VAN SYNAGOGE VIA PAKHUIS NAAR SJOELBRIELLE Riet de Leeuw van Weenen-van der Hoek 15 JAAR STICHTING BEHOUD SYNAGOGE BRIELLE 10 JAAR SJOEL BRIELLE Het jaar 5775/5776 (2015/2016) is een bijzonder jaar. Honderdvierenveertig jaar geleden op 10 mei 1871 werd de eerste steen gelegd van de tweede synagoge met daarnaast een bijgebouw met Mikwe (ritueel bad) en op de bovenverdieping het Joodse schooltje. Op 1 december van datzelfde jaar werd de synagoge ingewijd. Brielle telde toen ongeveer 120 Joodse inwoners. Een en zeventig jaar later, in augustus en oktober 1942 werden de 5 Joodse gezinnen: Cohen, Gazan, Gazan, Philipse en Katan, gedeporteerd en niemand kwam terug. De synagoge werd leeggeroofd, kostbaarheden verdwenen. In 1947 werd het gebouw verkocht en veranderde in een pakhuis. De mooie boogramen werden dichtgemetseld. Het ronde raam met Davidster verdween. Een paar jaar later kreeg het bijgebouw een andere eigenaar. ~ 1 ~
Het bleef een pakhuis, totdat in 1999 ds. Egbert Rietveld het initiatief nam en mensen om zich heen verzamelde die allemaal dezelfde droom hadden. Aankoop en restauratie van de voormalige synagoge en herbestemming van deze bijzondere ruimte. Een gebouw van Licht en Hoop, een plaats van ontmoeting en herinnering aan wat het ooit is geweest. Kees Kozijn van firma Poldervaart, de eigenaar van het pand, gaf alle medewerking en architect Jan Walraad begon al snel te tekenen. Op de 11 e van de 10 e 1999 werd de Stichting bij de notaris ingeschreven en op de 10 e van de 11 e officieel in aanwezigheid van de pers voorgesteld aan genodigden en belangstellenden. Diezelfde avond werden de eerste vrienden/donateurs ingeschreven. Door de Vrienden van het Trompmuseum werd de opbrengst van het boek Matsewa geschonken. Hiervan is als eerste activiteit een nieuw rond raam met Davidster aangebracht in de voorgevel. 1998 Nog pakhuis met de contouren van het ronde raam in de voorgevel. Op 12 februari 2002 is de voormalige synagoge gekocht en voorlopig verhuurd aan de Wereldwinkel. Twee jaar later heeft firma Poldervaart, onder leiding van architect Jan Walraad, de restauratie op zich genomen. (links: Egbert Rietveld met de sleutel, rechts: Kees Kozijn (namens firma Poldervaart). ~ 2 ~
~ 3 ~
. Een groep jongeren van Open House uit Ramle -Joodse en Arabische jongeren (christen en moslim)- bikten aan het begin van de restauratie in de zomer van 2004 de acht dichtgemetselde rondboogramen weer open. Na zestig jaar kwam er weer licht in dit oude gebouw. ~ 4 ~
De Sjoel is enkele dagen een loofhut (foto:egbert Rietveld) Architect Jan Walraad controleerde dagelijks. ~ 5 ~
De commissaris van de Koningin in de provincie Zuid-Holland, Jan Fransen, heeft op 19 januari 2005 op officiële wijze de gevelsteen herplaatst. (foto Joost de Koning) In 1950 is deze steen teruggevonden op de vuilstortplaats tussen Brielle en Oostvoorne, daar was de steen gedumpt. Sinds die tijd heeft de steen een plek gehad in het Trompmuseum, nu het Historisch museum Den Briel, op de Markt van Brielle. Toen de restauratie in volle gang was, heeft deze zwerfsteen weer de plek gekregen waar hij thuishoort: in de voorgevel van de voormalige synagoge. http://www.rijnmond.nl/nieuws/20-01-2005/synagoge-brielle-krijgtgevelsteen-terug Kort voor de restauratie was voltooid kwam ook het pandje naast de synagoge te koop. Dit hoorde er tot 1942 bij. Hier was ooit beneden het Mikwe en daarboven het Joodse schooltje. Zo werd het gebouw weer compleet. ~ 6 ~
De officiële opening werd op de 11 e september 2005 verricht door Rabbijn Soetendorp samen met jongeren van Ópen House Ramle uit Israël, die in 2004 meehielpen bij het open bikken van de dichtgemetselde ramen. De Rabbijn zong in het Hebreeuws een zegen waarmee een synagoge, na verwoesting, weer in gebruik kan worden genomen. foto s: John de Pater Met een traditionele zegen heeft rabbijn Soetendorp de gerestaureerde synagoge aan de Brielse Turfkade ingewijd. http://www.rijnmond.nl/nieuws/16-08-2005/renovatie-synagoge-brielle-voltooid ~ 7 ~
2005. De gevel van het Joodse schooltje wacht nog op restauratie. 21 juni 2006 om 20.39. Op de muur waartegen ooit de Heilige Arke met de Torarollen stond weerkaatst het middelste raam van de achtergevel. (Foto: Egbert Rietveld) ~ 8 ~
Drie jaar later kon dankzij een royale donatie van Stichting Christelijke Recreatiecentra De Meeuw ook de voorgevel van het Joodse schooltje in oude staat worden teruggebracht. (foto: Egbert Rietveld) Op 1 december 1871 werd de synagoge in gebruik genomen. Honderdzevenendertig jaar later, op 1 december 2008, was de restauratie voltooid en dit is feestelijk gevierd. In de voorgevel twee rondboogramen met de middelste alleen als blindnis uitgevoerd. Achter dit blinde raam in de voorgevel stond ooit de Heilige Arke met de Torarollen. In het rechtse pandje was boven het Joodse schooltje. Onder zijn 2 ingangen. Links de toegang naar de synagoge en rechts de deur naar het Mikwe (ritueel bad). Nu is de Hoofdingang, links, met fraai uitgevoerde timpaan (driehoek). De tekst met vergulde letters in het Hebreeuws is aangebracht op speciaal marmer, gekapt uit de bergen van Judea (de zgn. Jerusalem-goldstone) en geeft het motto aan van de Stichting Behoud Synagoge Brielle: vergeten leidt tot ballingschap gedenken tot verlossing uitspraak van de bekende Poolse rabbijn Baál Sjem Tov (Meester van de Goede Naam) (foto: Jan Wolters) ~ 9 ~
MONUMENT Naast de glazen toegangsdeuren hangt een monument voor de 21 Joden die uit Brielle werden gedeporteerd. In 1970 gemaakt door de kunstenares Teus van de Berg-Been. Het is een Davidster met loelav en de etrog. De vertaling van de Hebreeuwse woorden op de ster is een tekst uit Jesaja 8 vers 20: Tot de wet en tot de getuigenis. Achter het monument is een koker met op perkament 21 namen van hen die zijn vermoord. Tot 2005 hing dit boven aan de trap in het oude stadhuis. Achter in deze grote ruimte hangt een lijst met 45 namen van Joden uit Voorne-Putten. Ieder jaar op 27 oktober wordt in de Sjoel hun naam genoemd en voor ieder van hen een kaars aangestoken. ~ 10 ~ (foto:john Biert) In 2014 kwam Rabbijn Vorst en hij stak een kaars aan voor Michel Cohen die soms heel alleen een synagogedienst hield en er tot 1942 voor zorgde dat de synagoge synagoge kon blijven. http://www.rijnmond.nl/nieuws/28-10-2007/brielle-herdenkt-weggevoerde-joden