rijden. Brandweer Eindhoven Ook voor de brandweer is een bamboe vangrail nieuw. Zij zullen een speciale training moeten volgen om, in geval van een ongeluk, mensen veilig uit hun voertuig te kunnen bevrijden. Zo zal geleerd moeten worden hoe zij de bamboe kunnen kappen, waar zij op dienen te letten (versplintering) maar ook is het belangrijk dat zij niet meer kapot maken dan nodig is. Wat verder van heel groot belang is voor de brandweer is de manier van blussen in geval van brand. Zo zal het geen probleem zijn met water te blussen, maar heeft de bamboe nog ander effect op de manier van blussen. Het mag de brandweermannen niet in de weg staan in geval van een ongeluk op de Berenkuil. Hier zal een nieuw blus- en evacuatieplan over opgesteld moeten worden. Ook al is het zo dat bamboe zelf niet brandbaar is, de brandweerlieden zullen toch een eigen blusprocedure moeten oefenen voor een dergelijke situatie. Onderzoeksinstituut TNO De theoretische waarden die in dit rapport genoemd worden zullen ook in de praktijk getest moeten worden. Hiervoor kan onderzoeksinstituut TNO worden ingeschakeld. Zij zijn erg ervaren in de automotive sector en bij hen kan dan ook een vangrail in praktijk getest worden. Dit is natuurlijk zeer belangrijk voor er met een dergelijk project begonnen wordt. De volgende stap in het project is het testen of deze vangrail daadwerkelijk werkt. De enige manier is door een test uit te voeren in een situatie die representatief genoeg is. TNO zal hierbij de rol als testuitvoerder moeten spelen. 23

Conclusie Een belangrijke verdeling waarvan vaak gebruik wordt gemaakt in het duurzaamheidsvak is de verdeling People, Planet en Profit. Deze verdeling helpt om alle aspecten van een situatie te belichten. Dit is ook getracht in dit rapport aan te houden en zal in deze conclusie de rode draad vormen. People Het plaatsen van een bamboe vangrail heeft gezien via het people aspect verschillende positieve kanten. Het plaatsen van een bamboe vangrail verhoogt de verkeersveiligheid doordat de auto die van de weg raakt niet terug de weg op wordt gekaatst door bijvoorbeeld een metalen vangrail, maar in de bamboe haag tot stilstand komt. Hierdoor worden andere weggebruikers niet gehinderd en gebeuren er dus minder ongelukken. Verder heeft het bamboe ook een geluidsabsorberend effect. Dit is prettig voor de fietsers en voetgangers, omdat zij dan minder gehinderd worden door het lawaai van de auto s die op de rotonde boven gelegen. De gemeente Eindhoven is bezig met het creëren van een duurzaam imago voor de gemeente Eindhoven en daar zal deze vangrail zeker aan bijdragen. Planet Het plaatsen van een bamboevangrail heeft gezien, via het planet aspect, verschillende positieve kanten. Ten eerste is bamboe natuurlijk duurzamer om als materiaal te gebruiken omdat het een hernieuwbare bron is in tegenstelling tot metaal wat een eindige bron is. Bovendien gaat er aan een bamboe vangrail geen bewerkingsproces vooraf. Zo wordt er een heleboel energie bespaard. De bamboe die wordt gebruikt voor de vangrail is een levende plant. Een van de eigenschappen van levende planten is dat zij de CO2 uit de lucht opnemen en dit omzetten in zuurstof. De vangrail heeft dus ook een luchtzuiverend effect. De bamboe zal ook verschil maken in de biodiversiteit. 24

Profit Het plaatsen van een bamboe vangrail heeft gezien via het profit aspect verschillende positieve kanten. Een gemiddelde metalen vangrail gaat 30 jaar mee, daarna is hij toe aan volledige vervanging. Een bamboeplant bloeit eens in de 100 tot 120 jaar, als de plant gebloeid heeft sterft hij en moet hij gekapt worden. Echter gaat de bamboeplant met deze leeftijd drie tot vier keer langer mee dan een conventionele vangrail. Daarom zal het plaatsen van een bamboevangrail misschien in het begin een grotere investering zijn, vooral omdat deze een groeitijd heeft van drie tot vijf jaar, maar doordat hij zoveel langer mee gaat zichzelf uiteindelijk terugverdienen. De beperking aan lichamelijk letsel kunnen we daarbij zeker bij de profit-kant van deze vangrail voegen. Vooral als we kijken naar ziekenhuiskosten, verzekering en dergelijke. Eens per jaar moet de bamboe bijgehouden worden. Het materiaal wat hierbij vrijkomt kan als afval beschouwd worden, maar er zijn een heleboel goede doeleinden voor. Het kan verkocht worden aan bedrijven die van bamboe producten maken, zoals bamboevloeren, kleding, meubels of aan woonwinkels als decoratie. Daardoor levert het afval van de vangrail iets extra s op. 25

Bronnen NEN 5190:1993 Ontw. nl NEN 5190:1995 nl NEN 5191:1995 nl Bamboekwekerij Kimmei - Valkenswaard http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?inid=25476 http://www.inbar.int/publication/txt/ar2002.pdf http://www.wegbeveiliging-staphorst.nl http://www.omroepbrabant.nl http://www.bambooxl.nl http://www.bamboe-ic.nl/ http://bamboocentral.org/main.html http://www.tropicalbamboo.com http://www.bamboebouwnederland.nl http://www.kennislink.nl/publicaties/bamboe-als-bouwmateriaal http://members.chello.nl/~p.meeuws/bb/bamboe.html http://www.bamboosociety.org/ http://halfsidebamboo.info http://www.bermbeveiliging.info/html/geleiderail01.html http://www.prinsdokkum.com/ http://www.prinsdokkum.com/producten/motorvriendelijke-vangrail/ http://www.prinsdokkum.com/documents/prins_dokkum/catalogues/download/dutch/nl_ GELEIDERAIL_NEN_5190.pdf http://www.eindhoven.nl/inwonersplein/leefomgeving/milieu/campagne-duurzaam-eindhoven.htm http://www.eindhoven.nl/werkplein/actueel-1/eindhoven-duurzaam-er-valt-letterlijk-een-wereld-tewinnen.htm http://www.eindhoven.nl/inwonersplein/leefomgeving/milieu/duurzaam-eindhoven.htm 26

Colofon Rapport project PandaBerenkuil Projectleden: Anke Pieck Tamara Tunders Kim Decock Ralf Uittenhout Nick Verhees Thomas Sol Tekst Anke Pieck Tamara Tunders Kim Decock Ralf Uittenhout Nick Verhees Thomas Sol Beeldredactie Thomas Sol Grafisch Ontwerp Thomas Sol Druk Avans Hogeschool Océ copyshop Bij keuze van foto-materiaal is zoveel mogelijk getracht de daarop rustende auteursrechten te honoreren of te ontzien. Met dank aan Jan Fransen - Docent Fontys Hogeschool Eindhoven Voor ondersteuning en begeleiding van het gehele project. Yvonne van Lith - Docente Fontys Hogeschool Eindhoven Voor het beschikbaar stellen van het budget voor de reis naar Londen (zie presentatiefilm). Jos van der Palen - Kwekerij Kimmei Voor het beschikbaar stellen van zijn bamboe-tuin voor de film en zijn informatieve bijdrage aan het project. En tenslotte, Hans de Beule van Duurzaam Eindhoven Voor ondersteuning en het aandragen van de probleemstelling en oplossing, welke wij onderzocht hebben. 27