Lokaal Gezondheidsbeleid Gemeente IJsselstein 2014-2017
Inhoudsopgave Inleiding 3 1. De basis voor het gezondheidsbeleid 4 1.1. Het wettelijke kader 1.2. Landelijk beleid 1.3. Lokaal beleid in samenhang 1.4. Nieuwe ontwikkelingen 1.5. De rollen bij het gezondheidsbeleid 2. Evaluatie gezondheidsnota 2008 2011 9 2.1. Evaluatie maatregelen 2.2. Evaluatie in relatie tot nieuwe onderzoeksresultaten 2.3. Conclusie 3. Gezondheidsbeleid 2014-2017 14 3.1. Ambitie en ambitieniveau 3.2. Thema s 2014-2017 3.3. Doelgroepen 4. Speerpunten 15 4.1. Alcohol en drugs 4.2. Gezond gewicht en bewegen 5. Evaluatie, communicatie en financieel kader 19 Bijlagen: 1. Gezondheidsmonitor 0-4 jaar 2012 2. Gezondheidsmonitor volwassenen 2012 3. Gezondheidsmonitor senioren 2012 4. Jeugdgezondheidsmonitor IJsselstein 2008-2012 5. Evaluatie JOGG IJsselstein 2013 Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 2
Inleiding Een goede gezondheid is voor alle inwoners van IJsselstein belangrijk. Als je gezond bent voel je je goed en dat maakt het gemakkelijker om mee te doen in de samenleving. Door het vergroten van de vitaliteit van inwoners vergroten wij ook de vitaliteit van de stad. Volgens de Wet publieke gezondheid (Wpg) is de overheid verantwoordelijk voor een goed functionerende gezondheidszorg en het bieden van een veilige en gezonde leefomgeving. De rijksoverheid heeft als taak de curatieve zorg vorm te geven. Daarin richt men zich op het bestrijden van ziekten of symptomen van ziekten. Een specifieke taak voor gemeenten is collectieve preventie. Het is de gemeentelijke taak de collectieve preventie zo in te richten dat de gezondheid van de inwoners beschermd, bewaakt en bevorderd wordt. In de landelijke nota gezondheidsbeleid Gezondheid Dichtbij van mei 2011 staat de eigen verantwoordelijkheid en eigen kracht van mensen centraal. Iedereen is individueel verantwoordelijk voor een gezonde leefstijl. Er ligt echter een taak voor de rijksoverheid en gemeentelijke overheid om inwoners hierin te ondersteunen. Investeren in goede gezondheid levert veel op. Gezonde mensen hebben in het algemeen een betere kwaliteit van leven, kunnen beter voor zichzelf en voor anderen zorgen en doen minder beroep op de zorg. Ook kunnen ze langer en beter participeren in de maatschappij. In de landelijke nota zijn de ambities bepaald aan de hand van dezelfde speerpunten als in de vorige periode: roken, schadelijk alcoholgebruik, overgewicht, diabetes en depressie. Waarbij het rijk de nadruk legt op het belang van bewegen en weerbaarheid als positieve bijdrage aan de speerpunten. De prioriteiten uit de landelijke nota bieden gemeenten inspiratie voor het eigen beleid dat zij iedere vier jaar in een gezondheidsnota moeten vastleggen. De gemeente kiest lokale prioriteiten aan de hand van de gezondheidssituatie van de inwoners. De gemeente IJsselstein heeft in 2008 het lokaal gezondheidsbeleid vastgesteld. De speerpunten in deze nota waren schadelijk alcoholgebruik, roken en overgewicht onder jongeren, sociale-, emotionele- of leerachterstanden bij jeugdigen en overgewicht en eenzaamheid bij ouderen. Met de resultaten van dit beleid als basis is in deze nieuwe nota invulling gegeven aan het lokale gezondheidsbeleid voor de jaren 2014-2017. De nota laat zien op welke wijze de gemeente invulling geeft aan preventieve taken om ziektelast zoveel mogelijk te voorkomen. Er gebeurt in IJsselstein erg veel op het gebied van gezondheidspreventie. Ook waar de gemeente zelf niet het initiatief neemt. Er wordt veel opgepakt door partijen in het veld. Samenhang en afstemming is hierin belangrijk. De gemeente ziet hier voor zichzelf een belangrijke taak als regisseur om toe te zien dat de dingen gebeuren die daadwerkelijk nodig zijn en dat er afstemming plaatsvindt met de betrokken partijen. Het gezondheidsbeleid is een aspect binnen het sociale domein. Het sociale domein is in het kader van de transities drastisch in beweging. Het gezondheidsbeleid kan de komende jaren niet los worden gezien van deze ontwikkelingen. Op dit moment zijn de ontwikkelingen echter in zo n beginstadium dat er in deze nota slechts summier op geanticipeerd kan worden. Wel is duidelijk dat gezondheidsbeleid niet geïsoleerd moet worden opgepakt; juist de samenhang leidt tot meerwaarde. Samengevat wordt in deze nota het kader beschreven waarbinnen het volksgezondheidsbeleid geplaatst moet worden. Het belangrijkste deel van de nota vormt de ambitie, de daaruit voortvloeiende speerpunten en de uitvoering voor de komende vier jaren. Tevens wordt aangegeven binnen welke beleidsterreinen en budgetten de activiteiten worden uitgevoerd. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 3
1. De basis voor het gezondheidsbeleid De gemeente is op grond van verschillende wetten verantwoordelijk voor de lichamelijk en geestelijke gezondheid van haar inwoners. Dat uit zich onder meer in de Wet publieke gezondheid (Wpg) en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo). Het bevorderen van gezondheid is een integrale taak van de gemeente, die ze uitvoert binnen verschillende beleidsterreinen. Het betreft niet de medische gezondheidszorg maar het voorkomen van ziekten door collectieve, preventieve maatregelen. Aan welke basis het gezondheidsbeleid ten grondslag ligt wordt hieronder kort beschreven. 1.1 Het wettelijk kader De publieke gezondheid is een gezamenlijke verantwoordelijkheid van het rijk en de gemeenten. De wederzijdse verantwoordelijkheden op het gebied van de publieke gezondheid zijn vastgelegd in de Wpg. Deze wet is sinds 1 december 2008 van kracht en vervangt de Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid en de Quarantainewet. Op grond van de Wpg is de gemeente wettelijk verantwoordelijk voor: Uitvoeren van algemene bevorderingstaken waaronder bevorderen van de samenhang en continuïteit binnen de publieke gezondheidszorg en de afstemming met de curatieve gezondheidszorg. Verzamelen en analyseren van epidemiologische gegevens om inzicht te krijgen in de lokale gezondheidssituatie, voorafgaand aan de opstelling van de lokale nota. Bewaken van gezondheidsaspecten in bestuurlijke beslissingen. Bijdragen aan preventieprogramma s, inclusief programma s voor de gezondheidsbevordering. Bevorderen van medisch milieukundige zorg, technische hygiënezorg en psychosociale hulp bij rampen. Zorg dragen voor de uitvoering van jeugdgezondheidszorg (JGZ). Zorg dragen voor de uitvoering van ouderengezondheidszorg. Zorg dragen voor de uitvoering van infectieziektebestrijding, waaronder het nemen van algemene preventieve maatregelen en het bestrijden van tuberculose en seksueel overdraagbare aandoeningen. Zorgen voor de instelling en instandhouding van een gemeentelijke gezondheidsdienst. In de wet staat de verplichting voor gemeenten opgenomen om vierjaarlijks eigen lokaal gezondheidsbeleid te ontwikkelen en uit te voeren. In de lokale beleidsnota dient opgenomen te zijn op welke wijze de gemeente eigen beleid denkt te voeren op -minimaal- bovengenoemde wettelijke thema s. Het lokale gezondheidsbeleid staat niet op zichzelf. Het is een onderdeel van landelijke cyclus die normaliter 4 jaar in beslag neemt. Kort samengevat: het RIVM presenteert om de vier jaar een rapport waarin de gezondheidssituatie van de Nederlandse bevolking wordt geschetst. Deze Volksgezondheid Toekomst Verkenning (VTV) bevat tevens epidemiologische analyses met kernboodschappen gericht aan het ministerie van VWS en vormt zo input voor het landelijke volksgezondheidsbeleid. Mede op basis daarvan stelt de minister van VWS haar eigen beleid vast met de speerpunten voor de volgende beleidsperiode vast (2011 2015). Deze landelijke nota ( de nota gezondheid dichtbij van 2011) dient als inspiratiebron voor het lokaal beleid om samen, vanuit ieders eigen verantwoordelijkheid, te investeren in het behouden en verbeteren van de volksgezondheid. De inspectie tenslotte, controleert de uitvoering van het gezondheidsbeleid en brengt daarover een landelijk rapport uit in de Staat voor de gezondheidszorg. Vervolgens is het resultaat van het beleid weer te lezen in de volgende VTV van het RIVM. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 4
De vierjarige preventiecyclus voor Nederlands gezondheidsbeleid Het zal duidelijk zijn dat beleid effectiever wordt als de daarin gekozen prioriteiten van de verschillende overheden op elkaar aansluiten. Gemeenten zijn niet verplicht om de landelijke prioriteiten over te nemen, maar dienen in de eigen nota wel te motiveren voor welke thema s gekozen is. In de Wpg is vastgelegd dat het college van burgemeester en wethouders, ter uitvoering van deze wettelijke taken, zorg draagt voor de instelling en instandhouding van een gemeentelijke gezondheidsdienst. De gemeente IJsselstein voldoet hieraan door met 26 gemeenten deel te nemen aan de Gemeenschappelijke Regeling GGD regio Utrecht (congruent aan de Veiligheidsregio Utrecht). De GGD is een belangrijke uitvoerder van het lokale gezondheidsbeleid maar uiteraard niet de enige. Andere instellingen zoals de eerstllijnszorg (huisartsen, fysiotherapeuten, maatschappelijk werk e.a.), welzijnsorganisaties waaronder het CJG, onderwijsinstellingen en de voorziening voor werk en inkomen (WIL) zijn belangrijke partners. Ook de inrichting van de openbare ruimte en de inrichting van een veilige leefomgeving en de daarmee samenhangende handhaving zijn van belang voor het gezondheidsbeleid. De verantwoordelijkheid hiervoor ligt bij de gemeente. Op grond van de Wpg dient de gemeenteraad elke vier jaar een lokale nota gezondheidsbeleid vast te stellen. Hierin legt de gemeente vast op welke manier zij de gezondheid van haar inwoners wil bevorderen. 1.2 Landelijk beleid Het kabinet heeft de ambities voor het gezondheidsbeleid voor de komende vier jaar vastgelegd in den nota Gezondheid dichtbij (2011). Het kabinet houdt hierin vast aan de vijf speerpunten uit de vorige landelijke beleidsnota. Dit zijn overgewicht, diabetes, depressie, roken en schadelijk alcoholgebruik. Het kabinet legt in de komende beleidsperiode bij de aanpak van de speerpunten het accent op sport en bewegen in de buurt, en doet een beroep op de eigen verantwoordelijkheid en kracht van mensen. Mensen kiezen zelf hun leefstijl. Publieke private samenwerking wordt gezien als een kansrijke methode om de gezonde keuzes aantrekkelijk en toegankelijk te maken. Jeugd wordt gezien als een belangrijke doelgroep voor het lokale gezondheidsbeleid. Ingezet wordt op extra ondersteuning op de gezondheid voor jeugdigen door het bevorderen van een gezonde leefstijl, vroeg signalering op risico s en inzet op weerbaarheid. In de praktijk heeft dat geleid tot het instellen van een extra contactmoment voor adolescenten vanuit de JGZ. In de nota is de kabinetsvisie uitgewerkt in drie thema s, namelijk vertrouwen in de gezondheidsbescherming, zorg en sport dichtbij in de buurt en zelf beslissen over leefstijl. Verder geeft de minister aan dat er een omslag komt in preventie- en gezondheidsbeleid. Zo worden er geen massamediale campagnes meer gevoerd. Het budget voor preventie- en leefstijlonderzoek wordt teruggebracht en er wordt gestopt met onderzoek dat onvoldoende praktisch toegepast kan worden. Tegelijkertijd wordt geld vrijgemaakt voor nieuw beleid. Vanaf 2013 wordt naast de bestaande bevolkingsonderzoeken naar borst- en baarmoederhalskanker, ook bevolkingsonderzoek naar darmkanker ingevoerd voor 55-75 jarigen. Verder kiest de minister voor voortzetting van combinatiefuncties en investering in sport en bewegen in buurten. Ook wil het kabinet inzetten op Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 5
herkenbare en toegankelijk zorgvoorzieningen in de buurt en betere digitale bereikbaarheid (EHealth). EHealth omvat gerichte voorlichting, zelftests, behandeling via internet en ook zorg op afstand. Tevens benadrukt de minister dat waar mensen de risicofactoren voor de gezondheid niet of moeilijk kunnen beïnvloeden, heldere wet- en regelgeving noodzakelijk blijft. Gemeenten zijn niet verplicht om de landelijke prioriteiten over te nemen, maar dienen in de eigen nota wel te motiveren voor welke thema s gekozen is. Het Nationaal programma preventie In 2013 heeft de rijksoverheid het sein gegeven voor het Nationaal Programma Preventie. Het programma heeft een looptijd van 3 jaar (2014 2016) en bevat samenwerkingsopgaven voor zes ministeries, gemeenten, bedrijven en maatschappelijke en zorgorganisaties. Ingezet wordt op drie thema s: - Gezondheid bevorderen en ziekten voorkomen in de omgeving waarin mensen wonen, leren en werken: o.a. voorkomen van jonge rokers, obesitas bij kinderen, minder schadelijk alcoholgebruik onder jongeren en gezonde scholen. - Preventie een prominente plek geven in de gezondheidszorg: niet alleen curatie in de zorg maar ook preventie, o.a. door het Deltaplan Dementie, vroegopsporing (darmkanker) en het voorkomen van depressie. - Op peil houden van gezondheidsbescherming. Dit onderdeel heeft betrekking op het voorkomen en bestrijden van infectieziekten, inzetten op voedselveiligheid en het voorkomen van gehoorschade. Voor het Nationaal Programma Preventie komt in principe niet of nauwelijks extra budget beschikbaar vanuit de rijksoverheid. De meerwaarde zit in aandacht vragen voor preventie, het verbinden van partijen op nationaal en lokaal niveau en het uitwisselen van kennis en ideeën. In de loop van 2014 zal duidelijk worden wat dit voor kansen en gevolgen heeft voor gemeenten. De huidige definitie van de Wereldgezondheidsorganisatie luidt: Gezondheid is een toestand van volledig lichamelijk, geestelijk en maatschappelijk welzijn en niet slechts de afwezigheid van ziekte of lichamelijke gebreken. Deze definitie staat momenteel op diverse fronten ter discussie; velen vinden dat deze beschrijving te statisch is en weinig recht doet aan het vermogen van mensen om zelf in hun dagelijks leven te blijven functioneren volgens eigen regie, ondanks eventuele gezondheidsproblemen. Vanuit o.a. ZonMW wordt onderzocht of een meer dynamische benadering van gezondheid beter past in de hedendaagse inzichten over ziekte en gezondheid: Health as the ability to adapt and to self manage, in the face of social, physical and emotional challenges. Deze omschrijving verbindt het begrip gezondheid met de begrippen draagkracht en draaglast. Niet de mate van (statische) gezondheid is dan bepalend voor het wel of niet functioneren van mensen, maar de wijze waarop ze kans zien hun draaglast te beperken en hun draagkracht te versterken. Op die manier blijkt dat mensen ook al zijn ze ziek of hebben ze een chronische aandoening- in de meeste gevallen nog steeds zelfredzaam blijken te zijn, de regie op hun eigen leven behouden en kunnen meedoen aan de samenleving. Hiermee komt gezondheidsbeleid in een breder verband te staan, ook in het kader van de huidige transities. Indien van het begrip kwetsbaarheid wordt uitgegaan, zal dat tot gevolg hebben dat doelgroepenbeleid niet langer aan de orde is, maar gemeenten zich richten op het beperken van en preventie op draaglast en versterken van draagkracht van hun inwoners. Het is dan zaak om op zoek te gaan naar kwetsbare groepen, hun vindplaatsen te definiëren en te bepalen hoever de gemeentelijke overheid wil gaan om op de verschillende domeinen inwoners te faciliteren. Lokaal gezondheidsbeleid is binnen dit kader geen doel maar een middel om draaglast te beperken en draagkracht te versterken. Als zodanig kan het een bijdrage leveren aan Wmo-doelstellingen. 1.3 Lokaal beleid in samenhang In 2008 is de kadernota Gezondheidsbeleid Gemeente IJsselstein 2008-2011 vastgesteld. De speerpunten in deze nota waren schadelijk alcoholgebruik, roken en overgewicht onder jongeren, sociale-, emotionele- of leerachterstanden bij jeugdigen en overgewicht en eenzaamheid bij ouderen. De beleidsperiode liep in 2011 af. In 2010 is de nieuwe nota van het Rijk afgewacht, zodat ingespeeld kon worden op eventuele nieuwe thema s. Door de val van het kabinet Rutte 1 werd de landelijke nota pas in 2011 vastgesteld. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 6
In 2012 is door VWS vastgesteld dat gezondheidsmonitoren voortaan gelijktijdig plaats moeten vinden, dit om vergelijk in verschillende regio s beter mogelijk te maken. Hierdoor heeft de GGD Midden Nederland in 2012 de monitor jeugd (0-4 jaar), het Schoolkrachtonderzoek klas 2 en 4 van het voortgezet onderwijs, het volwassenonderzoek (19-64 jaar) en seniorenonderzoek (65+) uitgevoerd. De resultaten van deze onderzoeken zijn in 2013 gepubliceerd. Om de uitkomsten van deze onderzoeken optimaal te kunnen gebruiken heeft de gemeenteraad in mei 2012 besloten ervoor te kiezen het opstellen van de lokale nota uit te stellen tot medio 2014. Het lokale gezondheidsbeleid is bij uitstek integraal beleid. De belangrijkste beleidsvelden waarmee raakvlakken zijn, zijn de decentralisaties jeugd, zorg en het sociale domein, maatschappelijke ondersteuning, jeugd- en sportbeleid en mantelzorg- en vrijwilligersbeleid. Ook ruimtelijke ordening en milieubeheer (bij voorbeeld als het gaat om een gezond binnenklimaat bij scholen en woningen) zijn van belang. Uit de uitleg inzake nieuwe definiëring van het begrip gezondheid blijkt dat lokaal gezondheidsbeleid niet zozeer een doel op zich is; preventief gezondheidsbeleid kan als middel dienen om zelfredzaamheid en participatie van inwoners te bevorderen. Met de nieuwe Drank- en horecawet die per 1 januari 2013 van kracht is, heeft de gemeente ook de opgave gekregen een preventie- en handhavingsplan drank & horeca op te stellen. Voor wat betreft preventie heeft de gemeente IJsselstein het actieprogramma Fris in IJsselstein. Dit meerjarenplan richt zich op een integrale aanpak van het alcohol- en drugsprobleem onder jongeren van 10-18 jaar. De interventies, activiteiten en maatregelen worden uitgevoerd binnen de beleidspijlers: inrichting van de omgeving, regelgeving en handhaving, voorlichting en educatie, en signalering, advies en ondersteuning. Het preventie- en handhavingsplan wordt in overleg en samenwerking met de gemeenten in de regio s Lekstroom en Utrecht-West opgesteld 1.4 Nieuwe ontwikkelingen Er zijn op dit moment veel ontwikkelingen gaande op het gebied van gezondheid en zorg. De belangrijkste zijn de drie transities in het sociale domein: invoering van de Participatiewet, de transitie van de jeugdzorg, en de overheveling van de AWBZ-begeleiding naar de Wmo. Door de overheveling van deze rijkstaken naar de gemeenten worden gemeenten steeds meer verantwoordelijk voor de ondersteuning van inwoners als het gaat om het versterken van hun draagkracht en het beperken van hun draaglast. In 2015 wordt een nieuwe Wmo van kracht die nadere kaders zal bieden voor de gemeentelijke ondersteuningstaken. Met name de stelselherziening in de jeugdzorg raakt het gezondheidsbeleid. Activiteiten die niet uniform aan alle kinderen worden aangeboden maar waar lokale beleidsvrijheid en samenhang met andere activiteiten in het jeugddomein van belang zijn, gaan onderdeel uitmaken van de nieuwe Jeugdwet en worden daartoe overgeheveld vanuit de Wpg. Op het moment van het opstellen van deze nota zijn de exacte consequenties voor de Wpg nog niet bekend. 1.5 De rollen bij het gezondheidsbeleid Collectieve gezondheid is een gedeelde verantwoordelijkheid van inwoners, vrijwilligers, professionals en de gemeente. Iedere partij vervult hierin een andere rol en met elkaar wordt bijgedragen aan een gezond woon- en leefklimaat. Gemeente IJsselstein De gemeente ziet haar rol vooral als regisseur en geeft met behulp van dit beleidskader richting. De gemeente heeft een faciliterende rol bij het verbinden van partijen en het stimuleren van samenwerking. GGD regio Utrecht De GGD regio Utrecht (GGDrU) speelt een belangrijke rol in de uitvoering van het lokaal gezondheidsbeleid. Naast een groot deel van de wettelijk verplichte taken zoals, het in kaart brengen van de lokale gezondheidssituatie, medische milieukundige zorg, infectieziektebestrijding en de jeugdgezondheidszorg 4-19 jaar, adviseert zij gemeenten. Gemeenten kunnen bij de GGDrU ook maatwerk inkopen. De gemeente IJsselstein schakelt de GGDrU in voor logopedische screening, inspectie kindercentra, technische hygiënezorg, forensische geneeskunde, woonhygiënische problemen, meldpunt Zorg en Overlast en projectleiding van het programma JOGG. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 7
In de wet op de Veiligheidsregio s is opgenomen dat de GGD-regio s territoriaal congruent moeten worden met de Veiligheidsregio s. Vanaf 1 januari 2014 voldoen we hieraan. De deelnemende gemeenten willen daarnaast meer lokale sturingsmogelijkheden en een GGD die lokaal samenwerkt. De GGDrU heeft mede hierdoor de afgelopen jaren haar werkwijze sterk veranderd. Zo zijn de collectieve, subregionale- en lokale taken ondergebracht in een GGD-Huis. In de onderstaande afbeelding is het GGD -Huis overzichtelijk weergegeven. Collectieve taken Infectieziektebestrijding, epidemiologisch onderzoek, hygiënezorg, advisering Subregionale taken Jeugdgezondheidszorg, Ouickscan Jeugd en Alcohol, advisering gezondheidsbeleid Lokale taken Deelname meldpunt Zorg en Overlast, inspectie kindercentra, extra aandacht overgewicht kinderen Jeugdgezondheidszorg De Jeugdgezondheidszorg (JGZ) waar het consultatiebureau onder valt, is onderdeel van het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG). Hier werken jeugdverpleegkundigen en jeugdartsen samen om de groei en ontwikkeling van jonge kinderen te volgen. Dit krijgt een vervolg met preventieve onderzoeken op de scholen. Recent is een extra contactmoment voor 15-16 jarigen opgenomen in het basistakenpakket. Inspectie kinderopvang Als onderdeel van de lokale taken bezoekt de GGDrU jaarlijks, onaangekondigd kinderdagverblijven en peuterspeelzalen. Hierbij wordt getoetst of er volgens wettelijke normen en kwaliteitseisen gewerkt wordt. De GGDrU brengt hierover rapport uit aan de gemeente waarbij mogelijk een handhavingprocedure volgt. Meldpunt Zorg en Overlast In het regionale Meldpunt Zorg en Overlast werken 19 gemeenten samen. Meldingen uit onze gemeente worden integraal besproken, waarbij gekeken wordt welke organisatie passende hulp kan bieden.. Overige partijen Ook de Stichting Pulse, de eerstelijnszorg, het Centrum voor Jeugd en Gezin (CJG), WIL (uitvoeringsorganisatie werk en inkomen), de scholen en sportverenigingen dragen bij aan de gezondheid van de inwoners van IJsselstein. Deze organisaties geven uitvoering aan de prioriteiten in het gezondheidsbeleid. De gemeente is in haar rol van regisseur de verbindende factor tussen de organisaties en verbindt de initiatieven. Zij stuurt met het maken van prestatiegerichte afspraken op de gewenste resultaten. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 8
2. Evaluatie gezondheidsnota 2008-2011 De gemeente IJsselstein heeft in 2008 de nota Gezondheidsbeleid Gemeente IJsselstein vastgesteld. Speerpunten uit deze nota waren: Aanpak overgewicht bij jongeren Terugdringen schadelijk alcohol- en drugsgebruik bij jongeren Aanpak sociale-, emotionele- of leerachterstanden bij jongeren Aanpak overgewicht en eenzaamheid bij ouderen Met name is ingezet op de twee eerst genoemde speerpunten. De activiteiten uit de nota zijn in samenhang met verschillende beleidsterreinen opgepakt. Voor het uitvoeren van de speerpunten is samengewerkt met lokale- en regionale zorg- en welzijnsorganisaties, de GGDrU, de scholen, het CJG, peuterspeelzalen en gemeenten in de regio Lekstroom. 2.1 Evaluatie maatregelen De nota heeft geleid tot de uitvoering van een aantal concrete acties in samenwerking met het veld. Daarnaast zijn gedurende de beleidsperiode een aantal speerpunten aangepakt door gewijzigde weten regelgeving. JOGG JOGG IJsselstein is een interventie, gericht op het terugdringen van overgewicht onder kinderen. Aanleiding voor deze interventie was dat ook in de gemeente IJsselstein het aantal kinderen met overgewicht te hoog was. In 2010 was 12% van de 5-6 jarigen te zwaar, van de 9-11 jarigen had 16% last van matig of ernstig overgewicht en van de 13-14 jarigen 14%. Deze aantallen waren vergelijkbaar met het regionale gemiddelde in Midden-Nederland. In de nota Volksgezondheid 2008-2011 van de gemeente IJsselstein is preventie van overgewicht opgenomen als speerpunt in het gezondheidsbeleid. Hierbij werd uitgegaan van de Jongeren Op Gezond Gewicht (JOGG-)aanpak. Dit is een bewezen effectieve interventie. JOGG is gebaseerd op het succesvolle Franse Epode (Ensemble nous Prévenons l'obesité Des Enfants), dat zo n tien jaar geleden in Frankrijk startte. Succesfactoren van de Epode (en JOGG) aanpak zijn: 1. Lokale, wijkgerichte aanpak 2. Concrete interventies dicht bij de burger 3. Gecoördineerd op lokaal niveau voor een totaal aanpak JOGG is dus een integrale lokale aanpak van overgewicht, ontwikkeld met initiatieven die dicht bij de inwoners in hun dagelijkse omgeving staan. Integraal, door gecoördineerde betrokkenheid van alle actoren binnen een gemeentebevolking (ouders, scholen, lokale politiek, gezondheidscentra, sportcentra, lokale bedrijven). Een beweging waarbij iedereen in een stad, dorp of wijk zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Het is een lokale en duurzame aanpak die ervoor zorgt dat voldoende bewegen en gezonder eten de norm wordt. Gebleken is dat in gemeenten met deze aanpak het percentage overgewicht is gedaald, terwijl in andere gemeenten het percentage is doorgestegen. De JOGG-aanpak is gebaseerd op 5 pijlers: 1. Politiek-bestuurlijk draagvlak Gezond gewicht, als onderdeel van een gezonde leefstijl, heeft een belangrijke plaats in het collegeprogramma. 2. Publiek-private samenwerking Lokale bedrijven zijn nauw betrokken bij de JOGG-aanpak, denken mee in het projectteam, leveren communicatiekracht en dragen financieel bij aan activiteiten. 3. Verbinding preventie en zorg Deze pijler is uniek voor de Nederlandse JOGG-aanpak. In een JOGG-gemeente signaleren (zorg)professionals overgewicht in een vroeg stadium. De zorg is goed op elkaar afgestemd en jongeren die zorg nodig hebben komen direct op de juiste plek terecht. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 9
4. Sociale marketing 'Gezondheid verkopen als een mooie spijkerbroek'. Daar draait het om bij sociale marketing. Een JOGG-gemeente zet sociale marketing in om een gezonde leefstijl te stimuleren. 5. Wetenschappelijke begeleiding en evaluatie Een JOGG-gemeente gebruikt de meest effectieve interventies en meet het effect hiervan. Daarnaast wordt het proces gemeten en waar nodig bijgestuurd. Uiteraard wordt ook de BMI (body mass index) van de kinderen gemeten. Belangrijk is dus ook het bieden van maatwerk; activiteiten en interventies op maat toepassen op wijkniveau, met betrokkenheid van de doelgroep en in onderlinge samenhang. Juist dit maatwerk zorgt voor borging en structurele inbedding in het reguliere werk van deelnemende partners. De interventies richten zich op jeugd van 0 tot 19 jaar en hun ouders. JOGG IJsselstein is allereerst gestart als een pilot in Zenderpark. Op die manier kon ervaring worden opgedaan met de JOGG aanpak op een overzichtelijke schaal. Het idee was om zodra bleek dat de organisatie staat en de activiteiten goed lopen, het project op te schalen naar andere IJsselsteinse wijken (vanaf 2012). De looptijd van het JOGG-project is van 1 september 2011 tot 1 juli 2014. Als bijlage is de evaluatie JOGG 2013 opgenomen. Belangrijke speerpunten in 2013 waren: Introductie van het DrinkWater!- project op alle basisscholen Netwerken en het betrekken van diverse partners bij JOGG-activiteiten Actieve bijdrage aan diverse evenementen in IJsselstein Fris in IJsselstein Fris in IJsselstein is een eigen IJsselsteins plan (incl. uitvoeringsplan) dat door het college is vastgesteld op 13 september 2011 (reg. Nr. 2011/25496). Het plan bevat concrete doelstellingen en heeft een looptijd tot medio 2014. Politiek draagvlak In het collegeprogramma is hoge prioriteit aangekondigd voor het tegengaan van overlast en criminaliteit door jongeren. Het voornemen is om in te zeten op taken voor het CJG in dit verband in samenhang met maatregelen om alcohol- en drugsgebruik onder jongeren terug te dringen. Inrichting van de omgeving De gemeente wil het publieke draagvlak en de kennis en bewustwording vergroten. Het Uitvoeringsplan IJsselstein Fris vermeldt een aantal actiepunten op deze pijler, o.a. het trainen van alcoholverstrekkers (bij voorbeeld sportverenigingen, supermarkten, scholen) en het stimuleren dat mixdrankjes verdwijnen uit de schappen van de supermarkt. Voor wat betreft de VO-scholen is er contact gelegd met het Calscollege en De Baanbreker. De conclusie is dat alcoholgebruik op school en tijdens schoolactiviteiten door de jongeren verboden is, op examenfeesten na. Op de Baanbreker wordt ook tijdens het examenfeest geen alcohol geschonken. Regelgeving en handhaving De Verordening Drank en Horecawet is ingevoerd in de winkels, de uitgaansgelegenheden en de paracommerciële horeca (waaronder sportverenigingen). Hierover is overleg gevoerd met de commerciële en paracommerciële horeca. De wettelijke verplichting om per 1 juli 2014 het preventie- en handhavingsplan op te stellen: dit wordt op dit moment in regionaal verband opgepakt. De gemeente nam de afgelopen schooljaren voor 13 basisscholen het programma De Gezonde School en Genotmiddelen af van de GGD. Omdat dit programma gaat vervallen op advies van het Trimbosinstituut, is het schooljaar 2013-2014 een overgangsjaar. Onze gemeente maakt hiervan gebruik. Er zijn trainingen verzorgd voor personeel horeca en vrijwilligers sportverenigingen, gericht op o.a. schenkbedrag (Instructie Verantwoord Alcoholschenken) De gemeente participeert in het project Boete of Kanskaart van bureau Halt. Alle 15-jarigen in IJsselstein zijn door middel van een brief en folder in januari 2013 geïnformeerd over de risico s van alcoholgebruik, met handvatten voor de ouders als ze betrapt worden. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 10
Het plan Fris in IJsselstein vermeldt een aantal actiepunten o.a. het opnemen van alcoholspecifiek beleid in reglementen van sportverenigingen, afsluiten nieuwe horecaconvenant en het opstellen van nieuw horecabeleid, opstellen van een Plan van aanpak met handhavingsactiviteiten naar aanleiding van de nieuwe Drank- en horecawet, invoeren van blaastesten. Voorlichting en educatie Recent heeft de gemeente een brief aan alle BO-scholen verzonden met het advies om het eindfeest van groep 8 alcoholvrij te houden. De indruk is dat hiervoor niet bij alle scholen draagvlak bestond. De gemeente nam het afgelopen schooljaar voor 13 basisscholen het programma De Gezonde School en Genotmiddelen af. Omdat dit programma gaat vervallen op advies van het Trimbosinstituut, is het schooljaar 2013 2014 een overgangsjaar. IJsselstein heeft besloten hiervan gebruik te maken. De indruk bestaat dat niet alle ouders voldoende op de hoogte zijn van de gevaren van alcohol voor hun kinderen. Signalering, advies en ondersteuning Het Uitvoeringsplan Fris in IJsselstein vermeldt als actiepunt op deze pijler het opstellen van een gezamenlijke aanpak (gemeente, diverse organisaties) om vroegsignalering in te zetten teneinde jongeren en hun ouders aan te zetten tot gedragsverandering en vroegtijdige hulp indien nodig. Het CJG biedt algemene informatie over alcohol en alcoholgebruik op de website. De vijf Lekstroomgemeenten (Houten, Vianen, IJsselstein, Lopik en Nieuwegein) hebben in juni 2013 gezamenlijk de opdracht vertrekt aan GGD MN om een quickscan uit te voeren op het thema Jeugd en alcohol. Aanleiding daartoe was de wens om inzicht te verkrijgen in hetgeen al aanwezig is binnen de gemeenten aan beleidsontwikkeling en implementatie, aangevuld met een beleidsadvies in drie scenario s over de mogelijke verdere aanpak. 2.2 Evaluatie in relatie tot de nieuwe onderzoeksresultaten In 2012 is door de GGD MN epidemiologisch onderzoek gehouden onder jeugd (0-4 jaar en voortgezet onderwijs klas 2 en 4), volwassenen (19-64 jarigen) en senioren (65-plussers). De uitkomsten zijn vergeleken met die van de overige gemeenten in de regio Lekstroom. In de bijlagen zijn de resultaten van de diverse onderzoeken (monitors) opgenomen. De GGD heeft in 2012 voor het eerst onderzoek gedaan onder de jeugd 0-4 jaar. Voor de overige doelgroepen zijn ook cijfers uit een onderzoek van 2008 beschikbaar. Demografische ontwikkelingen In de gemeente IJsselstein wonen relatief weinig senioren (11%), vergeleken met de regio en het landelijk gemiddelde (beide 15%). Echter in de komende 30 jaar zal dit [percentage stijgen tot ongeveer 26%. Dit komt omdat niet alleen mensen ouder worden, maar ook door het feit dat de naoorlogse geboortegolf de leeftijd van 65 jaar heeft bereikt. Gevolg: ook de bevolking van IJsselstein zal vergrijzen. Roken Roken is een van de belangrijkste vermijdbare oorzaken van ziekte en vroegtijdige sterfte. Rokers lopen meer kans op longkanker, hart- en vaatziekten en chronische luchtwegaandoeningen. Daarnaast gaat roken gepaard met een slechtere kwaliteit van leven, meer ziekteverzuim en hoger zorggebruik. Succesvolle preventieve activiteiten gericht op roken kunnen veel gezondheidswinst opleveren! Na een daling van het aantal rokers in de jaren tachtig en een stabilisatie in de jaren negentig, neemt het aantal rokers de laatste jaren weer verder af. Met het rookverbod inde horeca is al een belangrijke stap gezet om het roken uit het openbare leven te verbannen. Toch rookt nog steeds 27% van het aantal Nederlanders van 15 jaar en ouder. In IJsselstein rookt 14% van de 12-19 jarigen, 20% van de volwassenen en 16% van de senioren deze cijfers wijken niet af van de regio. Alcoholgebruik De afgelopen jaren is het aantal ziekenhuisopnamen als gevolg van alcohol intoxicaties onder de jeugd sterk toegenomen. Dit duidt op een toenemend onverantwoord alcoholgebruik van de jeugd. Het Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 11
drinken van alcohol op jonge leeftijd vergroot de kans op hersenschade en verslaving op latere leeftijd. Daarom wordt landelijk aanbevolen niet voor 18-jarige leeftijd alcohol te drinken. In IJsselstein gaf 46% van de middelbare scholieren (13-17 jaar) aan alcohol te drinken (regio 48%). Twee op de vijf (40%) scholieren van jonger dan 16 jaar gaf aan alcohol te drinken. Opvallend is dat 59% van deze jongeren het zelf koopt in supermarkt, slijterij of café. Ook binge-drinken (grote hoeveelheden in korte tijd drinken) komt veelvuldig voor bij de Ijsselsteinse jeugd. Ruim een kwart (26%) van de middelbare scholieren had in de maand voorafgaande aan het GGD-onderzoek tenminste 5 glazen alcohol in en korte tijd gedronken (regio 27%). Gezien de schadelijke effecten van overmatig alcoholgebruik op de gezondheid en het functioneren, is vroegtijdige signalering (bijv. door huisartsen) en preventie (bijv. voorlichting en regelgeving). Van groot belang. Niet alleen bij jeugdigen, maar ook bij volwassenen en senioren. Van deze laatste twee doelgroepen drinkt ca. 7% onverantwoord veel alcohol. Hier is sinds 2008 een dalende trend waarneembaar (2008 = 10%). Overgewicht en beweging Het aantal mensen met overgewicht is na een aanvankelijk forse stijging, de afgelopen 10 jaar niet of nauwelijks meer toegenomen, maar op een ongunstig hoog niveau blijven steken. Overgewicht en met name ernstig overgewicht (obesitas) hangen samen met tal van chronische aandoeningen, vooral diabetes, hart- en vaatziekten, aandoeningen aan galblaas, bewegingsapparaat en ademhalingsorganen. De belangrijkste oorzaak van het ontstaan van overgewicht is een verkeerde balans tussen eten en bewegen. Overgewicht, met name bij adolescenten, is een belangrijke voorspeller van overgewicht op latere leeftijd. Van de IJsselsteinse jeugd (13-14 jaar) heeft 13% overgewicht (incl. obesitas). Daarnaast heeft ruim 4 op de 10 volwassenen en 60% van de senioren in IJsselstein overgewicht. Deze laatste cijfers zijn iets hoger dan in de regio. Opvallend is dat daarnaast veel jongeren er minder goede de voedingsgewoonten op nahouden, zoals niet dagelijks ontbijten en niet dagelijks groente en fruit eten. Voldoende beweging is van belang ter preventie van overgewicht. Van de volwassen voldoet 43% niet aan de beweegnorm, voor senioren is dit 32%. Onder de gezond beweegnorm wordt verstaan het dagelijks gedurende minimaal een half uur matig intensief bewegen. Ook de jeugd van IJsselstein beweegt te weinig. Van de groep 13-17 jarigen voldoet 38% niet aan de beweegnorm (minimaal 1 uur per dag matig intensief bewegen). Dit percentage ligt hoger dan voor de regio (33%). Psychische gezondheid Uit de gezondheidsmonitor onder de Ijsselsteinse jeugd van 13-17 jaar blijkt dat 13% psychosociale problemen heeft. Van de volwassenen in IJsselstein heeft 40% een verhoogd risico op angststoornissen en depressieve klachten. Van de senioren heeft 17% depressieve klachten en 11% angstklachten. Van de volwassenen in 2012 voelde 41% zich eenzaam, voor senioren ligt dit op 49%. Beide percentages zijn gestegen ten opzichte van het onderzoek uit 2008; toen lagen beide percentages op 40%. Er wordt een onderscheid gemaakt tussen zogenaamde emotionele eenzaamheid (een gebrek aan intieme contacten) en sociale eenzaamheid (een klein sociaal netwerk hebben). Sociale eenzaamheid komt vaker voor dan emotionele eenzaamheid. Seksuele gezondheid Seksueel gedrag kan zowel positieve als negatieve effecten hebben op de gezondheid en het welzijn van mensen. Onveilig vrijen brengt risico s met zich mee. Hierdoor wordt de kans op overdraagbare aandoeningen (SOA) en ongewenste zwangerschappen vergroot. In IJsselstein heeft bijna 1 op de vijf middelbare scholieren aangegeven geslachtsgemeenschap te hebben gehad. Van deze groep gebruikte een derde geen condoom. Ruim 2% van de scholieren heeft wel eens een SOA gehad. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 12
2.3 Conclusie De bevolking in IJsselstein vergrijst: in 2040 is 26% van de bevolking 65 jaar of ouder Het aantal mensen met overgewicht is de afgelopen 10 jaar op een hoog niveau blijven steken. Overgewicht neemt toe met de leeftijd. Meer bewegen helpt om overgewicht terug te dringen. Diabetes kan een gevolg zijn van overgewicht. Naar verwachting zal het aantal volwassenen en senioren met diabetes in de toekomst toenemen. Binge-drinken komt voor bij 26% van de scholieren. Ondanks een landelijk verbod drinkt 40% van de jongeren onder de 16 jaar (in 2012 was de leeftijdsgrens nog 16 jaar). 40% van de volwassenen en senioren is eenzaam. Oorzaak is met name het hebben van een klein sociaal netwerk. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 13
3. Gezondheidsbeleid 2014-2017 In deze nieuwe gezondheidsnota is het doel te komen tot een gemeentelijk gezondheidsbeleid afgestemd op de lokale situatie. In dit hoofdstuk worden de ambitie en de speerpunten voor 2014-2017 vastgelegd en uitgewerkt in concrete acties. 3.1 Ambitie en ambitieniveau Als ambitie voor de komende beleidsperiode hebben we gekozen voor: Inwoners van IJsselstein zijn gezond genoeg om voor zichzelf en voor anderen te kunnen zorgen en mee te doen aan de samenleving. De gemeente ondersteunt hen daarbij en zet in op preventie om de draagkracht van inwoners te versterken en hun draaglast te voorkomen of te beperken. De GGD heeft de afgelopen jaren verschillende onderzoeken uitgevoerd om de gezondheidssituatie van de inwoners van IJsselstein in kaart te brengen. Al de onderzoeksresultaten zijn gebundeld in de gezondheidsatlas van de GGD en geven een betrouwbaar beeld van de gezondheid van onze inwoners. Om de resultaten in een juist perspectief te kunnen plaatsen zijn de gegevens van lokale onderzoeken en lokaal werkende organisaties in het maatschappelijk veld, de jeugdgezondheidszorg, jeugdparticipatie, ouderenzorg en de maatschappelijke ondersteuning. Uit de landelijke, regionale en lokale onderzoeksgegevens blijkt dat de inwoners van IJsselstein niet in negatieve zin afwijken van het regionale en landelijke beeld. Vaak springen ze er zelfs in positieve zin uit. Uit de gegevens is een beeld te destilleren waar de speerpunten voor het gezondheidsbeleid moeten liggen. We kunnen echter niet alles tegelijk doen en de beschikbare middelen zijn schaars. Beleid moet uitgevoerd worden en daar waar geld en menskracht dat niet mogelijk maken moet het ambitieniveau bijgesteld worden. Daarom is het voorgestelde beleid voor 2014-2017 sober gehouden en is gekozen voor een beperkt aantal speerpunten en activiteiten daarbinnen. 3.2 Thema s 2014-2017 Gemeenten worden geacht hun lokale preventiebeleid af te stemmen op het rijksbeleid. Daarom wordt het lokaal gezondheidsbeleid geformuleerd in aansluiting op de landelijke nota Gezondheid dichtbij van mei 2011 en een aantal thema s daarin. Tevens is er bij de keuze voor de lokale thema s gekeken naar de invloed die mogelijk is op de resultaten door inzet van de gemeente of dat er meerwaarde behaald kan worden door eerder ingezette thema s verder te ontwikkelen. Tevens is er gekeken naar mogelijke verbindingen met andere beleidsterreinen. Voor de komende beleidsperiode is gekozen voor de volgende thema s: Alcohol- en drugsgebruik onder jongeren Gezond gewicht en bewegen met name onder jongeren Bewust is gekozen voor deze twee thema s. Argumenten hiervoor zijn de volgende. Procedureel: Beide thema s zijn ook onderdeel van de huidige nota Volksgezondheid en vormen daarmee staand beleid. Door deze thema s te continueren in de nieuwe beleidsperiode ontstaat continuïteit in beleid is het beter mogelijk om effecten van dit beleid te kunnen waarnemen. Er is inmiddels een lokaal netwerk opgebouwd dat gemotiveerd is om door te gaan. Er is een verbinding mogelijk met de inzet vanuit andere beleidsterreinen Inhoudelijk: Beide thema s richten zich met name op jongeren. Bij een goede aanpak heeft dat een leven lang effect. Op beide thema s zijn goede interventies mogelijk. Overgewicht begint soms al op zeer jonge leeftijd (onder de 4 jaar). Alcoholmatiging onder jongeren heeft een positief effect op de gezondheid, daarnaast leidt het tot minder overlast en afname van het schoolverzuim Met de keuze voor de genoemde 2 thema s is niet gezegd dat andere onderwerpen minder belangrijk zijn. Onderwerpen als psychische gezondheid (o.a. eenzaamheid onder ouderen) en seksuele gezondheid bij jongeren verdienen aandacht. Het is echter lastig om deze onderwerpen concreet te maken (SMART). Daarnaast zullen deze thema s ook bij de decentralisatie nog aan de orden komen. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 14
4. Speerpunten 4.1 Alcohol- en drugsgebruik Gezondheidssituatie Het te veel drinken van alcohol heeft schadelijke gevolgen. Aangetoond is dat vooral bij jongeren onder de 16 jaar gebruik van alcohol structurele beschadiging aan de hersenen en het zenuwstelsel veroorzaakt. Overmatig alcoholgebruik leidt tot maatschappelijke problemen, ongevallen en overlast. De aanpak van overmatig alcoholgebruik en het voorkomen van alcoholgebruik door jongeren levert gezondheidswinst op en zorgt voor minder ongevallen, chronisch lichamelijke en psychische aandoeningen. Het drinkgedrag van de Ijsselsteinse volwassenen en senioren loopt niet uit de pas. Het alcoholgebruik onder jongeren baart echter zorgen. Neemt in het algemeen de afgelopen jaren het alcoholgebruik onder de 16 jaar af, in IJsselstein is het gebruik onder 13-17 jarigen sinds 2008 gestegen. 46% van de 13-17 jarigen heeft ooit alcohol gebruikt en 26% doet aan binge-drinken (5 glazen of meer per gelegenheid). Uit onderzoek blijkt dat 72% van de volwassenen aangeeft onvoldoende kennis te hebben over het alcoholgebruik van hun kinderen en dat 49% van de ouders het alcoholgebruik van hun kinderen goedkeurt. Daarnaast houden verkopers van alcohol zich niet altijd aan de wettelijke leeftijdsgrens. Hoewel dit niet uit de recente onderzoekcijfers blijkt signaleren inwoners en onze partners in zorg- en welzijn een toenemend gebruik van (hard)drugs met name op evenementen. Invloed gemeente IJsselstein De invloed op het daadwerkelijk terugdringen van bovenmatig alcoholgebruik door een gemeente alleen is gering. De gemeente IJsselstein heeft in 2011 het actieprogramma Fris in IJsselstein vastgesteld. Hiermee tracht de gemeente de omgeving van de jongeren te beïnvloeden en de omgeving en jongeren bewust te maken van de schadelijke gevolgen van alcohol- en drugsgebruik. In dit programma speelt de beleidspijler regelgeving en handhaving een grote rol. Daarin is er een duidelijke relatie gelegd met de nieuwe Drank- en Horecawet. Daar binnen heeft de gemeente handvatten gekregen voor het lokaal bestrijden van overmatig alcoholgebruik door jongeren. Met name op het gebied van handhaving en controle. Daarnaast kan de gemeente vanuit haar regierol invloed uitoefeningen door het onderwerp te blijven agenderen in o.a. onderwijs-, jeugd- zorg- en horecanetwerken. De Lekstroomgemeenten hebben in het najaar 2013 de intentie uitgesproken ook tot Nuchter Verstand toe te treden. Nuchter Verstand is een meerjarig programma met als doel alcoholgebruik 1 onder jongeren tegen te gaan en te voorkomen, waarbij de focus ligt op het zo lang mogelijk uitstellen van drankgebruik door jongeren. Voor een effectief alcoholbeleid is het noodzakelijk een integrale aanpak te hanteren, en dit meerdere jaren vol te houden. Nuchter Verstand biedt dit. De integrale aanpak houdt in dat activiteiten zich richten op zowel op preventie (voorlichting over de gevolgen van alcoholgebruik), regelgeving (grenzen stellen), handhaving (grenzen bewaken) als op het creëren van publiek draagvlak (grenzen overdragen). Indien IJsselstein aansluit bij Nuchter Verstand, zal dat gebeuren onder de vlag van Fris in IJsselstein, omdat de naamsbekendheid hiervan inmiddels groot is en een positieve uitstraling heeft in onze gemeente. Primaire doelgroep is de (omgeving van de) jongeren. Omdat jongeren voortdurend in beweging zijn (huis, school, uitgaan, sporten), ook buiten de gemeentegrenzen om, heeft regionale samenwerking een toegevoegde waarde. Zo komen op het voorgezet onderwijs in Nieuwegein veel jongeren van buiten Nieuwegein en heeft IJsselstein een uitgaansgebied met een regionale uitstraling. Activiteiten hierop gericht bereiken dus ook jongeren van buiten de eigen gemeente. Daarnaast helpt het als jongeren overal waar ze komen in de regio, of dat nu thuis, bij het uitgaan, op school, of op de sportvereniging is, dezelfde boodschap horen. Lokale activiteiten richten zich op een zich regionaal bewegende groep jongeren en versterken daarmee de effectiviteit van regionaal afgestemd beleid. Binnen de regio Utrecht-West, waartoe ook de gemeente Montfoort behoort, is het programma Nuchter Verstand al een aantal jaren operationeel. 1 De wettelijke plicht richt zich alleen op alcohol. Nuchter Verstand richt zich naast alcohol ook op drugsgebruik. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 15
Beleidsdoelstellingen Het tegengaan en voorkomen van alcohol- en drugsgebruik door jongeren in de leeftijd van 10 tot 18 jaar. De gemeente IJsselstein wil deze doelstelling realiseren door middel van het landelijke programma Nuchter Verstand, dat in onze gemeente Fris in IJsselstein zal blijven heten. Het huidige programma Fris in IJsselstein loopt af op 1 juli 2014. Voor de periode 2014 2017 zal een uitvoeringsplan worden opgesteld. Resultaat Jongeren en hun omgeving zijn zich bewuster van de risico s en gevolgen van alcohol- en drugsgebruik; het percentage jongeren onder de 18 jaar die alcohol gebruiken daalt ten opzichte van 2012. Er is een correcte naleving en handhaving van de wettelijke leeftijdsgrens met betrekking tot de verkoop van alcohol en het gebruik van alcohol en drugs in de openbare ruimte. Er is een vastgesteld preventie- en handhavingsplan per 1 juli 2014 conform de vereisten van de Drank- en Horecawet. Aan alcohol- en drugsgebruik gerelateerde openbare orde problematiek wordt voorkomen. Het aantal meldingen daalt ten opzichte van 2012. Aansluiten bij het regioprogramma Nuchter Verstand met alle Lekstroomgemeenten, zoals dat al loopt in de regio Utrecht-West (o.a. gemeente Montfoort), waarbij de activiteiten in IJsselstein onder de noemer Fris in IJsselstein zullen worden uitgevoerd. Samenhang met andere beleidsterreinen Wmo Bij het prestatieveld jeugd in de Wmo is de terugdringing van het alcohol- en drugsgebruik onder jongeren opgenomen. Hiervoor is het project Fris in IJsselstein opgestart om verlaging van het alcoholgebruik onder jongeren te kunnen realiseren; Openbare orde en veiligheid Naleving van de nieuwe Drank & Horecawet. 4.2 Gezond gewicht en bewegen Gezondheidssituatie Overgewicht is wereldwijd een explosief groeiend probleem. Ook in IJsselstein stijgt het aantal mensen, zowel volwassenen als kinderen, dat te zwaar is. Mensen met overgewicht leven minder lang en vooral langer in slechte gezondheid. Mensen met overgewicht lopen meer kans op fysieke problemen, zoals diabetes, hart- en vaatziekten, sommige vormen van kanker en aandoeningen aan het bewegingsapparaat. Mensen met obesitas hebben vaak een negatief stempel en kunnen daardoor psychische klachten krijgen of in een sociaal isolement raken. Het bestrijden van overgewicht hangt nauw samen met bewustwording van voldoende bewegen en gezonde voeding. Bewegen hangt weer samen met gezondheid en mobiliteit. Het percentage inwoners in IJsselstein met overgewicht is aanzienlijk. Het percentage overgewicht (incl. obesitas) bedraagt 9% onder 2 jarigen; 8% onder 5-6 jarigen; 13% onder 10-11 jarigen en 12% onder 13-14 jarigen (GGD gezondheidsmonitor). Van de volwassenen heeft 43% overgewicht en onder de senioren bedraagt dit percentage 62% Senioren in IJsselstein blijken een hoger overgewicht te hebben dan hun regiogenoten. Op het gebied van voeding en bewegen valt winst te behalen, ook voor wat betreft de kennis die mensen hebben op dit terrein. Hoewel het ontbijtgedrag van de jeugd goed is blijkt uit de cijfers dat meer dan de helft van de peuters en drie kwart van de jeugd tussen 13 en 17 jaar niet dagelijks fruit en groente eet. Dit percentage ligt significant hoger dan het regionaal en landelijk gemiddelde. Gezondheidsbeleid gemeente IJsselstein 16