Zwemwatermaatregelen Delftse hout 1. Probleemstelling - context De Europese zwemwaterrichtlijn stelt eisen aan de waterkwaliteit van alle zwemwateren in Europa. De provincie Zuid-Holland heeft de zwemwaterlocaties aangewezen in het beheergebied van Delfland. Delfland heeft hier als waterbeheerder een taak. De Delftse Hout is één van de zes prioritaire zwemlocaties binnen Delflands beheergebied. De zwemplas kampt de laatste jaren met overmatige blauwalggroei, met waarschuwingen en negatieve zwemadviezen van de provincie als gevolg. Delfland heeft door middel van een uitgebreide analyse de bronnen in de Delftse Hout bepaald die de nutriënten leveren die als voedingsstof voor de blauwalg dienen. De drie grootste bronnen van nutriënten zijn de waterbodem, de sportvisserij (lokaas) en vogels (eenden en ganzen). Delfland is verantwoordelijk voor het waterkwaliteitsbeheer van het zwemwater. Ingrepen in het watersysteem, zoals het aanpakken van de waterbodem om de aanvoer van nutriënten te reduceren, vallen onder de taken van Delfland. De aanpak van andere bronnen van nutriënten valt onder de verantwoordelijkheid van de beheerder van het recreatiegebied. Voor de Delftse Hout is de gemeente Delft de beheerder. Om overmatige blauwalgbloei tegen te gaan is een mix van maatregelen nodig waarmee meerdere bronnen van nutriënten worden aangepakt. 2. Beoogd effect Delfland en de gemeente Delft zijn voornemens maatregelen te nemen ter verbetering van de waterkwaliteit van het zwemwater de Delftse Hout. Daarmee wordt invulling gegeven aan de programmalijn Zwemwater van het programma Schoon Water. 3. Kernboodschap Om de zwemwaterkwaliteit in de Delftse Hout te verbeteren zijn Delfland en de gemeente Delft voornemens om maatregelen te nemen om de hoeveelheid voedingsstoffen voor de blauwalg (stikstof en fosfaat) te verminderen. Verschillende bronnen van deze voedingstoffen moeten worden aangepakt om tot een vermindering van blauwalg te komen, denk aan de waterbodem, bladinval, het gebruik van lokaas en honden- en ganzenpoep. Delfland pakt de waterbodem in de Delftse Hout aan op voorwaarde dat de maatregelen binnen de verantwoordelijkheid van de gemeente door de gemeente worden uitgevoerd. 4. Historie - eerdere besluitvorming 2008 Ambitieniveau zwemwaterplassen (VV, datum 31 januari 2008, kenmerk 675142); 2008 Voorkeurpakket zwemwateren in KRW Bestuursakkoord (VV, 20 november 2008, kenmerk 717025); 2009 Doelstellingen zwemwater: Waterbeheerplan 2010-2015 (VV, 19 nov 2009, kenmerk 785786); 2010 Actualisatie doelstellingen zwemwater: Kadernota 2011 en implementatieplan (VV, 1 juli 2010, kenmerk 855101); 2011 Evaluatie zwemwaterkwaliteit 2010 (VV, 17 februari 2011, kenmerk 926064). 2011 Stand van zaken prioritaire zwemwateren (Commissie Watersysteem, 12 april 2011, kenmerk 928084); 2011 Programmaplan Schoon Water 2011 (D&H, 15 maart 2011, kenmerk 923990);
5. Regelgeving en Beleid In het beheergebied van Delfland zijn 18 officieel aangewezen zwemwaterlocaties in 15 wateren. Deze locaties liggen verspreid over het beheergebied. De Europese zwemwaterrichtlijn stelt dat alle zwemwateren in Europa voor wat betreft de bacteriologische kwaliteit de status aanvaardbaar moet hebben in 2015. Daarnaast stelt de zwemwaterrichtlijn ook dat er passende beheermaatregelen moeten worden genomen om de blootstelling aan grote hoeveelheden blauwalgen te voorkomen. In de kadernota 2011 en in het programmaplan Schoon Water 2011 zijn zes prioritaire locaties benoemd voor de bestrijding van blauwalg. De Delftse Hout is er daar één van. De voorgestelde maatregelen voldoen aan de criteria uit het programmaplan Schoon water om te bepalen of het om een effectieve maatregel gaat. Snelheid tot resultaat: Is het op tijd klaar? De maatregelen worden indien mogelijk nog in 2011 uitgevoerd, zodat het watersysteem in 2012 minder nutriënten bevat en er dus minder algenbloei zal ontstaan. De maatschappelijke druk om te kunnen zwemmen in de Delftse Hout is groot. Als de maatregelen het verwachte effect hebben, is blauwalg over één à twee jaar geen belemmering meer om te zwemmen in de Delftse Hout. Realisatie- en beheerkosten: Is het doelmatig? Het gaat voor Delfland om een eenmalige maatregel om de grootste bron van nutriënten, de waterbodem, aan te pakken. Er wordt een mix van maatregelen voorgesteld, zodat bij onvoldoende effect van de eerste maatregel (baggeren) een aanvullende maatregel (Phoslock) genomen kan worden. Deze combinatie van maatregelen komt ten laste van de exploitatie (via de voorziening baggeren). Om blauwalg tegen te gaan is het nodig dat meerdere bronnen worden aangepakt. De beheerkosten om de nutriënten vanuit andere bronnen vervolgens zoveel mogelijk uit het water te houden liggen bij de gemeente Delft. Effect van maatregelen: Is het nuttig? Het voorgestelde maatregelenpakket is gefundeerd op grondig onderzoek door Delfland en door derden in opdracht van Delfland. Het onderzoek heeft aangetoond welke bronnen van nutriënten de grootste bijdrage leveren aan de blauwalgbloei. Met het voorgestelde maatregelenpakket worden de grootste bronnen van stikstof en fosfaat aangepakt. Een geringere beschikbaarheid van deze nutriënten betekent een geringere groei van blauwalg en daardoor minder vaak een waarschuwing of negatief zwemadvies. Samenwerking met en draagvlak bij andere partijen: Is er draagvlak? Ja, de gemeente Delft heeft ook belang bij een goede zwemwaterkwaliteit in de Delftse Hout. De gemeente neemt andere maatregelen uit het pakket voor haar rekening. Gemeente en Delfland leggen afspraken over de samenwerking vast in het bestuurlijk overleg en eventueel in een uitvoeringsovereenkomst. Juridische basis: Is het noodzakelijk? Vanuit de Europese zwemwaterrichtlijn ligt er een verplichting om de zwemwaterkwaliteit te verbeteren en passende beheermaatregelen te nemen. Vanuit de Waterwet is het waterschap aangewezen als bevoegd bestuursorgaan, dat volgens het Besluit hygiëne en veiligheid badinrichtingen en zwemgelegenheden samen met Gedeputeerde Staten beheersmaatregelen moet nemen bij verontreiniging. De Delftse Hout is voor Delfland en gebiedspartijen een prioritair zwemwater. Dit laatste is vastgelegd in het Bestuurlijk overleg KRW. 6. Financiën Er is een SSK raming opgesteld waarin de te verwachte kosten zijn gegeven voor de Delflandse maatregelen. Omdat de maatregelen baggeren betreft, komen deze ten laste van de exploitatie (via de voorziening baggeren). Via de Burap 1 is de mutatie van 895.000,- voor de Delftse Hout in de exploitatiebegroting verwerkt. De werkzaamheden moeten nog worden aanbesteed. 2
7. Duurzaamheid Vanuit duurzaamheidsoogpunt is besloten geen tijdelijke, effectgerichte maatregelen zoals het toedienen van waterstofperoxide te nemen in 2011, maar de aandacht te richten op maatregelen die in 2012 en de jaren daarna langdurig effect sorteren (bronaanpak). Delfland heeft zich verplicht om de werkzaamheden duurzaam uit te voeren en vraagt dit bij de uitbesteding ook van de aanbieders. De aanbieding en het werkplan worden mede hierop beoordeeld. 8. Organisatorische en personele consequenties Niet van toepassing 9. OR/GO Niet van toepassing 10. Risico- en beheersmaatregelen Risico: niet alle maatregelen kunnen worden uitgevoerd De kans bestaat dat de voorkeursmaatregelen niet (volledig) uitvoerbaar blijken. Gevolg is dat het uitvoeren van de andere maatregelen niet effectief is, tenzij er goede alternatieve maatregelen mogelijk zijn. Beheermaatregel is de afspraken over het definitieve maatregelenpakket en de uitvoering daarvan vast te leggen in het bestuurlijk overleg of eventueel in een uitvoeringsovereenkomst met de gemeente Delft. Hiermee wordt voorkomen dat één van beide partijen uitgaven doet die uiteindelijk niet tot een verbetering van de waterkwaliteit leiden. Risico: beperkte effectiviteit van maatregelen De kans bestaat dat uitvoering van het afgesproken maatregelenpakket niet leidt tot een helder watersysteem zonder overmatige algenbloei. Het effect van ingrepen in het watersysteem voor de waterkwaliteit is in te schatten, maar niet met zekerheid te voorspellen. Het blijft een natuurlijk proces waarin allerlei (omgevings)factoren een rol spelen. Beheermaatregel is een beslissing over het al of niet nemen van aanvullende maatregelen op het moment dat blijkt dat er onvoldoende resultaat is geboekt. De VV zal geïnformeerd worden over de resultaten van de monitoring. Risico: niet halen doelstelling Het risico bestaat dat het voor september 2011 niet lukt sluitende afspraken te maken, dat de uitgevoerde maatregelen beperkt effect hebben of dat er helemaal geen goede alternatieve maatregelen mogelijk zijn. Dat betekent dat de Delflandse doelstellingen voor de kwaliteit van het zwemwater op het gebied van blauwalg in 2012 in ieder geval niet gehaald worden in de Delftse Hout, en als er geen goede alternatieve maatregelen mogelijk zijn ook niet in 2015 (deadline zwemwaterrichtlijn en programma Schoon Water). Voor de beoordeling in het kader van de Europese zwemwaterrichtlijn is blauwalg geen parameter. Beheermaatregel is het accepteren van blauwalg in de Delftse Hout en het informeren en waarschuwen van de recreanten voor blauwalg. Als blijkt dat de doelstellingen voor 2015 niet gehaald worden moet ook het ambitieniveau voor de Delftse Hout in het programma Schoon Water en overige relevante documenten worden aangepast. 11. Communicatie (in- en extern) Gemeente Delft en Delfland trekken samen op in de berichtgeving over de Delftse Hout. In de algemene communicatie richting de recreanten (inwoners van Delft en omgeving) staat de boodschap centraal dat in 2011 de blauwalg naar verwachting weer in grote concentraties zal voorkomen met negatieve zwemadviezen of een zwemverbod als gevolg. 3
Pas als duidelijk is welke maatregelen wanneer genomen gaan worden zal actief worden gecommuniceerd over de maatregelen. De boodschap is dan dat de partijen door nader onderzoek naar de bronnen van de nutriënten nu gerichte, effectieve maatregelen kunnen nemen. De maatregelen worden in 2011 voorbereid en grotendeels uitgevoerd zodat waarschijnlijk in het zwemseizoen van 2012 een verbetering van de waterkwaliteit zichtbaar is. De gemeente Delft verzorgt de communicatie richting de omwonenden en andere direct belanghebbenden. 12. Bekendmaking en vervolgprocedure Met de gemeente Delft is in het bestuurlijk overleg op 30 mei 2011 geconstateerd dat de afspraken over de uitvoering duidelijk moeten worden vastgelegd. Een uitvoeringsovereenkomst is hiervoor een middel. Om tijd en geld te besparen zijn partijen zijn op dit moment voornemens om geen uitvoeringsovereenkomst te sluiten, maar om in september in een bestuurlijk overleg te bepalen of gestart kan worden met de uitvoering van een samenhangend maatregelenpakket. Baggeren van de zijarmen is namelijk alleen effectief in combinatie met de rest van de maatregelen uit het maatregelenpakket. De afspraken moet uiterlijk in september 2011 worden vastgelegd om de baggerwerkzaamheden qua planning optimaal te kunnen uitvoeren. Het baggeren kan namelijk het beste in oktober worden uitgevoerd, na het zwemseizoen 2011 en met voldoende tijd voor herstel van het ecosysteem en verwerking van het slib voor de start van het zwemseizoen 2012. Als er in september 2011 nog geen zicht is op de uitvoering van het complete maatregelenpakket geeft Delfland geen opdracht voor de baggerwerkzaamheden. 13. Bevoegd orgaan Het college van D&H is op grond van artikel 84 lid 3 Waterschapswet bevoegd om besluiten van de VV uit te voeren (Kadernota 2011: verbeteren van de zwemwaterkwaliteit voor zes prioritaire locaties). 14. Toelichting Analyse en maatregelen Er is een grondige studie gedaan naar de bronnen van nutriënten in de Delftse Hout. De nutriënten zijn de voedingsstoffen voor de blauwalg. De drie grootste bronnen van nutriënten zijn de waterbodem, de sportvisserij (lokaas) en vogels (eenden en ganzen). In onderstaande figuur is verhouding tussen de bronnen van fosfaat (P) in het watersysteem van de Delftse Hout weergegeven, op jaarbasis en verdeeld over zomer- en winterhalfjaar. 4
Figuur 1 Bronnen van Fosfor (P) in de Delftse Hout op jaarbasis en verdeeld over zomeren winterhalfjaar Op basis van deze watersysteemanalyse en veldonderzoek is een maatregelpakket samengesteld wat moet leiden tot een vermindering van blauwalgbloei. Het maatregelenpakket omvat de aanpak van de grootste bronnen van nutriënten en is tot stand gekomen na ambtelijk overleg met de gemeente Delft. Met het onderstaande pakket aan maatregelen kunnen waterkwaliteitsproblemen sterk worden gereduceerd, zodanig dat aan de doelstellingen van het programma Schoon water kan worden beantwoord. Maatregelenpakket 1. Aanpakken waterbodem; 2. Reduceren bladinval; 3. Stoppen van gebruik van lokaas in Grote Plas Delftse Hout; 4. Verminderen bijdrage nutriënten door hondenstrand; 5. Beheren van de vogelpopulatie. Het voorgestelde maatregelenpakket bevat maatregelen voor de beheerder van het recreatiegebied, de gemeente Delft, en voor Delfland als waterkwaliteitsbeheerder. Delfland is verantwoordelijk voor ingrepen in het watersysteem: het aanpakken van de waterbodem (maatregel 1). De overige maatregelen vallen onder de verantwoordelijkheid van de beheerder van het recreatiegebied. Hieronder wordt een korte toelichting gegeven op de aanpak van de maatregelen. 1. Aanpakken waterbodem (Delfland) De waterbodem is veruit de grootste bron van nutriënten, met name voor fosfaat. Uit het slib op de bodem komen in de zomerperiode veel nutriënten vrij. Door eenmalig de zijtakken van de zwemplas te baggeren, waar het slib zich vooral heeft opgehoopt, wordt deze bron van nutriënten sterk gereduceerd. Het baggeren zal volgens het systeem hydraulisch baggeren worden gedaan. Deze methode is de meest efficiënte voor waterkwaliteitsbaggeren. Het heeft de voorkeur om in oktober 2011 te starten met het baggeren. Op die manier kan het watersysteem zich herstellen en de bagger verwerkt worden met de minste overlast voor het zwemseizoen 2012. Als blijkt dat de combinatie van baggeren en de beheermaatregelen van de gemeente wel voldoende reductie van de bronnen realiseren, maar het watersysteem nog niet omslaat van troebel naar helder water, wordt een aanvullende maatregel ingezet: het toedienen van Phoslock. Phoslock is een natuurlijk klei (bentoniet) waaraan het zeldzaam aardmetaal lantaan is toegevoegd. Een dunne laag van deze klei wordt op de waterbodem aangebracht. De lantaan in de klei bindt de in het water aanwezige en uit de waterbodem vrijkomende fosfaat, zodat dit niet meer beschikbaar is voor de blauwalg. 5
Phoslock is voor Delfland een nieuwe methode. Op meerdere locaties in Nederland worden onderzoeken gedaan met het inzetten van Phoslock tegen blauwalg. In de recreatieplas Rauwbraken (Noord-Brabant) is dit zeer succesvol toegepast. Phoslock is een maatregel die Delfland in tweede instantie neemt als het watersysteem een extra zetje in de goede richting nodig blijkt te hebben. Monitoring van de waterkwaliteit gedurende een zwemseizoen na het baggeren moet het inzicht geven of het toepassen van Phoslock nodig is of niet. De combinatie van baggeren en eventueel Phoslock zorgt voor een sterke reductie van de bron waterbodem. De overige maatregelen moeten voorkomen dat er zich weer nutriënten op de waterbodem verzamelen. 2. Reduceren bladinval (gemeente) De bladeren die jaarlijks in het water terecht komen dragen bij aan de sliblaag op de waterbodem. Bij het verteren van de bladeren komen er nutriënten vrij. Om dit tegen te gaan moet de ophoping van bladeren in het watersysteem worden voorkomen, bijvoorbeeld door jaarlijks de greppels in het omliggende bos en park te schonen. Dit is een maatregel die binnen de verantwoordelijkheid van de gemeente valt. Voor D&H: de gemeente bekijkt momenteel of en hoe dit kan worden opgenomen in werkzaamheden en de financiën. 3. Stoppen gebruik lokaas (gemeente) Sportvissers gebruiken lokaas, dat vaak in het water achterblijft. Dit een bron van nutriënten die kan worden weggenomen door het sportvissen in de Delftse Hout te ontmoedigen of te verbieden. Het heeft de voorkeur om het sportvissen te verplaatsen naar een ander visgebied, dit levert een aanzienlijke reductie in de nutriënten op. De gemeente heeft in 2010 echter de visrechten voor de Delftse Hout vergeven tot 2016. De gemeente gaat hierover in nader overleg met de visverenigingen. 4. Verminderen bijdrage nutriënten door hondenstrand ( gemeente) Ook honden die in of bij het water hun behoefte doen dragen bij aan de opeenhoping van nutriënten in het water. Om deze bron aan te pakken neemt de gemeente aanvullende maatregelen: er worden extra afvalbakken en een afvalzakkenautomaat bij het hondenstrand geplaatst. Deze maatregelen hebben een sterke signaalwerking dat op allerlei vlakken maatregelen genomen moeten worden om de bronnen van nutriënten te verminderen. 5. Beheren van de vogelpopulatie ( gemeente) Van de aanwezige vogels vormen ganzen de grootste bron van nutriënten. De uitwerpselen van ganzen bevatten veel voedingsstoffen die in het water terechtkomen. De gemeente geeft rondom de Grote Plas uitvoering aan de richtlijnen van het ganzenbeleid zodat de populatie klein wordt. De mate waarin alle hierboven genoemde maatregelen de aanvoer van nutriënten reduceren is bepalend voor het effect op de blauwalgengroei. Als er onvoldoende reductie van nutriënten wordt gerealiseerd doordat bovenstaande maatregelen niet of slechts gedeeltelijk kunnen worden uitgevoerd, moeten alternatieve of aanvullende maatregelen worden bekeken, zoals de aanleg van moeras of natuurvriendelijke oevers. Afspraken over de uitvoering De uitkomsten van de watersysteemanalyse Delftse Hout zijn met de gemeente Delft gedeeld. Beide partijen onderschrijven de noodzaak van maatregelen om de waterkwaliteit in de Delftse Hout te verbeteren. De gemeente bekijkt nu de haalbaarheid en uitvoerbaarheid van de beheermaatregelen die binnen haar verantwoordelijkheid liggen. Vanwege de onderlinge afhankelijkheid van de maatregelen voor het gewenste effect wordt voorgesteld slechts dan tot uitvoering van de Delflandse maatregel over te gaan als zeker is dat de andere bronnen voldoende worden gereduceerd door maatregelen van de gemeente Delft. De afspraken over de uitvoering worden vastgelegd in een volgend bestuurlijk overleg met de gemeente Delft. Eventueel wordt daartoe een uitvoeringsovereenkomst afgesloten. De afspraken gaan over het meest effectieve maatregelenpakket en de aanpak, taakverdeling en uitvoeringstermijn 6
voorwaarden. daarvan. Ook het beslismoment voor het wel of niet toedienen van Phoslock maakt onderdeel uit van de afspraken, evenals ontbindende 15. Bijlagen Niet van toepassing 7