De ouderenpsychiatrie van de toekomst Oostende, 30.3.2011 Dr. An Haekens P.K. Broeders Alexianen, Tienen Ouderenpsychiatrie Jonge wetenschap Groeiend besef dat gevolgen van veroudering van invloed zijn op het ontstaan, aard en uitingsvorm en behandeling van psychiatrische stoornissen op ouderen leeftijd Groeiend besef van belang van opsporing, goede diagnostiek en adequate behandeling van psychiatrische stoornissen op oudere leeftijd Groeiende wetenschappelijke literatuur meer evidentie voor handelen 1
Kenmerkend voor ouderenpsychiatrie Hoge prevalentie van syndromen met bijkomende cognitieve stoornissen Co-morbiditeit (somatische aandoeningen) Groot gebruik van medicatie (interacties) Functionele veranderingen Levensfaseproblemen Grote interindividuele variabiliteit Bio-psycho-sociaal model Belang van multidisciplinaire sectoroverschrijdende samenwerking (+ expertise terzake!) Psychische stoornissen op oudere leeftijd Cognitieve stoornissen (dementie en andere) Psychosociale problemen (eenzaamheid) Angst en depressie Slecht verwerkte rouw Middelenmisbruik: alcohol (late onset early onset) & medicatie Psychotische problemen (oud geworden psychotici én nieuw ontstane psychotische stoornissen) Suïcide Prevalentie: in het algemeen (buiten de cognitieve stoornissen) niet echt verschillend van rest van bevolking 2
Toekomst? Zorgvraag zal toenemen! Als prevalentie hetzelfde blijft zal de vraag alleen al toenemen omwille van vergrijzing Vroegtijdige herkenning en betere diagnostiek Hogere opleiding: vaker geïndiceerd voor GGZ Drempel lager voor nieuwere generatie ouderen Mondiger worden van ouderen Toename van alcoholgebruik bij ouderen boven 65 jaar zal wellicht tot hogere zorgconsumptie leiden OZ naar factoren die zorggebruik voorspellen (LASA, NEMESIS) Uitdagingen voor de toekomst Wat doen we maatschappelijk om GGZ problemen te voorkomen? Wordt iedereen gevonden en gediagnosticeerd? Preventie Ondersteuning 1 lijn Vroegdetectie -Toeleiding van patiënten naar GGZ Leidt diagnose ook effectief tot behandeling? Heeft die behandeling het verhoopte/voldoende resultaat? Specifieke noden van specifieke doelgroepen 3
1. Preventie en vroegtijdige herkenning Stigma en beeldvorming Beeldvorming over ouderen Dogma van het succesvol ouder worden Zwakke, afhankelijke, kwetsbare oudere verdwijnt uit het beeld! Discriminatie van vierde leeftijd door derde leeftijd? Beeldvorming rond dementie eenzijdig negatief en zeer bedreigend Beeldvorming over psychische stoornissen Vermaatschappelijking Groter accent op individuele verantwoordelijkheid om succesvol te zijn Tolerantie voor vreemd en afwijkend gedrag neemt af 4
Preventieprogramma s Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg ouderenteams Multidisciplinair Inhoudelijk (Verdere) uitbouw van reeds bestaande programma s Depressie Suïcide Alcoholafhankelijkheid Onderzoek naar voorspellende factoren/ risicofactoren Verdere afbakening van risicogroepen (alleenstaanden, mantelzorgers, ) risicoperiodes (bv. overgangsfase naar rusthuis) 5
Versterken nulde en eerste lijn Ouderen en mantelzorgers Psycho - educatie Psychologische counseling - ondersteuning Combinatie van interventies aangepast aan individuele noden (individueel + in groep) Gezinshulp & Thuisverpleegkundigen Opleiding bijscholing intervisie coaching Werken met systemen (contextueel denkkader) Huisarts (Nl. OZ, Ten Have, 2007): Huisarts stelt bij 18% van de ouderen psychische diagnose vast Grootste deel depressiegerelateerde of angstgerelateerde klachten (respectievelijk 22,5% en 20,8%). Bij ruim 6% van de ouderen met psychische klachten komt dementie voor. Woon- en zorgcentra Positieve evolutie qua bewustwording van problematiek van depressie (opgelet voor overbehandeling) CGG: Outreach projecten quid toekomst? eigen psycholoog? Adequate behandeling & Voorschrijfgedrag? Eén op twee bewoners: slaapmiddel KCE (2006): 44% nam antidepressiva, bijna één bewoner op de vier kreeg antipsychotica. Alcohol? Overgang van thuis naar rusthuis beter voorbereiden, zowel voor patiënt als voor familie (opnameproces) Long-term Care Placement of Dementia Patients and Caregiver Health and Well-being, JAMA (2004 ) Partners: geen verschil in depressie en angst voor en na de plaatsing, meer angst na plaatsing (48.3% depressief), na één jaar: geen verschil in depressie, wel minder angst Betrekken van families in de zorg? 6
2. Vinden de ouderen met psychische moeilijkheden de weg naar de GGZ? Generatie baby-boomers: andere attitude Maken toch nog (te) weinig gebruik van GGZ aanbod Suïcide Psychologische autopsiestudies: 70% van ouderen die zich gesuïcideerd hadden, hadden in de maand voorafgaan aan hun suicide contact met een primary care giver (8% de dag zelf) maar ze werden minder doorverwezen naar de GGZ dan jongeren Huisarts Spoedgevallen (alcoholafhankelijkheid, medicatieverslaving, gemaskeerde depressies, incidenten tgv geneesmiddeleninteracties ) 7
Ketens van zorg. Zorgcircuits (toeleiding naar geestelijke gezondheidszorg) Therapeutische projecten Psychiatrische thuiszorg Verdere/aparte uitbouw voor ouderen? Outreach projecten Psychotherapie aan huis Project Tienen: vroegdetectie dementie en begeleiding mantelzorgers Dementieconsulent Oudere vraagt vaak geen hulp Bemoeizorg! wilsbekwaamheid Families GGZ aanbod voor ouderen Streven naar vermaatschappelijking Streven naar extramuralisering Circuitvorming Samenwerking Zorg op maat 8
GGZ Ambulant: CGG: oprichten / uitbreiden van gespecialiseerde ouderenteams Preventie Outreach Individuele + groeps + familietherapie Coaching /intervisie Poliklinische consultatievormen Nieuwe nomenclatuurnummers voor diagnostiek dementie GGZ Residentieel (seniorenkliniek) Voldoende capaciteit! Therapeutische setting, apart voor ouderen Regionale werking Gespecialiseerde modules Verslaving op oudere leeftijd Depressie Persoonlijkheidsstoornissen Dementie met gedragsstoornissen Rouw 9
Crisisopnames Werken met families meerdere generaties Belang van het goed kunnen afsluiten ( finishing well ) Inschakelen in breder netwerk / zorgcircuit Ontslagmanagement Daghospitaal & nazorg Een verhaal: Ter Linden, Tienen Van oudsher: ziekenboeg Jaren 90: gerontopsychiatrie maar sterk zorgafhankelijken en/of chronische patiënten die levenslang opgenomen bleven. 2000: eigen psychiater Vechten tegen vooroordelen, ook in eigen huis 10
Verdere professionalisering Kennis versterken van medewerkers Patiëntentoewijzing Opleiding systeemdenken Uitbreiding therapieprogramma voor aparte doelgroepen Werken met families Ontslagmanagement Referentieverpleegkundigen 2002: aparte module voor ouderen met verslavingsprobleem 2004: WZC en Dagverzorgingscentrum Meer differentiatie in nazorg: daghospitaal dagopvang Expertise-uitwisseling Gezamenlijke projecten Vroegdetectie en begeleiding mantelzorgers Praatgroepen ouderen met dementie & voor familieleden (ism CGG) Uitbouw ambulante praktijk psychiater 11
Wetenschappelijk onderzoek Neuropsychologisch testonderzoek Basisscreening + meer gespecialiseerde screening Hele team: opleiding contextueel denken Benadering van ouderen met dementie: belevingsgericht + Reisberg (+ structurerend) Probleem van uitstroom (KATZ) In samenwerking met Beschut Wonen : doorgangshuis voor ouderen met psychische moeilijkheden Meer en meer inspanningen om intensiever samen te werken met andere partners Geheugenkliniek CGG s Huisartsen Rusthuizen in de regio Thuiszorgorganisaties Expertisecentra dementie Zorgnet Vlaanderen Praatcafé dementie Gezamenlijke uitbouw van circuit Woon en zorgwijk 12
3. Specifieke noden van specifieke doelgroepen (en het verhaal van de KATZ schaal ) Oud geworden chronische psychiatrische patiënten Dementerenden met gedragsstoornissen Art. 107 --) oud geworden psychiatrische patiënten? Palliatieve zorgmodel binnen psychiatrie: comfortzorg, totaalzorg Vroegtijdige zorgplanning? 13
Oud geworden chronische psychiatrische patiënten: waar naartoe? Onderzoek van Depla (1999): vergelijking van projecten onder regie van GGZ en onder regie van verzorgingshuis: projecten onder regie van de GGZ boeken betere resultaten dan die onder regie van een verzorgingshuis 3 groepen haalden geen profijt uit wonen in verzorgingshuis: dementerenden, ouderen met andere organische problematiek, schizofrenen Grotere psychiatrische deskundigheid in huis: men slaagt er beter in de voordelen van het verzorgingshuis ten gunste van de bewoners aan te wenden Vertrekken vanuit zorgbehoeften Bv. schizofrene ouderen: zorgbehoeften Deskundigheid op gebied van medicatie (ggz) Observeren van psychisch functioneren, signalen van terugval herkennen (ggz) Voorspelbare omgeving & structuur (ggz + ouderenzorg) Rust en privacy (ouderenzorg) 14
Ondersteunt de vraag naar geriatrische PVT s voor langdurige zorgafhankelijke psychiatrische patiënten die ook zijn aangewezen op somatische zorg Beschut wonen met outreach vanuit ouderenzorg Dementerenden met gedragsstoornissen Samenwerkingsprojecten Rusthuizen met extra psychiatrische ondersteuning (psychiatrische VPK) Joint venture WZC Psychiatrisch ZH PVT met extra geriatrische expertise (extra verzorgenden ) 15
Uitstroom! Aanpassen van de KATZ Meer diversiteit in woonaanbod Meer samenwerking Slopen van de muren Besluit Zowel prevalentie van psychiatrisch stoornissen als vraag naar zorg zal toenemen - capaciteit voor deze doelgroep zal moeten toenemen GGZ meer in eerste lijn preventie en vroegdetectie Ketens van problemen ketens van zorg! Samenwerking met andere sectoren verder ontwikkelen en intensifiëren Netwerken organiseren! 16
De toekomst van de ouderenpsychiatrie? De ouderenpsychiatrie is dé psychiatrie van de toekomst! 17