VISIE Lennaert Lubberding drs. Michiel Smis School voor Journalistiek (HU) School voor Journalistiek (HU) Jaar 4 michiel.smis@hu.nl 1567596 lennaert.lubberding@student.hu.nl Maart 2013
Inleiding Nederland staat goed bekend als het gaat om journalistieke aandacht voor wat er buiten onze landsgrenzen gebeurt. Van New York tot Peking en van Moskou tot Rio de Janeiro wordt verslag gedaan en wordt er duiding gegeven aan het nieuws. De Nederlandse media gaan er prat op te beschikken over een uitgebreid netwerk van correspondenten. 1 Anno 2013 hebben de verschillende Nederlandse nieuwsmedia een groot aantal buitenlandcorrespondenten. Een aantal dat sinds 2006 tegen de verwachting van buitenlandredacties en -chefs 2 zelfs is toegenomen. Onderzoek van freelancejournalist en documentairemaker Twan Spierts wijst uit dat er in 2012 in totaal 250 Nederlandse correspondenten in het buitenland werken voor de verschillende Nederlandse nieuwsmedia; ten opzichte van 241 in 2006. 3 Over de inzetbaarheid van die buitenlandcorrespondenten bestaat grote verdeeldheid. Het roulatiesysteem dat de NOS, bij mond van voormalig hoofdredacteur Hans Laroes en voormalig chef buitenlandredactie Gerard van den Broek, in het voorjaar van 2010 introduceerde, heeft voor de nodige discussie binnen het Nederlandse nieuwsmedialandschap geleid. Het nieuwe beleid voor buitenlandcorrespondenten van de Nederlandse Omroep Stichting waar Laroes en Van den Broek al sinds 2006 aan werkten kwam afgelopen jaar pas echt tot wasdom 4, met een stoelendans onder de buitenlandcorrespondenten van de NOS tot gevolg. 5 Correspondenten verhuisden van China naar de Verenigde Staten, van Zuid-Afrika naar Turkije, van de Verenigde Staten naar Frankrijk, van Spanje naar Italië, van Duitsland naar Hilversum en ga zo maar door. Het uitgangspunt van het roulatiesysteem van de NOS is om een correspondent drie tot vijf jaar vanuit een bepaalde standplaats verslag te laten doen, met eventueel één verlenging. 6 Daarna is het de bedoeling te rouleren naar een andere post of terug te keren naar Nederland. Ook zullen de buitenlandse correspondenten van wie het contract afloopt van standplaats gaan wisselen. Correspondenten zullen door dit systeem maximaal zes tot tien jaar op één standplaats blijven. 7 In dit betoog wil ik aan de hand van de stelling - Nederlandse nieuwsmedia moeten hun buitenlandcorrespondenten (niet) om de vijf jaar laten rouleren - uiteenzetten waarom ik tegen het dogmatisch rouleren van buitenlandcorrespondenten ben. Nadat ik de voor- en tegenargumenten zorgvuldig tegen elkaar heb afgewogen, zal ik een conclusie trekken waaruit mijn visie op dit journalistieke thema zal blijken. Omdat veel argumenten met elkaar verweven zijn, is het onoverkomelijk dat hier enige overlap in zal zitten. Voorargumenten Nederlandse nieuwsmedia moeten hun buitenlandcorrespondenten om de vijf jaar rouleren, omdat correspondenten de vertaalslag naar Nederland moeten kunnen blijven maken. Als een correspondent eindeloos in hetzelfde land blijft, bestaat het gevaar dat Nederland het buitenland wordt en hij de blik overneemt van het land waarin hij zit. 8 Bij de NOS is het daarom beleid om iemand na maximaal twee periodes van vijf jaar voor een periode terug naar Hilversum te halen, waarna hij of zij weer kan worden uitgezonden naar het buitenland. 9 Het rouleren van correspondenten is nodig om te voorkomen dat correspondenten de typisch Nederlandse kijk op de gebeurtenissen verliezen. Het is niet wenselijk als een correspondent vergroeid raakt met een regio. 10 Het is daarom van belang dat de berichtgeving in het buitenland gebeurt met een Nederlandse bril, temeer omdat ontwikkelingen in het buitenland steeds vaker grote invloed hebben op de situatie in ons land. 11 Ook het NRC Handelsblad kent in principe (uitzonderingen daargelaten) al jaren het beleid dat een correspondent na vijf à zes jaar terugkeert naar Nederland. René Moerland, chef 1
buitenlandredactie van de NRC:,,Het is van groot belang dat een correspondent niet vervreemdt van de krant of van de ontwikkelingen in Nederland. 12 Een correspondent die inmiddels tien jaar in het buitenland verblijft, verliest de band met het eigen land en het eigen publiek. Net als het land waar hij op dat moment verblijft, verandert Nederland voortdurend, evenals de Nederlandse samenleving. Kijk alleen al naar hoe de samenleving is veranderd na (de dood van) Fortuyn en de opkomst van Geert Wilders en alle protestbewegingen die daarna zijn gekomen (inclusief de politieke partij 50PLUS op dit moment). Een correspondent die lang in het buitenland zit, mist belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen, die niet vanaf een grote afstand te volgen zijn. 13 Nederlandse nieuwsmedia moeten hun buitenlandcorrespondenten om de vijf jaar laten rouleren, omdat correspondenten zo hun verbazing en onbevangenheid behouden. Correspondenten moeten lang genoeg op hun post blijven om een goede verstandhouding met een land op de bouwen, maar ze mogen hun verbazing niet verliezen. 14 Een correspondent die al een aantal jaar ergens zit, verliest zijn onbevangenheid. Door te rouleren behoudt een correspondent de afstand van een buitenstaander 15 en blijft een frisse blik gewaarborgd. 16 Dat vindt ook Paul Brill, die tot voor kort chef buitenlandredactie bij de Volkskrant was en nog steeds een belangrijke rol speelt in het buitenlandbeleid van de krant. Brill is voorstander van een roulatiesysteem omdat je hiermee voorkomt dat een buitenlandcorrespondent vastroest. De zeventien buitenlandcorrespondenten van de Volkskrant (acht in vaste dienst en negen freelancers) wisselen derhalve om de vijf jaar van standplaats. 17 Nederlandse nieuwsmedia moeten hun buitenlandcorrespondenten om de vijf jaar laten rouleren, omdat hierdoor de journalistieke onafhankelijkheid niet in het geding komt. Objectiviteit bestaat niet in de journalistiek. Een correspondent zal dus altijd zijn eigen voorkeuren en denkbeelden hebben en deze bewust of onbewust ventileren. Het is daarom voor de journalistieke onafhankelijkheid van Nederlandse nieuwsmedia beter om na een aantal jaar de correspondent te vervangen door een ander, die ook een ander geluid laat horen. 18 Dat komt de geloofwaardigheid ten opzichte van het Nederlandse publiek ten goede. Daarnaast wendt een nieuwe correspondent zich niet tot dezelfde bronnen als zijn voorganger en krijgt dus ook de verscheidenheid (en de kwaliteit) van het netwerkenbestand een impuls. 19 Een correspondent die al jaren verslag doet vanuit hetzelfde gebied en steevast een beroep doet op dezelfde bronnen, kan de schijn van belangenverstrengeling of partijdigheid op den duur niet meer vermijden. Roulatie, en dus het sturen van een nieuwe correspondent, neemt deze schijn weg. Nederlandse nieuwsmedia moeten hun buitenlandcorrespondenten om de vijf jaar laten rouleren, omdat het belang van thematische correspondenten stijgt. Thema s als milieu en klimaat krijgen op zowel nationaal als internationaal niveau steeds meer gewicht en journalistieke aandacht. Het is daarom goed als correspondenten zich specialiseren in belangrijke thema s en hierover verslag doen vanuit die plekken op de wereld waar zich op dat moment ontwikkelingen voordoen. Dat gaat gepaard met roulatie. Een thema als klimaatverandering speelt immers overal op de wereld. Een roulatiesysteem biedt correspondenten dus de kans om ervaring op te doen in meerdere landen en zorgt toch voor specialisatie en almaar uitbreidende expertise. 20 Tegenargumenten Nederlandse nieuwsmedia moeten buitenlandcorrespondenten niet om de vijf jaar laten rouleren, omdat hiermee jarenlange investering in kennis en taal in één klap wordt vernietigd. 21 Een correspondent met jarenlange ervaring kent een land van haver tot gort en weet precies wanneer iets nieuws is. Hij kan gebeurtenissen in een context plaatsen en uitspraken en opmerkingen relativeren. 22 Nieuwkomers missen een zekere diepgang en hebben te weinig achtergrondkennis. 23 2
Bovendien vergt elk land een andere vorm van journalistiek. Buitenlandverslaggeving vanuit Duitsland vereist een totaal andere aanpak dan verslaggeving vanuit Brazilië of China, omdat de culturen in die landen volstrekt verschillend zijn. 24 Begrip van taal en cultuur neemt tijd in beslag. Het RTL Nieuws is geen voorstander van een roulatiesysteem. Brechtje van de Moosdijk, chef buitenlandredactie bij RTL, noemt een specialisatie kennis van een continent, cultuur en taal zeer waardevol.,,onze China-correspondent (Marije Vlaskap, red.) spreekt vloeiend Chinees, studeerde sinologie en heeft een enorm netwerk in het land. Het zou vrij onzinnig zijn om haar in een Europees land te stationeren. Rouleren om het rouleren is wat ons betreft niet goed. 25 Nederlandse nieuwsmedia moeten hun buitenlandcorrespondenten niet om de vijf jaar laten rouleren, omdat het een verspilling is van het enorme netwerkbestand dat een correspondent heeft opgebouwd. Voor goede, volledige buitenlandverslaggeving heeft een correspondent veel contacten nodig. Marjon van Royen was dertien jaar NOS-correspondent in Latijns-Amerika en bouwde in die tijd een groot netwerk op. Door haar ervaring en omvangrijke adressenboek weet ze in elk Latijns- Amerikaans land precies wie ze wanneer moet benaderen. Een nieuwkomer heeft tijd nodig om zo n sociaal netwerk op te bouwen. 26 Tijd die veel efficiënter ingevuld kan worden door een zittende correspondent te laten zitten. Daarnaast speelt er ook nog een vertrouwenskwestie. Een ervaren correspondent heeft het vertrouwen van bronnen ter plaatse, omdat hij inmiddels een bekend gezicht is. Mensen zullen dus eerder bereid zijn hun verhaal te doen omdat er sprake is van vertrouwen. Dat vertrouwen is er bij een nieuwkomer niet direct. Nederlandse nieuwsmedia moeten hun buitenlandcorrespondenten niet om de vijf jaar laten rouleren, omdat roulatie leidt tot clichématige buitenlandberichtgeving. Ervaren correspondenten raken niet verzadigd, maar gespecialiseerd. Zij roesten niet vast, maar komen juist met niet voor de hand liggende onderwerpen en ideeën die een stapje verder gaan. 27 Een nieuwkomer maakt vaak een bijgewerkte herhaling van verhalen die zijn voorganger ook al heeft gemaakt. 28 Met rouleren lopen nieuwsmedia het risico dat correspondenten niet veel meer worden dan een berichtenvoorlezer van nieuws. 29 Nederlandse nieuwsmedia moeten hun buitenlandcorrespondenten niet om de vijf jaar laten rouleren, omdat een roulatiesysteem de vele freelancers in problemen brengt. Het overgrote deel (204) van de 250 Nederlandse buitenlandcorrespondenten werkt als freelancer. 30 Zij werken vaak ook voor andere opdrachtgevers en kunnen moeilijk verhuizen naar een ander land. 31 Afweging Professionele buitenlandcorrespondenten van Nederlandse nieuwsmedia zullen altijd de vertaalslag naar Nederland kunnen blijven maken. Een voorbeeld daarvan is Wabe Roskam, die na vijftien jaar correspondentschap in Australië noodgedwongen afscheid nam van de NOS. Door de Nederlandse media dagelijks te volgen, bleef hij prima op de hoogte en verloor hij de situatie in Nederland nooit uit het oog. De verslaggeving en nieuwsgaring gebeurde altijd met een Nederlandse focus en met de hoofdvraag: is dit interessant voor Nederland? 32 Het is in mijn optiek dan ook niet logisch om middels een bureaucratische regel vast te leggen dat een correspondent verplicht na een x-aantal jaren moet verkassen. Ieder geval zou op zich bekeken moeten worden. Verbazing is immers niet tijdsgebonden. Zolang een correspondent goed functioneert, zich blijft verwonderen en vernieuwen en goede verhalen produceert, is er geen enkele reden om hem weg te halen uit zijn gebied. 33 Ondanks het gegeven dat het NRC Handelsblad zijn correspondenten in principe na vijf à zes jaar terughaalt naar Nederland, werkt de NRC niet volgens een strak afgebakend roulatiesysteem met keiharde regels. Het beleid van de NRC laat voldoende ruimte over voor uitzonderingen. Zo 3
zit correspondent Koert Lindijer al dertig jaar in Nairobi, Kenia. Bij de afweging om wel of niet te rouleren is er uiteindelijk maar één ding dat telt: de instandhouding van een stevig, kundig en fris correspondentennetwerk. 34 Voor het argument dat de onafhankelijkheid in het geding komt, valt iets te zeggen. Het Nederlandse publiek kan belang hebben bij een nieuw gezicht of nieuwe naam of, zoals Moerland het noemt, een verse blik. 35 Niettemin vind ik het argument dat dit ten koste gaat van het reeds opgebouwde netwerkenbestand van de zittende correspondent én van diens deskundigheid zwaarder wegen. Een bekend gezicht zorgt tenslotte ook voor herkenbaarheid en dus vertrouwen bij het Nederlandse publiek. Het argument dat een roulatiebeleid een vernietiging is van investering in kennis, taal en ervaring slaat wat mij betreft dan ook de spijker op zijn kop. De nieuwsconsument is gebaat bij een zo deskundig mogelijke correspondent ter plaatse. Kennis van de taal is cruciaal om een cultuur te begrijpen, tenzij je als correspondent louter afhankelijk wil zijn van een tolk. Dat lijkt mij allesbehalve ideaal. Uit een onderzoek van de universiteit van Oxford uit 2010, uitgevoerd door voormalig BBCjournalist Richard Sambrook, blijkt dat naast taal ook cultureel bewustzijn en kennis van een land essentieel zijn om een land te kunnen begrijpen en (inter)nationale problemen te kunnen duiden. 36 Dit belang neemt alleen maar toe. Dat is ook de reden waarom de BBC de Britse publieke omroep in toenemende mate begint te werken met lokale reporters in landen als Mexico, Kenia, Pakistan en Indonesië. 37 Lokale reporters spreken immers de taal en kennen hun land als geen ander. Voor Nederlandse nieuwsmedia is dit echter geen optie, omdat de Nederlandse nieuwsconsument gebaat is bij verslaggeving in zijn eigen taal. Bovendien kun je in het geval van een lokale reporter wel twijfelen aan de onafhankelijkheid. De Nederlandse blik is dus leidend. Het is dan wel zo logisch om daar een expert neer te zetten. Iemand die door zijn ervaring exact de nieuwswaarde van gebeurtenissen kan inschatten en kan duiden: een correspondent met uitgebreide kennis van taal en cultuur en een omvangrijk en gevarieerd netwerk. Ook het argument dat roulatie leidt tot clichématige berichtgeving snijdt wat mij betreft hout. Een nieuwe (en dus minder ervaren) correspondent zal bijgewerkte verhalen van zijn voorganger maken. Het wordt daarmee een herhaling van zetten en dus eentonig. De Nederlandse nieuwsmedia zouden juist moeten profiteren van hun gespecialiseerde en nog steeds aanzienlijke 38 correspondentennetwerk. De ervaring van buitenlandcorrespondenten van Nederlandse nieuwsmedia zorgt voor unieke producties en geen dertien-in-een-dozijnverhalen die ook alle andere media hebben. Het internationale persbureau AP (Associated Press) wordt niet voor niets de McDonalds van de internationale nieuwsgaring genoemd. 39 De verhalen die het persbureau aan de lopende band levert, worden door alle nieuwsmedia overgenomen. Er zit totaal geen eigen inbreng in. Nederlandse nieuwsmedia kunnen zich met de unieke producties van ervaren, professionele correspondenten juist onderscheiden van de massa. Laroes heeft een goed punt bij het argument dat het belang van thematische correspondenten stijgt, maar hij spreekt zichzelf tegen. Enerzijds onderschrijft hij het belang van gespecialiseerde correspondenten, door ze op bepaalde belangrijke thema s te plaatsen. Anderzijds gooit hij specialisatie weg door correspondenten uit hun land hun niche weg te halen. Ik ondersteun daarom volledig het beleid van RTL, dat het specialisme juist op waarde schat en hierin investeert. 40 Het systeem van NRC Handelsblad is eveneens te prefereren boven dat van de NOS, omdat het bij de NRC niet om een keiharde regel gaat en gespecialiseerde correspondenten als Lindijer in Kenia gewoon op hun plek mogen blijven zitten zolang zij degelijk werk leveren. 4
Het argument dat een roulatiesysteem freelancers in de problemen brengt, is dan wel geen journalistieke afweging en hoort misschien wel bij het fenomeen marktwerking; toch valt er zeker gezien het aanzienlijke aantal correspondenten dat op freelancebasis werkt moreel zeker wat van te zeggen. Een correspondent die zich jarenlang inzet voor een medium en dat op een goede, professionele wijze doet, verdient meer waardering er erkenning voor bewezen diensten. Conclusie Zoals Laroes zelf ook constateert, zijn correspondenten de kroonjuwelen van NOS Nieuws 41, ze zijn de jus van de Nederlandse nieuwsmedia. Buitenlandcorrespondenten geven het Nederlandse publiek een inkijk in samenlevingen van over de hele wereld. Ze weten nieuws van heinde en verre te verslaan en te duiden. Ze ontplooien zich als deskundige van een gebied, met een bulk aan ervaring en een omvangrijk netwerk. Buitenlandcorrespondenten van Nederlandse nieuwsmedia onderscheiden zich door verhalen te maken die afwijken van de verhalen die internationale persbureaus aan de lopende band produceren. Ze hebben grote toegevoegde waarde. 42 Het is mijns inziens dan ook niet logisch en kapitaalvernietiging om correspondenten te laten wisselen van standplaats als daar geen aanleiding voor is. Als iemand goed is, zichtbare kwaliteiten heeft en deze kwaliteiten optimaal weet te benutten, laat je hem zitten. Als iemand slecht is en niet meer functioneert, haal je hem weg. 43 Veel eenvoudiger kan het niet zijn. Rouleren volgens een bureaucratische regel is onnodig en een verspilling van ervaring en expertise. Buitenlandcorrespondenten van Nederlandse nieuwsmedia moeten in mijn visie dus niet dogmatisch over één kam worden geschoren. Of, zoals Van Royen het zelf treffend verwoordt:,,giet het niet in beton en beslis per individuele correspondent. 44 Jarenlange investering in kennis en taal zorgt voor specialisatie. Zo n specialisatie gooi je niet weg na vijf jaar, maar bouw je juist steeds verder uit. 45 5
Geraadpleegde bronnen 1 NVJ, (28 februari 2010), Het stille drama van de correspondent. http://www.nvj.nl/nieuws/bericht/het-stille-drama-van-de-correspondent/#.us5y9uucfb4 NVJ, Johannes Vermeerstraat 22, 1071 DR Amsterdam, tel.: 020-6766771 2 Van der Valk, Leendert. De Nieuwe Reporter, (10 juli 2006), Terugloop aantal correspondenten komt nog, verwachten buitenlandredacties. http://www.denieuwereporter.nl/2006/07/terugloop-aantal-correspondenten-komt-nog-verwachten-buitenlandredacties/ 3 Spierts, Twan. De Nieuwe Reporter, (10 oktober 2012), Aantal buitenlandcorrespondenten blijft op peil, aantal opdrachtgevers stijgt. http://www.denieuwereporter.nl/2012/10/aantal-buitenlandcorrespondenten-blijft-op-peil-aantal-opdrachtgevers-stijgt/ 4 Van den Broek, Gerard. NOS Nieuws, voormalig chef buitenlandredactie. Tel.: 035-6779222, e-mail: Gerard.van.den.Broek@nos.nl Gesproken op 25-02-2013 5 Mediajournaal, (25 februari 2011), Stoelendans onder NOS-correspondenten. http://www.mediajournaal.nl/2011/02/25/stoelendans-onder-nos-correspondenten.html 6 Kammeijer, Robbie. Fanlog R1J Het Vervolg, (28 maart 2010), Correspondenten zijn kroonjuwelen van NOS Nieuws. http://www.fanloghetvervolg.nl/?p=866 7 Nab, Linda. Villamedia, (3 maart 2010), NOS correspondenten gaan rouleren. http://www.villamedia.nl/nieuws/bericht/nos-correspondenten-gaan-rouleren/45175/ 8 Röling, Ellen. Spreekbuis, (z.d.), NOS Nieuws streeft naar goed werkgeverschap bij roulatie correspondenten. http://www.spreekbuis.nl/content/1732/nos_nieuws_streeft_naar_goed_werkgeverschap_bij_roulatie_correspondenten.html Spreekbuis, Postbus 26444, 1202 JJ, Hilversum, tel.: 035-6773662 Geraadpleegd op 13-02-2013 9 Van den Broek, Gerard. NOS Nieuws, voormalig chef buitenlandredactie. Tel.: 035-6779222, e-mail: Gerard.van.den.Broek@nos.nl Gesproken op 25-02-2013 10 Kammeijer, Robbie. Fanlog R1 Het Vervolg, (28 maart 2010), Correspondenten zijn kroonjuwelen van NOS Nieuws. http://www.fanloghetvervolg.nl/?p=866 11 Röling, Ellen. Spreekbuis, (z.d.), NOS Nieuws streeft naar goed werkgeverschap bij roulatie correspondenten. http://www.spreekbuis.nl/content/1732/nos_nieuws_streeft_naar_goed_werkgeverschap_bij_roulatie_correspondenten.html Spreekbuis, Postbus 26444, 1202 JJ, Hilversum, tel.: 035-6773662 Geraadpleegd op 13-02-2013 12 Moerland, René. NRC Handelsblad, chef buitenlandredactie. Tel.: 020-7553000, e-mail: R.moerland@nrc.nl Gesproken op 07-03-2013 13 Van den Broek, Gerard. NOS Nieuws, voormalig chef buitenlandredactie. Tel.: 035-6779222, e-mail: Gerard.van.den.Broek@nos.nl Gesproken op 25-02-2013 14 Mediajournaal, (25 februari 2011), Stoelendans onder NOS-correspondenten. http://www.mediajournaal.nl/2011/02/25/stoelendans-onder-nos-correspondenten.html 15 NVJ, (4 maart 2010), Laroes: Substantieel netwerk correspondenten essentieel http://www.nvj.nl/nieuws/bericht/laroes-substantieel-netwerk-correspondenten-essentieel/#.utjs5dgcfb6 NVJ, Johannes Vermeerstraat 22, 1071 DR Amsterdam, tel.: 020-6766771 6
16 Moerland, René. NRC Handelsblad, chef buitenlandredactie. Tel.: 020-7553000, e-mail: R.moerland@nrc.nl Gesproken op 07-03-2013 17 Rogmans, Dolf. Villamedia, (5 maart 2010), Buitenlandberichtgeving in verdomhoekje. http://www.villamedia.nl/nieuws/bericht/buitenlandberichtgeving-in-verdomhoekje/45220/ 18 Van den Broek, Gerard. NOS Nieuws, voormalig chef buitenlandredactie. Tel.: 035-6779222, e-mail: Gerard.van.den.Broek@nos.nl Gesproken op 25-02-2013 19 Röling, Ellen. Spreekbuis, (z.d.), NOS Nieuws streeft naar goed werkgeverschap bij roulatie correspondenten. http://www.spreekbuis.nl/content/1732/nos_nieuws_streeft_naar_goed_werkgeverschap_bij_roulatie_correspondenten.html Spreekbuis, Postbus 26444, 1202 JJ, Hilversum, tel.: 035-6773662 Geraadpleegd op 13-02-2013 20 Röling, Ellen. Spreekbuis, (z.d.), NOS Nieuws streeft naar goed werkgeverschap bij roulatie correspondenten. http://www.spreekbuis.nl/content/1732/nos_nieuws_streeft_naar_goed_werkgeverschap_bij_roulatie_correspondenten.html Spreekbuis, Postbus 26444, 1202 JJ, Hilversum, tel.: 035-6773662 Geraadpleegd op 13-02-2013 21 NVJ, (28 februari 2010), Het stille drama van de correspondent. http://www.nvj.nl/nieuws/bericht/het-stille-drama-van-de-correspondent/#.us5y9uucfb4 NVJ, Johannes Vermeerstraat 22, 1071 DR Amsterdam, tel.: 020-6766771 22 Fanlog R1 Het Vervolg, (14 maart 2010), Een correspondent moet een mix zijn van waarnemer en expert. http://www.fanloghetvervolg.nl/?p=562 23 Geerdink, Fréderike. De Nieuwe Reporter, (23 september 2011), Freelance correspondent raakt niet verzadigd, maar gespecialiseerd. http://www.denieuwereporter.nl/2011/09/freelance-correspondent-raakt-niet-verzadigd-maar-gespecialiseerd/ 24 Reijmer, Loes (5 januari 2013). Groeten uit Rio Televisie; interview Marjon van Royen, correspondent af bij NOS. De Volkskrant. 25 Van de Moosdijk, Brechtje. RTL Nieuws, chef buitenlandredactie. Tel.: 035-6718718, e-mail: Brechtje.van.de.Moosdijk@rtl.nl Gesproken op 26-02-2013 26 Reijmer, Loes (5 januari 2013). Groeten uit Rio Televisie; interview Marjon van Royen, correspondent af bij NOS. De Volkskrant. 27 Geerdink, Fréderike. De Nieuwe Reporter, (23 september 2011), Freelance correspondent raakt niet verzadigd, maar gespecialiseerd. http://www.denieuwereporter.nl/2011/09/freelance-correspondent-raakt-niet-verzadigd-maar-gespecialiseerd/ 28 Mediajournaal, (25 februari 2011), Stoelendans onder NOS-correspondenten. http://www.mediajournaal.nl/2011/02/25/stoelendans-onder-nos-correspondenten.html 29 Fanlog R1 Het Vervolg, (14 maart 2010), Een correspondent moet een mix zijn van waarnemer en expert. http://www.fanloghetvervolg.nl/?p=562 30 Spierts, Twan. De Nieuwe Reporter, (10 oktober 2012), Aantal buitenlandcorrespondenten blijft op peil, aantal opdrachtgevers stijgt. http://www.denieuwereporter.nl/2012/10/aantal-buitenlandcorrespondenten-blijft-op-peil-aantal-opdrachtgevers-stijgt/ 31 Rogmans, Dolf. Villamedia, (5 maart 2010), Buitenlandberichtgeving in verdomhoekje. http://www.villamedia.nl/nieuws/bericht/buitenlandberichtgeving-in-verdomhoekje/45220/ 32 Fanlog R1 Het Vervolg, (14 maart 2010), Een correspondent moet een mix zijn van waarnemer en expert. 7
http://www.fanloghetvervolg.nl/?p=562 33 Van de Moosdijk, Brechtje. RTL Nieuws, chef buitenlandredactie. Tel.: 035-6718718, e-mail: Brechtje.van.de.Moosdijk@rtl.nl Gesproken op 26-02-2013 34 Moerland, René. NRC Handelsblad, chef buitenlandredactie. Tel.: 020-7553000, e-mail: R.moerland@nrc.nl Gesproken op 07-03-2013 35 Moerland, René. NRC Handelsblad, chef buitenlandredactie. Tel.: 020-7553000, e-mail: R.moerland@nrc.nl Gesproken op 07-03-2013 36 Sambrook, Richard. Universiteit van Oxford, Reuters Institute for the Study of Journalism, (december 2010), Are foreign correspondents redundant? The changing face of international news. https://reutersinstitute.politics.ox.ac.uk/fileadmin/documents/publications/challenges/are_foreign_correspondents_redundant.pdf Geraadpleegd op 27-02-2013 37 Halliday, Josh. The Guardian, (21 oktober 2011), BBC foreign correspondents warn cuts compromise impartiality. http://www.guardian.co.uk/media/2011/oct/21/bbc-foreign-correspondents-cuts Geraadpleegd op 26-02-2013 38 Spierts, Twan. De Nieuwe Reporter, (10 oktober 2012), Aantal buitenlandcorrespondenten blijft op peil, aantal opdrachtgevers stijgt. http://www.denieuwereporter.nl/2012/10/aantal-buitenlandcorrespondenten-blijft-op-peil-aantal-opdrachtgevers-stijgt/ 39 Tuinstra, Fons. Nieman ReportsHarvard, (2004), Caught between the Cold War and the Internet How foreign news will be covered is a question with a few possible answers. http://www.nieman.harvard.edu/reportsitem.aspx?id=100381 40 Van de Moosdijk, Brechtje. RTL Nieuws, chef buitenlandredactie. Tel.: 035-6718718, e-mail: Brechtje.van.de.Moosdijk@rtl.nl Gesproken op 26-02-2013 41 Kammeijer, Robbie. Fanlog R1J Het Vervolg, (28 maart 2010), Correspondenten zijn kroonjuwelen van NOS Nieuws. http://www.fanloghetvervolg.nl/?p=866 42 Rogmans, Dolf. Villamedia, (4 maart 2010), Onrust onder correspondenten NOS. http://www.villamedia.nl/nieuws/bericht/onrust-onder-correspondenten-nos/ Geraadpleegd op 27-02-2013 43 Rogmans, Dolf. Villamedia, (5 maart 2010), Buitenlandberichtgeving in verdomhoekje. http://www.villamedia.nl/nieuws/bericht/buitenlandberichtgeving-in-verdomhoekje/45220/ 44 Reijmer, Loes (5 januari 2013). Groeten uit Rio Televisie; interview Marjon van Royen, correspondent af bij NOS. De Volkskrant. 45 Geerdink, Fréderike. De Nieuwe Reporter, (23 september 2011), Freelance correspondent raakt niet verzadigd, maar gespecialiseerd. http://www.denieuwereporter.nl/2011/09/freelance-correspondent-raakt-niet-verzadigd-maar-gespecialiseerd/ 8