Hulp- en dienstverlening aan gedetineerden Over de gevangenis De gevangenis van Hasselt is een recente gevangenis, in gebruik genomen in maart 2005. Het is een grote, moderne en streng beveiligde gevangenis. > blz. 2 Organisatie van de hulp- en dienstverlening De hulp- en dienstverlening in de gevangenis wordt aangeboden vanuit een netwerk van organisaties. Deze organisaties hebben elk hun eigen expertise. De bundeling van al deze vormen van expertise geeft een netwerk met veel mogelijkheden. > blz. 3 De hulp- en dienstverlening Per domein halen we een paar essentiële verbeterprocessen aan, nadat kort het gerealiseerde aanbod van 2014 is benoemd. > blz. 6 Vooruitblik op 2015 Dankzij het actieplan 2014-2015 waren de uitdagingen voor 2014 veelvuldig. In 2015 zal dit niet anders zijn. > blz. 12 >>> > > > > > > Jaarverslag 2014
1. Over de gevangenis 1.1. Modern en groot De gevangenis van Hasselt is een recente gevangenis, in gebruik genomen in maart 2005. Het is een grote, moderne en streng beveiligde gevangenis. Meer dan 400 penitentiaire personeelsleden zijn er tewerkgesteld. De topprioriteit is veiligheid. Dit maakt de organisatie van hulp- en dienstverlening niet evident, maar zeker niet onmogelijk. De voorziene ruimte voor de hulp- en dienstverlening is eerder beperkt in verhouding met de grootte van de inrichting. Een pluspunt is wel dat het aanbod gerealiseerd kan worden in een moderne infrastructuur. 2 Grootte domein: > 9 hectare; Lengte muur: 1 kilometer. 1.2. Capaciteit en populatie Er is een capaciteit voor 450 gedetineerden, verspreid over 12 secties voor de mannen en een aparte vrouwenafdeling met 28 cellen. Op de vrouwenafdeling zijn twee cellen voorzien voor moeder met kind, maar deze cellen worden gebruikt als trio-cel. De populatie bestaat ongeveer voor 1/3e uit beklaagden en 2/3e uit veroordeelden, maar deze verhouding fluctueert. Bij de veroordeelden zijn er zowel kortgestraften als langer gestraften tot en met levenslang veroordeelden. De gevangenis heeft al sinds kort na haar opening af te rekenen met een variërende overbevolking (gemiddeld zo n 100 gedetineerden extra). 1.3. Hulp- en dienstverlening Eind 2006 werd er officieel gestart met de hulp- en dienstverlening in de gevangenis (na enkele jaren voorbereidingswerk). Het in 2014 gerealiseerde aanbod is bijgevolg het resultaat van meer dan 8 jaar streven naar een kwaliteitsvol en evenwichtig hulp- en dienstverleningsaanbod. Tegelijk maakt ons actieplan duidelijk dat onze ambities voor de toekomst groter zijn dan ooit!
2. Organisatie van de hulp- en dienstverlening 2.1. Netwerkorganisatie De hulp- en dienstverlening in de gevangenis wordt aangeboden vanuit een netwerk van organisaties. Deze organisaties hebben elk hun eigen expertise. De bundeling van al deze vormen van expertise geeft een netwerk met veel mogelijkheden. Het gros van deze organisaties biedt een aanbod in de samenleving waardoor het mogelijk wordt om trajecten die tijdens detentie worden opgestart door te trekken naar de post-penitentiaire periode. Dit is een belangrijke kans met oog op de re-integratie. Het netwerk stelt de doelstellingen van het decreet betreffende de organisatie van de hulp- en dienstverlening aan gedetineerden (8 maart 2013) voorop. We vertrekken vanuit de stelling dat een gedetineerde vaak met een kluwen van problemen wordt geconfronteerd. Niet veel organisaties kunnen de gedetineerde op al zijn/haar vragen een gepast antwoord bieden. De sleutel ligt bijgevolg in een hechte samenwerking. Een netwerkorganisatie gaat uit van gelijkwaardigheid tussen de partners en beslist zo maximaal mogelijk op basis van consensus. Slechts wanneer het hele netwerk eenzelfde richting kiest kan er een sterke integrale werking worden gerealiseerd. Het beleidsteam neemt als sturend orgaan onder voorzitterschap van de beleidscoördinator de beslissingen in de netwerkorganisatie. Het coördinatieteam levert het beleidsvoorbereidende werk en waakt over de organisatie en kwaliteit van de hulp- en dienstverlening. 3 2.2. Samenwerkingspartners Welzijn CAW Limburg Suggnomè Opvoedingswinkel Sjabloon Sport Rode Antraciet sportdienst Hasselt Bloso Yogaleerkracht Gezondheid VGGZ VVBV (CAP) CAD, Katarsis AA, LOGO Onderwijs CVLZ, 4 CVO's, Basiseducatie Huis vh Nederlands Tabora Cultuur Rode Antraciet stedelijke bibliotheek Muziekodroom gitaarleerkracht Werk VDAB Vokans Alternatief vzw Wonen en Werken Schema: vluchtig overzicht per domein van de meer structurele partners
Het netwerk is niet afgelijnd. Iedere organisatie die een vorm van hulp- en dienstverlening aanbiedt is een potentiële partner. De samenwerkingsrelaties kunnen ook zeer uiteenlopend zijn, van een dagelijkse aanwezigheid in de gevangenis tot een eenmalige komst in functie van een concreet dossier. Deze samenwerkingsvormen spelen zich af in een penitentiaire context en bijgevolg is Justitie op ieder domein en op ieder niveau een belangrijke gesprekpartner, raadgever (veiligheid) en facilitator. 2.3. Dialoogtafel 2014 Nadat in 2013 het gezamenlijk beleidsplan en het actieplan 2014-2015 werd geschreven, kon het netwerk in 2014 volop aan de slag met de nieuwe acties. Een belangrijke stap voor ons netwerk was de organisatie van de dialoogtafel op 6 november 2014. Tot 60 verschillende Limburgse organisaties ontvingen het beleidsplan en werden uitgenodigd om hierover in gesprek te gaan. Uiteindelijk namen zo n 60 personen vanuit 25 hulp- en dienstverlenende actoren deel aan de gesprekstafels. De organisaties verkenden samen de toekomstmogelijkheden van het aanbod aan gedetineerden. De output van de dialoogtafel vormt nieuwe input voor het beleidsplan. 4 Sfeerfoto s van de 5 workshops op de dialoogtafel
Quoten tijdens de dialoogtafel: Hoe leggen we de verantwoordelijkheid meer bij de gedetineerde? Het traject dat binnen afgelegd en gepland wordt moet doorgegeven worden naar buiten. We moeten samen zoeken naar een goed platform voor overdracht! Wat we wel niet mogen vergeten in dit verhaal is het recht op privacy! Bij vrijlating moet er ook overleg zijn tussen de gedetineerde en zijn directe sociale omgeving. En wat als je geen sociale omgeving hebt? Hoe kan het effect van de hulp- en dienstverlening waarneembaar in de samenleving zijn? Wat met de betrokkenheid van de gedetineerde bij het opmaken van het beleidsplan? 5
3. De hulp en dienstverlening Per domein halen we een paar essentiële verbeterprocessen aan, nadat kort het gerealiseerde aanbod van 2014 is benoemd. 3.1. Welzijn Aanbod trajectbegeleiding familiale detentiebegeleiding Limburgs aanmeldingspunt gedetineerde thuislozen schuldhulpverlening, rechtshulpverlening opvoedingsondersteuning, kinderatelier herstelbemiddeling, herstelfonds, gespreksgroep herstel vormingen: budgetgroep, slachtoffer in beeld, ouderschap na detentie 6 Voor een tweede keer werd de zogenaamde budgetgroep georganiseerd. De cursus behandelt onder andere het omgaan met schulden. Het gaat om een aanbod op maat van de gedetineerden, uitgewerkt in een samenwerking tussen Justitieel Welzijnswerk (CAW) met haar schuldbemiddelaar en het Centrum Basiseducatie. Gezien de nood aan informatie over dit thema wordt deze cursus opgenomen in het jaarlijks terugkerend aanbod. Een belangrijke evolutie in 2014 was de samenwerking met het OCMW van Hasselt. Nadat in 2013 alle voorbereidende stappen naar een experiment waren gezet, werd er in 2014 samengewerkt in een aantal dossiers. Er werd bijvoorbeeld tweemaal een lokaal cliëntoverleg (LCO) georganiseerd in de gevangenis. De coördinator LCO van het OCMW nam de organisatie op zich, in samenwerking met de trajectbegeleiders. De uitdaging bestaat erin een open en veilig overleg te creëren binnen de justitiële context waar alle relevante informatie op tafel kan komen. We trachten de sociale omgeving mee aan tafel te krijgen. In één dossier werd eveneens na de detentie een LCO georganiseerd waar ook de trajectbegeleider aanwezig was. Op deze manier onderzoeken we hoe ver de hulp- en dienstverlening kan gaan bij een warme overdracht. De samenwerkingsafspraken tussen PSD, JWW en VGGZ omtrent de opvang van levensbedreigende crisissituaties zijn in 2014 volop op de proef gesteld. Meer dan 15 gedetineerden kwamen terecht in dit systeem dat een snelle en intensieve ondersteuning toelaat. Het suïcidebeleid werd tegelijk verder uitgebouwd in samenwerking met de medische dienst, het penitentiair personeel en de directie.
3.2. Gezondheid Aanbod individuele geestelijke gezondheidszorg gespreksgroep 'Omgaan met eigen kwaadheid' gespreksgroep drugs, preventiemomenten mbt drugs centraal aanmeldingspunt drugs (CAP) AA Gezondheid is het voorbije jaar meer en meer op de voorgrond gekomen binnen de hulp- en dienstverlening. Naast het werken aan een suïcidebeleid (zie eerder) en het inzetten van sport als middel (zie verder) waren het drugsbeleid, de geestelijke gezondheidszorg en een algemeen gezondheidsbeleid thema s die in 2014 aan bod kwamen. De basis om een gezondheidsbeleid op touw te zetten is de noden van je doelgroep kennen. Een mooi uitgewerkte stage die dit in kaart zou brengen, is echter niet kunnen doorgaan, met helaas een vertraging van het gezondheidsbeleid tot gevolg. Op vlak van geestelijke gezondheidszorg vond een gelijkaardig experiment als met het OCMW plaats. De mobiele teams van de netwerken Reling en Noolim kunnen een belangrijke meerwaarde bieden bij de opvang van gedetineerden met een psychische problematiek na detentie. Het gaat om dossiers waar een residentiële opvang niet nodig is, maar voldoende begeleiding wel vereist is. Deze begeleiding kan worden gerealiseerd in een samenwerking tussen de mobiele teams en het intramurale aanbod van VGGZ en JWW anderzijds. Op deze wijze trachten we een meer naadloze overgang te realiseren van opgestarte trajecten rond geestelijke gezondheidszorg van binnen naar buiten de gevangenis.. De uitdaging is groot aangezien het enerzijds om complexe dossiers gaat en anderzijds de justitiële diensten en de mobiele diensten elkaar nog onvoldoende kennen. Het experiment zorgt in ieder geval voor een geleidelijke toenadering. 7 Drugs bleef ook in 2014 bovenaan het prioriteitenlijstje staan. Het probleem is gekend, maar de oplossingen zijn schaars. Binnen de mogelijkheden van de lokale stuurgroep drugs lijkt een drugsvrije afdeling het sterkste antwoord op de problematiek. Het opzetten van een drugsvrije afdeling vraagt echter een zware ingreep in de organisatie van de gevangenis. In 2014 werden hiertoe de mogelijkheden verkend. Tegelijk werd met de lokale partners Katarsis, CAD, MSOC, CAW en VGGZ een visie ontwikkeld over hoe een effectieve drugshulpverlening er op deze afdeling zou moeten uitzien. Een volgend experiment dient zich aan
3.3. Cultuur Aanbod projecten: Buiten Beeld, Leve de Letter (met o.a. voorleesverhalen), Cell's kitchen, PLAY-festival, Afterplayproject bibliotheekwerking en lezingen vorming Leven op cel andere: optredens, gezelschapspelen eindejaarsbezoek met optreden 8 Het belang van sociaal-cultureel werk wordt vaak onderschat in een gevangenis. In 2013 boog een denktank van interne en externe diensten zich over deze materie. Op basis hiervan werd in 2014 een visienota geschreven boordenvol argumenten die pleiten voor een aanbod. Een kleine greep hieruit: versterken van de eigen identiteit, de-stigmatisering een veilige uitlaatklep met positief effect op mentale instabiliteit stimuleren van sociale vaardigheden, de eigen sociale rol herdefiniëren impact op de dynamiek en de sfeer in de inrichting stimuleren van cultuurparticipatie na detentie m.o.o. re-integratie Deze nota moet voor iedereen toegankelijk worden en laat ons toe om een aanbod te organiseren op basis van een aantal concrete doelstellingen. 2014 was tegelijk een jaar vol projecten. Het filmfestival Buiten Beeld, de kookworkshops van Cell s kitchen en het project voorleesverhalen waarin gedetineerde ouders een verhaal op DVD voorlezen voor hun kinderen, waren de voltreffers in het voorjaar. Na ons altijd succesvolle PLAYfestival i.s.m. De Rode Antraciet en Muziekodroom werden 4 reeksen muziekworkshops aangeboden (Beatbox, MC, mondharmonica, geluidstechniek) wat resulteerde in een gezamenlijk optreden begin 2015 voor een grote groep gedetineerden die zeer enthousiast reageerden! De bibliotheek, populair als altijd, zette ook in 2014 een stap verder naar professionalisering. In totaal werden meer dan 7000 items gecatalogiseerd in het provinciale bibliotheeksysteem. De opstart van het nieuwe systeem, gepland in het voorjaar 2015 zal gepaard gaan met een nieuwe inrichting van de bibliotheek. In 2014 was de bibliotheek ook een belangrijke partner in het Leve de Letterproject en organiseerde ze vormingen van bekende Vlamingen Sabine De Vos en Rudi Vranckx!
3.4. Sport Aanbod groepssport: gevarieerd, deels met professionele sportleerkracht wedstrijden tegen externe ploegen fitness Yoga nieuwe sportinfrastructuur (o.a. op wandeling) infosessie krachtsport en voeding Het sportaanbod mag gezien worden in de gevangenis van Hasselt. In 2014 werd de trend verder gezet. De sportleerkracht van de stad Hasselt werd opnieuw ingezet evenals een stagiair fitness en een lesgever via Boso. De Yoga werd uitgebreid, er was variatie in de wedstrijden tegen externe ploegen en er was een infosessie krachtsport en voeding. Ook werden er vetpuntsmetingen verricht, een gedetineerde kon een examen trainer B fitness afleggen, enzovoort. Tegelijk werd sport naar voren geschoven als middel tot welzijns- en gezondheidsbevordering. Het sportbeleidsplan werd toegelicht aan andere hulpen dienstverlenende actoren en de sportfunctionaris liet de trajectbegeleiders proeven van Yoga. Zo kan sport (naast een doel op zich) meer en meer een instrument worden om bijvoorbeeld mensen uit een isolement te halen, te activeren, hun zelfrespect te vergroten 9 Nu de sportfaciliteiten voldoende gebruikt worden, wil de sportdienst ook het sporten op cel verder promoten. De Rode Antraciet zorgde in 2014 opnieuw voor 2 filmpjes met oefeningen op het videokanaal en voor interessante tips op teletekst. Daarnaast werden er filmopnames gemaakt voor het project Fit@cel, iets om naar uit te kijken in 2015! 3.5. Onderwijs Aanbod Nederlands: NT1, NT2 (zowel via CBE als CVO), onthaalgroep NT2 talen: Frans, Engels, Spaans ICT: 10 verschillende modules per schooljaar open Leercentrum opleiding schoonheidsverzorging project leertrajectbegeleiding studieondersteuning Tabora
Een 15-tal gedetineerden die studeerden voor hun secundair diploma haalden sterke resultaten. Maandelijks werden er examens afgelegd en enkelen haalden al hun diploma! De stimulerende kracht hierachter kwam van Tabora. Zij ondersteunden wekelijks de studenten in kleine groepen. Dit aanbod was gekoppeld aan het project leertrajectbegeleiding: individuele opvolging van studenten en doorverwijzing naar andere diensten zoals JWW en de VDAB. In één dossier werd vanuit onderwijs een cliëntoverleg georganiseerd. Het eindrapport was veelbelovend voor de toekomst van onderwijs in de gevangenis, maar helaas werden de middelen eind 2014 stopgezet. Het hele onderwijs kreeg een donkere schaduw over zich toen in het najaar de consortia volwassenenonderwijs werden opgedoekt. Niet alleen de leertrajectbegeleiding stopte, ook de toekomst van de onderwijscoördinatie werd onzeker. Ondertussen weten we dat deze coördinatiemiddelen niet zullen verdwijnen, maar de maandenlange onduidelijkheid legde wel een hypotheek op de positieve dynamiek binnen onderwijs. 10 Toch kon de onzekerheid niet beletten dat er een interessante vernieuwing werd ingevoerd. Dankzij de samenwerking in de werkgroep onderwijs kon voor het eerst een intensieve vorming Nederlands op de gevangenisvloer worden georganiseerd. Anderstalige nieuwkomers in de gevangenis werden gestimuleerd om deel te nemen. Het doel van de cursus is deelnemers het Nederlands aan te leren dat nodig is om vlot te kunnen functioneren in de gevangenis. Zo worden bepaalde procedures en bijvoorbeeld de kantinelijst besproken. 3.6. Werk Aanbod VDAB-trajectbegeleiding opleiding keukenmedewerker sollicitatietraining coaching werkhuisbegeleiders netwerk Ba(c)k@work De werkhuizen in de gevangenis zijn de plaats waar vaardigheden en attitudes kunnen getraind worden. Het gaat niet altijd om complexe vormen van tewerkstelling, maar gedetineerden moeten wel goed kunnen communiceren en samenwerken. Het verder ontwikkelen van deze competenties gebeurt dan ook best in de werkhuizen. Een aantal werkhuisbegeleiders neemt op dit vlak een trekkersrol en worden daarbij gecoacht door de organisatie Wonen en Werken. Via functioneringsgesprekken tussen beambte en gedetineerde wordt er verbetering nagestreefd die kan leiden tot een ervaringspas, interessant om voor
te leggen aan een toekomstige werkgever. De beambten voelen tegelijk de interactie met de gedetineerden op een positieve manier veranderen. De uitdaging is groot, maar de eerste resultaten zijn er! De opleiding in de keuken kon voor het eerst tweemaal georganiseerd worden. Deze meer intensieve cursussen zorgden ervoor dat de uitval beperkt bleef. De opleiding maakt al meer dan 6 jaar deel uit van ons basisaanbod. Zoals ieder jaar probeert het netwerk Ba(c)k@work zich op creatieve wijze in te zetten om de justitiële en de tewerkstellingssector dichter bij elkaar te brengen. In 2014 leidde dit tot een uitwisselingsmoment tussen de diensten in de gevangenis, de justitiehuizen en de grootste Limburgse VDAB-werkwinkels. Op een heel concreet niveau werden problemen en ideeën met elkaar besproken. De uitwisseling werd als leerrijk en voor herhaling vatbaar bestempeld. Communicatie en samenwerking leken de punten waar verbetering mogelijk is. 11
4. Vooruitblik op 2015 Dankzij het actieplan 2014-2015 waren de uitdagingen in 2014 veelvuldig. 2015 zal niet anders zijn. Met 42 doelstellingen is het een ambitieus actieplan. In deze blik vooruit benoemen we enkele uitdagingen. 4.1. Terrorisme Met de aanslagen op Charlie Hebdo in Parijs kwam de aandacht voor terrorisme in Europa opnieuw in een stroomversnelling. Het is op dit moment nog onduidelijk welke gevolgen dit voor de gevangenis zal hebben. Toch kan de hulpen dienstverlening een rol spelen in de preventie van radicalisering. Het beleidsteam maakte hiervan een bijkomende prioriteit. De band met de moslimconsulenten in de gevangenis werd alvast versterkt. Een eerste stap is het zoeken van expertise en verkennen welke inspanningen effect kunnen opleveren. 4.2. Drugsvrije afdeling? 12 In 2015 wordt de vraag beantwoord of het in de gevangenis van Hasselt haalbaar is om een drugsvrije afdeling op te starten. Ondanks al het voorbereidende werk blijft het een enorme uitdaging. De aangekondigde besparingen bij Justitie zorgen voor een bedreiging. Indien we de afdeling kunnen opstarten zullen ook een aantal nieuwe vormen van samenwerking geïnstalleerd worden met o.a. de drughulpverlenende partners Katarsis en CAD. 4.3. Integraal en trajectmatig werken Prioritair in het actieplan blijft de doelstelling om integraal en trajectmatig te werken aan een degelijke voorbereiding van de re-integratie. De experimenten met het OCMW en de mobiele teams en de ervaringen op vlak van leertrajectbegeleiding worden verdergezet. Over de verschillende domeinen heen willen de betrokken actoren meewerken om te komen tot efficiënte samenwerkingsmethoden. 4.4. Visieontwikkeling Actieplan 2014-2015 zet duidelijk in op visie en beleid. In 2014 leverde dit de eerste beleidsnota s op voor de domeinen sport en cultuur. In 2015 verwachten we een eerste tekst omtrent suïcidebeleid. Daarnaast hopen we verder te kunnen werken aan het nieuwe onderwijs- en opleidingsplan voor de gevangeis van Hasselt.
4.5. Actieplan 2016-2018 Aangezien het huidige actieplan de periode 2014-2015 bestrijkt, zal in 2015 het debat over de inhoud van het volgende actieplan gevoerd worden. We zorgen voor een sterke koppeling met het bovenlokale strategisch plan 2015-2020 en een breed engagement in het netwerk om verdere lokale uitdagingen aan te gaan. 4.6. Medewerkers maken het netwerk De opkomst en de debatten tijdens de dialoogtafel van 6 november 2014 getuigden van enthousiasme in het hele netwerk om kansen te creëren voor de doelgroep (ex-)gedetineerden. Deze inspanningen leveren een directe meerwaarde op voor onze samenleving. Dank hiervoor aan alle betrokkenen! 13