Pesten www.ksktongeren.be KSK Tongeren Op het Klein Veldje 1, B-3700 Tongeren Tel.: 012/23.82.22 Email: Info@KskTongeren.be
INHOUDSTAFEL 1 PESTEN OP DE (VOETBAL)CLUB... 3 1.1 De trainer... 3 1.2 De verenigingen... 3 1.3 Wat is pesten?... 3 1.4 Het SOVA-model... 4 2 Het Sova-model... 5 2.1 Eerste fase... 5 2.2 De fase van de stabilisering... 6 2.3 DE KIEM VOOR HET PESTGEDRAG... 6 2.4 Het conflict... 6 2.5 Het herstel... 7 2.6 Beëindiging... 7 www.ksk Tongeren.be 2
1 PESTEN OP DE (VOETBAL)CLUB Pesten, ieder kind heeft er actief of passief wel eens mee te maken gehad. Ook onder de trainers zullen er trainers zijn die erop de één of andere manier mee te maken hebben gehad. Een autoriteit op het gebied van de aanpak van dit probleem is Bob van der Meer. Volgens hem wordt het hoog tijd dat in navolging van het onderwijs, ook sportbonden iets gaan doen aan het bestrijden van pesten. 1.1 DE TRAINER Als trainer begeleid je een groepsproces, je werkt met kinderen. Het is daarom ook zo belangrijk dat je als trainer zicht hebt op het probleem pesten. Wat is eigenlijk pesten? Hoe vaak komt het voor? Hoe is pesten verweven met het groepsproces van je team of je trainingsgroep? Hoe moet je het probleem aanpakken als het je wordt gesignaleerd? Hoe kan je er voor zorgen dat de kans op pesten in de toekomst wordt geminimaliseerd? 1.2 DE VERENIGINGEN Ook verenigingen kunnen te maken krijgen met het probleem van de zondebok in een team. Onderzoeken hebben uitgewezen dat veel drop-outs (afhaken van spelers) veroorzaakt worden door relationeel pedagogische problemen waarbij vaak trainers tekort kwamen. Maar ook de sfeer in sommige groepen blijkt ook een reden voor jongeren om te stoppen. Verenigingen moeten zich meer en meer gaan realiseren dat het jongeren niet enkel te doen is om vaardigheden en oefeningen aan te leren maar dat ze goede sociale contacten zeer waarderen. 1.3 WAT IS PESTEN? Onder pesten wordt verstaan: Het langdurig uitoefenen van geestelijk en/of lichamelijk geweld door een persoon of een groep tegen een eenling die niet in staat is om zich te verdedigen. Vaak zegt men dat ze zich maar plagen. Men spreekt echter van plagen als kinderen aan elkaar gewaagd zijn. De ene keer doet de ene wat, de volgende keer doet de ander iets terug. Het grote verschil met pesten is dat pesten bedreigend is. Pesten gebeurt ook niet een keer, pesten kan dagelijks gebeuren, soms wel maanden of jaren achter elkaar. Bij treiteren of pesten is er duidelijk sprake van machtsongelijkheid. Bij pesten wordt er een slachtoffer uitgezocht om www.ksk Tongeren.be 3
de baas over te spelen. Het zou zo zijn dat het pesten meer bij jongens voorkomt dan bij meisjes. De vraag is of dat ook werkelijk zo is. In ieder geval neemt het pesten bij meisjes een meer subtielere vorm aan dan bij jongens. Bij meisjes heeft pesten meer te maken met vriendschappen. Meisjes pesten vaak diegenen die dichter bij hun staan, terwijl jongens anderen pesten waar ze niet zo veel mee hebben. Men onderscheidt drie soorten pesten: Lichamelijk pesten - geestelijk pesten seksueel pesten. Bij lichamelijk pesten gaat het om schoppen, slaan, spugen. Bij geestelijk pesten kun je denken aan het geven van bijnamen, het kan zelfs zo ver gaan dat er geld afgeperst wordt. 1.4 HET SOVA-MODEL Erg belangrijk bij het ontstaan van het pesten zijn de fasen die elke groep doorloopt en waarin de rollen van de kinderen worden bepaald. Als trainer zou je dus eigenlijk zicht moeten hebben op de fasen die jouw groep doormaakt en wat dat voor consequenties heeft voor de rollen die gespeeld worden. Je moet dus weten op welk punt van ontwikkeling jouw groep staat. Hoe verloopt dit groepsproces? Hiervoor bestaan er natuurlijk verschillende theorieën. Een vaak gebruikt model is het Sova-model. Dit model gaat uit verschillende fasen in het groepsproces. Iedere fase heeft zijn eigen kenmerken, met daarin de bijhorende rollen. Nog voordat een groep ooit bijeen is geweest heeft er zich al een hele geschiedenis afgespeeld. Dit geldt natuurlijk ook voor een voetbalteam. De spelers die je in je team krijgt komen ergens anders vandaan. Ze komen ofwel uit een ander team ofwel hebben ze voor ze kwamen voetballen iets heel anders gedaan. Iedereen neemt zijn eigen geschiedenis mee, men noemt dat ook het referentiekader. www.ksk Tongeren.be 4
2 HET SOVA-MODEL 2.1 EERSTE FASE Hierom ook is de eerste fase van de groep zo belangrijk, de fase van het lidmaatschap. Dit is het vertrekpunt van de hele verdere ontwikkeling van de groep. Hoe die verdere ontwikkeling eruit zal gaan zien is afhankelijk van een aantal factoren. Je zou je kunnen voorstellen dat het nog al verschil maakt of de groep bestaat uit een groep vrienden of dat het komen tot een vriendenploeg een doel is. Hierin spelen zeker de karaktereigenschappen van de teamleden en de trainer een belangrijke rol, evenals de groepsgrootte TIPS: VEEL AANDACHT BESTEDEN AAN DE KENNISMAKING Voor de groepsleden is de beginfase meestal erg onzeker. Vragen als: zullen ze mij aardig vinden? Zullen de anderen mij accepteren? Wie zijn mijn teamgenoten trouwens? Wat verwachten ze van mij? Wie is mijn trainer en wat verwacht die van mij? Enzovoort Vragen als hierboven komen bij iedereen voor, op iedere leeftijd. De vragen die teamleden hebben draaien in het bijzonder om er bij te horen. Soms duurt die onzekerheid langer of te lang, wat dan de samenwerking en cohesie in de weg staat. Er zal dus veel aandacht moeten worden besteed aan de kennismaking. VERBORGEN AGENDA S In deze eerste fase zal de trainer er alles moeten aan doen om achter de eventuele verborgen agenda van zijn spelers te komen. Meestal is dit meer het geval bij senioren maar ook bij kinderen kan dit best. Wat te denken van de jongen van 11 die best aardig kan voetballen maar die dit beoefent onder druk van papa en eigenlijk liever was gaan volleyballen. De groepsleden verwachten van de trainer de nodige duidelijkheid. Vooral het opstellen van regels en duidelijk maken van zijn doelstelling zijn in deze fase enorm belangrijk. Deze houding is van grote invloed op het verdere verloop van het groepsproces. MACHTSSTRUCTUREN Andere vragen die zich in deze fase spelen, hebben vaak te maken met de machtsstructuren binnen een groep. Welke posities worden ingenomen? Deze fase is dus heel belangrijk voor de rolverdeling. Ook in deze fase is de rol van de trainer van groot belang. Sommigen zullen proberen de rol van de trainer over te nemen. Het is aan de trainer of dit ook daadwerkelijk gebeurt. De trainer moet er voor waken NIET alles strak te willen dirigeren. De spelers, www.ksk Tongeren.be 5
groepsleden worden passief en voelen zich absoluut niet meer verantwoordelijk voor het wel en wee van hun groep. 2.2 DE FASE VAN DE STABILISERING In deze fase worden de groepsleden het eens over wat normaal en wat abnormaal is. De normen van de groep krijgen gestalte. Een norm geeft aan wat de groepsleden van elkaar verwachten, over hoe men zich behoort te gedragen. Deze normen liggen op verschillende terreinen. Zo kunnen normen voorkomen die verband houden met de uit te voeren taken. Taaknormen houden verband met de manier waarop je samenwerkt binnen de groep. Een taaknorm zou kunnen zijn: je komt niet te laat op training of je helpt met z n ALLEN na afloop van de training de spullen op te ruimen. Natuurlijk ontstaan er ook normen op het gebied van de omgang. Hoe spreek je de trainer aan? Kan direct communiceren? Ook het begrip mode kan normen veroorzaken in je team. Want wie kent de periode niet dat iedereen plots met DURE gekleurde NIKE voetbalschoenen rondliep??? De functie van deze normen is dat ze zekerheid geven, ze werken stabiliserend en geven dus in die zin een basis om samen te werken. Daarnaast hebben groepsnormen de functie van het verstevigen van de groepseenheid. Anderzijds kunnen normen ook verstarrend werken en kunnen ze de samenwerking tegen gaan. Let op met te strakke of strenge normering. Men kan nooit experimenteren met nieuw gedrag. Toch is het goed om juist in deze fase de verschillende rollen in de groep goed te volgen. Zoals gezegd worden in deze fase van het groepsproces de normen gevormd. In deze fase kan de trainer dus ook voor het eerst tegenkomen dat de leden van de norm afwijken. 2.3 DE KIEM VOOR HET PESTGEDRAG In deze fase komen de irritaties naar boven. Het oorspronkelijke beeld dat men van elkaar had blijkt niet helemaal meer te kloppen. Daarbij blijkt het erg moeilijk om de mening die men over iemand had los te laten. Er wordt een sterke druk uitgeoefend op mensen die afwijken van de norm. Het is nu juist in die afwijking van de norm waar we de kiem van het pestgedrag terugvinden. Iedereen die afwijkt van de norm komt in aanmerking om gepest te worden. 2.4 HET CONFLICT Het eigenlijke conflict vindt plaats in fase 5 van het groepsproces. De ontevredenheid komt tot uitbarsting, hoewel de groep naar de trainer toe zich nog steeds als eenheid gedraagt. Van de opgebouwde machtstructuren en zekerheden blijft weinig meer over. Opnieuw wordt bekeken op www.ksk Tongeren.be 6
wie je mag vertrouwen en voor wie je moet oppassen, in welke vorm dan ook wordt er risico gelopen. 2.5 HET HERSTEL Na de crisis is er nu rust. De groepsstructuur is nu veranderd en daar moeten de meesten wat aan wennen. Het is net alsof iedereen moet kennismaken. Doordat er in de vorige fase een heleboel is uitgesproken, lijkt de lucht zich op te klaren. 2.6 BEËINDIGING Dit kan letterlijk de laatste training van een team inhouden. Dit betekent ook het einde van de groep. Tijd om afscheid te nemen, tijd om terug te kijken. De rol van de trainer is in deze fase weer wat prominenter. In deze fase zal de trainer zijn spelers doorgaans moeten beoordelen. Dit zal in veel gevallen op technomotorisch vlak gebeuren. www.ksk Tongeren.be 7