Stichting WoonMere Algemeen Secretariaat: Sportmark 77 1355 KE ALMERE T 036 5470990 F 036 5470991 woonmere@planet.nl Diversiteit is onze kracht Een rapport over de mogelijkheid om een woonproject voor jonge mensen met een handicap te realiseren Datum 13 september 2005 Kenmerk 20050913 Definitief Auteur Maria Zaal Redactie Paul Offerman Opmaak Olof Henselmans
Inhoudsopgave 1 Aanleiding 3 2 Werkwijze 3 3 Stichting WoonMere 4 3.1 De jongeren 4 4 Almere Poort / Europakwartier 5 5 Programma van eisen 5 5.1 De woning 5 5.2 Woonomgeving 6 5.3 De voorzieningen en de dienstverlening 6 6 Realisatie 7 6.1 Indicatie 7 6.2 Financiën 7 6.3 Bouwen 7 6.4 De structuur 8 6.5 Samenwerking 8 7 Conclusies 8 8 Advies 8 2nota Stichting WoonMere / september 2005 /
1 Aanleiding In november 2004 is de Stichting WoonMere opgericht. De Stichting bestaat uit ouders van jongeren met een aangeboren handicap. De Stichting heeft tot doel het realiseren van een kleinschalige woongroep ten behoeve van jongeren met een handicap. Naast dit specifieke doel heeft de Stichting een aantal meer algemene doelen geformuleerd. De woningcorporatie De Groene Stad / De Alliantie heeft de Stichting WoonMere financieel in staat gesteld om de in de statuten genoemde doelen te concretiseren en om te zetten in een plan van aanpak. Door deze financiële steun was de Stichting in staat adequate begeleiding in te zetten bij het ontwikkelen van het plan van aanpak. 2 Werkwijze In 2005 hebben verschillende bijeenkomsten plaatsgevonden. Bij deze bijeenkomsten waren steeds het bestuur en belangstellende ouders aanwezig. Tijdens deze bijeenkomsten is aandacht besteed aan de volgende thema s: - algemene inventarisatie wensen en verwachtingen - kwaliteit van zorg- en dienstverlening - programma van eisen Naast de gesprekken met de ouders is ook een middag georganiseerd voor de jongeren zelf. Op deze middag hebben zij aan kunnen geven welke verwachtingen zij hebben en welke problemen zij zien wanneer zij zelfstandig zouden gaan wonen. Voor deze werkwijze is gekozen om bij de realisatie van het project zo goed mogelijk aan te sluiten bij de wensen en verwachtingen van de doelgroep. Van hen wordt straks verwacht actief deel te nemen aan de maatschappij. Het meepraten, meedenken en meedoen bij de realisatie van het project is daarbij een eerste stap. De ouders spelen nu vanzelfsprekend (en zullen dat ook voorlopig blijven doen) ook nog een belangrijke rol, maar ook zij staan achter de gekozen aanpak om de jongeren zoveel mogelijk zelf aan het werk te zetten. Naast de ouders en de jongeren heeft ook de Stichting Contour/Interakt deelgenomen aan de bijeenkomst over de kwaliteit van zorg- en dienstverlening. De resultaten uit de verschillende bijeenkomsten zijn verwerkt in deze nota. De Stichting WoonMere geeft regelmatig nieuwsbrieven uit waarin de resultaten van de bijeenkomsten zijn verwerkt (deze nieuwsbrieven zijn op te vragen bij woonmere@planet.nl). nota Stichting WoonMere / september 2005 3
3 Stichting WoonMere Uit de verschillende bijeenkomsten is duidelijk geworden dat de Stichting een woonvorm wil realiseren voor jonge mensen met een handicap. De Stichting treedt daarbij op als belangenbehartiger en soms als spreekbuis voor de jongeren die nu nog thuis wonen. De groep bestaat uit het bestuur van de Stichting en daar omheen een vrij constante groep van belangstellenden. In de loop van het proces is aan de orde geweest welke status de leden van de groep hebben. Duidelijk werd, dat alle ouders die deelnemen voor hun kind een plek zoeken waar zij zelfstandig een toekomst kunnen opbouwen. Het is nog onduidelijk welke status de Stichting heeft en wat de rol van de deelnemende ouders is wanneer een woonvoorziening is gerealiseerd. Vooralsnog willen de ouders binnen de Stichting optreden als particulier opdrachtgever voor het realiseren van woningen. - Uitwerken van de functie van de Stichting op langere termijn. - Bepalen op welke doelgroep de Stichting zich richt op korte en lange termijn - Ontwikkelen interne structuur - Invullen van het particuliere opdrachtgeverschap - Maken van afspraken over de rol van de Stichting in relatie tot de verantwoordelijkheid van de ontwikkelaar 3.1 De jongeren De groep jongeren kenmerkt zich door de diversiteit. Het gaat om een groep van jongens en meisjes tussen de 16 en 23 jaar. Tijdens het proces is duidelijk geworden dat zelfstandig wonen voor jongeren onder de 16 jaar nog te ver weg is. De activiteiten richten zich daarom alleen op de jongeren van boven de 16 jaar. De groep bestaat nu uit 17 jongeren die allemaal meervoudig gehandicapt zijn. Dat wil zeggen dat zij meerdere lichamelijke handicaps en/of verstandelijke beperkingen hebben. De jongeren voelen zich zeer met elkaar verbonden; de meeste kennen elkaar al jaren dankzij de behandel- en schooltrajecten die zij volgen in de Trappenberg. De jongeren zien de diversiteit in leeftijd en handicap als een voordeel. Zij vinden dat zij daarom goed bij elkaar passen. De één kan de beperkingen tengevolge van de handicap bij de ander neutraliseren. Samen kunnen zij een groot deel van de activiteiten die nodig zijn bij het zelfstandig wonen uitvoeren. Op dit moment wonen de jongeren nog thuis. Sommigen volgen onderwijs, anderen zijn begonnen met werk en nemen deel aan activiteiten die zijn gericht op hun persoonlijke versterking en zelfstandigheid. Bij het samenstellen van de groep die straks feitelijk gaat wonen in de te ontwikkelen woonvorm is een duidelijk profiel onmisbaar. Juist omdat zij zo zelfstandig mogelijk willen wonen is het van belang dat de samenstelling van de groep evenwichtig is en blijft. - inventariseren mogelijkheden jongeren - vaststellen van voorwaarden en criteria om voor een zelfstandige woning in de woonvorm in aanmerking te komen - uitwerken gemeenschappelijke woonvorm - uitwerken van programma gericht op vergroten zelfstandigheid nota Stichting WoonMere / september 2005 4
4 Almere Poort / Europakwartier In de loop van het proces is gesproken over een locatie voor de woonvorm in Almere Poort, c.q. in het Europakwartier. Een definitieve keuze is nog niet gemaakt. Wel bestaat er een duidelijke voorkeur voor het Europakwartier. In deze wijk probeert Humanitas een levensloopbestendige wijk te realiseren. Het kenmerk daarvan is dat iedereen met of zonder zorgbehoefte in deze wijk een volwaardig bestaan moet kunnen opbouwen. Hiervoor is een netwerk aan voorzieningen op het gebied van werk, vrije tijd, zorg, wijkvoorzieningen ( winkels ed.) nodig, die zich richten op het gebruik door mensen met een handicap of die anderszins problemen met de gezondheid hebben. Bovendien staat hierbij het behoud van de eigen regie bovenaan. Humanitas heeft van de gemeente de ruimte gekregen om 225 woningen te realiseren die aan de eisen van levensloopbestendigheid voldoen. Het moet daarbij gaan om woningen die geschikt zijn voor een brede doelgroep, van jong tot oud, van goed tot minder goed bemiddeld, van ernstig tot minder zorgbehoeftig. De inzet van Humanitas en de filosofie daarachter sluiten goed aan bij de doelstelling van de Stichting WoonMere. Zij willen voor de jongeren een veilige, stimulerende en zorgende omgeving creëren. In deze omgeving moet het voor de jongeren mogelijk zijn hun kwaliteiten verder te ontplooien en om daarmee een zelfstandig bestaan op te bouwen. In het Europakwartier worden op wijkniveau ook voor andere doelgroepen specifieke omstandigheden gecreëerd. Naast Humanitas realiseert ook Contour/Interakt een woonvoorziening voor hun doelgroep: mensen met niet aangeboren hersenletsel. De voorzieningen die voor deze groep nodig zijn komen overeen met de behoefte aan voorzieningen voor de jongeren van WoonMere. Door deze ontwikkelingen te koppelen ontstaat de mogelijk van een efficiënt aanbod, zowel in fysieke zin als straks bij het uitvoeren van allerlei taken op het gebied van verzorging en begeleiding. Humanitas heeft aangegeven van de 225 woningen er voldoende te kunnen bestemmen voor de groep van WoonMere. Stichting WoonMere gaat er vooralsnog vanuit dat het wooninitiatief bestemd zal zijn voor max. 20 jongeren. - overleg opstarten tussen de Stichting WoonMere en Humanitas - maken van samenwerkingsafspraken tussen Stichting WoonMere, Contour/ Interakt en Humanitas 5 Programma van eisen In een aantal bijeenkomsten met de ouders en met de jongeren is gesproken over een programma van eisen voor de woningen, de openbare ruimte, voorzieningen en dienstverlening. Dit globale programma van eisen is uitgewerkt rondom de thema s: - De woning - De woonomgeving - De voorzieningen en de dienstverlening 5.1 De woning Het gaat om een cluster van zelfstandige woningen. De woningen zijn aangepast voor gebruik van de huurders, maar ook aangepast op het ontvangen van gehandicapte bezoekers. Dat wil zeggen, dat ook de woningen voor de jongeren met lichtere lichamelijke handicaps toegankelijk moeten zijn voor de vrienden met een ernstige lichamelijke handicap. De woningen moeten ruim genoeg zijn. Vooral de omvang en inrichting van de badkamer en keuken is een belangrijk punt. De cluster van woningen moet niet te groot worden. Op dit moment bestaat de groep uit 17 jongeren. In deze groep nota Stichting WoonMere / september 2005 5
zitten jongeren die nog veel moeten leren op het gebied van zelfstandigheid. Er zijn jongeren die volledig afhankelijk zijn van zorg en er zijn jongeren die al stappen richting zelfstandigheid hebben gezet. Uitgaande van deze diversiteit lijkt een cluster bestaande uit een groepswoning met daarbij aanleunend een aantal zelfstandige appartementen een goed uitgangspunt. De verwachting is, dat er op termijn een doorstroming op gang zal komen van de groepswoning naar een zelfstandig appartement. Het door Humanitas geformuleerde programma van eisen voor levensloopbestendige woningen biedt een goed uitgangspunt. Specifieke aandacht is nodig voor de domotica in de woning. Op basis van de eerder genoemde profielen voor toekomstige bewoners worden de specifieke eisen ontwikkeld. - maken van een uitgewerkt programma van eisen voor de groepswoning en de zelfstandige appartementen 5.2 Woonomgeving Het is belangrijk dat de woningen ontwikkeld worden in een woonomgeving die sociaal veilig is en is aangepast aan het gebruik door mensen met meervoudige handicaps. Belangrijk daarbij is de directe, fysieke omgeving, maar minstens zo belangrijk is dat de openbare ruimte is aangepast aan de doelgroep. Het is belangrijk dat de omgeving, de bewoners, het deelnemen aan de maatschappij van mensen met een handicap als normaal gaan ervaren. Gestreefd wordt naar het creëren van een omgeving waarin de jongeren niet alleen zelfstandig kunnen leven, maar ook kunnen werken, recreëren en sporten, ofwel deel uitmaken van het maatschappelijke verkeer in de wijk. Voor de jongeren is het essentieel dat de omgeving die mogelijkheden biedt. Hun actieradius is beperkt en zij zijn dus afhankelijk van mogelijkheden dichtbij. Een belangrijk punt is dan ook de aanpassing van de openbare ruimte, de verkeersveiligheid, e.d. Als instrument voor integratie is het in voldoende mate aanwezig zijn van natuurlijke ontmoetingsplaatsen: winkels, groen, café, en dergelijke, belangrijk. - in kaart brengen van behoefte en mogelijkheden op het gebied van werk, recreatie, sport, school, openbare ruimten, e.d. - maken van een plan van aanpak om inhoud en vorm te geven aan de maatschappelijke participatie van de woongroep, de dagbesteding (werk, recreatie, vrije tijd) - overleg voeren met organisaties die hieraan een bijdrage kunnen leveren: Triade, Contour/Interakt, Humanitas, scholen, gemeente, bedrijven, winkels, enz. 5.3 De voorzieningen en de dienstverlening Het zal duidelijk zijn dat het noodzakelijk is om te komen tot een sluitend netwerk van voorzieningen en dienstverlening die de jongeren in staat stelt zelfstandig te wonen. Zeker in de beginfase is extra ondersteuning nodig omdat een deel van de jongeren nog veel moet leren op weg naar zelfstandigheid. De inzet voor heel het Europakwartier is zoveel mogelijk van de benodigde voorzieningen onder te brengen bij de gewone dienstverlening: winkels, restaurants, wasserette e.d. De jongeren moeten zoveel mogelijk gebruik kunnen maken van deze algemene voorzieningen. Dit uit oogpunt van kosten, maar ook om het gevoel van deelgenoot te zijn van de gemeenschap en de mogelijkheid om te integreren maximaal te benutten. Uitgaande van deze lijn kan het zijn dat de bijzondere voorzieningen die deze jongeren nodig hebben, zo worden ingezet dat deze ook bruikbaar zijn voor de andere wijkbewoners en dat de gewone voorzieningen zo worden gemaakt dat deze bruikbaar zijn voor mensen met handicaps en beperkingen. Uit de gesprekken met de jongeren en hun ouders over kwaliteit komt duidelijk naar voren dat zij zoeken naar dienstverleners die openstaan voor de behoefte van de jongeren, maar ook gericht zijn op het zelfstandig maken en houden van deze doelgroep. Zij maken zich ook zorgen. Onder de groep zijn jongeren die geheel afhankelijk zijn van zorg. Zij geven bijvoorbeeld aan bang te zijn dat niemand hen hoort waneer zij s nachts hulp nodig hebben. Ook de ouders, die nu nog voor hen zorgen, uiten deze bezorgdheid. De kwaliteit zal dus afgemeten worden aan de continuïteit in persoon en beschikbaarheid enerzijds en anderzijds aan de mate waarin de jongeren worden gestimuleerd eigen vaardigheden te ontwikkelen. Daarnaast geven zowel de ouders als de jongeren aan dat zij ook zelf nog moeten leren de huidige thuissituatie los te laten en om te leren gaan met de met zelfstandigheid gepaard gaande onzekerheid over het zelfstandige leven van hun kinderen. Vanzelfsprekend maakt een ieder zich zorgen over de beschikbaarheid van voldoende zorg- en dienstverlening, zowel de beschikbaarheid in natura, als de beschikbaarheid van voldoende financiële middelen. nota Stichting WoonMere / september 2005 6
- in kaart brengen van individuele behoefte aan zorg- en dienstverlening - bepalen welke mogelijkheden de jongeren individueel en als groep hebben om zaken zelf op te lossen - overleg met zorgverzekeraars en andere instanties over de beschikbaarheid van voldoende financiële middelen. - overleg voeren met verschillende aanbieders om te komen tot een compleet aanbod - in kaart brengen van de financiële mogelijkheden - sluiten van contracten met aanbieders - opstarten van een scholingstraject voor jongeren (en hun ouders), gericht op zelfstandig wonen 6 Realisatie Naast de genoemde actiepunten dienen ook de volgende punten uitgewerkt te worden: 6.1 Indicatie De kandidaat bewoners zullen een indicatieprocedure moeten doorlopen om te kunnen vaststellen of en onder welke voorwaarden zelfstandig wonen mogelijk is. Naast de individuele indicatie wordt gekeken naar de groep. Welke samenstelling is mogelijk, wie kiest voor een zelfstandige wooneenheid en wie komt in aanmerking voor de groepswoning. Met de gemeente dient besproken te worden onder welke voorwaarden toewijzing van de specifieke woningen kan plaatsvinden. Voor de eerste groep die valt onder het particuliere opdrachtgeverschap zal dat wellicht geen probleem zijn, maar voor latere kandidaten speelt het zeker. Ook voor het toekennen van bijvoorbeeld een PGB is een indicatie noodzakelijk. De invoering van de WMO levert wellicht nog nieuwe mogelijkheden of problemen op. 6.2 Financiën Op tal van gebieden moet de financiële haalbaarheid worden bepaald. Uitgangspunt bij de realisatie is het creëren van huurwoningen binnen de sociale sector, zodat huursubsidie mogelijk is. Daarna is het nodig om van de individuele bewoners de financiële situatie in kaart te brengen en eventuele knelpunten te benoemen. Voor de gezamenlijke groep en de door hen gewenste gezamenlijke voorzieningen en dienstverlening zal een begroting opgezet moeten worden. Vervolgens zal het noodzakelijk zijn om aanvullende financiering via fondsen en subsidies te realiseren. 6.3 Bouwen De Stichting zal in gesprek gaan met een mogelijke ontwikkelaar van het project. De voorkeur gaat uit naar de Groene Stad Almere/de Alliantie. De contacten tot nu toe en de ervaring die Groene Stad Almere /de Alliantie heeft met het realiseren van bijzondere woonvormen, maken dat de Stichting WoonMere een voorkeur heeft voor dat samenwerkingsverband. Het feit dat Groene Stad Almere/de Alliantie ook met Humanitas werkt aan de realisatie van de levensloopbestendige wijk maakt dat samenwerking nog meer voor de hand ligt. Deze samenwerking zal nog vorm moeten krijgen. Hierbij is het noodzakelijk dat de rollen goed worden ingevuld. De verdeling van de verantwoordelijkheid zal onderwerp van gesprek zijn. Stichting WoonMere wil aangemerkt worden als particulier opdrachtgever en zal daarvoor ook de door de gemeente ingestelde subsidie aanvragen. nota Stichting WoonMere / september 2005 7
6.4 De structuur De structuur van de Stichting WoonMere zal de komende periode verder uitgewerkt moeten worden. Vooral de rol van de Stichting in de toekomst verdient aandacht. 6.5 Samenwerking In deze nota is op een aantal punten aangegeven met welke organisaties samenwerking voor de hand ligt. Vooral met de organisatie die straks de zorg zal gaan verlenen is contact en overleg noodzakelijk. Dit is vooralsnog in ieder geval Humanitas. De afspraken worden in een latere fase vastgelegd in contracten. In de loop van het traject zullen ook gesprekken worden gevoerd met leveranciers van andere diensten en voorzieningen (winkels, scholen e.d.). 7 Conclusies Op basis van het voorgaande liggen de volgende conclusies voor de hand: De Stichting WoonMere wil de rol spelen van particulier opdrachtgever bij het realiseren van een woonvoorziening voor een groep van gehandicapte jonge mensen; De groep is zeer divers. Dit vraagt om specifieke aandacht, maar biedt ook mogelijkheden op het gebied van onderlinge ondersteuning en sociale cohesie; Het gaat om zowel zelfstandige wooneenheden als om een groepswoning. De woningen liggen dicht tegen elkaar aan, zodat optimale mogelijkheden ontstaan om elkaar te steunen, te helpen en met elkaar een plezierige leefomgeving te creëren. De woningen liggen in de sociale huursector. De woningen zijn rolstoelgeschikt en voor sommige bewoners volledig afgestemd op de beperkingen. De woningen zijn zó ingedeeld, dat de bewoners bij elkaar op bezoek kunnen komen. Verschillende voorzieningen worden samen gedeeld met andere bijzondere groepen; De woonvoorziening ligt in een wijk waarin aandacht wordt besteed aan de gebouwde omgeving, de voorzieningen op het gebied van sport, recreatie, werk, school en zorg- en dienstverlening opdat deze omgeving gebruiksmogelijkheid en -gemak creëert voor mensen met een handicap en/of beperking. Daarnaast is het belangrijk dat het een veilige -sociaal en fysiek- omgeving is; Op het terrein van zorg- en dienstverlening wordt veel nadruk gelegd op het ondersteunende en activerende karakter ervan. De bewoners worden maximaal uitgedaagd om zo zelfstandig mogelijk te leven en te participeren in de wijk. Waar mogelijk maken zij gebruik van de voorzieningen die in de wijk voor iedereen worden gerealiseerd. Een aantal bewoners is volledig afhankelijk van ondersteuning bij persoonlijke- en huishoudelijke verzorging. Voor hen dient een sluitende keten van aanbod te worden gerealiseerd; Voor de uitwerking van de in deze nota genoemde punten is draagvlak en financiële ondersteuning nodig van de verschillende factoren: de ontwikkelaar, de gemeente, de aanbieders en natuurlijk ook de Stichting zelf. 8 Advies Op grond van bovenstaande is het advies dit initiatief op te nemen in de ontwikkeling van het Europakwartier. Hier ontstaat een wijk die bij uitstek mogelijkheden biedt voor deze groep. Gezien het relatief grote aantal levensloopbestendige woningen, de verschillende bijzondere projecten (zoals van Interakt/Contour), ontstaan er voorzieningen waar een grotere groep van mensen met beperkingen gebruik van kan maken. Binnen de wijk kan worden bezien of de voor deze groep specifiek ontwikkelde voorzieningen ook algemeen toegankelijk kunnen worden gemaakt. Een klein zwembad bijvoorbeeld, is, vooral voor de groep van WoonMere, eigenlijk een onmisbaar instrument bij de revalidatie. Deze voorziening is wellicht mogelijk wanneer ook de ouderen hiervan gebruik kunnen maken, maar ook de kinderen van de basisscholen en het fitnessbedrijf. Alleen voor de groep WoonMere zou het onhaalbaar zijn. nota Stichting WoonMere / september 2005 8
Andersom bestaat er in het Europakwartier veel aandacht voor het toegankelijk maken van de algemene voorzieningen voor gebruik door mensen met een handicap. Uit ervaringen blijkt, dat wanneer een groter aantal van deze bewoners in de wijk woont, de aandacht voor hen groter wordt en het aanpassen van voorzieningen ook gewoner wordt. Het gaat daarbij vooral om de algemene voorzieningen: winkels, scholen e.d. Maar ook de openbare ruimte valt hieronder. Om een en ander te realiseren wordt voorgesteld om op basis van de acties en aandachtspunten uit de nota een realisatieplan te maken. Hieraan voorafgaand worden de volgende stappen gezet: 1. overleg met Groene Stad Almere/de Alliantie over de mogelijkheid de woningen binnen het blok D4 te realiseren; 2. overleg met Humanitas, Contour/Interakt over het koppelen van de verschillende projecten om daarmee een sterk inhoudelijk, financieel draagvlak te krijgen voor het realiseren van de voorzieningen; 3. het aanvragen van subsidie bij de gemeente in het kader van de regeling particulier opdrachtgeverschap. Daarnaast zullen ook andere subsidie- en financieringsbronnen worden gezocht en benaderd. Financiële ondersteuning is een voorwaarde om het project te realiseren. Daarna volgen de volgende actiepunten: 4. het uitwerken van een gedetailleerd programma van eisen op fysiek, inhoudelijk, organisatorisch en financieel gebied; 5. het starten van een scholingsprogramma voor de toekomstige bewoners om hen handvatten te bieden voor het zelfstandig wonen. nota Stichting WoonMere / september 2005 9