Visafslag & Waddenzee Lauwersoog Inleiding Welkom! Bij de Excursie Visafslag & Waddenzee te Lauwersoog. Na het bezoek aan de visafslag in Lauwersoog zullen de kinderen de vissenkoppen, de ruige vissersmannen aan boord van de vissersboot, de bakken vol garnalen, maar vooral de geur ( Het stinkt hier niet, het ruikt hier naar vis! volgens gids Thys Visser) niet snel vergeten. De excursie vormt de basis van deze lesbrief met achtergrondinformatie, lessuggesties en werkbladen ter voorbereiding en verwerking in de klas. Iedereen heeft wel eens vis gegeten. Maar hoe komt deze vis op je bord terecht? De kinderen krijgen een afwisselend programma waarin ze luisteren, kijken, ruiken, zelf doen, zelfs mogen proeven. Ze zien een vissersboot, bakken met ijs, met garnalen en vis, hoe vis gefileerd wordt en de vissenkoppen worden verwijderd. Ze mogen zelf in de mijnzaal op vis bieden. Tot slot krijgen de kinderen een spoedcursus zelf garnalen pellen. En kunnen ze garnalen mee naar huis nemen. De kinderen leren dat de Waddenzee de kraamkamer is van de Noordzee. De voedselketen komt ter sprake en er wordt aandacht besteed aan de cultuurhistorie (vissers uit de Friese vissersdorpen). In een film met Lars en Liz stappen ze in de wereld van vis. Kortom een hele boeiende excursie waarin een kijkje wordt gegeven in de wereld van de visserij. Een beroepsgroep die nog steeds belangrijk is in de Klystergemeenten. Veel plezier tijdens de excursie! Marjolein Staal NME-coördinator Wat hoort bij de excursie Visafslag & Waddenzee Deze lesbrief (downloadbaar van de website van de Klyster) Lesbrieven en docentenhandleiding: stap in de wereld van vis met Lars en Liz (krijgt u na de excursie) Visposter: vis, schaal- en schelpdieren in Nederland verkrijgbaar (krijgt u na de excursie) Wat moet u zelf regelen en doen Voorbereiding op de excursie. Zie onder het kopje Voorbereiding op de Excursie Achtergrondinformatie uit deze lesbrief doornemen Voorbereidende les geven Voor wie is dit project bedoeld Groep 5, 6, 7 en 8 van de basisschool. Visafslag & Waddenzee 1
Evaluatie De Klyster is benieuwd naar uw mening over deze lesbrief en over de excursie. Wilt u het digitale evaluatieformulier na afl oop invullen? Het kost u 2 minuutjes van uw tijd. U vindt het formulier op www.klyster.nl onder het kopje activiteiten. Door wie is deze excursie mogelijk gemaakt? De Excursie Visafslag & Waddenzee is een initiatief van NME-Centrum De Klyster i.s.m. De Visafslag Lauwersoog en het Nederlands Visbureau. De Klyster is het intergemeentelijk Centrum voor Natuur en Milieu-educatie van de gemeenten Dongeradeel, Dantumadeel en Kollumerland c.a. De excursie wordt verzorgd door gids is de heer Thys Visser. Hij weet alles van de Visafslag en de Waddenzee. Telefoon: 0519-349 125 of 06-517 245 72 Voor het lesmateriaal en de achtergrondinformatie is gebruik gemaakt van de kennis van Thys Visser, de docentenhandleiding en lesbrief Stap in de wereld van vis met Lars en Liz en verschillende hieronder genoemde websites. De foto s zijn gemaakt door Pyke Kroes. De lesbrief is samengesteld door Marjolein Staal en Pyke Kroes, eindredactie: Pyke Kroes, vormgeving door Argiope Webdesign. De lesbrief is bestemd voor de scholen uit de klysterregio die lid zijn van De Klyster. Derden mogen niet zonder voorafgaande toestemming gebruik maken van ons educatief materiaal. Vragen? Bel dan met NME Centrum De Klyster 0511-425555 en spreek de voicemail in. U wordt z.s.m. teruggebeld. Of mail info@klyster.nl Meer weten? www.klyster.nl kijk bij activiteiten www.viskids.nl voor meer informatie www.visafslaglauwersoog.com voor meer informatie www.heiploeg.nl voor meer informatie Visafslag & Waddenzee 2
Voorbereiding op de excursie Waar is de excursie? Visafslag Lauwersoog. Het adres waar u moet zijn is Haven 1, 9976 VN LAUWERSOOG. Er is voldoende parkeergelegenheid bij de visafslag. Hoe plan ik een excursie? U kunt zich on-line opgeven via de site www.deklyster.nl/activiteiten. Ga naar uurnatuur, groep 5/6 of 7/8 en klik op de aanmeldknop. U ontvangt daarna een bevestigingsmail. Hoe lang duurt de excursie? De excursie duurt 2 uur. Voor de heen en terugreis moet u extra tijd inplannen. De gids staat op de afgesproken tijd op u te wachten. Wees ruim op tijd, zodat de excursie op de geplande aanvangstijd kan beginnen. Wat kost de excursie? De school betaalt voor de excursie een eigen bijdrage van 4,- per kind. Begeleiders zijn gratis. Na de excursie ontvangt de school een rekening. Slecht weer? De excursie gaat altijd door. Het buitengedeelte wordt dan iets korter en binnen iets langer. Wat moet de school regelen? Vervoer: De school moet zelf vervoer regelen naar de visafslag te Lauwersoog. Begeleiding: De gids heeft de leiding en de leerkracht ondersteunt de gids. Chauffeurs zijn van harte welkom om te assisteren en van hen wordt een actieve rol verwacht. Kleding: Warme kleding. De kinderen nemen een kijkje in de koeling en komen buiten. Meenemen: De kinderen hoeven niets mee te nemen. Het is handig om een fototoestel mee te nemen. De Klyster ontvangt graag uw 2 mooiste kiekjes. Eten/drinken: De visafslag biedt de kinderen een glaasje ranja aan en de volwassenen krijgen koffie/thee. Visafslag & Waddenzee 3
Wat kan de leerkracht van te voren met de leerlingen bespreken? In principe is er geen voorbereiding nodig voor deze excursie. Lessuggestie 1 kan als voorbereiding op de excursie worden gegeven. Wat kan de leerkracht na de excursie met de kinderen doen? Er zijn 4 lessuggesties in deze lesbrief opgenomen die specifiek ingaan op de excursie Visafslag & Waddenzee in Lauwersoog. De leerkracht ontvangt na afloop van de excursie de docentenhandleiding en de lesbrieven: Stap in de wereld van vis met Lars en Liz en een visposter: vis, schaal- en schelpdieren in Nederland. Visafslag & Waddenzee 4
Achtergrondinformatie Geschiedenis Lauwersoog Rond 1850 waren er aan dit deel van de Waddenzeekust meerdere vissersdorpen met vissersschepen zoals Peasens/Moddergat, Dokkumer Nieuwe Zijlen en Zoutkamp. Er werd veel gevist op schelvis, schar, schol en bot. Eind 19e eeuw nam de vangst van garnalen toe. Het ging echter slecht met de visserij in die jaren. De aanleg van de spoorlijn naar Zoutkamp (in 1921) en daarmee de mogelijkheid om de vis per trein af te voeren, werkte gunstig voor de visserij in Zoutkamp. In diezelfde periode deden ook de motorschepen (trawlers) hun intrede, waardoor er verder van de thuishavens gevist en sneller aangevoerd kon worden. In de jaren tussen de twee wereldoorlogen nam het aandeel van de garnalenvangst nog toe. Er ontstonden verschillende garnalendrogerijen. Bovendien leverde het thuispellen van garnalen voor veel gezinnen een bijverdienste op. Na de afsluiting van de Lauwerszee in 1969, waren er op de genoemde locaties geen zeehavens meer. En werd Lauwersoog de nieuwe zeehaven. De plaats ontwikkelde zich voorspoedig. Vissersschepen uit diverse havens, ook uit Denemarken, Duitsland en andere landen, vonden er een ligplaats en wat belangrijker is - ook een afzetplaats voor de gevangen vis. Voor de vissers was de nieuwe haven aantrekkelijker omdat Lauwersoog veel vlotter te bereiken is voor de Waddenzee- en Noordzeevissers. En vanaf 1969 vertrok ook de veerboot naar Schiermonnikoog vanaf Lauwersoog. In de jaren 80 werd de havencapaciteit flink vergroot. Tegen het eind van de 20e eeuw was Lauwersoog uitgegroeid tot de grootste aanvoerhaven van garnalen. En ook wat andere vissoorten betreft was de aanvoer sterk toegenomen in de laatste decennia van de vorige eeuw. In en rond de haven werd het langzamerhand druk. Centraal punt van de bedrijvigheid werd de Visafslag. Dit bedrijf kwam in de jaren 90, samen met de exploitatie van de haven, in handen van de gezamenlijke vissers en vishandelaren in Lauwersoog. De visafslag is HACCP gecertificeerd. Dit betekent dat ze aan alle strenge eisen voldoen. Visafslag & Waddenzee 5
Waddenzee/Noordzee De Waddenzee is bijzonder rijk aan leven, veel rijker dan de Noordzee. Dat heeft twee oorzaken. Ten eerste komt tweemaal per dag het vloedwater hard naar binnenstromen tussen de openingen van de Waddeneilanden door. Dit water is rijk aan slib en aan ontelbaar veel kleine plantjes en diertjes. Ten tweede warmt het ondiepe water van de Waddenzee in de zomer snel op. Daardoor groeien microscopische kleine algen en wieren veel sneller dan in de Noordzee. Deze algen vormen de basis van het voedselweb van de Waddenzee. Deze algen zijn nl. het voedsel voor wormen en schelpdieren. En als er veel wormen en schelpdieren, garnalen en krabbetjes zijn dan komen er ook veel vogels en vissen, die eten zoeken en dat lekkere hapjes vinden. De vissen zijn weer voedsel voor zeehonden, voor grotere vogels en voor de mensen. De Waddenzee wordt ook de kraamkamer van de Noordzee genoemd. Zeehonden, sommige vissoorten en garnalen krijgen in de Waddenzee jongen en brengen ze daar groot. Bovendien is de Waddenzee een belangrijk tussenstation voor dieren om uit te rusten, te eten en te broeden. Veel vogels die vanuit het noorden naar het zuiden trekken, komen op de Waddenzee uitrusten en eten. Vaak zijn dat er honderdduizenden. Andere vogels, ook honderdduizenden, komen juist de winter doorbrengen op de Waddenzee. En weer andere komen er in het voorjaar broeden. In het Waddenzee gebied leven wieren (o.a. zeesla en blaasjeswier), planten (zoals lamsoor en zeekraal), dierlijk en plantaardig plankton, wormen (o.a. wadpier, zeeduizendpoot), schelpdieren (zoals mossel, kokkel, nonnetje), kreeftachtigen (o.a. krab, garnaal), zeester, vissen (ondermeer schol, tong, haring), vogels (zoals eenden, ganzen, scholekster, meeuw) en natuurlijk de zeehond. In de Waddenzee is volop voedsel voor iedereen. De Hollandse garnaal Als de garnaal net uit het ei gekropen is, zweeft ze de eerste paar maanden in het water en eet plankton. Als de garnaal 1 cm is gaat ze op de grond leven. De kleine garnaal groeit heel hard en moet veel eten. Omdat een garnaal geen botten heeft maar het skelet aan de buitenkant, groeit de garnaal uit z n voegen. En daarom moet een garnaal vervellen. In het eerste jaar vervellen de garnalen wel 25 tot 30 keer. Visafslag & Waddenzee 6
Vooral als het donker is en vloed en de wadplaten onderwater staan, gaan de garnalen op zoek naar voedsel. Ze gaan uit de geulen en trekken naar de ondiepe wadplaten. Ze eten bijvoorbeeld kleine slijkgarnaaltjes, kleine schelpjes en wormen. Ook een dode vis of krab vinden ze lekker. Ook zijn garnalen kannibalen en eten ze elkaar. In de zomermaanden eet de garnaal rond de 10% van zijn eigen lichaamsgewicht per dag. Een garnaal wordt ook wel de opruimer van de (Wadden)zee genoemd. Wordt het weer eb, dan gaan de garnalen weer naar de diepere geulen. Overdag liggen de garnalen meestal ingegraven in het zand. In de zomer zitten de garnalen meestal op ondiepere gedeelten en vlak bij de vaste wal waar het water is opgewarmd. In de winter zitten de meeste garnalen in de diepere delen van de Waddenzee. Een garnaal gebruikt sprieten op de kop om voedsel te vinden. Met deze sprieten kan de garnaal het eten ruiken. De vrouwtjesgarnalen leggen twee á drie keer per jaar zo n 14.000 eieren die zij op haar buik meedraagt. Vrouwtjesgarnalen worden ongeveer 9 cm, mannetjes ca 6 cm. Ze worden één tot vijf jaar oud. De kleur van garnalen is grijs. Wij kennen de garnalen met een roze kleur en gekromd. Deze kleur en vorm krijgen ze nadat ze gekookt zijn. (Garnalen)kotter Een garnalenvissersboot kun je herkennen aan de kookpot die voorop het schip staat. In deze kookpot worden de gevangen garnalen gekookt. De garnalen worden gevangen met behulp van een kor die aan beide zijden van de garnalenkotter (vissersboot) over de bodem van de (Wadden)zee wordt getrokken. Kor is een ander woord voor sleepnet. Deze vismethode wordt de boomkorvisserij genoemd. Een grote ijzeren pijp (boom), meestal tussen de 6 en 9 meter lang, rust aan beide uiteinden op twee sloffen. Aan de achterkant van de boom wordt een fijnmazig net vastgemaakt. De netten hebben de vorm van een puntzak. Voor het net zit een ketting. Hier schrikken de garnalen van en ze schieten omhoog en komen in het net terecht. Nadat het net ongeveer 2 uur is voortgetrokken wordt het net opgehaald en wordt de vangst binnenboord getakeld. Ook de platvissen (zoals schol en tong) die zich ingraven in het zand, worden op deze wijze gevangen. Ze worden door deze kettingen opgeschrikt, komen naar boven en zwemmen het net in. Dit is een heel handige manier om vissen te vangen die op de bodem van de zee leven. Als het net is opgehaald wordt de garnalenvangst eerst gezeefd. De garnalen worden in de kookketel 3-6 min gekookt. Daarna gaan de garnalen in de spoelmachine. Hier worden ze met veel water afgekoeld en de resten uitgespoeld. Op de zoektafel worden de laatste verontreinigingen eruit gehaald. Daarna worden de garnalen in het koude ruim bewaard. De vissers komen meestal op dinsdag en donderdagochtend in de haven van Lauwersoog om de garnalen bij de visafslag af te leveren. Garnalen worden het hele jaar door gevangen, met duidelijke pieken in april/mei en in de herfstmaanden. Visafslag & Waddenzee 7
De garnalenstand verschilt van jaar tot jaar en soms ook van seizoen tot seizoen en is afhankelijk van het voedselaanbod, de watertemperatuur, de aanwezigheid van vijanden en misschien ook het aantal vissers dat op garnalen vist. Er is geen maximum aantal garnalen waarop gevist mag worden vastgesteld voor garnalen (=quotum). De kotters die schol en tong vangen varen uit aan het begin van de week. Om de gevangen vis vers te houden, maken de vissers de vis schoon aan boord. Dat schoonmaken heet strippen. Dit betekent dat de buikinhoud van de vis wordt weggehaald wordt. De vis wordt daarna goed gewassen en bewaard in een gekoelde ruimte of ingevroren in ijs. Aan het eind van de week heel vroeg, vaart het schip terug naar de haven van Lauwersoog om de vis bij de visafslag af te leveren. Nederland ligt aan de Noordzee en heeft daardoor veel havens. Elk schip heeft een eigen thuishaven. Dat is de haven waar het schip meestal naar terug vaart. Elke haven heeft zijn eigen letters. Op elk schip staan de letters van zijn thuishaven. Lauwersoog heeft de letters LO, Scheveningen heeft bijvoorbeeld de letters SCH en de haven Den Helder herken je aan HD. Elk vissersschip heeft ook nog een nummer achter die letters. Aan deze nummers kun je zien van wie het schip is. De techniek van de boomkorvisserij heeft als nadeel dat het net de bodem aanraakt, waardoor onbedoeld ook andere levende wezens worden gevangen. Ook verbruiken deze schepen veel brandstof, omdat ze moeizamer door het water gaan vanwege hun slepende netten. Daarom zijn er andere manieren van vissen bedacht. Vissers vervangen bijvoorbeeld de kettingen door een elektrische draad. Deze draad geeft zwakke stroomstootjes af, waardoor de platvissen opschrikken uit de zandbodem en in het net zwemmen. Er is geen contact van het vistuig met de bodem. Ook een andere nieuwe techniek zorgt ervoor dat het vistuig nauwelijks contact met de bodem heeft. De boom wordt namelijk vervangen door een zwevende vleugel. Zo zijn de vissers steeds op zoek naar verbeteringen van hun manier van vissen. Op de visafslag De garnalen en de vissen worden van boord gehaald, dat heet lossen. De vis en de garnalen zit in kisten. Op de kisten staat de naam van de visafslag. Op een papiertje in de kist staat de naam van het schip. Visafslag & Waddenzee 8
Op de visafslag is de reis die de garnalen afleggen als volgt: Sorteerruimte garnalen Eerst komen de garnalen in de sorteerruimte. Daar staat een sorteermachine. Deze machine schudt heen en weer waardoor de garnalen op grootte worden gesorteerd. De kleinste garnalen komen in de eerste bak terecht en de grootste garnalen in de laatste en vierde bak. Vervolgens worden ze precies afgewogen op 20 kilo. In de sorteerruimte is het erg koud. Zo bederven de garnalen niet. Afvalruimte garnalen In de afvalruimte worden de kleinste garnalen bewaard. Deze garnalen worden garnalenziftsel genoemd. Deze garnalen worden niet door mensen gegeten maar verwerkt in dierlijk voedsel. Garnalen op transport Nadat de garnalen in de mijnzaal zijn verkocht gaan de garnalen op transport naar Marokko. De meeste garnalen worden met de hand gepeld in Marokko. De gepelde garnalen worden daarna in Nederland in de viswinkel verkocht. Garnalen pellen Vroeger werden de garnalen met de hand bij mensen thuis gepeld. Dit is in Nederland verboden i.v.m. strengere hygiëne eisen. Nu worden de garnalen gepeld in Marokko. Het pelproces is bewerkelijk. De Hollandse garnaal is klein en daarom heel moeilijk machinaal te pellen. Het handmatig pellen in pelateliers is in ons land, vanwege de hoge loonkosten, veel te kostbaar. Garnalen pellen gaat als volgt: Je pakt de staart van de garnaal tussen duim en wijsvinger van je linkerhand. De nagel van je rechterduim druk je tussen de schaaldelen en de rug tot de rug doorbuigt en licht knakt. Daarna trek je het staartgedeelte al knijpend van achter naar voren eraf. Het staartschild laat los en je kunt de garnaal uit het kopgedeelte trekken. Eet smakelijk! De gevangen vissen volgen de volgende route: Sorteerruimte vis In de sorteerruimte worden de vissen gesorteerd op soort, gewicht en lengte. Op de tafels staan streepjes om de lengte af te lezen. Visafslag & Waddenzee 9
Weegruimte Op een hele grote weegschaal worden de partijen vis gewogen. Schouwruimte In de schouwruimte keurt de keurmeester de vis. De keurmeester bepaalt de kwaliteit van de vis. Hij kijkt naar de slijmlaag, of de ogen glanzen en helder staan, of de kieuwen een rode kleur hebben en hij bepaalt de geur van de vis. Zo kan hij de versheid van de vis bepalen. Hierna mag de vis verkocht worden. Mijnzaal In de mijnzaal wordt de vis verkocht. Iedere vishandelaar zit achter een tafeltje met een telefoon en een laptop. Met de telefoon hebben ze contact met de klant. Met de laptop kunnen ze bieden. Aan de wand hangt een groot bord met een veilingklok. De klok wijst een startprijs voor een partij vis aan. Een partij vis bestaat uit enkele kisten. De wijzer van de klok loopt dan langzaam terug naar een lagere prijs. Handelaren die een partij vis willen kopen, kunnen op de spatiebalk drukken als zij de prijs goed vinden. De handelaar die als eerste drukt, mag de vis kopen. Hygiëne Garnalen zijn gekookt en de vis is rauw. Deze mogen niet met elkaar in aanraking komen. Ze moeten in aparte ruimten blijven. In de ene ruimte dragen de mensen blauwe handschoenen en in de andere ruimte oranje handschoenen. Voor de hygiëne moet alles goed worden schoongemaakt en ontsmet. Ook het dragen van een petje is verplicht om te voorkomen dat er haren en bacteriën op de vissen terecht komen. Het is dan ook verboden om te roken, spuwen en eten en te drinken. Fa Spijkerman De Fa Spijkerman in Lauwersoog zit tegenover de visafslag en koopt haar vis bij de visafslag. De vis wordt met een (koel)vrachtwagen direct naar de klant gebracht of de vis wordt gefileerd. Dit betekent dat de graten eruit en de kop eraf wordt gehaald. Daarna wordt de vis naar de klant gebracht. Visafslag & Waddenzee 10
Viskraam Eindelijk ligt de vis in de viskraam. Vis kan op verschillende manieren worden klaargemaakt: Gekookt of gestoomd; Gebakken, gefrituurd, gegrild of uit de oven. Gepaneerde vis krijgt bijvoorbeeld een laagje deeg, waardoor bij het bakken of frituren een krokant korstje ontstaat. Een lekkerbekje is bijvoorbeeld gepaneerd en gebakken. Gerookt; denk bijvoorbeeld aan gerookte paling of zalm. Vis in de winkel De vis kan ook verder in fabrieken worden bewerkt voordat ze in de winkels komen. De vis wordt bijvoorbeeld ingevroren, gezouten, gerookt, in blikken of potten gedaan. Daarna gaat de vis naar de winkels in Nederland maar ook in het buitenland. Ongeveer 80 % wordt geëxporteerd naar Europese landen. Vis op je bord De belangrijkste soorten vis in Nederland zijn tong, schol, kabeljauw, (hors)makreel, haring, mosselen en Hollandse garnalen. Uit de winkel of de viskraam ligt er dan eindelijk een heerlijk stukje kabeljauw met vissaus bij jou op je bord. Eet smakelijk!! Visafslag & Waddenzee 11
Lessuggestie 1: Introductie Hollandse Garnaal Materialen: werkblad 1, digitaal schoolbord, kaart van Friesland Werkvorm: klassikaal Tijdsduur: 20 minuten Uitvoering: U vertelt niet dat u met de klas naar de visafslag in Lauwersoog gaat. Maar u introduceert het onderwerp aan de hand van een foto (zie werkblad 1). U hangt de foto aan het begin van de ochtend op het bord, maar vertelt er nog niets over. Laat de kinderen bedenken wat het zou kunnen zijn. Vervolgens houdt u een klassengesprek over de Hollandse garnaal. Wat weten de kinderen al van garnalen? U probeert samen met de kinderen de volgende antwoorden in te vullen: kenmerken, vindplaats, wat eten garnalen, hoe gaat de voortplanting, hoe worden ze gevangen, door wie worden ze gegeten. Vervolgens vertelt u dat de kinderen binnenkort op excursie gaan naar de visafslag te Lauwersoog. Hier brengen de vissersboten garnalen maar ook schol, tong en kabbeljauw. U kunt Lauwersoog aanwijzen op de kaart van Friesland. De kinderen zien dan direct dat Lauwersoog aan de Waddenzee ligt. U kunt eventueel ook het filmpje laten zien van Beeldbank: www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20040311_visafslag01 In de haven van Den Helder wordt iedere vrijdag de vis gelost. Hoe ziet dat er uit? Den Helder, februari, half zeven s ochtends. Na een week vissen op zee en vissers hun boot aan in de haven. De vis wordt met ijs koel gehouden in witte bakken. Als alle vissen van de boot gelost zijn, gaan ze naar een grote hal die de visafslag wordt genoemd. Daar worden de vissen gesorteerd. De vissen die je hier ziet, komen uiteindelijk bij de visboer terecht. Dit filmpje geeft een korte indruk, van wat ze straks zelf kunnen beleven. Lessuggestie 2: Wat voor vis is dit? Materialen: werkblad 2 (kopiëren voor iedere leerling), poster vis, schaal en schelpdieren Werkvorm: individueel of in groepjes Tijdsduur: 40 minuten Uitvoering: De leerlingen maken werkblad 2. De leerlingen zoeken een dier dat staat op de poster: vis, schaal- en schelpdieren en vullen voor dat betreffende dier het werkblad in. Visafslag & Waddenzee 12
Lessuggestie 3: Viskwis Materialen: werkblad 3 (kopiëren voor iedere leerling) Werkvorm: individueel Tijdsduur: 20 minuten Uitvoering: Je Stinkende best doen op de vragen over de visafslag van Lauwersoog De leerlingen maken de vragen op werkblad 3. Tijdens de excursie heeft gids Thys van alles verteld over het reilen en zeilen op de visafslag. De kinderen krijgen meerkeuzevragen waar hun kennis getest wordt. Samen nakijken en napraten zorgt voor verankering van de kennis. Ook leuk om als kwis klassikaal te spelen. Lessuggestje 4: Fryske sprekwurden Materialen: wurkblêd 4 (kopiëre foar alle leerlingen) Wurkfoarm: yndividueel of yn groepkes Tiid: 10 minuten Uitfi ering: De bern meitsje wurkblêd 4. Fiskje dogge de minsken al hiel lang. Dêrom binne der in protte sprekwurden yn it Frysk en yn it Nederlânsk dy t te meitsjen ha mei it fi skjen. Sykje by de Fryske sprekwurden, de Nederlânske sprekwurden en de betsjutting. Dy stean troch elkoar op it wurkblêd. Visafslag & Waddenzee 13
Visafslag & Waddenzee 14
1. 2. 3. 4. 5. 6. De naam van het dier is? Waar leeft het dier? In welke landen komt het dier voor? Wat zijn de opvallendste kenmerken? Bijv. grootte, vorm, huid, kleur, gebit, voortbewegen, enz. Beschrijf het dier zoals hij er uit ziet. Teken het dier zoals het eruit ziet. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. Waar eet het dier? Leeft het dier alleen of in een groep? Hoe oud kan het dier ongeveer worden? Hoe worden de jongen geboren? Hoe lang duurt het voor ze volwassen zijn? Wordt het dier door de mens gegeten? Noem eens een voorbeeld van een recept. Heb jij het wel eens gegeten en wat vind je er van? Visafslag & Waddenzee 15
Waarom moeten wij allemaal een petje op? a. omdat het mooi staat b. omdat het op de visafslag stinkt c. omdat er geen haren bij de vissen mogen komen Dit is een bak met: a. Noorse garnaal b. Hollandse garnaal c. Tijgergarnaal Een garnaal die in de zee zwemt is: a. roze b. zwart c. grijs In deze tafel zitten strepen. Deze tafels worden gebruikt om: a. de vissen te keuren b. de kop van de vis recht af te kunnen snijden c. de lengte van de vis te kunnen bepalen De visafslag heeft grote bakken met ijs. Dit ijs wordt gebruikt: a. om magnums in te bewaren b. om op te eten c. om vis te koelen De letters op een schip vertellen waar een schip vandaan komt. Dit schip komt uit: a. Veendam b. Volendam c. Vlaardingen Bij de fa Spijkerman wordt vis klaargemaakt. Dat betekent dat de graat eruit en de kop eraf wordt gehaald. Deze vis wordt: a. Gerookt b. Gekookt c. Gefileerd Visafslag & Waddenzee 16
Vrouwen bloot handel dood betekent: a. dat de mannen geen prijs kunnen bepalen omdat ze onder de indruk zijn van blote vrouwen b. het mooi weer is en de vrouwen aan het strand liggen, er weinig vis wordt verkocht c. het mooi weer is en de vrouwen aan het strand liggen, er weinig vis wordt gevangen In de mijnzaal wordt een klok gebruikt. Op deze klok: a. loopt de prijs achteruit en kunnen handelaren bieden op een partij vis b. loopt de prijs vooruit en kunnen handelaren bieden op een partij vis c. kun je de tijd aflezen Met de telefoon in de mijnzaal kunnen de handelaren: a. de veiligmeester bellen welke prijs ze willen betalen b. met de klant bellen en overleggen welke prijs ze willen betalen c. een harinkje bestellen bij de viskraam Deze vis is een: a. tong b. schol c. tarbot Deze vis is een: a. tong b. schol c. griet Deze vis is een: a. kabeljauw b. zeeduivel c. haring Visafslag & Waddenzee 17
Visafslag & Waddenzee 18