Notitie kunstgras Sint-Oedenrode 1. Inleiding pag. -2-2. De situatie nu pag. -2-3. Criteria voor aanleg van kunstgrasvelden pag. -3-4. Voor- en nadelen van kunstgrasvelden t.o.v. natuurgrasvelden pag. -4-5. Conclusie pag. -7-
1. Inleiding. De gemeente Sint-Oedenrode heeft de ambitie uitgesproken te onderzoeken of er mogelijkheden zijn om in de nabije toekomst één of meer kunstgrassportvelden aan te leggen. Sportverenigingen hebben de wens uitgesproken te kunnen beschikken over een al dan niet gezamenlijk kunstgrasveld. Voordat een beslissing kan worden genomen moet echter onderzocht worden welke mogelijkheden, onmogelijkheden en consequenties er zijn. Hoewel de meningen over kunstgrasvelden soms nog enigszins verdeeld zijn is het sporten op kunstgras een ontwikkeling die niet meer tegen te houden is. Bijna alle hockeyverenigingen beschikken over een kunstgrasveld en ook steeds meer korfbalverenigingen hebben een kunstgrasveld in gebruik. Bij hockey en korfbal zijn de ervaringen met deze velden zeer positief. Hockey zonder kunstgras is al bijna niet meer denkbaar. De ontwikkeling van kunstgras beïnvloed ook de ontwikkeling van de sport. De laatste jaren is de voetbalsport, in Nederland absoluut de grootste gebruiker van natuurgras sportvelden, enthousiast gemaakt voor het spelen op kunstgras. De doorbraak kwam nadat de FIFA het voetbal op gekwalificeerd kunstgras toestond en vervolgens de KNVB de zgn. Rubber infill kunstgrasmat goedkeurde voor voetbalwedstrijden tot en met de hoofdklasse van het amateurvoetbal en het betaald voetbal. Voetbalclubs zetten het kunstgrasveld graag in voor hun trainingen en de wedstrijden van de jeugd, maar ook het spelen van wedstrijden van eerste teams op kunstgras neemt schoorvoetend toe De voordelen van kunstgras ten opzichte van natuurgras zijn zodanig dat de vraag naar kunstgras in de toekomst alleen nog maar meer zal toenemen. Het geheel verdwijnen van natuurgrasvelden is bij het voetbal nog niet direct aan de orde. Vooral om financiële, organisatorische, maar ook emotionele redenen zal de voetbalsport de komende jaren, naast het kunstgras, ook nog graag gebruik blijven maken van echt gras. Kunstgrasvelden moeten voldoen aan de reglementen van de KNVB en de normen van NOC/NSF en worden daarom na aanleg gekeurd door een testinstituut. Dit houdt in, dat de velden worden getest op materiaaltechnische, constructietechnische en sporttechnische eigenschappen. Een goedgekeurd veld krijgt een keurmerk van het Instituut voor Sportaccommodaties (ISA). Vanaf 1 januari 2010 geldt voor voetbalvelden de FIFAnormering. FIFA one star voor breedtesportvelden, FIFA two star voor topsportvelden. In onze gemeente is beschikt alleen de hockeyvereniging over twee kunstgrasvelden. Zij hebben deze in eigen beheer aangelegd in 1985 en 2000, met een aanzienlijke financiele bijdrage van de gemeente en gemeentegarantie. De ervaring van deze vereniging is zeer positief. Concreet verzoek om een kunstgrasveld is er van de korfbalvereniging Concordia, om sporttechnische redenen. De hockeyvereniging zou graag beschikken over een derde kunstgrasveld en ook de verschillende voetbalverenigingen zien om sporttechnische - en capaciteitsredenen een al dan niet gezamenlijk kunstgrasveld graag gerealiseerd. In deze notitie gaan we in op een aantal zaken die bij de aanleg van kunstgrasvelden aan de orde komen, zoals de criteria voor aanleg kunstgrasvelden, de voor- en nadelen, de aanlegkosten, de exploitatie en het onderhoud van de velden. 2. De situatie nu Naam sportpark Tak van sport Vereniging Aantal velden De Neul De Kienehoef Voetbal VV Rhode 2 wedstrijdvelden 1 wetra-veld 3 trainingsvelden Hockey MHC Sint-Oedenrode 2 kunstgrasvelden Tennis 16 banen Korfbal KV Concordia 1 natuurgrasveld (125 x 60m) - 2 -
Den Eimert De Scheeken Ekkerzicht Voetbal RKSV Nijnsel 1 wedstrijdveld 1 wetra-veld (wedstrijd-training) 1 trainingsveld Tennis TV Nijnsel 3 banen Korfbal KV Nijnsel 1 natuurgrasveld (70 x 40m) Voetbal RKVV Boskant 2 wedstrijdvelden 1 trainingsveld Tennis TV Boskant 3 banen Korfbal KV Boskant 1 natuurgrasveld (125 x 36m) Jeu de boules Voetbal RKVV Ollandia 1 wedstrijdveld 1 wetra-veld (wedstrijd-training) 1 trainingsveld Korfbal KV Odisco 1 natuurgrasveld (60 x 30 m) Een overzicht van capaciteit op dit moment, bij de verschillende verenigingen: Vereniging wedstrijdcapaciteit trainingscapaciteit groeimogelijkheden MHC Sint-Oedenrode net niet voldoende net niet voldoende geen KV Nijnsel voldoende voldoende aanwezig KV Boskant voldoende voldoende aanwezig KV Concordia voldoende voldoende aanwezig KV Odisco voldoende voldoende aanwezig VV Boskant voldoende voldoende aanwezig VV Nijnsel net voldoende voldoende gering VV Ollandia voldoende voldoende aanwezig VV Rhode schijnbaar tekort voldoende aanwezig 3. Criteria voor aanleg kunstgrasvelden. In de sportnota staat dat het gewenst is dat er voldoende trainings- en wedstrijdcapaciteit bij de buitensportverenigingen moet zijn en dat multifunctioneel gebruik van velden gestimuleerd moet worden. Ten aanzien van kunstgras zal in eerste instantie criteria moeten worden vastgelegd en deze moeten gezien worden als een beleidsregel. Dit biedt houvast voor het nemen van beslissingen en het schept tevens duidelijkheid naar de gebruikers, c.q. verenigingen. Er kunnen positieve effecten worden behaald door de aanleg van kunstgras ten aanzien van ruimte, onderhoud en beheer. De bespelingintensiteit van kunstgras is vele malen groter dan natuurgras, waardoor multifunctioneel gebruik mogelijk is en mogelijk het aantal velden teruggebracht kan worden. De vrijkomende locaties kunnen in dat geval voor andere doeleinden worden ingezet en daarmee wellicht financiële voordelen opleveren. Veel verenigingen zeggen interesse te hebben in kunstgras. Kunstgras heeft een constante kwaliteit en geeft de mogelijkheid om meer te trainen, om langer te trainen en om meer wedstrijden te spelen. Bovendien leidt kunstgras tot kwaliteitsverbetering van de nabij liggende natuurgrasvelden. De - 3 -
investerings- en afschrijvingskosten van kunstgras liggen echter fors hoger dan natuurgras. De aanleg van één kunstgrasveld kost, afhankelijk van de materiaalkeuze gemiddeld 450.000. De afschrijvingskosten zijn afhankelijk van het type kunstgras en de bespelingintensiteit. Als dan voldaan wordt aan de vast te stellen criteria zal daarna bekeken moeten worden of de positieve effecten opwegen tegen de hogere investeringen en afschrijvingskosten. Binnen het gemeentelijk (sport)beleid staan de volgende ambities, te relateren aan kunstgras, centraal: 1. voldoende voorzieningen en een levendig buitengebied, een vitale gemeente 2. de sportinfrastuctuur voor met name jeugd en jongeren moet op peil gehouden worden 3. extra aandacht voor de kleine kernen 4. sport en sportiviteit zijn belangrijke maatschappelijke peilers Het beleid van de landelijke overheid is gericht op signaleren en analyseren van ontwikkelingen in de samenleving, stimuleren van nieuw beleid, initiëren van nieuwe voorzieningen en activiteiten, het verbeteren en in stand houden van de sportinfrastructuur (sportaanbod en sportondersteuning) en het stimuleren van top- en breedtesport. Een kunstgrasveld heeft het karakter van een voorziening, zeker in de situatie, waarin sprake is van een multifunctioneel gebruik. In een situatie waarin dus meer voorzieningen gewenst zijn zou de aanleg van een kunstgrasveld een oplossing kunnen zijn. Het verdient aanbeveling criteria vast te leggen en deze te zien als een beleidsregel. Dit biedt houvast voor het nemen van beslissingen en het schept tevens duidelijkheid naar de gebruikers, c.q. verenigingen. Op grond van bovenstaande zijn de volgende criteria (of afgeleiden hiervan) reeel: 1. Een tekort aan capaciteit aan speelvelden c.q. trainingsruimte, op basis van de criteria van NOC NCF of de KNVB (basisbehoefte). 2. Mogelijkheden voor multifunctioneel gebruik 3. Economische ontwikkelingen, b.v. grond inbrengen t.b.v. woningbouw c.q. andere bestemmingen die een sociaal-economisch doel dienen. 4. Sporttechnische redenen waarbij het uitgangspunt moet zijn dat spelen op het beoefenen van de sport op het hoogst haalbare niveau niet mogelijk is zonder kunstgras. 4. Voor- en nadelen van kunstgrasvelden t.o.v. natuurgrasvelden Bespelingcapaciteit. De bespelingcapaciteit van kunstgras is, mits voorzien van veldverlichting, in theorie 24 uur per dag, 7 dagen per week. In de praktijk lijkt een minimaal gebruik van 1200 uur per jaar voor verenigingsgebruik een redelijk uitgangspunt. Dit komt neer op een gebruik van 4 uur per dag op weekdagen en 10 uur in het weekend. En dit gedurende 40 weken per jaar. Een natuurgras wedstrijdveld heeft een cultuur technische capaciteit van 300 uur per jaar en kan de hele zomer in verband met het natuurlijke herstel niet gebruikt worden (6 8 weken). Cultuur technische capaciteit is de belasting die een veld aan kan, zonder dat het kaal gespeeld wordt. Onze trainingsvelden worden veel meer dan 300 uur bespeeld, deze velden zijn dan ook zwart gespeeld aan het einde van de winter. De velden kunnen dan nog wel gebruikt worden, maar ze zijn niet meer groen. Deze kaal gespeelde velden kunnen zich weer herstellen in de zomermaanden als ze niet (mogen) worden gebruikt. Mits goed onderhouden, geeft kunstgras een optimale constante kwaliteit gedurende het hele jaar. Het weer heeft nauwelijks invloed op de bespeelbaarheid van het veld. De regen is dus geen spelbreker meer en het aantal afgelastingen neemt sterk af. Alleen in extreme situaties bij vorst en bij sneeuw, mag het veld niet worden gebruikt. Een bijkomend voordeel is dat de aanwezigheid van een kunstgrasveld op een sportpark ook de overbelasting van de andere natuurgrasvelden kan verminderen door bij slechte weersomstandigheden de natuurgrasvelden extra te ontzien en het kunstgrasveld dus extra intensief te gebruiken. Theoretisch, uitgaande van de belasting in uren, heeft een kunstgrasveld de capaciteit van 4 natuurgrasvelden. In de praktijk ligt dat echter omwille van organisatorische keuzes en beperkingen anders. Vooral de voetbalsport hanteert (nog) wedstrijd- en trainingsschema s met een beperkte spreiding van wedstrijden. Binnen de competitieregels is er dan te weinig tijd beschikbaar om alle wedstrijden te laten spelen op een beperkt aantal velden. Binnen de hockeysport heeft de aanleg van kunstgras direct geleid tot een herverdeling van trainingstijden en speeltijden met als gevolg een optimaler gebruik van de velden. Andere bonden hebben deze aanpassingen nog niet doorgevoerd. - 4 -
Multifunctioneel gebruik Een kunstgrasveld is voor veel meer sport- en spelactiviteiten inzetbaar dan alleen voor de sport waarvoor het is aangelegd. Scholen, kinderopvang, welzijnswerk, buurtactiviteiten etc., kunnen gebruik maken van het veld zonder dat het inboet aan kwaliteit. Natuurgrasvelden raken sneller beschadigd en kunnen minder intensief ingezet worden. Het is ook mogelijk om meerdere belijningen aan te brengen op een kunstgrasveld zodat er, net zoals in een sporthal, meerdere sporten hun wedstrijden op kunnen spelen. Daarbij moet wel rekening gehouden worden met het feit dat de verschillende sporten verschillende eisen stellen aan het veld. Bovendien vraagt, als derden gebruik maken van het veld, het een flexibele instelling van de vereniging waarbij goede afspraken moeten worden gemaakt over sleutelbeheer, openingstijden en verantwoordelijkheden. Mogelijke combinaties Voetbal hockey: de eisen verschillen sterk. Een voetbaltraining op een hockeyveld is mogelijk maar niet optimaal. Het hockeyspel kan niet gespeeld worden op een voetbalveld. Wedstrijden kunnen dan ook niet gecombineerd worden. Voetbal korfbal: de combinatie is voor zowel training als wedstrijd mogelijk echter (nog) niet gebruikelijk (inmiddels zijn de bonden accoord). Korfbal hockey: de combinatie van deze twee sporten op dezelfde kunstgrasmat is mogelijk en gebruikelijk voor zowel training als wedstrijd. Wel moet rekening gehouden worden met een piekbelasting in de weekenden. Ruimtebesparing Een kunstgrasveld kan zowel als wedstrijdveld als trainingsveld fungeren. Als een trainingsveld en een wedstrijdveld vervangen worden door een kunstgrasveld ontstaat er een besparing van ongeveer 8000m2 (oppervlakte van een voetbalveld). De aanleg van kunstgras bespaart dus ruimte. Die ruimtewinst kan op verschillende manieren ingezet worden: Het realiseren van capaciteitsuitbreiding binnen de bestaande oppervlakte van een complex. Ruimte voor het creëren van een breder sportaanbod op de betreffende locatie, b.v door andere sportvoorzieningen toe te voegen. Ruimte voor samenwerking met andere verenigingen door het creëren van extra capaciteit. Het herbestemmen van de vrijkomende ruimte voor andere maatschappelijke activiteiten die een samenhang hebben met de sportactiviteiten (onderwijs, gezondheid, maatschappelijk werk, etc.) Herbestemming van vrijkomende ruimte voor andere niet sport gerelateerde doeleinden (wonen, bedrijvigheid, etc.) Kostenvergelijking kunstgras en natuurgras De aanleg van een kunstgrasveld vergt een aanzienlijk hogere investering dan van een natuurgrasveld. Een kunstgrasveld moet gemiddeld na 12 tot 15 jaar vervangen worden. Renovatie van een natuurgrasveld zou om de 10 jaar noodzakelijk zijn. Er is een groot verschil in aanschafprijs tussen de verschillende typen kunstgras. De kosten voor aanleg van een hockeykunstgrasveld (prijspeil 2008) inclusief bijbehorende sporttechnische inrichting, afrastering en trainingsverlichting is gemiddeld 360.000,-- voor een zand-ingestrooid veld (breedte sport hockey) en 600.000,-- voor een zogenaamd waterveld dat nodig is voor tophockey. Voor voetbal is de gemiddelde prijs voor een rubber-infill kunstgrasmat ongeveer 415.000--. Technische ontwikkelingen bij het voetbal gaan zo snel en er is nog zo weinig ervaring met kunstgras-voetbalvelden, dat nu nog niet te zeggen is wat de levenduur van een dergelijk veld is. Het onderhoud van natuurgras vraagt heel andere inspanningen dan voor kunstgras. In plaats van grasmaaiers zullen veegwagens ingezet moeten worden. Op basis van ervaringen van andere gemeenten gaan we er vanuit de kosten van onderhoud van rubber-ingestrooide velden niet veel verschillen met de onderhoudskosten van zand-ingestrooide velden. De onderhoudskosten van een kunstof-waterveld zijn vele malen hoger. De jaarlijkse lasten (kapitaallasten en onderhoudskosten) van een kunstgrasveld bedragen gemiddeld 36.000,- en die van een natuurgrasveld in Sint-Oedenrode gemiddeld ongeveer 15.000,- (Omgerekend naar gebruiksuren kan de volgende vergelijking worden gemaakt: een natuurgrasveld dat 300 uur per jaar gebruikt wordt (de cultuurtechnische belastbaarheid) kost 50,- per uur. Een kunstgrasveld dat 1200 uur per jaar gebruikt wordt kost 30,- per uur. Dus bij voldoende intensief gebruik blijkt een kunstgrasveld per gebruiksuur goedkoper. Het is echter de vraag of dit intensieve gebruik in de praktijk haalbaar is. Bovendien liggen de natuurgrasvelden er in de meeste gevallen al waardoor kunstgras een extra investering zou zijn. - 5 -
Verlichting Tot op dit moment is de veldverlichting zowel in aanleg, onderhoud als vervanging de verantwoordelijkheid van de vereniging. In de praktijk betekent dit dat alle clubs alleen rondom hun trainingsvelden een verlichtingsinstallatie aangelegd hebben omdat deze velden ook in de avonduren intensief gebruikt worden. De wedstrijdvelden van natuurgras zijn minder belastbaar en worden daarom voornamelijk voor wedstrijden gebruikt die overdag en in de weekeinden gespeeld worden. Kunstgrasvelden daarentegen kunnen zowel voor wedstrijden als voor trainingen gebruikt worden en zijn door de hoge belastbaarheid altijd inzetbaar. Veldverlichting wordt daardoor nadrukkelijk een onmisbaar onderdeel van de sporttechnische inrichting van het kunstgrasveld. Milieu- en gezondheidsaspecten Het afgelopen jaar is er een landelijke discussie geweest over de mogelijk negatieve gezondheidsaspecten van de rubber infill bij kunstgras voetbalvelden. Uit onderzoek is gebleken dat de gezondheidsrisico s voor de geregelde gebruiker zeer beperkt zijn. Inmiddels zijn er wel vervangende vulproducten op de markt met dezelfde sporttechnische eigenschappen. De snelle ontwikkelingen op dit gebied worden gevolgd om op het moment van aanleg te kunnen bepalen welke type product het beste past. Het restproduct dat vrijkomt bij vervanging van het kunstgras is op dit moment nog milieu belastend. Aan de verwerking zijn hoge kosten verbonden. Er wordt onderzoek gedaan naar goedkopere verwerkingsmethoden waarbij de belasting van het milieu wordt geminimaliseerd door hergebruik. De voor- en nadelen van kunstgrasvelden ten opzicht van natuurgrasvelden samengevat Voordelen van kunstgras t.o.v. natuurgras Hogere bespelingintensiteit dan natuurgras Constante speeleigenschappen (vlak, voorspelbaar) gehele seizoen Onderhoudsarmer dan natuurgras (NIET onderhoudsvrij) Toestroom nieuwe leden --> kwaliteitsimpuls sportpark Ontlasten overige natuurgrasvelden Multifunctioneel inzetbaar Ruimtebesparend Nadelen van kunstgras t.o.v. natuurgras Hogere investeringskosten Acceptatie binnen breedtesport als gevolg van conservatieve opvatting gebruikers Specialistische kennis benodigd bij aanleg en onderhoud Brandwonden bij slidings (verminderd door ontwikkelingen) Milieu-aspecten De genoemde voordelen maken de keuze voor kunstgras voor de hand liggend. Maar op basis van welke criteria bepaal je waar en wanneer je een kunstgrasveld aanlegt? De onderstaande elementen kunnen een leidraad zijn bij het besluit tot aanleg van een kunstgrasveld: structureel capaciteitstekort aan wedstrijd- en trainingscapaciteit en in de nabije omgeving geen mogelijkheden om dat capaciteitstekort door medegebruik op te lossen het aantal uur per jaar dat het veld ingezet wordt voor verenigingsgebruik het bereid zijn van de vereniging het veld ook voor andere, niet verenigingsactiviteiten in te zetten ruimtewinst voor een andere (sport)bestemming Bij de aanleg van een kunstgrasveld kun je van de vereniging verwachten dat zij bereid zijn om het sportcomplex ook voor buurt en wijkactiviteiten open te stellen. Door activiteiten te ontwikkelen in samenwerking met bijvoorbeeld het onderwijs, buurt en wijk, welzijns- en gezondheidsinstellingen wordt de multifunctionaliteit van het kunstgras beter benut. Het is belangrijk dit vooraf in het programma van eisen op te nemen. Vergelijking huur natuurgrasvelden en kunstgrasvelden Als een gemeente een kunstgrasveld aanlegt kan hier een huurprijs voor gevraagd worden. Afhankelijk van de afspraken over bijvoorbeeld onderhoud moet dan rekening gehouden worden met de volgende aspecten. - 6 -
Wordt het kunstgrasveld gebruikt als zowel als wedstrijd als trainingsveld? Wordt het kunstgrasveld voor minimaal 1200 uur per jaar gebruikt voor verenigingsactiviteiten? Is veld al dan niet door de gemeente voorzien van een veldverlichtingsinstallatie en andere inrichtingselementen? Kunstgras biedt veel meer gebruiksmogelijkheden. Het kan een stimulans voor de verenigingen zijn om het veld ook voor andere activiteiten in te zetten/verhuren. De huur van een natuurgrasveld (recreatieveld) in 2009 bedroeg in Sint-Oedenrode 2.591. In veel gemeenten ligt de huurprijs voor kunstgras 2 maal zo hoog als voor natuurgras (1 kunstgrasveld wordt vaak vegeleken met 2 natuurgrasvelden). Er komen echter ook huurbedragen van 1,5 of 3 maal de prijs van natuurgras voor of er wordt gebruik gemaakt van een andere berekening bijvoorbeeld een percentage van de aanleg- en onderhoudskosten. 5. Conclusie De mogelijkheden van kunstgras zijn voor zowel sportverenigingen als gemeenten en andere partijen groot, het vraagt echter om flinke investeringen. Er is op dit moment nog onvoldoende beleid om concrete beslissingen te nemen. De gemeente Sint- Oedenrode kent veel buitensportaccommodaties met veel verschillende verenigingen, elke kern heeft bijvoorbeeld van oudsher een eigen voetbalvereniging. Een aantal verenigingen zouden op korte termijn tegen capaciteitsproblemen aan kunnen lopen. Er spelen veel factoren die de aanleg van kunstgras wel of niet rechtvaardigen. De (financiele) consequenties van het al dan niet aanleggen van kunstgrasvelden moeten worden doorgerekend. Een vastgestelde beleidsnota inzake dit onderwerp is een logische volgende stap in dit proces. Deze notitie kan hiervoor input geven, evenals de in 2009 uitgevoerde benchmark op het gebied van kunstgrasvelden in omliggende gemeenten. - 7 -