share_belg_nl.indd 1 09.04.2006 14:00:20 Uhr
share_belg_nl.indd 2-3 09.04.2006 14:00:21 Uhr
Het aandeel ouderen in de totale populatie is in Europa hoger dan op elk ander continent en deze ontwikkeling van een steeds ouder wordende populatie zal tot ver in deze eeuw voortduren. 50+ in Europa is de eerste studie die de wijze waarop mensen van 50 jaar en ouder leven onderzoekt in elf Europese landen, van Scandinavië tot het Middellandse Zeegebied. Het onderzoek, waarbij meer dan 25.000 personen zijn ondervraagd, richt zich vooral op familiebanden en relaties, werk, pensioen, financiële zekerheid, lichamelijke en geestelijke gezondheid en welzijn. De resultaten leveren bruikbare aanwijzingen op voor toekomstig beleid. Enkele van deze eerste onderzoeksresultaten zijn: 100% 80% Hechte familiebanden, vooral in Zuid-Europa 60% 40% Familie speelt overal in Europa een belangrijke rol in het leven van ouderen. Het onderzoek toont echter aan dat er opmerkelijke verschillen bestaan tussen Zuid- en Noord-Europa. In Denemarken bijvoorbeeld leeft 13% van de 50-plussers samen met hun kinderen, in Spanje is dit maar liefst 52%. Meer dan 80% van de Spaanse vijftigplussers leeft in de directe nabijheid van hun kinderen (zie grafiek). Een vergelijkbaar verschil is zichtbaar in het contact dat ouders hebben met hun kinderen: 42% van de Denen ziet de ouders dagelijks, vergeleken met 86% in het Middellandse Zeegebied. 20% 0% S DK D NL F CH A I ES GR < 1 km 1-25 km > 25 km Grafiek: : afstand tot dichtstbijzijnde kind in Scandinavië wonen kinderen in het algemeen verder van hun ouders dan in de landen rondom de Middellandse Zee 4 5 share_belg_nl.indd 4-5 09.04.2006 14:00:21 Uhr
Helpende handen steun binnen de familie In heel Europa, en in Zuid-Europa in het bijzonder, steunen familieleden elkaar. Grootouders helpen bijvoorbeeld voor een groot deel mee bij het zorgen voor de kleinkinderen (zie grafiek). Eenderde van de respondenten van 65 jaar en ouder geeft aan te helpen bij de dagelijkse zorg of zorg voor de kleinkinderen gemiddeld zo n 4,6 uur per dag. Financiële steun tussen de generaties speelt ook een belangrijke rol. De data van de 50+ in Europa studie tonen aan dat in Noord-Europa vooral ouders financiële ondersteuning geven aan hun kinderen. In Zuid-Europa daarentegen geeft de jongere generatie vaak financiële ondersteuning aan hun ouders. 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% S DK D NL F CH A I ES GR Grafiek: aantal grootmoeders dat voor hun kleinkinderen heeft gezorgd in de afgelopen twaalf maanden in heel Europa zijn grootmoeders intensief betrokken bij het zorgen voor de kleinkinderen 6 7 share_belg_nl.indd 6-7 09.04.2006 14:00:23 Uhr
Mensen die hun werk leuk vinden gaan later met pensioen De leeftijd waarop men met pensioen gaat varieert sterk in Europa (zie grafiek). Dit ligt niet aan gezondheidsverschillen: de verschillen blijven even groot als we alleen naar mensen kijken die geen gezondheidsproblemen hebben. Belangrijker zijn de verschillen in oudedagsvoorzieningen en pensioenen tussen de landen. Met name in landen als Oostenrijk en Frankrijk, waar vervroegd pensioen financieel nog steeds erg aantrekkelijk wordt gemaakt, maken werkgevers en werknemers gebruik van vervroegde pensionering. De 50+ in Europa resultaten tonen tevens aan hoe belangrijk voldoening in het werk is. Tevreden werknemers werken langer. Individuele verantwoordelijkheid en professionele waardering dragen er ook toe bij dat mensen hun pensioen langer uitstellen. Aan de andere kant gaan slechte werkomstandigheden vaak gepaard met gezondheidsproblemen en met vervroegde pensionering. 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% S DK D NL F CH A I E GR 50-54 55-59 60-64 Grafiek: populatie werkenden in de leeftijd 50-64 jaar grote verschillen in pensioneringsleeftijd 8 9 share_belg_nl.indd 8-9 09.04.2006 14:00:24 Uhr
Relatief laag niveau van private pensioenvoorzieningen in Europa In Europa ontvangen bijna alle ouderen een overheidspensioen of oudedagsvoorziening. Meer dan de helft van hen heeft ook nog andere inkomsten. In landen als Zweden of Nederland heeft bijna twee derde van de gepensioneerden een aanvullend bedrijfspensioen. In de meeste landen vormen bedrijfspensioenen echter een kleiner deel van het huishoudinkomen van gepensioneerden dan het overheidspensioen. Een ander, in het algemeen bescheiden, deel van het inkomen van gepensioneerden wordt gegenereerd door bijvoorbeeld levensverzekeringen. Zweden voert ook hier de lijst aan: hier ontvangt bijna 20% van alle pensioengerechtigden zo n uitkering. Het Europees gemiddelde daarentegen is slechts 10%. Pensioenvoorzieningen zijn het laagst bij laaggeschoolden, zeker wanneer ze vervroegd met pensioen zijn gegaan. 17-21 % 9-14 % 2-7 % Vrijwilligerswerk Ouderen in Europa doen veel vrijwilligerswerk: in totaal werkt ongeveer 10% van de vijftigplussers onbetaald als vrijwilliger. In Noord-Europa is een aanzienlijk groter deel van de ouderen betrokken bij vrijwilligerswerk dan in Zuid-Europa (zie grafiek): in Nederland is dit meer dan 20% en in Spanje en Griekenland minder dan 4%. Tweederde van de vrijwilligers zegt vrijwilligerswerk te doen om nuttig bezig te zijn na hun pensionering. Gezondheid is in deze context een belangrijke factor: ouderen die een slechte gezondheid hebben doen minder vaak vrijwilligerswerk dan ouderen die zich fit en gezond voelen. Grafiek: vrijwilligerswerk in Europa vrijwilligerswerk komt meer voor in Noord-Europa dan in Zuid-Europa 10 11 share_belg_nl.indd 10-11 09.04.2006 14:00:25 Uhr
Familie als bescherming tegen armoede op hoge leeftijd Armoede op hoge leeftijd blijft in sommige Europese landen een ernstig probleem. Ouderen in Zuid-Europa hebben over het algemeen een lager inkomen dan ouderen in Noord-Europa (zie grafiek). Dit beeld wordt echter rooskleuriger als ook woningbezit in aanmerking wordt genomen. De studie 50+ in Europa laat tevens zien dat financiële tegenspoed in veel gevallen wordt verzacht door nabijheid van familie. Samenleven met de kinderen niet alleen in hetzelfde huishouden, maar ook in een aparte woonruimte in hetzelfde huis biedt ook een belangrijke bescherming tegen armoede. Dit is niet alleen het geval bij ouderen in Zuid-Europa maar ook in Duitsland en Oostenrijk. 50.000 45.000 40.000 35.000 30.000 25.000 20.000 15.000 10.000 5.000 0 S DK D NL F CH A I ES GR Grafiek: gemiddeld jaarinkomen in euro De noord-zuid scheidslijn in de economische situatie van ouderen. 12 13 share_belg_nl.indd 12-13 09.04.2006 14:00:27 Uhr
Minder consumptie in Noord-Europa In Europa is de ongelijkheid in consumptie-uitgaven minder duidelijk zichtbaar dan de inkomensongelijkheid. De vermogensongelijkheid is nog groter dan de inkomensongelijkheid. De 50+ in Europa data tonen een duidelijk en onverwacht verschil in consumptie-uitgaven aan: in Zweden en Denemarken zijn de uitgaven voor voedsel aanzienlijk lager dan in de rest van Europa. Dit is extra verbazingwekkend omdat de inkomens in Noord-Europa hoger zijn dan in Zuid-Europa. 60% 50% Zuid-Europa: langer leven ondanks ziekte 40% 30% Noord-Europeanen zijn gezonder en rijker, maar Zuid-Europeanen leven net zo lang of langer. De Denen, gevolgd door de Zweden en Zwitsers, zijn het meest tevreden over hun gezondheid (zie grafiek). 40% van de respondenten meent dat ze niet helemaal gezond zijn en 10% vindt dat hun gezondheid te wensen over laat of erg slecht is. In heel Europa zijn gezondheidsproblemen sterk gerelateerd aan leeftijd. Aandoeningen zoals grauwe staar komen vijf keer vaker voor bij personen die ouder zijn dan 80 dan bij personen van 50 tot 59 jaar. Vrouwen hebben van de meeste klachten aanzienlijk vaker last dan mannen. Echter, het sterke geslacht lijdt vooral aan levensbedreigende ziektes zoals diabetes of hart- en longziektes. Deskundigen veronderstellen dat grotere gezondheidsrisico s bij mannen worden veroorzaakt door hun neiging naar een riskantere levensstijl, zoals meer roken en meer alcohol drinken. 20% 10% 0% S DK D NL F CH A I ES GR Grafiek: percentage van de bevolking in zeer goede of uitstekende gezondheid tevredenheid over eigen gezondheid varieert sterk over de Europese landen 14 15 share_belg_nl.indd 14-15 09.04.2006 14:00:27 Uhr
Een hogere opleiding is goed voor je gezondheid Hoe nu verder? Niet roken, het drinken van matige hoeveelheden wijn en bier, regelmatige fysieke inspanning en het vermijden van een te groot gewicht hebben allemaal een positief effect op de gezondheid en leiden tot een langer leven. In alle Europese landen worden gezondheid en levensstijl van mannen en vrouwen sterk beïnvloed door inkomen en opleiding. Iemand met een lagere opleiding verricht minder vaak fysieke inspanningen en lijdt vaker aan zwaarlijvigheid dan iemand van dezelfde leeftijd met een hogere opleiding. In alle landen hebben aanzienlijk meer mannen last van zwaarlijvigheid dan vrouwen. Meer depressieverschijnselen bij vrouwen De 50+ in Europa studie is nog niet voltooid eigenlijk is de studie nog maar net begonnen. In de afgelopen 12 maanden is het project gepresenteerd aan onderzoekers en leden van de Europese Commissie tijdens een aantal persconferenties in Brussel en andere steden. De enorme en opvallend positieve respons die hierdoor teweeg is gebracht, toont aan dat de studie kwesties aan de orde stelt die van groot en toenemend belang zijn. Omdat de vergrijzing in Europa vanaf 2010 nog aanzienlijk sneller zal gaan verlopen en het belang van goede gegevens over ouderen dus nog zal toenemen, zijn we van plan om het bereik van de studie uit te breiden naar meer Europese landen en het onderzoek regelmatig te herhalen en te actualiseren. We hopen dat u geïnteresseerd blijft in de 50+ in Europa studie. In alle landen nemen tekenen van depressiviteit toe met leeftijd. Vrouwen vertonen vaker depressieverschijnselen dan mannen, met name in Zuid-Europa. In Noord-Europa is er een sterk negatief verband tussen depressiviteit en inkomen of vermogen, maar dit verband wordt helemaal niet gevonden in de zuidelijke landen. Een ander aspect van de geestelijke gezondheid is het geheugen. In alle landen is er een sterk positief verband tussen de kwaliteit van het geheugen en de genoten opleiding. In Denemarken, Zweden en Duitsland is er ook een sterk positief verband tussen geheugen enerzijds en inkomen en vermogen anderzijds. 16 17 share_belg_nl.indd 16-17 09.04.2006 14:00:28 Uhr
Published by Mannheim Research Institute for the Economics of Aging (MEA) L 13, 17 68131 Mannheim Phone: +49-621-181 1862 Fax: +49-621-181 1863 http://www.mea.uni-mannheim.de http://www.share-project.org Design/ Layout by Jennifer Kröger, Johannes Bayer Printed by BB Druck+Service GmbH Danziger Platz 6 67059 Ludwigshafen Internet: http://www.bb-druck-service.de Mannheim Research Institute for the Economics of Aging, 2006 share_belg_nl.indd 18-19 09.04.2006 14:00:28 Uhr
share_belg_nl.indd 20 09.04.2006 14:00:28 Uhr