De deelgeschilprocedure in verdelingszaken

De deelgeschilprocedure in verdelingszaken Hilde Oosterhuis Studentnr. 10361049 3 juli 2014 Masterscriptie Privaatrecht Faculteit der Rechtsgeleerdheid Scriptiebegeleider mr. R.G. Hendrikse Tweede lezer: mr. R.F Groos

Inhoudsopgave 1. Voorwoord... 3 2. De deelgeschilprocedure... 5 2.1. Inleiding... 5 2.2. Achtergrond... 5 2.3. Andere mogelijkheden... 6 2.4. De deelgeschilprocedure... 9 3. De ervaringen met de deelgeschilprocedure... 11 3.1. Inleiding... 11 3.2. De procedure... 11 3.3. De inhoud... 12 3.4. De bevindingen... 13 3.5. De beoordeling... 14 3.6. Conclusies en aanbevelingen... 15 4. Verdelingszaken... 17 4.1. Inleiding... 17 4.2. Wetsgeschiedenis... 17 4.3. Voordeel en nadeel van deze procedure... 17 4.4. Huidige wetgeving... 18 4.5. Voor- en nadelen... 19 4.6. Buitengerechtelijke geschilbeslechting... 20 4.7. Problemen bij verdelingszaken... 21 4.8. Conclusie... 22 5. Verdelingszaken in de deelgeschilprocedure... 24 5.1. Inleiding... 24 5.2. Vergelijking... 24 5.3. Aanbevelingen... 28 6. Conclusie... 30 7. Literatuurlijst... 31 2

1. VOORWOORD Ten tijde van de invoering van de deelgeschilprocedure was ik werkzaam als zittingsplanner en secretaresse van de civiele rechters voor handelszaken bij de rechtbank Utrecht. De advocatuur had gemeld dat er veel procedures gestart zouden worden zodra de wet was ingevoerd. De rechtbank had hierop geanticipeerd en rechters vrijgesteld voor de behandeling van deelgeschilprocedures. In de beginperiode werden er echter nauwelijks verzoekschriften ingediend. Omdat de deelgeschilprocedure een nieuwe procedure is, leek het mij interessant om hier mijn scriptie over te schrijven. In de wet is opgenomen dat na vier jaar een evaluatie zou plaatsvinden van de wet. Een van de evaluatiepunten is de vraag of uitbreiding van het toepassingsgebied van de deelgeschilprocedure buiten letsel- en overlijdensschade aanbeveling biedt. 1 Het leek me interessant om te onderzoeken of de deelgeschilprocedure ook een bijdrage kan leveren bij andere soorten zaken. Aangezien verdelingszaken evenals letselschadezaken langdurige procedures zijn, wilde ik onderzoeken of de deelgeschilprocedure ook bij deze zaken een bijdrage kan leveren. Ik wilde dit ook onderzoeken omdat de huidige tendens is dat juridische geschillen zo veel mogelijk buitengerechtelijk worden beslecht. 2 Mijn onderzoeksvraag is: Kan de deelgeschilprocedure een bijdrage leveren aan de (snelle) beslechting van verdelingszaken? De deelvragen van mijn onderzoek zijn: Waarom is de deelgeschilprocedure ingesteld? Wat zijn de ervaringen met de deelgeschilprocedure? Welke juridische problemen doen zich voor bij verdelingszaken? Zijn deze problemen te ondervangen met een deelgeschilprocedure? In deze scriptie wordt eerst de achtergrond van de deelgeschilprocedure en de bevindingen tot nu toe besproken. Dan zullen de verdelingszaken en de juridische problemen worden 1 Sap 2013, pag. 2 2 zie bijvoorbeeld het recent (9 september 2013) ingediende Wet bevordering mediation in het burgerlijk recht, (TK 2012-2013, 33 723 nr. 1 e.v.) 3

besproken, waarna zal worden besproken of de deelgeschilprocedure een bijdrage kan leveren in verdelingszaken. Ten slotte zal ik aanbevelingen doen en een conclusie trekken. 4

2. DE DEELGESCHILPROCEDURE 2.1. Inleiding In dit hoofdstuk zal ik eerst de achtergrond schetsen van de totstandkoming van de deelgeschilprocedure. Daarna zal ik ingaan op andere mogelijkheden en de redenen waarom deze niet (volledig) voorzien in de behoefte die de deelgeschilprocedure biedt. Ten slotte zal ik beschrijven hoe de deelgeschilprocedure is vormgegeven. 2.2. Achtergrond In de maatschappij en de politiek bestond al sinds lange tijd de wens om tot een vereenvoudiging van de buitengerechtelijke afwikkeling van letselschadeprocedures te komen. In de praktijk werd slechts 1 tot 5% van alle letsel- en overlijdenschadezaken aan de rechter voorgelegd. 3 Dit betekent dat het overgrote deel buitengerechtelijk werd afgewikkeld. De buitengerechtelijke afwikkeling is echter vaak een langdurige kwestie vanwege de complexiteit van letselschadezaken. Deze complexiteit wordt veroorzaakt doordat vaak bewijsverrichtingen noodzakelijk zijn over aansprakelijkheid, causaal verband, eigen schuld en schadebeperkingsplicht. 4 Daarnaast hebben partijen vaak tegenstrijdige belangen. De complexiteit betreft zowel materiële en procedurele geschillen. De belangen van partijen zijn vaak tegenstrijdig omdat het slachtoffer of de nabestaanden erkenning willen van het leed dat hun is overkomen, en de verzekeraar alleen oog heeft voor de zakelijke kant en de uitkering zo veel mogelijk wenst te beperken. 5 Dit vraagt veel van partijen, zowel financieel als emotioneel en kan leiden tot verharding van de onderhandelingen. Vaak hebben partijen een geschil over een deelvraag waardoor de onderhandelingen stagneren en de verhoudingen verharden. Deze deelvraag kan zowel inhoudelijke als procedurele kwesties betreffen. Ondanks bestaande protocollen voor een buitengerechtelijke afhandeling van letselschadezaken, bleken deze deelvragen vaak niet op te lossen en werden vaak geparkeerd. 6 In het onderzoek van Asscher, Groen en Vranken naar 3 Kamerstukken II, 2007/2008, 31 518 nr. 3, pag. 1 en 2 4 Van Klinken 2011, pag. 8 5 Van Klinken 2011, pag. 6 en 7 6 De Groot 2005, pag. 123 5

een fundamentele herbezinning van het procesrecht is aanbevolen om meer aandacht te besteden aan de voorfase, zodat daarmee onnodige gerechtelijke procedures worden voorkomen. 7 De deelgeschilprocedure biedt de mogelijkheid om deze voorfase te versterken door partijen de mogelijkheid te bieden indien sprake is van een deelgeschil, dat zij deze aan de rechter kunnen voorleggen, waarna partijen de onderhandelingen weer buitengerechtelijk kunnen hervatten. 2.3. Andere mogelijkheden Door onder meer De Groot 8, Franke 9 en Ikiz 10 is betoogd dat bestaande mogelijkheden onvoldoende kunnen bijdragen aan de beslechting van een deelgeschil en tot het sluiten van een vaststellingsovereenkomst. Onderstaand beschrijf ik deze mogelijkheden en hun tekortkomingen. Arbitrage Arbitrage is geregeld in art. 1020 e.v. Rv. Arbitrage kan alleen op gezamenlijk verzoek van partijen worden ingesteld. Partijen moeten hiervoor een overeenkomst sluiten waarin zij overeenkomen dat zij eventuele geschillen aan arbitrage zullen onderwerpen. De arbitrage kan geschieden door één of meerdere arbiters. Zij zijn gebonden aan de regels van de arbitrage in het Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering. Het arbitrale vonnis kan ten uitvoer worden gelegd na (summiere) toetsing en goedkeuring van de voorzieningenrechter, artikel 1062 Rv. Daarnaast is bij arbitrage hoger beroep mogelijk indien partijen dat bij overeenkomst hebben voorzien, art. 1050 Rv. Er is een aantal nadelen aan geschilbeslechting door arbitrage verbonden. Het eerste nadeel is dat arbitrage op gezamenlijk verzoek van partijen moet worden ingesteld. Een andere nadeel is dat de kosten bij arbitrage aanzienlijk kunnen zijn omdat partijen het salaris van de arbiters moeten betalen. Daarnaast kan de status van de uitspraken van deze pre-processuele geschilbeslechting een belemmering opleveren. De uitspraken zijn namelijk 7 Van Klinken 2011, pag. 15 8 De Groot 2005, pag. 124 e.v. 9 Franke 2013, pag. 109-115 10 Ikiz 2010 6

niet direct executabel en moeten voor een titel aan de overheidsrechter worden voorgelegd. Dit betekent dat er arbitrage geen eenvoudige, snelle procedure is, zoals beoogd wordt met de deelgeschilprocedure. Bindend advies Ook geschilbeslechting door middel van bindend advies kan alleen op gezamenlijk verzoek van partijen. Het bindend advies is een uitspraak door een derde. Partijen zijn gebonden aan de uitspraak van deze derde. Het bindend advies wordt meestal vastgelegd in een vaststellingsovereenkomst en nakoming hiervan kan bij de overheidsrechter worden afgedwongen. De nadelen van bindend advies zijn dus dat het alleen op gezamenlijk verzoek kan plaatsvinden en dat het advies niet direct kan worden geëxecuteerd. Ook bij het bindend advies geldt, dat partijen zelf de kosten moeten betalen. Dit laatste kan eveneens een drempel voor partijen opleveren. Mediation Mediation kan alleen plaatsvinden indien beide partijen daartoe bereid zijn. Deze procedure is (nog) niet wettelijk geregeld. Het is een vorm van geschiloplossing, waarbij partijen onder leiding van een derde hun geschil samen tot een einde brengen. Het nadeel van mediation is dat partijen beiden bereid moeten zijn om hun geschil gezamenlijk op te lossen. Daarnaast moeten partijen de kosten voor mediation zelf dragen. De uitkomst van het geschil kan worden vastgelegd in een convenant of vaststellingsovereenkomst. Het nadeel hiervan is dat deze niet direct executabel zijn. De procedure ex. art. 96 Rv In deze procedure leggen partijen vrijwillig gezamenlijk hun geschil voor aan een kantonrechter naar keuze van partijen. Partijen moeten van tevoren overeenkomen of hoger beroep mogelijk is, artikel 333 Rv. Van de mogelijkheid een geschil aan de kantonrechter voor te leggen wordt weinig gebruik gemaakt. 11 De nadelen van deze procedure zijn dat partijen ten eerste moeten overeen komen dat ze zich tot een kantonrechter wenden en ten tweede dat ze moeten overeenkomen of ze wel of geen hoger beroep wensen. Een derde nadeel van deze procedure is dat een kantonrechter niet altijd bijzondere expertise heeft in zaken met betrekking tot letsel- en overlijdensschade. 11 Van Beukering-Rosmuller 2014, Ernste 2012, pag. 167 7

Kort Geding Voor het aanspannen van een Kort Gedingprocedure is onder meer vereist dat de zaak spoedeisend is (art. 254 Rv). Een ander kenmerk van een Kort Gedingprocedure is dat het niet mogelijk is om een verklaring van recht te geven of een rechtstoestand in het leven te roepen 12. Daarnaast heeft het kort gedingvonnis geen gezag van gewijsde 13. Het Kort Geding is ongeschikt voor de beslechting van een deelgeschil omdat ten eerste veel deelgeschillen geen spoedeisende zaken zijn. Daarnaast draagt voor een deelgeschil het karakter van een voorlopige voorziening niet bij aan de buitengerechtelijke onderhandelingen. Het voorlopige karakter schept geen duidelijkheid over de rechtsverhoudingen tussen partijen. Het feit dat het vonnis geen gezag van gewijsde feit heeft, heeft tot gevolg dat de rechter in een eventuele bodemprocedure niet gehouden is aan de uitspraak van de voorzieningenrechter. Het Kort Geding is dan ook ongeschikt voor de beslechting van een deelgeschil door de aard van de procedure en de status van het vonnis. Het voorlopig getuigenverhoor Het voorlopig getuigenverhoor is geregeld in de artikelen 186 tot en met 193 Rv. In deze procedure worden getuigen gehoord over de feitelijke toedracht van een voorval of situatie. Het getuigenverhoor is bedoeld om door het horen van getuigen duidelijkheid te verkrijgen over feitelijke gebeurtenissen, met als doel om enerzijds bewijs te vergaren en anderzijds de procespositie in te schatten. 14 De beperking van het voorlopig getuigenverhoor is dat de procedure alleen voorziet in het vastleggen van feitelijke gebeurtenissen en niet in het beantwoorden van juridische vraagpunten. De procedure heeft dus een beperkte reikwijdte en kan alleen worden ingesteld voor deelgeschillen waarin feitelijke vragen spelen. Het voorlopig deskundigenonderzoek Het voorlopig deskundigenbericht is geregeld in de artikelen 202 tot en met 207 Rv. In deze procedure wordt een deskundige of meerdere deskundigen benoemd, waarna deze een onderzoek verricht(en). Het onderzoek kan bijdragen aan de beslechting van een deelgeschil 12 ECLI:NL:HR:1976:AB6891 en ECLI:NL:HR:2012:BV6727 13 ECLI:NL:HR:1994:ZC 1583 14 Ikiz 2010, pag. 66 en 67 8

indien het deelgeschil de vraag betreft of er al dan niet een deskundigenonderzoek moet worden verricht en welke deskundige benoemd moet worden. Het leent zich echter niet voor alle deelgeschillen. Het voorlopig deskundigenonderzoek kan alleen in expliciete gevallen bijdragen aan het oplossen van een deelgeschil. 2.4. De deelgeschilprocedure In 2010 is de deelgeschilprocedure in het leven geroepen. Dit vanwege de hierboven gesignaleerde tekortkomingen van de op dat moment geldende andere mogelijkheden. Deze procedure is geregeld in afdeling 17 van het Wetboek van Rechtsvordering en is vanaf 1 juli 2010 van kracht. Het doel van de deelgeschilprocedure is het bieden van een extra instrument aan partijen ter doorbreking van een impasse in de buitengerechtelijke procedure. 15 De procedure kan zowel door één van partijen als door partijen gezamenlijk worden ingesteld bij verzoekschrift, artikel 1019w lid 1 Rv. Er is voor een verzoekschriftprocedure gekozen omdat deze procedure een meer informele en toegankelijke procedure betreft. 16 De deelgeschilprocedure kan worden gevoerd over een geschil omtrent of in verband met een deel van hetgeen tussen partijen rechtens geldt ter zake van aansprakelijkheid voor schade door dood of letsel. Partijen kunnen een deelgeschil aan de rechter voorleggen in gevallen dat de beëindiging van het deelgeschil kan bijdragen aan de totstandkoming van een vaststellingsovereenkomst, artikel 1019w Rv jo 1019x Rv. Er kunnen in een deelgeschilprocedure zowel materiële als procedurele geschillen aan de rechter worden voorgelegd. Onder materiële geschillen wordt verstaan: juridische vragen die betrekking hebben op het geschil zelf en waarvan de beantwoording rechtstreeks van belang kan zijn voor de inhoud van de vaststellingsovereenkomst die tussen partijen tot stand moet komen. Procedurele geschillen zijn vragen die betrekking hebben op de wijze van behandeling van het geschil. De rechter spreekt zich bij procedurele geschillen uit over de onderhandelingen tussen partijen. Voorbeelden van procedurele geschillen zijn of er nog een deskundige moet worden ingeschakeld, hoe vaak huishoudelijke hulp nodig is en of het slachtoffer een patiëntenkaart aan de verzekeraar dient af te geven. 17 15 Kamerstukken II, 2007/2008, 31 518, nr. 3, pag. 2 16 Kamerstukken II, 2007/2008, 31 518 nr. 3., pag. 3 17 Van Klinken 2011, pag. 24 en 25 9

Het gevolg hiervan is dat veel geschillen onder de definitie van een deelgeschil vallen. Het is aan de rechter om te beslissen of iets een deelgeschil is en of een oordeel over het deelgeschil bijdraagt aan de hervatting van de buitengerechtelijke onderhandelingen. Het toetsingskader voor de rechter is een afweging van de investering in tijd, geld en moeite die met de deelgeschilprocedure gepaard gaat en het belang van de vordering en de bijdrage die een beslissing aan de totstandkoming van een minnelijke regeling kan leveren. 18 De beslissing in een deelgeschil heeft wat betreft de materiële rechtsverhouding tussen partijen dezelfde binding als een tussenvonnis in een bodemprocedure (art. 1019cc lid 1 Rv). De rechter in de bodemprocedure is derhalve aan de beslissing gehouden, tenzij er nadere gegevens en informatie voorhanden zijn, waaruit de onjuistheid van de beslissing blijkt. 19 In een deelgeschilprocedure is hoger beroep niet mogelijk. Reden hiervoor is dat de wetgever wil voorkomen dat een deelgeschilprocedure alsnog een langdurige procedure wordt en daarmee zijn doel voorbijschiet: het snel komen tot een beslissing zodat de buitengerechtelijke onderhandelingen weer kunnen worden hervat. De kosten aan de zijde van de persoon die schade door dood of letsel lijdt worden door de rechter begroot, en de rechter neemt daarbij alle redelijke kosten als bedoeld in artikel 6:96 lid 2 BW in aanmerking (art. 1019aa Rv). Dit betekent dat de kosten van de procedure worden aangemerkt als buitengerechtelijke kosten en dat deze voor rekening komen van de aansprakelijke partij. 20 18 Kamerstukken II, 2008/2009, 31 518 nr. 8., pag. 9 19 ECLI:NL:HR:2004:AM2358, ECLI:NL:HR:2008:BC2800 20 Van Klinken 2011, pag. 28 10

3. DE ERVARINGEN MET DE DEELGESCHILPROCEDURE 3.1. Inleiding In de Memorie van Toelichting is reeds aangekondigd dat er een evaluatie van de wet zal plaatsvinden. 21 Het voorstel van de Minister was om deze evaluatie ten minste vijf jaar na de invoering te laten plaatsvinden. 22 In antwoord op Kamervragen van verschillende Kamerfracties is deze termijn bekort tot vier jaar. 23 Door verschillende auteurs is op meerdere tijdstippen de deelgeschilprocedure geëvalueerd. In de volgende paragrafen zal ik op hun bevindingen en conclusies ingaan. 3.2. De procedure Eén van de doelen van de deelgeschilprocedure is om te zorgen voor een snelle procedure. Bij de, toen nog, rechtbank Utrecht is een leidraad vastgesteld voor de behandeling van deelgeschilprocedures. 24 Bij deze rechtbank is het streven om binnen zes weken na de indiening van het verzoekschrift een mondelinge behandeling te plannen en binnen zes weken na de mondelinge behandeling een beschikking uit te spreken. Hoewel de leidraad lokaal beleid is, heeft De Groot in haar evaluatie geconcludeerd dat in de tot dan gepubliceerde uitspraken is af te leiden dat de rechtbanken erkennen dat een spoedige behandeling en beslissing van belang is. 25 De procedure start met de indiening van een verzoekschrift. De rechter bepaalt vervolgens een mondelinge behandeling. De verwerende partij krijgt de gelegenheid om een verweerschrift in te dienen. Tijdens de zitting worden het verzoekschrift en het verweerschrift mondeling toegelicht door partijen. 21 Kamerstukken II, 2007/2008, 31 518 pag. 26 22 Kamerstukken II, 2007/2008, 31 518 nr. 3, pag. 26 23 Kamerstukken II 2008/2009, 31 518 nr. 8, pag. 14 24 www.rechtspraak.nl/organisatie/midden-nederland/regelsenprocedures, Civiel recht, Richtlijn deelgeschillen in zaken over letsel-en overlijdensschade 25 De Groot 2011, pag. 48 11

De functie van de rechter bestaat uit het ondersteunen van partijen zodat deze de buitengerechtelijke onderhandelingen weer kunnen hervatten. Dit vergt specifieke zittingsvaardigheden van de rechter, met name mediationvaardigheden. 26 Voorts moet de rechter gespecialiseerd zijn in letselschadezaken, kennis hebben van het verloop van de onderhandelingen en inzicht hebben in de verhoudingen tussen slachtoffer en de verzekeraar. 27 De rechter kan besluiten om tevens een comparitie van partijen te houden, met als doel tot een minnelijke regeling te komen of het geven van nadere inlichtingen aan de rechter. De rechter heeft aldus niet alleen de rol van geschilbeslechter, maar ook van bemiddelaar. Het bepalen van een comparitie is mogelijk op grond van artikel 1019ij Rv. 3.3. De inhoud De onderwerpen die aan de rechter worden voorgelegd in de deelgeschilprocedure zijn divers. Het betreft onder meer het vaststellen van de schade(posten), het vaststellen wie aansprakelijk is, het bepalen van gebondenheid van partijen aan een deskundigenbericht, de waardering van het deskundigenbericht, dan wel het gelasten van een deskundigenbericht. 28 De deelgeschillen ten aanzien van de vraagstukken die in een deelgeschilprocedure worden voorgelegd zijn vaak ingewikkeld en juridisch complex. De vraag die de rechter moet beantwoorden is ten eerste of de zaak geschikt is voor een deelgeschilprocedure. Bij de beoordeling of sprake is van een deelgeschil heeft de rechter als toetsingskader de proportionaliteitstoets. Deze toets houdt ingevolge artikel 1019z Rv in of de verzochte beslissing voldoende kan bijdragen aan de totstandkoming van een vaststellingsovereenkomst. De investering in tijd, geld en moeite moet aldus worden afgewogen tegen het belang van de vordering en de bijdrage die een beslissing aan de totstandkoming van een minnelijke regeling kan leveren. 29 26 Huijsmans en Vermeulen 2014, pag. 28 27 Huijsmans en Vermeulen 2014, pag. 28 28 De Ridder 2012, pag. 5 29 Kamerstukken 11 2007/2008, 31 518 nr. 3, pag.18. 12

De reikwijdte van het begrip deelgeschil is ruim. Het moet altijd ten gronde worden beoordeeld, rekening houdend met alle omstandigheden van het geval. Het toetsingskader bij deze beoordeling is of in de aard en inhoud van de deelgeschilprocedure aanleiding wordt gezien een geschilpunt te beoordelen volgens de criteria die zouden worden gehanteerd als het geschilpunt aan de rechtbank zou zijn voorgelegd in een bodemprocedure. 30 De Groot concludeert dat rechters welwillend zijn om in samenspraak met partijen de mogelijkheden en de reikwijdte van de wet te verkennen. 3.4. De bevindingen De verwachting was dat er veel deelgeschilprocedures aanhangig zouden worden gemaakt na de invoering van de wet. Uit de literatuur blijkt dat er in de beginperiode minder verzoekschriften dan verwacht werden ingediend, maar dat dit later is aangetrokken. Bij de behandeling van het wetsvoorstel zijn vragen gesteld of uitbreiding van de rechterlijke macht noodzakelijk zou zijn, nu de verwachting was dat er veel verzoekschriften zouden worden ingediend en één van de doelen van de wet is het creëren van een snelle procedure. De minister van Justitie heeft het tijdens de behandeling van het wetsvoorstel niet nodig geacht meer rechters in te zetten, maar besloten af te wachten tot de evaluatie. Hij verwachtte dat door de deelgeschilprocedure minder bodemprocedures aanhangig gemaakt gaan worden en dat deze bodemprocedures minder ingewikkeld zouden zijn doordat er wellicht al een beslissing is genomen over deelgeschillen. 31 Sap heeft onderzocht hoeveel verzoekschriften er zijn ingediend en uitgestroomd in de periode juli 2010 tot en met 31 december 2012. 32 Zijn conclusie is dat na een aarzelende start nu de instroom van deelgeschilverzoeken groter is dan de daling van de bodemprocedures. Het lijkt er op dat het bestaan van de deelgeschilprocedure er voor heeft gezorgd dat partijen eerder een rechterlijk oordeel vragen. De vraag is dus of door het bestaan van de deelgeschilprocedure een aanbod wordt gecreëerd. 30 De Groot 2011, pag. 47 31 Kamerstukken II, 2008/2009, 31518, nr. 8 pag. 7 32 Sap 2013, pag. 4 en 5 13

Uit onderzoek van Van en Akkermans blijkt ook dat het effect van de deelgeschilprocedure veel groter is dan zichtbaar is aan het aantal uitspraken alleen. 33 Zij hebben geconstateerd dat het enkel dreigen met het starten van een deelgeschilprocedure tijdens de buitengerechtelijke onderhandelingen al als effect heeft dat de onderhandelingen worden hervat. Daarnaast constateren zij dat veel deelgeschilprocedures als ze eenmaal zijn ingediend, worden ingetrokken omdat partijen alsnog zelfstandig weer de buitengerechtelijke onderhandelingen kunnen hervatten. De Groot heeft onderzocht door wie de procedure aanhangig wordt gemaakt. 34 Uit haar onderzoek blijkt dat de meeste procedures worden geëntameerd door de benadeelde partij. Volgens haar hangt dit samen met de gunstige kostenveroordeling. 3.5. De beoordeling De rechter dient, zoals gezegd, eerst te beoordelen of de zaak geschikt is voor een deelgeschil. Tevens dient hij te beoordelen of er sprake is van een persoon die een ander aansprakelijk houdt voor schade die hij lijdt door dood of letsel. Ten slotte dient de rechter te beoordelen of zijn beslissing bijdraagt tot de totstandkoming van een vaststellingsovereenkomst. De rechter dient dus te beoordelen of zijn beslissing tot gevolg heeft dat partijen de buitengerechtelijke onderhandelingen hervatten. Dit zijn de onderdelen zoals genoemd in artikel 1019w Rv. Wat betreft het oordeel of sprake is van een deelgeschil is duidelijk dat het begrip een ruime reikwijdte heeft. De rechter heeft echter beslist dat niet onder de reikwijdte van een deelgeschil valt de beslissing over het gehele (resterende) geschil. 35 Voorts is bepaald dat een zaak niet geschikt is voor de deelgeschilprocedure als er voor de beslissing veel tijd is gemoeid met de bewijslevering. Dit hangt samen met het vereiste dat de deelgeschilprocedure een eenvoudige, snelle procedure is. De rechter beoordeelt dit aan de hand van de proportionaliteitstoets. Voor de beoordeling of de beslissing van de rechter ertoe leidt dat partijen een vaststellingsovereenkomst kunnen sluiten, houdt de rechter er rekening mee of partijen 33 Van en Akkermans 2011, pag. 82 e.v. 34 De Groot 2011, pag. 43 35 Van Klinken 2011, pag. 53 14

hebben getracht het deelgeschil buitengerechtelijk op te lossen en of ze zich bereid en in staat tonen met de beslissing van de rechter de onderhandelingen buitengerechtelijk voort te zetten. De rechter toetst in abstracto of zijn beslissing kan bijdragen aan de totstandkoming van een vaststellingsovereenkomst. Daarbij geldt dat de beslissing van de rechter niet direct hoeft te leiden tot een vaststellingsovereenkomst, van belang is dat partijen na de beslissing weer in staat zijn de onderhandelingen te hervatten. Voorts is voor het indienen van een verzoekschrift geen vereiste dat partijen reeds buitengerechtelijke onderhandelingen voeren. De beslissing van de rechter kan ertoe bijdragen dat een impasse tussen partijen wordt doorbroken en de buitengerechtelijke onderhandelingen op gang komen. De redenen om een verzoekschrift op niet-inhoudelijke gronden af te wijzen zijn dus dat er geen sprake is van een deelgeschil, de bewijsvoering te tijdrovend is, of dat de rechter er niet van overtuigd is dat zijn beslissing kan bijdragen aan een buitengerechtelijke regeling. 3.6. Conclusies en aanbevelingen Er kan geconcludeerd worden dat de deelgeschilprocedure in een behoefte voorziet, gezien de stijging van het aantal ingediende verzoekschriften. Door de invoering van de deelgeschilprocedure is een extra instrument gecreëerd, dat snel duidelijkheid aan partijen kan geven. Een ander voordeel van de deelgeschilprocedure is dat een verzoekschrift kan worden ingediend op een tijdstip dat partijen nog niet in een verharde strijd zijn verwikkeld. De rechter kan aldus escalatie voorkomen en ertoe bijdragen dat partijen buitengerechtelijk een vaststellingsovereenkomst kunnen sluiten. Van en Akkermans hebben als punt van verbetering de aanbeveling gedaan om een verwijsplicht naar de bodemrechter mogelijk te maken. 36 Dit zou uitkomst moeten bieden in die gevallen waar geen sprake is van een deelgeschil en partijen er niet zelf kunnen uitkomen. De rechtbanken ontvangen een lage vergoeding voor een deelgeschilprocedure, terwijl de procedure veel expertise en tijdsinvestering vergt. 37 In de praktijk blijkt dat er complexe vragen worden voorgelegd in de deelgeschilprocedure, wellicht is de wetgever er van uitgegaan dat enkel eenvoudige vragen voorgelegd zouden worden, en is de vergoeding aan 36 Van & Akkermans 2011, pag. 82 e.v. 37 Sap 2013, pag. 6 15

de rechtbanken op basis daarvan vastgesteld. In de evaluatie van de wet zou dit aan de orde moeten komen. 38 Van Klinken heeft meerdere conclusies getrokken in haar boek. 39 Op een aantal van deze conclusies zal ik hier ingaan. De eerste conclusie is dat door verzekeraars bijna geen deelgeschilprocedures worden gestart. Volgens Klinken is dat geen goede ontwikkeling omdat verzekeraars baat kunnen hebben bij een voortvarende afwikkeling van een schadeclaim. Het draagt bij aan het vestigen van een goede naam. Een aandachtspunt dat door Van Klinken wordt genoemd is dat het begrip deelgeschil enerzijds ruim geformuleerd wordt in artikel 1019w Rv en anderzijds dat er een ruime afwijzingsgrond is geformuleerd in artikel 1019Z Rv. Het gevaar dat hierin schuilt, is dat de deelgeschilprocedure oneigenlijk wordt gebruikt. Een partij kan een deelgeschilprocedure starten, terwijl het geschil eigenlijk in een bodemprocedure zou moeten worden behandeld. Dit zou met name kunnen gebeuren vanwege de kostenregeling in de deelgeschilprocedure. Ook Van Klinken pleit voor de mogelijkheid van doorverwijzing. In gevallen waarin een beslissing leidt tot een definitieve beslechting van het geschil, is de rechter geneigd om geen beslissing te nemen. Reden hiervoor is dat de beslissing dan niet bijdraagt aan de totstandkoming van een vaststellingsovereenkomst, maar dat de beslissing het geschil definitief beëindigt. Een mogelijkheid in een dergelijke situatie is om de procedure door te verwijzen naar de kantonrechter die dan op grond van artikel 96 Rv een eindvonnis kan wijzen. 38 Huijsmans en Vermeulen 2014, pag. 30 39 Van Klinken 2011 16

4. VERDELINGSZAKEN 4.1. Inleiding In dit hoofdstuk zal ik eerst ingaan op de wetsgeschiedenis van de verdeling van gemeenschappen. Daarna zal ik de huidige wetgeving bespreken en ingaan op de moeilijkheden en de oplossingen. Tot slot zal ik bespreken of de deelgeschilprocedure ook kan bijdragen bij de geschilbeslechting in verdelingszaken. 4.2. Wetsgeschiedenis In het oude recht was het niet mogelijk bij het verzoek tot echtscheiding de boedelscheiding als nevenvoorziening te vorderen. Op grond van artikel 695 (oud) Rv konden de exechtgenoten de rechtbank verzoeken de boedelscheiding te bevelen met benoeming van een notaris en zo nodig met benoeming van onzijdige personen. In het vonnis werd een notaris door de rechtbank aangewezen ten overstaan van wie de boedelverdeling moest plaatsvinden. 40 Partijen konden zich ook zelf tot een notaris wenden voor de boedelverdeling, een uitspraak van de rechtbank was hiervoor niet noodzakelijk. 41 Indien partijen niet tot overeenstemming kwamen over de verdeling, moest de notaris een proces-verbaal van zwarigheden opstellen. In dit proces-verbaal werden alle geschillen, de zwarigheden, opgenomen. 42 De procedure van artikel 695 (oud) Rv was ook van toepassing op andere verdelingszaken, zoals een verdeling van een nalatenschap. 4.3. Voordeel en nadeel van deze procedure Het grote voordeel van deze procedure was dat partijen onder leiding van een notaris er samen uit konden komen en zo de verdeling zonder rechterlijke tussenkomst tot stand brachten. De notaris kon zowel samen met partijen als afzonderlijk met hen spreken. De 40 Breedveld 2008, pag. 353 en 354 41 Asser 1988, pag. 409 en 410 42 Asser 1988, pag. 410 17

notaris was, als onafhankelijke deskundige, beter in staat partijen te overtuigen en bij elkaar te brengen dan een rechter in een procedure. 43 Het nadeel bij een verzoek tot echtscheiding was dat de boedelverdeling niet in het verzoek tot echtscheiding kon worden verzocht. Dit betekende dat er voor de boedelverdeling altijd een afzonderlijke procedure gestart moest worden, ofwel als een afzonderlijke procedure naast de verzoekschriftprocedure, ofwel later na de verzoekschriftprocedure tot echtscheiding als partijen geen overeenstemming konden bereiken. In beide gevallen moest er dus een afzonderlijke procedure worden gestart, wat extra kosten met zich meebracht. 4.4. Huidige wetgeving In 1992 is de wet gewijzigd. In de huidige wetgeving is de zwarigheden-procedure afgeschaft en kunnen verdelingszaken aan de rechter worden voorgelegd als nevenvoorziening bij een verzoekschrift tot echtscheiding, artikel 827 lid 1 onder b Rv. Naast de mogelijkheid van het verzoek tot nevenvoorziening zijn er de mogelijkheden op grond van artikel 3:178 lid 1 BW en artikel 3:185 BW. De procedures op grond van deze artikelen worden ingeleid met een dagvaarding. Deze wetsartikelen zijn zowel van toepassing op verdelingen na echtscheiding als de overige verdelingen van een gemeenschap, zoals van een nalatenschap. De procedure van artikel 3:178 BW kan worden geëntameerd als sprake is van een onwillige deelgenoot, terwijl de procedure van artikel 1:185 BW kan worden geëntameerd als er sprake is van onenige deelgenoten. Sinds de wetgeving is gewijzigd wordt er bij verdelingszaken na echtscheiding nauwelijks nog een verdeling ten overstaan van een notaris gevorderd. In echtscheidingszaken wordt steevast als nevenvoorziening de verdeling van de gemeenschap door de rechter verzocht en niet een verdeling ten overstaan van een notaris. 44 Dit heeft als gevolg dat er geen rol is meer voor notarissen in verdelingszaken, verdelingszaken grotendeels door rechters worden beslecht en dat de werklast voor rechters is toegenomen. 45 43 Asser 1988, pag. 411 44 Hermans en Stille, pag. 1063 en 1064 45 Hermans en Stille 1998, pag. 1064 18

Tot 1 april 2013 was het beleid bij de gerechten om bij echtscheidingsverzoeken eerst de echtscheiding uit te spreken en het verdelingsverzoek aan te houden. Dit had als gevolg dat de verdelingszaken langdurige procedures werden. Sinds 1 april 2013 is de werkwijze bij de gerechten gewijzigd. 46 Er is een uniforme werkwijze ingesteld waarbij het verdelingsverzoek niet meer afgesplitst wordt van het echtscheidingsverzoek, met als doel onder meer de doorlooptijden te verkorten. Partijen dienen bij de aanvang van de procedure een webformulier in te vullen. 47 Deze werkwijze is ook van toepassing op verdelingszaken die bij dagvaarding worden ingeleid, dus procedures op grond van artikel 3:185 BW. Op het webformulier dienen partijen de punten van geschil en overeenstemming met betrekking tot de verdeling in te vullen. Tevens dienen partijen een opgave te doen van de te verdelen vermogensbestanddelen en vergoedingsrechten. Dit moet onderbouwd worden met bescheiden. Met deze werkwijze wordt getracht de procedure overzichtelijk te maken en te structureren. Indien wel een verdeling voor de notaris wordt verzocht en partijen er niet uitkomen, is het proces-verbaal van zwarigheden vervangen door een proces-verbaal van non-vereniging, art. 678 lid 1 Rv. Dit proces-verbaal wordt door de notaris opgesteld en bevat desverlangd op welke punten partijen reeds tot overeenstemming zijn gekomen. Ten aanzien van verdelingszaken voor een nalatenschap geldt dat partijen bij onenigheid deze alleen aan een rechter kunnen voorleggen op grond van artikel 3:185 BW. De meeste nalatenschappen worden echter buitengerechtelijk afgewikkeld en wel door de deelgenoten onderling, onder leiding van een executeur-testamentair of door een boedelnotaris. 4.5. Voor- en nadelen De huidige wetgeving heeft zoals gezegd tot gevolg dat in verdelingszaken de verdeling na echtscheiding voornamelijk door de rechter wordt vastgesteld. Het is de vraag of het wenselijk is dat de rechter wordt belast met de verdeling van zaken met een verwaarloosbaar belang. Het nadeel van een rechterlijke procedure is dat deze procedure uitgaat van een conflictmodel. Dit uitgangspunt heeft effect voor de verhoudingen tussen partijen en de uitkomst van de 46 Fietelaars 2013, pag. 4 e.v. 47 Keijser, 2013, pag. 51 19

procedure. In een buitengerechtelijke procedure is meer aandacht voor het gezamenlijk tot een oplossing komen. Partijen hebben meer invloed op de totstandkoming en de uitkomst van de verdeling. Bij verdelingszaken door de rechter heeft de rechter een discretionaire bevoegdheid. Dit betekent dat de rechter buiten het petitum om een verdeling kan vaststellen die hem juist voorkomt. 48 De verdeling zoals die door een deelgenoot is verzocht of gevorderd, kan dus niet alleen worden toegewezen of afgewezen, maar kan dus geheel anders uitvallen. Dit is wel een gegeven waarmee partijen rekening dienen te houden, indien zij verdeling door de rechter vorderen. 4.6. Buitengerechtelijke geschilbeslechting In echtscheidingsprocedures is al enige tijd de tendens dat partijen in onderling overleg de echtscheiding en de gevolgen hiervan regelen en na het opstellen van een convenant een gezamenlijk verzoekschrift tot echtscheiding in te dienen. 49 Hiervoor zijn verschillende methoden voorhanden. Ten eerste kunnen partijen zich gezamenlijk wenden tot een advocaatmediator. Partijen wenden zich in dat geval gezamenlijk tot één advocaat-mediator. 50 Onder leiding van deze advocaat regelen partijen alle gevolgen van de echtscheiding, waaronder ook de boedelverdeling. Partijen kunnen de hulp van een deskundige inroepen. De advocaatmediator treedt op namens beide partijen en heeft een adviserende en coachende functie. Voor advocaten die zich willen specialiseren in echtscheidingsbemiddeling is een vereniging opgericht, de vereniging Familierecht Advocaten Scheidingsbemiddelaars. Notarissen hebben ook een vereniging opgericht voor scheidingsbemiddelaars, de vereniging Mediators Scheidingsbemiddelaars Notariaat. 51 Met name partijen voor wie bij de verdeling van de gemeenschap inschakeling van een notaris noodzakelijk is, kunnen zich tot een notaris wenden. Te denken valt hierbij aan een gemeenschap met onroerende zaken, of waarbij er aandelen verdeeld moeten worden. 52 48 Van Maurik, pag. 201 49 Keijser 2013, pag. 83 50 Keijser 2013, pag. 3 51 Keijser 2013, pag. 5 52 Keijser 2013, pag. 235 20

Mediation bij een advocaat of notaris is ook mogelijk voor verdelingen anders dan de verdeling van een huwelijksgemeenschap. 4.7. Problemen bij verdelingszaken Bij de afwikkeling van een gemeenschap is van belang om verschillende momenten te onderscheiden, te weten de ontbinding van de gemeenschap, de verdeling en de overdracht. Het moment van de ontbinding van een huwelijksgemeenschap is sinds 1 januari 2012 vastgesteld op de datum van indiening van het verzoekschrift van het echtscheidingsverzoek, (art. 1:99 lid 1 sub b BW). Voor 1 januari 2012 gold als moment van ontbinding de datum van de inschrijving van de echtscheidingsbeschikking in de registers van de burgerlijke stand. Deze datum geldt nog steeds voor procedures die voor 1 januari 2012 zijn aangevangen. Voor de verdeling van een nalatenschap geldt als moment van ontbinding van de gemeenschap de datum van overlijden van de erflater. De datum van ontbinding is van belang omdat een gemeenschap eerst moet ophouden te bestaan voor dat er verdeeld kan worden. 53 Op de datum van ontbinding wordt de omvang van de gemeenschap (artikel 1:94 BW) vastgesteld die verdeeld moet worden. Partijen kunnen ook een andere ontbindingsdatum afspreken. 54 Met name bij echtscheidingen wordt weleens een andere datum aangehouden (de datum van feitelijk uit elkaar gaan) of worden voor verschillende vermogensbestanddelen verschillende peildata aangehouden. Dit levert complicaties op bij de verdeling, omdat dan rekening moet worden gehouden met verrekenvorderingen. 55 Het moment van verdeling is van belang voor het vaststellen van de waarde van de goederen. De waarde van de goederen wordt bepaald op het moment van verdeling. Deze datum is de datum van het convenant, indien partijen een convenant hebben gesloten, dan wel de datum van de rechterlijke uitspraak waarbij de verdeling is vastgesteld. 56 Indien partijen geen overeenstemming bereiken over de waarde van een vermogensbestanddeel, dient deze te 53 Keijser 2013, pag. 241 54 Gerritse 2012, pag. 167, 168 55 Gerritse 2012, pag. 168 56 Keijser 2013, pag. 259 21

worden getaxeerd. Indien de waarde van de goederen is vastgesteld, moet de daadwerkelijke verdeling plaatsvinden. De verdeling vindt plaats door de in artikel 3:185 lid 2 BW benoemde wijzen van verdeling, te weten toescheiding aan ieder van een deel van het goed, toescheiding aan een van de deelgenoten met een overbedelingsvergoeding aan de ander, dan wel verkoop en verdeling van de opbrengst. Als de verdeling is vastgesteld, dient als laatste nog de overdracht te geschieden. De overdracht moet gebeuren op de door de wet bepaalde wijze voor de verschillende vermogensbestanddelen. Een verdeling is een meerzijdige rechtshandeling die gericht is op de totstandkoming van een overeenkomst. 57 Bij een verdeling speelt de onderlinge verhouding tussen de deelgenoten een grote rol. Partijen zijn ex-echtgenoten of hebben een familierechtelijke verhouding. Dit brengt met zich mee dat partijen bij de totstandkoming van de overeenkomst tot verdeling niet alleen partij-autonomie hebben, maar ook rekening moeten houden met die bijzondere relatie. Bij een verdeling zou dan ook behoren te gelden dat partijen een zorgplicht ten opzichte van elkaar hebben. Vanwege deze bijzondere relatie kunnen echter de emoties hoog oplopen en de verhoudingen hierdoor vertroebelen. 58 4.8. Conclusie Bij een verdeling van een gemeenschap kunnen aldus verschillende geschilpunten tussen partijen ontstaan. Vragen die aan de orde komen bij een verdeling zijn: 59 wat zijn de verschillende peildata? wat is er te verdelen: hoe is de gemeenschap samengesteld? wat zijn de verschillende vermogensbestanddelen waard? hoe moet de gemeenschap worden verdeeld? is de verdeling een eerlijke verdeling? zijn er nog vorderingen die verrekend moeten worden? Daarnaast kunnen er geschillen ontstaan doordat er tussen het moment van ontbinding en de verdeling een lange periode kan liggen. In de literatuur wordt er vanuit gegaan dat door de ontbinding partijen geen bestuursbevoegdheid (artikel 1:97 BW) meer hebben en dat zij alleen 57 Keijser 2013, pag. 318 58 Van Mourik 2012, pag. 320 59 Gerritse 2012, pag. 167 22

nog gezamenlijk beschikkingsbevoegdheid hebben. 60 Hierdoor kunnen problemen ontstaan indien een deelgenoot zonder toestemming van de andere deelgenoot een bestuurshandeling verricht, of als een deelgenoot niet mee wil werken aan een noodzakelijke bestuurshandeling. 60 Keijser 2013, pag. 244 23

5. VERDELINGSZAKEN EN DE DEELGESCHILPROCEDURE 5.1. Inleiding In dit hoofdstuk wil ik onderzoeken of in verdelingszaken de mogelijkheid van een deelgeschilprocedure een bijdrage zou kunnen leveren aan de (snelle) beslechting van verdelingszaken. Ik zal hierbij een vergelijking maken tussen verdelingszaken en letselschadezaken en aanbevelingen doen. 5.2. Vergelijking Vaststellingsovereenkomst Het doel van de deelgeschilprocedure is om partijen een extra instrument te geven om de rechter in te kunnen schakelen indien de buitengerechtelijke onderhandelingen stagneren. De beslissing van de rechter zou er toe moeten leiden dat partijen de buitengerechtelijke onderhandelingen weer kunnen hervatten en mogelijk definitief afronden door middel van een vaststellingsovereenkomst. 61 Ook in verdelingszaken moeten partijen om het geschil te beslechten uiteindelijk tot een overeenkomst komen waarmee de verdeling tot stand kan komen. Buitengerechtelijke afwikkeling In het eerste hoofdstuk is vastgesteld dat in letselschadezaken het overgrote deel van de geschillen buitengerechtelijk wordt afgewikkeld. Bij de behandeling van het wetsvoorstel werd als gewenst neveneffect genoemd dat door de deelgeschilprocedure het aantal bodemzaken nog verder zou afnemen. 62 Voor de wetswijziging in 1992 werden de meeste verdelingszaken door een notaris geregeld. In een gering aantal zaken kwam de zaak alsnog bij de rechter, namelijk indien de notaris partijen niet kon verenigen. 63 Nu is juist de tendens dat het merendeel van de verdelingszaken na echtscheiding aan de rechter worden 61 Kamerstukken II, 2007/2008, 31 518 nr. 3, pag. 2 62 Kamerstukken II, 2007/2008, 31 518 nr. 3, pag. 3 63 Hermans en Stille 1998, pag. 1063 24

voorgelegd, waarbij de rechter de verdeling vaststelt. 64 De verdeling door de rechter wordt met name als nevenvoorziening bij het verzoekschrift tot echtscheiding verzocht. Er wordt nauwelijks nog verzocht om een verdeling ten overstaan van een notaris. Dit valt te verklaren uit het feit dat in de literatuur advocaten geadviseerd wordt om de verdeling van de gemeenschap op voorhand als nevenvoorziening te verzoeken. 65 De reden hiervoor is dat de verzoekschriftprocedure een minder kostbare procedure is dan een dagvaardingsprocedure. Indien partijen er namelijk niet gezamenlijk uitkomen, dienen zij alsnog een dagvaardingsprocedure ex art. 3:185 BW in te stellen. De reden dat partijen voor een vaststelling van de verdeling door de rechter kiezen, is dat de rechter bij een verdeling ten overstaan van een notaris, niet de verdeling aan zich houdt, hoewel dit wel mogelijk is. 66 Dit betekent dat de rechter een notaris en eventueel onzijdige personen benoemt en dat daarmee de procedure is geëindigd. Als partijen dan niet tot overeenstemming komen, moeten zij zich in een dagvaardingsprocedure opnieuw tot de rechter wenden, op grond van art. 3:185 BW. De mogelijkheid van een deelgeschilprocedure kan een verandering in de huidige gang van zaken teweeg brengen. Partijen kunnen hierdoor gestimuleerd worden om de verdeling buitengerechtelijk tot stand te brengen. Indien partijen er niet uitkomen, hebben zij de mogelijkheid middels een verzoekschrift hun deelgeschil aan de rechter voor te leggen. Met de mogelijkheid van de deelgeschilprocedure zijn partijen dan niet meer alleen aangewezen op de dagvaardingsprocedure van art. 3:185 BW. Bovendien bestaat bij de mondelinge behandeling van het deelgeschil de mogelijkheid om een comparitie te houden waarbij partijen tot een minnelijke regeling kunnen komen. 67 Emoties Zowel in letselschadezaken als in verdelingszaken spelen emoties een grote rol. In letselschadezaken is het probleem dat partijen vaak een tegenstrijdig belang hebben: het slachtoffer of de nabestaanden willen erkenning van het aangedane leed en de verzekeraar heeft vooral oog voor een gunstige financiële afwikkeling van de letselschadezaak. Bij 64 Hermans en Stille 1998, pag. 1064 65 Keijser 2013, pag. 51 66 Keijser 2013, pag. 51 67 De Groot 2011, pag. 44 25

verdelingszaken spelen vaak emoties als schuld, wraak en verdriet een grote rol. 68 Doordat partijen in verdelingszaken een relatie hebben gehad, dan wel een familieband hebben, is een zakelijke benadering vaak erg moeilijk voor partijen en is het moeilijk om afstand te nemen van de emoties. Dat kan in beide soorten zaken leiden tot verharding van de standpunten van partijen. De rechter kan bij de mondelinge behandeling van het deelgeschil bijdragen aan het doorbreken van een impasse door zijn rol als geschilbeslechter en bemiddelaar. 69 Deelgeschillen Het toetsingskader waarmee wordt beoordeeld of sprake is van een deelgeschil bestaat uit een proportionaliteitstoets. Daarbij wordt een afweging gemaakt tussen de investering in tijd en geld en het belang van de vordering en de bijdrage die een beslissing aan de totstandkoming van een minnelijke regeling kan leveren. Bij deelgeschillen in letselschadezaken is sprake van afgebakende vragen, bijvoorbeeld over causaliteitsvragen, percentage van aansprakelijkheid, het percentage eigen schuld. 70 Indien partijen een deelgeschil hebben en deze is door de rechter beslecht, kunnen partijen verder gaan met de buitengerechtelijke onderhandelingen. In een verdelingszaak hangen de vragen en geschillen echter vaak samen. En indien een geschil is beslecht, rijst er vaak weer een nieuw geschil op. Dit wordt veroorzaakt door de aard van verdelingszaken. Ten eerste kan een gemeenschap uit meerdere vermogensbestanddelen bestaan. Daarnaast moeten partijen in verschillende fases overeenstemming bereiken voordat ze tot een verdeling kunnen komen. In verdelingszaken na een echtscheiding geldt nog dat partijen eerst overeenstemming moeten bereiken over de verschillende peildata, indien ze willen afwijken van de wettelijke peildata. In alle verdelingszaken moeten partijen vaststellen welke vermogensbestanddelen tot de gemeenschap behoren. Dan moet de waarde van de verschillende vermogensbestanddelen worden vastgesteld en eventueel worden getaxeerd. Vervolgens kunnen uiteindelijk de verschillende vermogensbestanddelen worden toebedeeld aan een van de deelgenoten. In al deze fases kunnen zich geschillen voordoen, die in aanmerking kunnen komen voor een deelgeschilprocedure. Ten slotte hangt bij verdelingen van vermogensbestanddelen de waardering en toewijzing van 68 Gerritse 2012, pag. 18 69 De Groot 2011, pag. 41 70 Ikiz 2010, pag. 34 26

het ene vermogensbestanddeel aan de ene deelgenoot samen met de waardering en toewijzing van het andere vermogensbestanddeel aan de andere deelgenoot. Dit betekent dat als er over een deelgeschil een beslissing is genomen, dit invloed kan hebben op een ander onderdeel dat niet in de deelgeschilprocedure is voorgelegd. Er zijn wel geschillen te onderscheiden in verdelingszaken die in aanmerking kunnen komen voor behandeling in een deelgeschilprocedure. Dit kunnen geschillen zijn over een peildatum of een geschil over het oordeel van een deskundige over de taxatie van een vermogensbestanddeel. Kosten De kostenbegroting in de deelgeschilprocedure kan een probleem zijn voor verdelingszaken. Bij letselschadezaken is sprake van ongelijkwaardige partijen, waarbij de zwakkere partij bescherming verdient. De uitwerking van deze verhoudingen is dan ook te zien in de kostenbegroting in een deelgeschilprocedure. In een verdelingszaak zijn partijen echter gelijkwaardig en sterker nog, partijen zijn ex-echtgenoten of zijn familie van elkaar. In verdelingszaken zou derhalve een kostenveroordeling in beginsel niet mogelijk zijn (art. 237 Rv). Partijen dienen dan hun eigen kosten te dragen. Dit kan een drempel voor partijen opleveren voor het voeren van een deelgeschilprocedure. De laatste jaren wordt echter steeds vaker door rechtbanken en gerechtshoven een kostenveroordeling uitgesproken in zaken tussen ex-echtgenoten. 71 De motivering hiervoor is dat in familiezaken meerdere mogelijkheden zijn om buitengerechtelijk een geschil op te lossen. Degene die daartoe niet bereid is, dient de kosten voor de gerechtelijke procedure te dragen. Daarnaast kan de proceshouding van een van partijen er toe leiden dat er een kostenveroordeling wordt uitgesproken. Ook het entameren van onnodig veel procedures kan tot een kostenveroordeling leiden. 72 In een deelgeschilprocedure zou deze gewijzigde praktijk een oplossing kunnen bieden om tot een kostenbegroting te komen. Degene die niet wil meewerken aan een buitengerechtelijke oplossing van de verdeling zou dan de kosten voor de deelgeschilprocedure moeten dragen. Ook voor minvermogenden kunnen de kosten een drempel opleveren. Voor minvermogende partijen is het voeren van gerechtelijke procedure namelijk aantrekkelijker vanwege de 71 Zonnenberg 2012 en Hendrikse e.a. 2012, pag. 27 72 zie bijvoorbeeld Hoge Raad 10 december 2010, ECLI:NL:HR:2010:BO3344, HR 10 december 2010 27

toekenning van financiële rechtsbijstand. Voor de financiering van buitengerechtelijke of alternatieve geschiloplossing is nog nauwelijks aandacht. Zo wordt voor mediation in eerste instantie slechts voor vier uur een vergoeding toegekend. 73 Dit betekent dat een buitengerechtelijke geschiloplossing alleen weggelegd is voor vermogenden. Minvermogenden geven vanwege de kosten er de voorkeur aan om een gerechtelijke procedure te starten. 5.3. Aanbevelingen Partijen zouden eerst zelf moeten proberen om tot een verdeling te komen, en niet op voorhand een gerechtelijke procedure te starten. Advocaten kunnen hieraan hun bijdrage leveren door niet automatisch de verdeling door de rechter te verzoeken bij een verzoekschrift tot echtscheiding. In verdelingszaken na echtscheiding zou een deelgeschilprocedure daarvoor een stimulans kunnen zijn. De deelgeschilprocedure kan dan bijdragen aan een snellere afwikkeling van verdelingszaken. De deelgeschilprocedure zou met name voor geschillen over een peildatum, of een geschil over het oordeel van een deskundige over de taxatie van een vermogensbestanddeel. Veel geschillen in verdelingszaken komen echter niet in aanmerking voor de deelgeschilprocedure. De deelgeschilprocedure biedt in die gevallen niet de echte oplossing. In de rechtspraktijk zijn dan ook andere instrumenten ontwikkeld om tot een snellere afwikkeling van verdelingszaken te komen. Ten eerste is sinds 1 april 2013 een uniforme werkwijze in verzoekprocedures van start gegaan bij de rechtbanken, genaamd Verdelen en Verrekenen. Doel van deze werkwijze is om de doorlooptijden in de eerstelijnsrechtspraak te verkorten en het benutten van digitale mogelijkheden. 74 Daarnaast is er de mogelijkheid van forensische mediation bij verdelingszaken. 75 Bij forensische mediation gelast de rechter een deskundigenbericht, waarbij een mediator wordt benoemd. De mediator dient een onderzoek te verrichten en de rechter hierover te informeren. Tevens dient de mediator de mogelijkheid te onderzoeken of partijen tot overeenstemming kunnen komen. Als er geen overeenkomst wordt bereikt, 73 www.rvr.org/mediation 74 Fietelaars 2013, pag. 4 75 Santing-Wubs 2012, 7.7 28