Waterlandstichting Met hart en ziel voor Europa Jasper Bloem De campagne over de Europese Grondwet wordt teveel gedomineerd door negatieve emoties. Sommige voorstanders overdrijven de gevolgen van een eventueel nee, zoals Donner die zelfs op het gevaar van oorlog wees. Aan de andere kant produceert het nee-kamp een kakofonie van ontevredenheid. Alles wat niet deugt wordt erbij gehaald om mensen te bewegen tegen te stemmen. In dit artikel wil ik betogen dat ik niet alleen met het hoofd, maar ook met het hart voor Europa en voor de Europese Grondwet ben. Dit pro-europese sentiment gaat veel dieper dan de rationeel-economische voordelen die vaak worden opgesomd. Mijn gevoel van verbondenheid en solidariteit houdt niet op bij de Nederlandse grens. In de andere Europese landen wonen mensen die weliswaar een andere taal en cultuur hebben, maar wel dezelfde beschaving met ons delen. Een Europees-westerse beschaving die vooral gebaseerd is op de denkbeelden uit de Verlichting en het humanisme. Onze Nederlandse normen en waarden, voor zover we over nationale normen en waarden kunnen spreken, komen voort uit dit Europees-westerse referentiekader. Voorbeelden daarvan zijn het respect voor mensenrechten, onze afkeer van de doodstraf, onze inzet voor gelijke kansen voor iedereen, en gelijke behandeling ongeacht iemands geloof, afkomst, geslacht en seksuele geaardheid. In andere werelddelen drukt religie een zwaar stempel op de politiek en prevaleren religieuze dogma s boven wetenschappelijk bewezen waarheden. Denk aan de lijdensweg van de evolutietheorie in de Verenigde Staten. Gelukkig hebben in Europa alle landen, ook Turkije, een seculier karakter en kennen zij een duidelijke scheiding tussen religie en staat. Natuurlijk zijn er verschillen in opvattingen tussen Nederlanders en andere Europeanen. Maar wanneer we met onze mede-europeanen in discussie gaan over specifieke Nederlandse opvattingen over bijvoorbeeld het drugsbeleid of abortus, zijn Europeanen op enkele uitzonderingen na vatbaar voor onze argumentatie, omdat zij vanuit hetzelfde kader denken. Bij abortus bijvoorbeeld ontstaat er een dilemma vanwege het mogelijke conflict tussen Europese waarden zoals de pagina 1 van 5 - www.waterlandstichting.nl
eerbiediging van de menselijke waardigheid, zelfbeschikking van de vrouw over haar lichaam en respect voor het menselijk leven. Misschien dat een Nederlandse voorstander een Franse of Duitse tegenstander van abortus niet kan overtuigen, maar hij zal waarschijnlijk wel op begrip kunnen rekenen. Wanneer de Nederlander deze discussie aangaat met iemand uit Texas, India of Egypte, loopt hij een grote kans om als Satan afgeschilderd te worden. Afgelopen week werd nog eens geïllustreerd dat Europeanen cultureel helemaal niet zo veel van elkaar verschillen. Uit een onderzoek van een professioneel marketing bureau onder 10.000 personen, bleek dat Europeanen over het algemeen een liberale houding hebben ten opzichte van onderwerpen als homoseksualiteit en abortus. De verschillen in normen en waarden tussen de onderzochte landen was niet groot. Opvallend was ook dat Nederlanders zich qua normen en waarden het dichtst bij het Europese gemiddelde bevinden. Er zijn ook trivialer voorbeelden die aantonen dat Europeanen cultureel gezien dichtbij elkaar staan. Jongeren in heel Europa volgen dezelfde mode en dansen op dezelfde muziek. De Europese Unie wordt door tegenstanders wel eens afgeschilderd als een huwelijk zonder liefde. Maar in de praktijk hebben Europeanen helemaal geen moeite om verliefd op elkaar te worden. Het is anno 2005 heel gewoon als iemand uit Nederland een relatie heeft met een Pool of een Italiaanse. Zulke relaties stuiten doorgaans op weinig tot geen protest van de eigen omgeving. Vergelijk dat eens met de acceptatieproblemen die een Nederlandse jongere heeft, wanneer deze een relatie aangaat met een partner van niet-europese afkomst. Het interessante van de Europese Grondwet is dat de gedeelde Europese opvattingen over mensenrechten als Grondrechten in deel II zijn opgenomen. Juist doordat deze Grondrechten nu expliciet zijn genoemd heeft dit verdrag tussen de EU-lidstaten meer het karakter gekregen van een Grondwet. Verder is het typerend voor het seculiere karakter van de lidstaten dat er in de Grondwet geen verwijzing naar God staat en dat geen enkele religie wordt voorgetrokken. Naast de culturele overeenkomsten hebben Europeanen een vergelijkbare sociaaleconomische oriëntatie. In Europa combineren we de vrije markt met sociale bescherming en aandacht voor het milieu. Het Europese sociale model is verankerd in de Grondwet. Een centrale doelstelling van de EU is de ontwikkeling van een duurzame sociale markteconomie met volledige werkgelegenheid. Ook principes zoals gelijkheid tussen man en vrouw en non- discriminatie zijn in de Grondwet vastgelegd. De positie van vakbonden is in Europa gewaarborgd door erkenning van het recht op collectieve actie en onderhandelingen. De Europese Unie is dus niet een neoliberaal project dat eenzijdig gericht is op marktwerking. Naast de pagina 2 van 5 - www.waterlandstichting.nl
bovenstaande principes zijn daar voldoende checks and balances voor. Diensten van Algemeen Belang kunnen bijvoorbeeld uitgezonderd worden van de vrije markt. Juist vanwege het sociale karakter zijn vakbonden en organisaties uit het maatschappelijke middenveld doorgaans voorstander van de Grondwet. Europa heeft ook een gedeelde geschiedenis en lotsverbondenheid. De verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog staan in het geheugen van alle Europeanen gegrift. De grootste drijfveer achter het Europees integratieproces is dat we nooit meer oorlog in Europa willen. Europeanen hebben sinds de Tweede Wereldoorlog een sterk anti-militaristische traditie opgebouwd. In de jaren tachtig werd breed verzet geleverd tegen de kruisrakketen, terwijl aan de andere kant van de Muur dissidenten en vakbonden vreedzaam verzet boden. Nog steeds houden Europeanen niet van oorlog. Hoewel de regeringen in Europa verdeeld waren, was de bevolking in alle EU-landen in meerderheid tegen de oorlog in Irak. De Europese Grondwet biedt een kader om een slagvaardiger buitenlandse politiek te voeren. Er zijn echter tal van voorbeelden waarbij gezamenlijk Europees optreden succes heeft opgeleverd, zoals de bemiddeling van de EU bij de verkiezingen in de Oekraïne, het voorkomen van een burgeroorlog in Macedonië en het herstel van de orde in het chaotische Albanië van de jaren negentig. Het is ook flauwekul om in de Grondwet de oprichting van een oncontroleerbare Europese militaire grootmacht te zien. Het is pure bangmakerij om zieltjes voor het nee-kamp te winnen. Wat willen deze tegenstanders bereiken? Dat Europa niet adequaat kan reageren, als er bijvoorbeeld een oorlog op de Balkan uitbreekt, zodat primitieve milities ongestoord dorpen kunnen uitmoorden en vrouwen verkrachten? In de Grondwet staat dat een gezamenlijk militair optreden bedoeld is voor conflictpreventie, vredeshandhaving en andere humanitaire doeleinden. Als het tot een missie komt, is instemming nodig van alle EU-landen, dus ook van Nederland. Door de oprichting van het Europees Defensie Agentschap kunnen onze inspanningen beter op elkaar afgestemd worden, zodat verspilling wordt tegengegaan. Een andere reden waarom ik voor Europa ben is dat het Nederland de ruimte biedt om zich verder te ontwikkelen. Het voordeel van kleine landen is dat zij flexibeler en opener kunnen inspelen op internationale (economische) ontwikkelingen. Maar kleine landen kunnen dat alleen wanneer er politieke en economische stabiliteit in hun omgeving is. Mede dankzij het Europees integratieproces hebben we een ongekend lange periode van zestig jaar politieke stabiliteit gekend. Tegelijkertijd hebben jonge democratieën in Zuid- en Oost-Europa zich kunnen versterken door pagina 3 van 5 - www.waterlandstichting.nl
toe te treden tot de Europese Unie. Op economisch terrein biedt Europa een markt van bijna een half miljard inwoners en een stabiele munt, zonder stress over interne wisselkoersen. Ook landen die niet meedoen in het Europese project, zoals Zwitserland, profiteren van deze politieke en economische stabiliteit. Sommige neestemmers zien in Zwitserland het voorbeeld dat Nederland ook best zonder de Europese Unie zou kunnen functioneren. Natuurlijk kan Nederland zich opstellen als free-rider in Europa: wel profiteren van de economische en politieke stabiliteit, maar daar niets aan bijdragen. Nederland zou ook net als Zwitserland geheime bankrekeningen kunnen openen voor criminelen en corrupte dictators uit Afrika. Maar willen wij dat Nederland met de rug naar Europa staat? Nederland is altijd een land met een missie in de wereld geweest. Nederland is bijvoorbeeld pleitbezorger van idealen zoals een wereldwijde aanpak van broeikasgassen en naleving van mensenrechten. Deze doelen kan Nederland alleen binnen een slagvaardige Europese Unie bereiken. En Nederland kan beter volwaardig meedoen in Europa, dan half meedoen, zoals Denemarken. Dit land heeft bijvoorbeeld dan wel een eigen Deense kroon, maar die munt blijft in de praktijk strak gekoppeld aan de euro. De prijs die Denemarken betaalt om deze koers gelijk te houden is een hogere rentestand. Half meedoen betekent ook minder invloed in Brussel. Toen de voorzitter van de Europese Commissie gekozen werd, maakten kandidaten uit het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Denemarken geen kans, omdat ze niet aan de euro meedoen. En vergelijk eens de functies die Nederland met Duisenberg, Bolkenstein en Smit-Kroes de afgelopen tien jaar binnen het Europees bestuur heeft binnengehaald met de bestuurlijke invloed van landen van gelijke omvang zoals de (eurosceptische) Scandinavische landen of (dwarsligger) Griekenland. Gevoelsmatig ben ik voor de Grondwet, omdat het een solidaire, veilige, vrije, open, tolerante en sociale Europese ruimte garandeert. Maar ook rationeel gezien zijn de voordelen van de Grondwet ontelbaar. Volledige soevereiniteit voor de Nederlandse natiestaat is een illusie. Problemen met een grensoverschrijdend karakter kan Nederland allang niet meer zelf oplossen. Er zijn voorbeelden genoeg: luchtvervuiling, terrorisme, overbevissing, voedselveiligheid, etc. Sommigen beweren dat dit soort zaken wel tussen landen onderling geregeld kunnen worden zonder soevereiniteit af te dragen. Vaak geldt dan het recht van de sterkste en worden afspraken niet nagekomen. Een essentieel voordeel van de Grondwet is dat het de beleidsterreinen afbakent waarop Europese actie noodzakelijk is. Wat door landen zelf geregeld kan worden, blijft als bevoegdheid bij de lidstaten (subsidiariteitsbeginsel). pagina 4 van 5 - www.waterlandstichting.nl
De Grondwet biedt ook veel mogelijkheden om de Europese Unie democratischer te maken. Het medebeslissingsrecht voor het Europees Parlement is fors uitgebreid. Dit betekent dat het parlement kan meebeslissen over o.a. de landbouwbegroting, de externe handelspolitiek en het gezamenlijk asielbeleid. Progressieve politici in het Europees Parlement kunnen dan bijvoorbeeld een coalitie van socialisten, groenen en liberalen vormen om het Europees landbouwbeleid te hervormen en de oneerlijke handelspolitiek jegens de Derde Wereld te herzien. Een ander winstpunt is dat de Raad van Ministers openbaar gaat vergaderen. Minder achterkamertjespolitiek dus. Daarnaast kan het bijzonder interessant zijn om ministers zoals Donner, Zalm en Brinkhorst voor de camera met hun collega s uit Frankrijk en Duitsland te zien vergaderen. Met de Grondwet wordt ook de directe democratie in de Europese Unie geïntroduceerd. Een miljoen EUburgers kunnen zelfstandig een voorstel indienen bij de Europese Commissie. De Europese Commissie is in dat geval niet verplicht het voorstel over te nemen, maar gezien de media-aandacht die met een petitie gepaard zal gaan, zal het in veel situaties het beleid sterk kunnen beïnvloeden. Ook de positie van de nationale parlementen wordt met deze Grondwet versterkt. Een derde van de nationale parlementen kan een voorstel naar de Europese Commissie terugzenden, wanneer zij menen dat er te weinig rekening is gehouden met het subsidiariteitsbeginsel. Tegenstanders van de Grondwet beweren dat het een product is van hoge heren uit Brussel. Maar vergeleken met voorgaande Europese verdragen is de Grondwet juist niet het resultaat van achterkamertjespolitiek. Het is via een open Conventie tot stand gekomen, waarbij naast de parlementen ook vertegenwoordigers van het maatschappelijk middenveld betrokken waren. Uiteraard is de Europese Unie met de Grondwet nog niet perfect. Individuele Commissarissen kunnen bijvoorbeeld bij onvoldoende of slecht functioneren niet worden weggestuurd door het Europees Parlement. Maar het is een gemiste kans om vanwege enkele punten de Grondwet te blokkeren. Een ja-stem biedt vooruitgang, een nee-stem werpt ons terug op de ondoorzichtige afspraken van het Verdrag van Nice. Daarom stem ik uit solidariteit met mijn mede-europeanen en uit overtuiging dat de voorgestelde Grondwet het best mogelijk resultaat voor Nederland en Europa is, op 1 juni met hart en ziel vóór de Europese Grondwet. Jasper Bloem is lid van de PvdA en oprichter van een netwerk van voorstanders van de Europese Grondwet pagina 5 van 5 - www.waterlandstichting.nl