VELOCITIE INSPIRATIEBOX categorie 3: Actieve schoolverplaatsingen ACTIEFICHE FIETSVERPLAATSINGEN IN GROEP Op welke manier kunnen klassen zich in groep met de fiets verplaatsen voor buitenschoolse activiteiten tijdens de schooluren? Fietsverplaatsingen in groep wat? Buitenschoolse activiteiten tijdens de schooluren komen regelmatig voor bv.: naar de bib, het zwembad, de sporthal,. Leerlingen kunnen de fiets gebruiken om zich te verplaatsen van punt A naar punt B. Deze actieve fietsverplaatsingen kunnen starten als individueel initiatief van een leerkracht, maar op termijn is het wenselijk dat dit initiatief uitgroeit tot een vast element in het schoolbeleid. Hiertoe moeten de nodige afspraken gemaakt worden binnen het schoolteam, binnen de vakgroep, met de leerlingen en met hun ouders. Het uiteindelijke doel moet zijn dat niet 1 klas een eenmalige fietsverplaatsing doet, maar dat de volledige school hier minstens wekelijks actief aan participeert. Fietsverplaatsingen in groep waarom? Fietsverplaatsingen in groep zijn niet alleen aangenaam, ze zijn ook ecologisch en financieel aantrekkelijk. Door de verplaatsing met de fiets te maken, is een extra bus bijvoorbeeld niet nodig. De financiële kost voor zowel de school als de leerlingen ligt dan ook lager. Actieve verplaatsingen helpen bovendien zowel leerlingen als leerkrachten om de bewegingsnorm te behalen. Fietsverplaatsingen in groep hoe? 1. Wegkapitein? Een wegkapitein kan zeer handig zijn, maar is niet wettelijk verplicht voor groepen van minder dan 50 leerlingen. Een wegkapitein is minstens 21 jaar en kan waken over het goed verloop van de tocht. Zowel een leerkracht, ouder, sympathisant, etc. kan deze taak op zich nemen. Een wegkapitein is herkenbaar aan de band met nationale driekleur rond de linkerarm. Aan de hand van een schijf met het verkeersbord C3 (cfr. infra) kan de wegkapitein op kruispunten zonder verkeerslichten het verkeer stilleggen en aanwijzingen geven aan de groep overstekende leerlingen. 1
Tips voor de wegkapitein Verkeersbord C3 1) Neem een fluitje mee om de groep leerlingen te verwittigen indien ze extra moeten opletten voor tegenliggers of (brom)fietsers die willen voorbij steken 2) Monteer je C3-verkeersbord met een houdertje aan je stuur. Zo heb je steeds twee handen vrij. Gezien de begeleiding van een wegkapitein niet verplicht is, kan een voldoende fietsvaardige groep leerlingen gerust onder leiding van een leerkracht een buitenschoolse fietsverplaatsing maken. Voor dergelijke uitstappen gelden aparte regels afhankelijk van de grootte van de groep: Groepen van minder dan 15 fietsers: o moeten dezelfde regels volgen als individuele fietsers. Groepen van meer dan 15 fietsers: o volgen ofwel dezelfde regels als die voor individuele fietsers o ofwel volgen zij de regels voor fietsers in groep. In dit geval heeft de groep bepaalde mogelijkheden, maar ook bepaalde verplichtingen: het gebruik van het fietspad is niet verplicht met maximum twee naast elkaar rijden mag altijd, op voorwaarde dat de groep één geheel blijft op een rijbaan zonder rijstroken mag de groep maximaal de helft van de rijbaan in gebruik nemen op een rijbaan van verschillende rijstroken, mogen de fietsers uitsluitend op de rechterrijstrook rijden 2. Testen van het materiaal? Elke leerling heeft een veilige fiets nodig. Controleer daarom het materiaal van de groep voor iedere fietstocht. De fiets De fiets kan men controleren aan de hand van de fietscontrolekaart (zie Velocitie-fiche fietscontrole ). Dit kan gebeuren door leerlingen, leerkrachten of politie. De kledij Het dragen van fluo-reflecterend materiaal (vb. hesjes, armbanden, ) is niet verplicht maar wordt wel sterk aangeraden, zowel overdag als in het donker. Zeker de eerste en de laatste leerling van de groep dragen best een hesje. Een fietshelm is niet verplicht, maar wel aangewezen. Reservemateriaal Best mee te nemen: fietspomp, fietsherstelset, fietsslot, EHBO-set, reservebinnenband, verzekeringsdocument, gsm en contactgegevens voor noodgevallen. 2
Tip 1: Laat de leerlingen aan de hand van een fietscontrolekaart (zie Velocitie-fiche fietscontrole ) hun eigen fiets controleren. Tip 2: Voer de fietscontrole eventueel enkele dagen vooraf uit, zodat gebreken tijdig hersteld kunnen worden. Tip 3: Geef het goede voorbeeld en draag als leerkracht steeds zelf een fluohesje en een helm. wanneer je op fietstocht gaat. 3. De groep organiseren? Idealiter zijn er voor groepen tussen 20 en 50 personen 3 begeleiders per groep. Deze begeleiders bevinden zich vooraan, in het midden en achteraan in de groep. Ze schermen de leerlingen af van het directe verkeer. Vooraan o De begeleider vooraan heeft de leiding over de groep en neemt de beslissingen over de samenstelling en de verplaatsing van de groep. o De leerlingen mogen de begeleider vooraan nooit inhalen. Midden o De begeleider in het midden van de groep is vooral handig als tussenschakel in grote groepen. Achteraan o De begeleider achteraan blijft steeds achter de laatste leerling. AANPASSING AAN DE SCHOOLREALITEIT Je kan wellicht niet voor iedere buitenschoolse activiteit 3 begeleiders voorzien. In vele gevallen zal één leerkracht de kar trekken. In dat geval is het belangrijk dat de begeleider vooraan of achteraan fietst. Je kan dan een verantwoordelijke leerling aanduiden die als eerste of als laatste fietst, afhankelijk van de positie van de begeleider. De begeleider in het midden in de groep kan dan weggelaten worden of vervangen worden door een aangeduide leerling. Tip: Geef elke leerling een nummer (1 of 2) en een vaste plaats in de groep. De leerling houdt deze plaats gedurende de hele verplaatsing. nummer 1: stoepkant (minder ervaren fietsers) nummer 2: straatkant (meer ervaren fietsers) 3
4. Geen fiets op school? Een fietsverplaatsing in groep naar buitenschoolse activiteiten tijdens de schooluren is enkel mogelijk indien er voldoende fietsen op school zijn. Er zijn verschillende manieren om fietsen op school te krijgen: De leerlingen en de verantwoordelijke komen op de afgesproken dag(en) zelf met de fiets naar school. De leerlingen komen op de eerste dag van een afgebakende periode (vb. maand mei) met de fiets naar school en laten deze achter in een afgesloten ruimte op de school. Na deze periode gaan de leerlingen opnieuw met de fiets naar huis. Zo moeten ze niet elke dag met de fiets naar school komen (ideaal voor leerlingen die verder van school wonen). Ook is het mogelijk bij aanvang van deze periode de fiets met de auto tot op school te brengen. De ouders kunnen de fiets na deze periode dan terug komen ophalen met de auto. Leerlingen kunnen ook een fiets lenen van leerlingen uit andere klassen die wel met de fiets naar school komen. De school voorziet zelf fietsen voor de leerlingen die niet met de fiets naar school komen. Fietsen voorzien kan bijvoorbeeld door samenwerking met de lokale politie. De school kan ook oude fietsen zelf opknappen of kan enkele nieuwe fietsen aanschaffen. 5. Afspraken? Om een groep leerlingen op een veilige manier naar een bestemming te brengen, is het cruciaal om vooraf duidelijke afspraken te maken. Neem deze afspraken op goed door met de leerlingen! a) Gebaren, tekens, woorden en signalen die de begeleider vooraan geeft (zie leerkrachtenfiche in bijlage), moeten door de leerlingen doorgegeven worden naar achter. b) De begeleider vooraan beslist over de snelheid van de groep. Die is aangepast aan de omstandigheden. c) De afstand tussen de fietsers moet behouden blijven. De leerlingen laten ongeveer een fietslengte afstand met hun voorganger. d) In twee lijnen fietsen gebeurt best geschrankt: de fietsers met het nummer 2 (aan de straatkant) rijden met het voorwiel naast het achterwiel van de fietser schuin ervoor met het nummer 1 (aan de kant van stoep). In een meer ervaren groep kunnen de leerlingen ook per 2 naast elkaar rijden (indien er plaats voor is op de rijbaan of de groep uit meer dan 15 leerlingen bestaat). Dit ervaren de leerlingen meestal als aangenamer. e) Leerlingen die de gemaakte afspraken niet opvolgen, kunnen niet langer deelnemen aan de fietstocht. Zij vormen een mogelijk gevaar voor zichzelf en de anderen. 4
In de bijlage vind je een extra leerkrachtenformulier dat als leidraad kan dienen tijdens de fietsverplaatsing in groep. Fietsverplaatsingen in groep actieplan? Het doel van dit actieplan is om de school of een individuele leerkracht te laten starten met actieve fietsverplaatsingen of om het aantal actieve fietsverplaatsingen te vergroten en beter te kaderen in het algemene schoolbeleid. Wat Wie Wanneer 1. Bespreek het idee met enkele collega-leerkrachten en pols naar een eventuele samenwerking op een vakgroepvergadering verantwoordelijke 2. Breng de directie op de hoogte in functie van verzekering verantwoordelijke 3. Maak vooraf fietsafspraken met de leerlingen (eventueel ook met de ouders) verantwoordelijke 3 maanden op 2 maanden op 1 maanden op 4. Beslis zelf over een fietscontrole (zie fiche fietscontrole) werkgroep 1 week op 5. Beslis over de opzichters, begeleiders (zie puntje 2 groepsorganisatie ) werkgroep 6. Geef een infobrief mee aan de leerlingen verantwoordelijke 7. De dag zelf -> maak duidelijke afspraken voor vertrek (zie puntje 4 afspraken en bijlage) verantwoordelijke 8. Fietstocht! alle deelnemers onder leiding van de verantwoordelijke leerkracht 9. Evalueer en stuur bij. Brainstorm over welke fietsverplaatsingen je in de toekomst nog kan maken leerkrachtenteam werkgroep 1 week voor de activiteit 1 week voor de activiteit dag zelf dag zelf daaropvolgende dag 5
Fietsverplaatsingen in groep bijlage Actieve verplaatsing voor buitenschoolse activiteiten tijdens de schooluren AFSPRAKENBLAD Algemene afspraken vóór vertrek: Gebaren, tekens, woorden en signalen die de begeleider vooraan geeft (zie leerkrachtenfiche in bijlage), moeten door de leerlingen doorgegeven worden naar achter. De begeleider vooraan beslist over de snelheid van de groep. Die is aangepast aan de omstandigheden. De afstand tussen de fietsers moet behouden blijven. De leerlingen laten ongeveer een fietslengte afstand met hun voorganger. In twee lijnen fietsen gebeurt geschrankt: de fietsers met het nummer 2 (aan de straatkant) rijden met het voorwiel naast het achterwiel van de fietser schuin ervoor met het nummer 1 (aan de kant van stoep). Leerlingen die de gemaakte afspraken niet opvolgen, kunnen niet langer deelnemen aan de fietstocht. Zij vormen een mogelijk gevaar voor zichzelf en de anderen. 6
Actieve verplaatsing voor buitenschoolse activiteiten tijdens de schooluren AFSPRAKENBLAD Signalen tijdens de fietstocht: ACTIE vertrekken stoppen onoverzichtelijke situatie: hond, drempel, kind, tegemoet komende fietser(s) of voetganger(s) tegemoet komende auto links of rechts afslaan vaart minderen GEBAREN, TEKENS, WOORDEN EN SIGNALEN GO! (voorste man, de rest volgt) STOP! (voorste man, de rest volgt) LET OP (voorste man, de rest volgt) TEGEN (voorste man, de rest volgt) AUTO (voorste man, de rest volgt) steek je linker of rechterarm uit (voorste man, de rest volgt) hand omhoog (voorste man, de rest volgt) Situatie - reactie tijdens de fietstocht: SITUATIE midden in de groep springt verkeerslicht op oranje technisch defect begeleider wil uitleg geven bij een moeilijke verkeerssituatie REACTIE De leerling of begeleider stopt onmiddellijk en het stop-signaal wordt doorgegeven naar achteren én naar voren. Er wordt gewacht op de rest van de groep. Bij het samenkomen vertrekt de groep opnieuw samen. Bij een technisch probleem wordt het stopsignaal doorgegeven naar de eerste begeleider. Die laat de groep halt houden en laat deze in opstelling (één of twee lijnen) staan aan de kant van de weg. Een begeleider herstelt de fiets. Indien nodig wordt de fiets ter plaatse vastgemaakt en achtergelaten. In dat geval gaat de leerling te voet terug of verder of wacht deze tot iemand hem/haar komt ophalen. Indien de groep voor langere tijd moet stoppen, is veiligheid prioritair. De groep mag niet te lang stilstaan op een rijstrook of op de openbare weg. De groep kan zich bijvoorbeeld tussen enkele geparkeerde wagens plaatsen, de leerlingen zitten dan vlak naast elkaar met hun gezicht naar de straat gericht. Op deze manier is de groep compact, veilig gepositioneerd en makkelijk toespreekbaar. 7