KIP, IK HEB JE! Gids voor het zorgvuldig vangen, laden en transporteren van pluimvee 1
INHOUD INTRODUCTIE Introductie..................................................................... 3 Wat is goed dierenwelzijn?................................................. 4 Wie is verantwoordelijk?...................................................... 5 1 HANDLEIDING KIPPENVANGEN Legkippen.................................................................... 8 Kalkoenen....................................................................10 Vleeskippen................................................................. 12 2 OPGELET! SITUATIES WAARBIJ EXTRA AANDACHT NODIG IS Voorkom overbelading...................................................... 16 Houd rekening met de weersomstandigheden..........................16 Voorkom dat dieren nat worden..........................................18 Hoe warmer, hoe minder dieren per container/krat......................19 Houd rekening met de gevoelstemperatuur...............................20 3 HET HERKENNEN VAN ZIEKE EN GEWONDE DIEREN.............. 22 Een goede behandeling en verzorging van dieren is belangrijk voor goede bedrijfsresultaten en een goed dierenwelzijn. Dit geldt ook voor het vangen, laden en transporteren van pluimvee. Wanneer dit met zorg gebeurt, zal vleesschade en uitval tot een minimum worden beperkt en is het welzijn van de dieren beter. Opzet van de gids In hoofdstuk 1 wordt uitgelegd op welke manier pluimvee het beste gevangen en geladen kan worden. Hoofdstuk 2 gaat over situaties waarbij er extra opgelet moet worden. In het laatste hoofdstuk wordt door middel van foto s uitgelegd welke kippen ongeschikt zijn voor transport en dus niet geladen mogen worden. Het doden van dieren.........................................................24 Wetten en regels..............................................................25 Vijf tips voor verbeteringen..................................................26 Niets van deze uitgave mag worden gereproduceerd of op welke manier dan ook worden uitgegeven zonder voorafgaande uitdrukkelijke toestemming van Eyes on Animals. Citaten uit deze gids mogen worden gebruikt met bronvermelding. Eyes on Animals 2015 Deze gids is deels gebaseerd op de Canadese gids Should this Bird be Loaded. The Queens Printer for Ontario, the Poultry Industry Council, Farm & Food Care Ontario and the University of Guelph jointly own copyright in the English version of Should This Bird Be Loaded: A guide for preparing, loading and transporting poultry (2013) and permit the translation Should This Bird Be Loaded into the Dutch language under a licence. The Queens Printer for Ontario, the Poultry Industry Council, Farm & Food Care Ontario and the University of Guelph assume no responsibility for the accuracy, completeness or currency of the Dutch version of Should This Bird Be Loaded and make no representation or warranties of any kind whatsoever fot the contents of the Dutch version of Should This Bird Be Loaded. 2 Wie zijn we? Eyes on Animals is een dierenwelzijns-organisatie die graag het gesprek aan gaat met boeren, vrachtwagenchauffeurs, slachthuizen en veehandelaren. Samen met de industrie willen we werken aan een beter dierenwelzijn. Naast het uitvoeren van inspecties geven we trainingen aan veetransporteurs en de snelwegpolitie. Meer weten? bezoek onze website of mail naar info@eyesonanimals.com. WWW. E Y E S O N A N I M A L S. CO M 3
WAT IS GOED DIERENWELZIJN? Een goed dierenwelzijn betekent dat het dier zich lichamelijk én geestelijk goed voelt. WIE IS VERANTWOORDELIJK? De pluimveehouder, kippenvanger en transporteur zijn alle drie verantwoordelijk voor het welzijn van de dieren. Kippen voelen net als wij pijn, angst en geluk. Bij het houden, vangen en transporteren van kippen moet onnodig lijden dan ook voorkomen worden. De pluimveehouder is wettelijk gezien eindverantwoordelijk. Hij, of één van zijn medewerkers die hij hiervoor heeft aangesteld, moet aanwezig zijn als er gevangen en geladen wordt. Wanneer de vangploeg komt, dienen zieke of gewonde dieren uit de stal te zijn gehaald. Alle aanwezige dieren dienen geschikt te zijn voor transport. In een stal met tienduizenden dieren is het mogelijk dat een pluimveehouder enkele zieke of gewonde dieren over het hoofd ziet. De oplettendheid van de kippenvanger is daarom uiterst belangrijk om te voorkomen dat zieke of gewonde dieren geladen worden. Daarnaast moeten de kippenvangers er voor zorgen dat dieren op diervriendelijke manier gevangen en geladen worden. De transporteur moet ervoor zorgen dat de containers/kratten niet beschadigd zijn, de dieren beschermd worden tegen slechte weersomstandigheden en het transport rustig verloopt. Kippenvangploeg: benoem één medewerker tot hoofdverantwoordelijke en aanspreekpunt voor dierenwelzijn ( Aanspreekpunt dierenwelzijn, ADW), zie bladzijde 27. Een gezonde kip zit goed in haar veren, voelt stevig aan en reageert alert op haar omgeving. Een zieke kip zit in elkaar gedoken, heeft vaak een slecht verenkleed en reageert nauwelijks op haar omgeving. 4 5
1 HANDLEIDING KIPPENVANGEN Het vangen en laden van pluimvee moet zorgvuldig gebeuren. Kippen voelen net als wij pijn en angst. Zorgvuldig vangen en laden is niet alleen beter voor het dier, maar ook voor de portemonnee. Iedere kip die sterft of gewond raakt, kost geld. Op de volgende pagina s lees je meer over het zorgvuldig vangen en laden van pluimvee. 6 7
VANGEN EN LADEN Legkippen Legkippen hebben erg breekbare botten door een calciumtekort. Deze kippen hebben daarom extra aandacht nodig bij het vangen en laden om botbreuken en pijn te voorkomen. DE JUISTE MANIER VAN VANGEN Voorbereidingen LET OP! Til legkippen met beide handen rondom de vleugels en de borst op en dus nooit aan de poten! Twee kippen tegelijkertijd mag ook! Zorg dat de afstand tussen container/krat en kip zo klein mogelijk is Indien mogelijk: breng de containers/kratten de stal in Minimaliseer het doorgeven van de kip Vangen - kooihuisvesting Pak één kip per keer uit de kooi Til de kip op rondom de vleugels en borst Voorkom dat de kip tegen de kooi aanstoot Til maximaal één kip per hand op Vangen - scharrelsystemen Til maximaal één kip per hand op Til de kip op rondom de vleugels en borst In containers/kratten plaatsen Plaats de kippen rustig, rechtop, in de container/krat Zorg ervoor dat de kippen zich nergens aan stoten Zorg ervoor dat de kippen hun evenwicht hebben gevonden voordat de volgende kippen worden toegevoegd Zorg ervoor dat bij het sluiten van de container/krat geen vleugels, poten of andere lichaamsdelen van de kip klem komen te zitten LET OP! Zorg ervoor dat bij het sluiten van de container/krat geen vleugels, poten of andere lichaamsdelen klem zitten. NIET DOEN Zieke of gewonde dieren laden (zie pagina 22) Legkippen bij vleugels, nek, hoofd, staart of poten vastpakken Met legkippen gooien, zwaaien of kippen laten vallen In de poten knijpen Veel lawaai maken Legkippen in een hoek drijven waardoor ze elkaar vertrappen 8 9
VANGEN EN LADEN Kalkoenen Kalkoenen zijn zwaar. Een hen weegt op slachtleeftijd 10 kg en een haan 20 kg. Ze zijn dan ook niet makkelijk te vangen. DE JUISTE MANIER VAN VANGEN Voorbereidingen Maak afstand tussen container en kalkoen zo klein mogelijk Indien mogelijk: breng de containers de stal in Minimaliseer het doorgeven van de kalkoen Vangen Jonge kalkoenen (7-14 weken oud): Pak de kalkoen vast aan twee poten, breng de borst omlaag en til de kalkoen op. Houd hierbij één arm over de vleugel, om vleugelklapperen te voorkomen. Volwassen kalkoenen (14-21 weken): Pak de kalkoen vast bij de schouder die het verst van je vandaan is. Pak daarna met je andere hand de beide poten vast. Til de kalkoen vervolgens op en houdt deze dicht tegen je aan. In containers plaatsen Plaats de kalkoen rustig in de container (kop eerst!). Zorg ervoor dat het borstbeen van de kalkoen niet tegen de container aanbotst. Worden de kalkoenen een lopende band opgedreven, doe dit dan rustig, zorg er dan dat de dieren niet worden opgejaagd. NIET DOEN: Containers volproppen waardoor dieren niet meer normaal kunnen liggen. NIET DOEN NIET DOEN: kalkoenen in een hoek drijven, waardoor ze elkaar vertrappen. Zieke of gewonde dieren laden (zie pagina 22) Dieren bij vleugels, nek, hoofd, staart of één poot vastpakken Kalkoenen opjagen Met de kalkoenen zwaaien Met kalkoenen gooien of ze laten vallen Kalkoenen in een hoek drijven waardoor ze elkaar uit angst vertrappen (grote kans op verstikking!) Lawaai maken 10 11
VANGEN EN LADEN Vleeskippen DE JUISTE MANIER VAN VANGEN Voorbereidingen Zorg dat de afstand tussen container/krat en kip zo klein mogelijk is Indien mogelijk: breng de containers/kratten de stal in Minimaliseer het doorgeven van de kip Vangen Pak de kippen vast aan twee poten, vlak boven de voeten Houd niet meer dan 2 kippen in één hand Als een kip gaat ladderen, kalmeer de kip dan door haar borst een paar seconden op je been te laten rusten LET OP! Zorg ervoor dat je de kippen zo min mogelijk aan elkaar doorgeeft. LET OP! Containers met lades altijd van boven naar beneden laden. Begin boven, eindig beneden. In containers/kratten plaatsen Plaats de kippen rustig, rechtop, in de container/krat Zorg ervoor dat de kippen zich nergens aan stoten Zorg ervoor dat de kippen hun evenwicht hebben gevonden voordat de volgende kippen worden toegevoegd Let bij het dichtdoen van de container/krat geen vleugels, poten of andere lichaamsdelen van de kip klem komen te zitten Laad containers met lades altijd van boven naar beneden NIET DOEN Zieke of gewonde dieren laden (zie pagina 22) Kippen bij vleugels, nek, hoofd, staart of één poot vastpakken Met kippen gooien, zwaaien of kippen laten vallen In de poten knijpen Veel lawaai maken Kippen in een hoek drijven waardoor ze elkaar vertrappen 12 13
2 OPGELET! SITUATIES WAARBIJ EXTRA AANDACHT NODIG IS Bij slechte weersomstandigheden is er extra aandacht nodig voor dierenwelzijn. Doe je dit niet, dan kan de sterfte onder de dieren en de schade voor de pluimveehouder hoog oplopen. Op de volgende pagina s lees je meer over voorzorgsmaatregelen bij extreem weer en de beladingsgraad. 14 15
OPGELET! Voorkom overbelading OPGELET! Houd rekening met de weersomstandigheden Overbelading veroorzaakt stress bij de dieren en vergroot het risico op sterfte tijdens het transport. Overbelading moet dus altijd voorkomen worden! EU-wet- en regelgeving Minimumvloeroppervlaktes voor pluimvee: Categorie Oppervlakte in cm² Vóórdat de dieren geladen worden moet bepaald worden of de weersomstandigheden geschikt zijn voor laden en transport van pluimvee. De boer, vangploeg en chauffeur zijn hier samen verantwoordelijk voor. Denk je hier aan? Conditie van de vogels Duur en tijdstip transport Weersomstandigheden Ventilatie bij hitte Afdekzeil tegen kou/regen Pas op voor harde wind TEMPERATUUR IN CONTAINERS/KRATTEN Bij het bepalen van het aantal dieren per container/krat moet daarnaast rekening gehouden worden met de temperatuur in de container/krat, de buitentemperatuur, de gevoelstemperatuur, de luchtvochtigheid, neerslag en de fysieke conditie van de dieren. Temperatuur in containers/kratten dient tussen 5 C en 30 C gehouden te worden (wettelijk verplicht!) om sterfte en stress tijdens transport te minimaliseren. Voor legkippen wordt een minimale temperatuur geadviseerd van 12 C om sterfte door onderkoeling te voorkomen. 16 17
OPGELET! Voorkom dat dieren nat worden Als het koud is, kunnen natte vogels hun lichaamstemperatuur niet meer op peil houden. Het risico op sterfte door onderkoeling neemt hierdoor toe. OPGELET! Hoe warmer, hoe minder dieren per container/krat Aanbevolen beladingsdichtheden bij verschillende temperaturen Sterfte door onderkoeling is een belangrijke doodsoorzaak tijdens pluimveetransport (DOA s). Er moet alles aan gedaan worden om te voorkomen dat dieren nat worden tijdens het laden of transport. Maximale laaddichtheid normaal Temperatuur zeer warm Vleeskuikens 63 kg/m² 54 kg/m² Vleeskuikenouderdieren 66 kg/m² 56 kg/m² Kalkoenen 98 kg/m² 83 kg/m² Uitgelegde legkippen 63 kg/m² 54 kg/m² Laaddichtheid Dieren met diarree kunnen nat zijn, houd hier rekening mee Als het koud is: Natte vogels NIET LADEN Als het regent: Voorkom dat dieren nat worden door afdekzeilen te gebruiken TEMPERATUUR IN DE TRUCK In het midden van de truck is er minder verse lucht en kunnen de temperaturen hoog oplopen. Houdt hier rekening mee: hanteer een lagere bezettingsgraad en laat op strategische plekken een container of krat leeg. Degene die binnen de vangploeg verantwoordelijk is voor dierenwelzijn (de Animal Welfare Oficer) geeft de kippenvangers instructies over het aantal kippen per container/krat en de positionering van lege (of lager beladen) containers/kratten. ZIJKANT/ACHTER: KOEL MIDDEN/VOOR: ERG HEET tekening: Dr. Rabitsch 18 19
OPGELET! Houd rekening met de gevoelstemperatuur! Kippen kunnen niet zweten. Ze raken hun warmte kwijt door te ademen. Bij een hoge luchtvochtigheid kunnen kippen hun warmte minder goed kwijt en is de kans op oververhitting groter. Extra ruimte en frisse lucht is dan extra belangrijk. HUMIDEX: gevoelstemperatuur Luchtvochtigheid 50% 60% 70% 75% 80% 85% Temperatuur 20 o C 25 o C 30 o C 35 o C 22 24 25 26 26 27 28 30 32 33 33 34 36 38 41 42 43 44 45 46 49 50 52 53 Trucks met een dubbelzeil-systeem kunnen dieren afschermen tegen zowel hitte/zon als kou. Meer informatie over dit systeem op blz 34. gevoelstemperatuur Is het erg warm? Laad dan minder dieren per container/krat! 20 21
3 - HET HERKENNEN VAN ZIEKE EN GEWONDE DIEREN Gewonde, zwakke en zieke dieren mogen NIET geladen en getransporteerd worden. Op deze pagina vind je verschillende voorbeelden van kippen die ongeschikt zijn voor transport. Dieren met een verkleurde kop of kam De kop of kam heeft een vreemde kleur, bv donkerrood, erg bleek of zwart. Zieke en zwakke dieren Zieke en zwakke dieren blijven liggen als je op ze aloopt, hebben vaak een bol verenkleed, gesloten ogen en een omlaaghangende kop. is e he ht bleke kop erg rode kop zwarte kam bol verenkleed afhangende kop Dieren met een opgezwollen kop, vocht uit ogen Ogen zitten dicht, uit ogen of neusgaten komt vocht, soms zijn er verwondingen of korsten op de kop. Ondervoede dieren Dit komt vooral voor bij uitgelegde hennen, maar soms ook bij zieke of gewonde vleeskuikens of kalkoenen. Het borstbeen van Pg 12 deze dieren steekt Should this heel bird ver be uit loaded? en er zit geen spierweefsel meer omheen. Pg 12 Should this bird be loaded? Dieren met botbreuken, grote wonden of kreupelheid Vleugels hangen op de grond, poot is opgetrokken, lichaamsdelen verdraaid, bot zichtbaar, ontstoken of bloedende wonden. open botbreuk kreupelheid borstbeen steekt uit poot opgetrokken Should this bird be loaded? Pg 13 korsten op de kop ogen zitten dicht Dieren Pg 14 met een Should this prolaps bird be loaded? Onder de staart, bij de cloaca, steekt rood weefsel naar buiten. Dat is de legdarm, die deels naar buiten is geduwd (prolaps). Een prolaps is erg pijnlijk. Andere kippen gaan er vaak aan pikken, waardoor de kip kan doodbloeden. Pg 14 Should this bird be loaded? 22 23 prolaps Should this bird be
HET DODEN VAN DIEREN Zieke en gewonde dieren moeten snel en pijnloos gedood worden. WETTEN EN REGELS Wet- en regelgeving voor pluimveevangers en transporteurs bron: Europese Transportverordening De pluimveehouder moet zieke of gewonde dieren zo snel mogelijk verzorgen of doden. Dit voorkomt dat dieren onnodig lijden en dat zieke of gewonde dieren geladen worden (verboden!). Het doden dient snel en pijnloos te worden uitgevoerd door ervaren personeel. TOEGESTAAN Handmatig breken van de nek bij pluimvee tot 3 kg Niet penetrerend penschiettoestel, zoals de TED en Sephyr stunner. Zie voor meer informatie bladzijde 34. VERBODEN Handmatig breken van de nek bij pluimvee zwaarder dan 3 kg Verstikken Vanzelf dood laten gaan Verdrinken Verwonden, Doodslaan Versnipperen Gebruik van vergif LET OP! Bij de volgende signalen is het dier NIET dood: Het dier knippert met de ogen Het dier ademt Het dier maakt geluid Het dier probeert de kop op te tillen of overeind te komen Alleen dieren geschikt voor transport mogen worden vervoerd. De vervoersomstandigheden moeten zodanig zijn dat de dieren geen letsel of onnodig lijden kan worden berokkend. Vogels die ziek, gewond, kreupel, verlamd of verzwakt zijn mogen niet geladen en vervoerd worden. Het laden en lossen dient met zorg te gebeuren om opwinding, pijn en letsel bij de vogels zoveel mogelijk te voorkomen. De duur van het transport wordt tot een minimum beperkt. Bij transporten langer dan 12 uur dient water en voedsel aanwezig te zijn. De vogels dienen beschermd te worden tegen slechte weersomstandigheden, extreme temperaturen of slechte ventilatie. De laad- en losvoorzieningen moeten zodanig zijn dat zij lijden voorkomen en stress en opwinding tot een minimum beperken. Containers/kratten moeten zo zijn ontworpen dat er altijd toegang is tot de dieren voor Categorie verzorging en controle. Maximale beladingsgraad: Oppervlakte in cm² Bij overtredingen worden boetes opgelegd tot 1.500. Bij herhaaldelijke overtredingen worden boetes verhoogd. 24 Controles kunnen onaangekondigd 25 plaatsvinden.
VIJF TIPS VOOR VERBETERINGEN 1 - BESCHERM PLUIMVEE TEGEN HITTE, WIND EN KOU MET VERWISSELBARE ZIJSCHERMEN OP VRACHTWAGENS Voorkom sterfte door oververhitting en onderkoeling met het dubbelzeilsysteem van de irma Cuppers. 3 - GEBRUIK CONTAINERS/KRATTEN MET TOEGANGSDEUREN Volgens de wet moeten containers/kratten zo zijn ontworpen dat er altijd toegang is tot de dieren, zodat een ziek of gewond dier altijd geholpen kan worden. Helaas hebben de meeste containers/kratten, in strijd met de wet, geen toegangsdeuren. Kunststoffabriek Coevorden heeft op verzoek van Eyes on Animals een krat met een toegangsdeur aan de zijkant ontwikkeld. Zo is er in elk geval toegang tot de dieren die zich aan de zijkant van de truck bevinden. Een stap in de goede richting ten opzichte van de gangbare kratten. Meer informatie en bestellingen: Dirk Janssen, info@kunststoffabriek.nl Het systeem wordt aan het dak bevestigd en bevat twee zeilen: één zeil tegen zon en hitte en één zeil tegen kou en wind. Zo kan je afhankelijk van de weersomstandigheden kiezen welk zeil je uitrolt Meer informatie en bestellingen: cuppers@cuppers.nl 2 - HUMANER DODEN MET EEN PENSCHIETTOESTEL Zieke of gewonde kippen worden vaak gedood door de nek te breken. Dit is erg pijnlijk en wordt niet altijd correct uitgevoerd. Bij pluimvee zwaarder dan 3 kg is het breken van de nek wettelijk verboden. Een betere dodingsmethode voor kippen en kalkoenen is het gebruik van een penschiettoestel. Wanneer dit correct gebruikt wordt raakt het dier direct bewusteloos. Meer informatie en bestellingen: www.tedstunner.com 4 - KALKOENEN VIA EEN LOPENDE BAND OPDRIJVEN Het vangen en laden van kalkoenen is zwaar werk. Bovendien veroorzaakt het veel stress en verwondingen bij de kalkoenen. Temple Grandin, een wereldwijd erkende gedragsbioloog, adviseert een laadsysteem waarbij kalkoenen een lopende band worden opgedreven en volautomatisch naar de container worden gebracht. Laat u inspireren door haar ilmpje: www.youtube.com/watch?v=852zxdear-q 5 - AANSPREEKPUNT DIERENWELZIJN In slachterijen is er vaak één medewerker het aanspreekpunt voor dierenwelzijnszaken. Deze persoon waarborgt het welzijn van de dieren in de slachterij. Het zou goed zijn als pluimveeservicebedrijvenook een Aanspreekpunt dierenwelzijn aanstellen binnen ieder vangteam. Het Aanspreekpunt dierenwelzijn houdt toezicht op de behandeling van dieren, de beladingsgraad, de weersomstandigheden en de ventilatie in de truck. Dit zorgt voor duidelijkheid binnen het vangteam én meer dierenwelzijn! 26 27
CURSUS DIERVRIENDELIJK PLUIMVEEVANGEN Heeft u interesse in een cursus pluimveevangen waarbij het welzijn van de kip en het voorkomen van schade en uitval extra aandacht krijgt? Wij kunnen u helpen bij het vinden van een geschikte cursus. Neem voor meer informatie contact met ons op: info@eyesonanimals.com 28