Bijlage nr. : 79-2007 AAN Onderwerp : Armoedebeleid de gemeenteraad; 1. Inleiding Sinds eind 2006 wordt in onze gemeente gewerkt aan de voorbereiding van een nieuw armoedebeleid. De bedoeling is om het armoedebeleid duidelijk te structureren en af te stemmen op de huidige behoeften en inzichten. Daartoe is een nota Armoedebeleid samengesteld. Het Clip (Cliëntenparticipatie Son en Breugel) is intensief betrokken geweest bij de voorbereiding van deze nota. De nota Armoedebeleid is vooral kaderstellend en geen afgerond stuk. Met behulp van een eenvoudig model is het huidige beleid van onze gemeente in kaart gebracht en worden voorstellen gedaan voor een vernieuwing van dit beleid. Deze voorstellen zijn aanzetten tot, bouwstenen voor, beleidsmaatregelen die nog verder uitgewerkt moeten worden. Voordat de voorgestelde beleidsmaatregelen zijn uitgewerkt is nota Armoedebeleid ter opiniërende bespreking aan de commissie Burgerzaken voorgelegd. De commissie Burgerzaken heeft in haar vergadering van 6 maart 2007 ingestemd met de uitgangspunten van het nieuwe te voeren armoedebeleid en heeft ons (het college van burgemeester en wethouders) verzocht om de bedoelde uitgangspunten verder uit te werken. Deze uitwerking is opgenomen in de notitie Uitwerking Armoedebeleid. Deze notitie is in overleg met het Clip voorbereid. Hierbij krijgt u de nota Armoedebeleid en notitie Uitwerking Armoedebeleid ter bespreking aangeboden (ligt ter inzage). 2. Samenvatting nota Armoedebeleid De nota Armoedebeleid bestaat uit 5 hoofdstukken. Hoofdstuk 1 gaat over de opzet en wijze van voorbereiding. Hoofdstuk 2 handelt over de doelgroepen van het armoedebeleid. Uitgegaan wordt van een breed begrip van armoede; armoede is niet alleen gebrek aan geld, maar ook sociale uitsluiting. Iedereen die om wat voor reden dan ook in een situatie van armoede is geraakt wordt tot de doelgroep gerekend. Nadrukkelijk wordt ook aandacht besteed aan mensen die niet of onvoldoende in staat zijn om iets aan hun situatie te veranderen. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de factoren die armoede kunnen veroorzaken. Armoede is een complexe zaak die vele oorzaken heeft. Armoede wordt niet alleen veroorzaakt door een gebrek aan inkomsten; armoede kan ook worden veroorzaakt door te hoge uitgaven. Daarnaast komen vanuit een brede benadering van armoede nog andere oorzaken van armoede in beeld. Aandacht wordt gegeven aan: De relatie met de maatschappij De financiële positie Gedrag en levensomstandigheden Maatschappelijke factoren H:\001_Alg\07-0011507_RVWH armoede.doc
Vervolgens wordt in hoofdstuk 4 van de nota een overzicht gegeven van de mogelijkheden die de gemeente heeft om invloed uit te oefenen op de genoemde factoren. Hoofdstuk 5 bevat de bouwstenen voor een armoedebeleid in onze gemeente. In de inleiding van dit hoofdstuk zijn de uitgangspunten vermeld waarop het armoedebeleid in onze gemeente zal worden gebaseerd. Aangezien armoede een complexe zaak is, bestaat er niet één oplossing waardoor het probleem verholpen kan worden. Er moeten meerdere beleidsinstrumenten beschikbaar zijn die naar gelang de situatie, ingezet kunnen worden. Welke instrumenten in onze gemeente beschikbaar komen, dus welk armoedebeleid in onze gemeente wordt gevoerd, is afhankelijk van een politiek-bestuurlijke beoordeling. De beleidsmaatregelen die in de nota Armoedebeleid kort zijn beschreven zijn op verzoek van de commissie Burgerzaken verder uitgewerkt. Deze uitwerking is opgenomen in de notitie Uitwerking Armoedebeleid. 3. Samenvatting notitie Uitwerking Armoedebeleid In de notitie Uitwerking Armoedebeleid worden de volgende beleidsmaatregelen uitgewerkt: Individuele bijzondere bijstand A. Duurzame gebruiksgoederen B. Schoolkosten Categoriale bijzondere bijstand A. Vijfenzestigplussers B. Chronisch zieken en gehandicapten C. Collectieve aanvullende ziektekostenverzekering Schuldhulpverlening In het nu volgende wordt een samenvatting gegeven van het voorgestelde nieuwe beleid. Het nadeel en gevaar van een samenvatting is dat veel details die in de basistekst zijn opgenomen en die noodzakelijk zijn voor de vereiste juridische zorgvuldigheid wegvallen. Het is daarom noodzakelijk om voor een volledig begrip van het nieuwe beleid kennis te nemen van de nota Armoedebeleid en de notitie Uitwerking Armoedebeleid. Er wordt nadrukkelijk op gewezen dat aan dit raadsvoorstel geen individuele rechten kunnen worden ontleend. Een algemene opmerking vooraf: De hoogte van de bijstand die op grond van de navolgende beleidsmaatregelen in een bepaald geval wordt verstrekt, is afhankelijk van de middelen waarover de betrokkene kan beschikken, d.i. de vastgestelde draagkracht. Anders gezegd: iedereen die over beperkte financiële middelen beschikt kan in aanmerking komen voor bijzondere bijstand en dus niet alleen mensen met een bijstandsuitkering. In de nota Armoedebeleid (Hoofdstuk 5, B1) wordt uitgebreid op dit onderwerp ingegaan. Individuele bijzondere bijstand A. Duurzame gebruiksgoederen In onze gemeente is het vast beleid dat voor de aanschaf van duurzame gebruiksgoederen (o.m. een wasmachine of een bankstel) leenbijstand wordt verstrekt. Deze leenbijstand wordt verstrekt als renteloze lening. In aanvulling op dit beleid (dat voorgezet zal worden) wordt voorgesteld de mogelijkheid te openen om in plaats van een renteloze lening, onder nadere voorwaarden bijzondere bijstand om niet te verstrekken. 2
Voorwaarden is wel dat de noodzaak voor de aanschaf van de betreffende goederen nadrukkelijk aanwezig is. Verder dient zich één van de volgende omstandigheden voor te doen: Belanghebbende heeft geen mogelijkheid om te lenen of de lening terug te betalen. Doorgaans doet deze omstandigheid zich voor wanneer belanghebbende de zorg heeft voor kinderen en minimaal twee jaar inkomsten op het minimumniveau heeft gehad. Er bestaat een medische noodzaak voor het maken van de kosten. B. Schoolkosten Scholing en werk zijn, zeker voor de generatiearmen (zie hoofdstuk 2 van de Nota Armoedebeleid) de beste oplossing om armoede te bestrijden. Daarom vinden wij het van groot belang dat jongeren afkomstig uit gezinnen met een minimum inkomen, kunnen deelnemen aan het gewenste voortgezet onderwijs. De gemeente heeft de mogelijkheid om bijzondere bijstand te verlenen in de kosten voor schoolgaande kinderen. In het individuele geval kan het voorkomen dat door bijzondere omstandigheden een aanleiding bestaat om bijstand te verlenen voor directe en/of indirecte schoolkosten. Aangezien in het geval van de schoolkosten de omstandigheden per individu sterk kunnen verschillen achten wij het niet wenselijk om beleidsregels op te stellen over de verlening van bijzondere bijstand in deze kosten. We beperken ons tot de formulering van enige uitgangspunten die bij de beoordeling van een aanvraag voor bijzondere bijstand in schoolkosten door onze gemeente zullen worden gebruikt. Voorgesteld wordt aanvragen voor bijzondere bijstand in de schoolkosten van scholieren tussen 12 en 18 jaar in het voortgezet of beroepsonderwijs te beoordelen op basis van de volgende uitgangspunten: Alle kosten die in het individuele geval noodzakelijk zijn om een opleiding te kunnen volgen en waarin door de voorliggende voorzieningen niet of onvoldoende wordt voorzien, kunnen voor verlening van bijzondere bijstand in aanmerking komen. Indirecte kosten zoals de aanschaf van een fiets, excursies, schoolreisjes, museumbezoek e.d. worden nadrukkelijk niet van bijstandsverlening uitgesloten. Van belang is dat belanghebbende kan aantonen dat in het kader van de betreffende opleiding deze kosten noodzakelijk zijn. Het eerste kind uit een gezin dat overgaat van het basis- naar het voortgezet onderwijs kan in aanmerking komen voor een bijdrage van maximaal 500,- voor alle aantoonbare indirecte schoolkosten. Ieder volgend kind komt in aanmerking voor een bijdrage van maximaal 300,- voor alle aantoonbare indirecte schoolkosten. Categoriale bijzondere bijstand Het college kan naast individuele bijzondere bijstand ook categoriale bijzondere bijstand verlenen voor bijzondere kosten. In een belangrijk opzicht wijkt categoriale bijstand af van de individuele bijzondere bijstand. Het betreft het feit dat voor belanghebbenden die in aanmerking komen voor categoriale bijzondere bijstand, niet nagegaan hoeft te worden of ten aanzien van die persoon de bedoelde kosten ook daadwerkelijk noodzakelijk zijn of gemaakt zijn. Wel is vereist dat de aannemelijke kosten concreet zijn: ongerichte inkomenssuppleties zijn niet toegestaan. Dit betekent dat, indien er geen sprake is van concrete kosten, categoriale bijzondere bijstandsverlening niet mogelijk is. De bevoegdheid tot verlening van categoriale bijzondere bijstand bestaat ten aanzien van de volgende groepen of kostensoort: A: Personen van 65 jaar of ouder; B: Chronisch zieken en gehandicapten; C: Collectieve aanvullende ziektekostenverzekering. Momenteel verstrekt onze gemeente geen categoriale bijzondere bijstand. 3
A. Vijfenzestigplussers Voorgesteld wordt om personen van 65 jaar en ouder onder nadere voorwaarden in aanmerking te brengen voor een bijdrage in de kosten van verhuizing naar een woon-zorg-appartement. Voorgesteld wordt om deze vergoeding vast te stellen op 750,- per verhuizing, B. Chronisch zieken en gehandicapten Voorgesteld wordt om personen die het laagste tarief voor de eigen bijdragen in de thuiszorg betalen en die intensieve thuiszorg hebben voor de functie "persoonlijke verzorging" in aanmerking te brengen voor categoriale bijzondere bijstand voor de meerkosten van bewassing. De hoogte van de categoriale bijzondere bijstand in de bedoelde kosten bedraagt 400,- per jaar. C. Collectieve aanvullende ziektekostenverzekering De gemeente heeft de wettelijke mogelijkheid om een collectief aanvullende ziektekostenverzekering in de vorm van categoriale bijzondere bijstand aan te bieden. Momenteel bestaat in onze gemeente uitsluitend de mogelijkheid om bijzondere bijstand aan te vragen voor ziektekosten; onze gemeente biedt haar inwoners geen aanvullende ziektekostenverzekering aan. Uit een nadere oriëntatie op de mogelijkheden die onze gemeente heeft om haar inwoners een collectief aanvullende ziektekostenverzekering aan te bieden blijkt dat het om een complexe materie gaat. Een door de gemeente af te sluiten collectief aanvullende ziektekostenverzekering heeft zowel voor de cliënten als voor de gemeente niet alleen voordelen maar ook allerlei nadelen. In de notitie Uitwerking Armoedebeleid wordt daar uitgebreid op ingegaan. Gezien de nadelen van een collectief aanvullende ziektekostenverzekering en het ontbreken van duidelijke voordelen voor de cliënten, zijn wij niet voornemens om onze minima een collectief aanvullende ziektekostenverzekering aan te bieden. De belangrijkste vergoedingen die in onze gemeente vanuit de individuele bijzondere bijstand worden verleend voor medische kosten, betreffen vergoedingen in de eigen bijdrage voor de aanschaf van een bril, tandartskosten en thuiszorg. Iedereen de aan de wettelijke voorwaarden voldoet heeft recht op bijzondere bijstand in deze kosten. Voorgesteld wordt om dit beleid in de komende jaren voort te zetten en de hoogte en de normeringen van deze vergoedingen, mede gelet op de recente jurisprudentie, in overleg met het Clip, te heroverwegen. De minima in onze gemeente maken in redelijke mate gebruik van de mogelijkheid om bijzondere bijstand te ontvangen in de medische kosten. Door gerichte voorlichting zal het gebruik verder gestimuleerd worden. Schuldhulpverlening Het staat de gemeente vrij om al dan niet schuldhulpverlening aan haar inwoners aan te bieden. Verder is de gemeente vrij in de vormgeving hiervan. Onze gemeente heeft alle werkzaamheden in verband met de schuldhulpverlening overgedragen aan het Inkomensondersteuningsloket van de gemeente Eindhoven. Door de werkwijze van het Inkomensondersteuningsloket wordt vrijwel geen aandacht gegeven aan de psychosociale situatie van de cliënt en aan mensen met kleinere schulden. Voorgesteld wordt om de schuldhulpverlening in onze gemeente ruimer op te zetten dan nu het geval is. Hierin past aandacht voor de psychosociale situatie van de cliënt en (voordat het te laat is) aandacht voor mensen met kleinere schulden. De Stichting Maatschappelijk Werk Dommelregio (MWD) is bereid om in samenwerking met het Inkomensondersteuningsloket een belangrijke taak te vervullen op de genoemde taakgebieden. In de notitie Uitwerking Armoedebeleid wordt een beschrijving gegeven van de werkwijze die MWD wil volgen bij de schuldhulpverlening. 4
Wanneer deze werkwijze wordt gevolgd dan zal voldoende aandacht worden gegeven aan zowel financiële als aan psycho-sociale aspecten van de schuldenproblematiek. Daarom zijn wij van mening dat MWD de geschikte partij is om vorm te geven aan de schuldhulpverlening in onze gemeente. Een goed samenspel tussen MWD en het Inkomensondersteuningsloket is hierbij noodzakelijk. In de komende tijd zullen er werkafspraken worden gemaakt tussen MWD en het Inkomensondersteuningsloket. Verder wordt u voorgesteld kennis te nemen de volgende initiatieven binnen de schuldhulpverlening. Tijdelijke subsidieregeling Schuldhulpverlening Op basis van de Tijdelijke subsidieregeling Schuldhulpverlening heeft onze gemeente een eenmalige bijdrage van 13.530,- ontvangen. (deze regeling is vastgesteld door het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid) Het doel van deze subsidieregeling is te bevorderen dat de gemeente voor haar inwoners het gehele proces van schuldhulpverlening op een hoger plan brengt. De middelen dienen vóór het einde van 2007 te zijn besteed. Ten laste van dit budget zal een gedeelte van de kosten worden gebracht die in 2007 worden gemaakt voor de invoering van de nieuwe werkwijze schuldhulpverlening. Het betreft o.m. de kosten van voorlichting, deskundigheidsbevordering en de personele inzet voor verbetering van de werkwijze.(o.m. door het opstellen van werkafspraken) Een nadere detaillering van de besteding van dit bedrag zal plaatsvinden in overleg met het Clip en MWD. Pilotproject "Voorlichting over geldzaken" Het Nibud en StimulanSZ hebben het pilotproject ontwikkeld "Voorlichting over geldzaken". Het project bestaat uit 2 delen: Verbetering van de voorlichting over gemeentelijke/landelijke regelingen voor minima; het betreft de voorlichting via onze gemeentelijke internetsite; hierbij zal ondersteuning worden gegeven door de genoemde organisaties. De Formulierenbrigade: een groep vrijwilligers die passen binnen de doelgroep van de sociale activering, wordt opgeleid om mensen te helpen met het aanvragen van voorzieningen waar ze recht op hebben. Onze gemeente heeft zich voor dit project aangemeld. Naar verwachting zal bekostiging plaatsvinden uit het provinciale Fonds Armoedebestrijding 2007. 4. Voorlichting en betrokkenheid particuliere initiatieven Het is van groot belang dat het voorgestelde nieuwe beleid bekend is onder de doelgroep, want anders zal er nauwelijks gebruik van worden gemaakt. Wij zien het dan ook als een belangrijke taak om goede voorlichting te geven over het nieuwe beleid en het gemeentelijk armoedebeleid in het algemeen. Daartoe zullen in de huis-aan-huisbladen regelmatig publicaties worden geplaatst. Verder zullen goede folders worden ontwikkeld over de bestaande gemeentelijke regelingen en zullen, voor zover nodig, de aanvraagformulieren worden herzien. Naast het Clip houden zich in onze gemeente nog andere particuliere instanties (mede) bezig met het bestrijden van armoede. Te noemen zijn het Interkerkelijk Diaconaal Overleg. (overleg tussen de diaconieën van de beide parochies en het diaconaat van de protestantse gemeente.) en de Stichting Welzijn, (o.m. het Activerend huisbezoek). De genoemde instanties komen nogal eens in aanraking met groepen die bij de gemeente niet bekend zijn. Daarom is een goede relatie tussen de bedoelde instanties en de gemeente van belang. 5
Ter optimalisering van deze relatie zullen wij begin 2008 een werkconferentie organiseren tussen de belangrijkste instanties die in onze gemeente actief zijn met bestrijding van armoede. In dit overleg zullen met de betrokken instanties in elk geval afspraken worden gemaakt over de wijze waarop zij de doelgroep stimuleren om van de aanwezige voorzieningen gebruik te maken. Zonodig zal de gemeente hierbij ondersteuning geven b.v. door het geven van voorlichting. 5. Financiën Het nieuwe beleid voor de toekenning van individuele en categoriale bijzondere bijstand dat in het voorafgaande is besproken, moet worden bekostigd uit het budget voor de bijzondere bijstand. Dit budget wordt momenteel niet volledig benut. Bij gelijkblijvende omstandigheden treedt er in 2007 een overschot op van circa 20.000,-. In de ontwerp-gemeentebegroting 2008 is het budget voor de bijzondere bijstand met 10.000,- extra verhoogd, waardoor in 2008 een budgetruimte ontstaat van circa 30.000,-. De doelgroep van de bovenstaande beleidsmaatregelen zijn alle inwoners van onze gemeente met een minimum inkomen. Hiertoe behoren de mensen met een Wwb uitkering én alle andere inwoners van onze gemeente met een minimum inkomen. Toekenningen van een bijdrage op basis van het nieuwe beleid is afhankelijk van aanvragen uit de doelgroep. Er kunnen dus pas aanvragen komen wanneer het nieuwe beleid onder de doelgroep bekend is. Vervolgens zullen degenen die tot de doelgroep behoren zelf het initiatief moeten nemen, iedereen afzonderlijk, om een aanvraag in te dienen. Uit het bovenstaande blijkt dat het vooraf moeilijk is in te schatten in hoeverre de mogelijkheden om op basis van het nieuwe beleid bijzondere bijstand te verkrijgen daadwerkelijk benut zullen worden. De nieuwe maatregelen hebben betrekking op specifieke kosten van specifieke subgroepen binnen de gehele doelgroep. Het is dan ook niet waarschijnlijk dat ten gevolge van het nieuwe beleid het aantal aanvragen sterk zal stijgen. Daarom wordt er vooralsnog vanuit gegaan dat de budgetruimte die voor 2008 wordt gecreëerd voldoende zal zijn. De ontwikkelingen in de uitgaven zullen nauwkeurig worden gevolgd. In het kader van de gebruikelijke programmaverantwoording wordt u begin 2009 een rapportage voorgelegd over de uitvoering van de bijzondere bijstand in 2008. Indien in de loop van 2008 een budgetoverschrijding dreigt zullen wij hierover aan de commissie Burgerzaken rapporteren en voorstellen doen ter dekking van het te verwachten tekort. 6. Advies commissie Burgerzaken Het voorstel is besproken in de vergadering van de commissie Burgerzaken van 4 september 2007. De meerderheid van de partijen stemt in met het voorstel, onder het voorbehoud dat nog nader aandacht wordt gegeven aan de mogelijkheid van kwijtschelding van de gemeentelijke belastingen. Verder heeft de commissie een aantal vragen gesteld. In een mail aan de leden van de commissie Burgerzaken (verzonden op 2 oktober 2007) wordt een antwoord gegeven op alle vragen die door de commissie zijn gesteld. Bovendien wordt uitgebreid ingegaan op ons beleid betreffende de kwijtschelding van gemeentelijke belastingen en heffingen. 7. Voorstel Uw raad wordt voorgesteld: 1. De nota Armoedebeleid vast te stellen; 2. In te stemmen met de door het college vast te stellen notitie Uitwerking Armoedebeleid. Vervolgens zal het college het beleid dat is vastgelegd in de notitie Uitwerking Armoedebeleid formaliseren in beleidsregels die op de gebruikelijke wijze zullen worden bekend gemaakt. Son, 16 oktober 2007. Burgemeester en wethouders van Son en Breugel, De secretaris, De burgemeester, drs. A.J.M. van Etten drs. J.F.M. Gaillard 6
H:\001_Alg\07-0011507_RVWH armoede.doc