Oneigenlijk gebruik van middelen tot bestrijding van kinderarmoede in Houthalen-Helchteren Jef Lingier en Kim De Witte PVDA Limburg 1 Kinderarmoede in Houthalen-Helchteren... 2 1.1 Hoge kinderarmoede... 2 1.2 Belangrijkste oorzaken... 2 2 Het armoedebeleid van de gemeente... 3 2.1 Subsidiemiddelen... 3 2.2 Middelen van het gemeentefonds... 3 2.3 Oneigenlijk gebruik van de toegekende middelen... 4 3 Een betere bestrijding van kinderarmoede is nodig en mogelijk... 5 3.1 Leerrecht voor elk kind... 5 3.2 Huisvesting... 6 3.3 Werk... 6 4 Besluit... 6 Samenvatting Kinderarmoede is een groot probleem in Houthalen-Helchteren. Jaarlijks worden ongeveer één op vijf kinderen in armoede geboren. Houthalen-Helchteren is daarmee één van de gemeenten met de hoogste kinderarmoede in Vlaanderen. Houthalen-Helchteren krijgt middelen om de hoge kinderarmoede te bestrijden. Het gaat over projectmiddelen, die schommelen van jaar tot jaar, en recurrente middelen, die afkomstig zijn van het gemeentefonds van de Vlaamse overheid. Het belangrijkste deel van deze middelen wordt echter niet besteed aan de bestrijding van de kinderarmoede, zo vernam de PVDA uit betrouwbare bron. De middelen verdwijnen in de gemeentekas, die gebruikt wordt voor algemene werkingskosten van de gemeente (aanleg stoepen, verbouwingen gemeentehuis, ). De praktijk zou courant zijn in vele gemeenten. Eén en ander heeft te maken met het algemene besparingsbeleid van de Vlaamse en de federale overheid, waardoor gemeenten meer opdrachten moeten vervullen met minder middelen. Een beter armoedebeleid is nodig en mogelijk. De structurele oorzaken van armoede moeten worden aangepakt. De PVDA pleit voor een ambitieuzer armoedebeleid, via investering in onderwijs, sociale huisvesting en lokale tewerkstelling. 1
1 Kinderarmoede in Houthalen-Helchteren 1.1 Hoge kinderarmoede Een gezin wordt beschouwd als kansarm wanneer het op 3 van de volgende 6 criteria laag scoort: inkomen, opleiding ouders, werk, huisvesting, gezondheid en stimulatieniveau van de kinderen. Kind & Gezin toetst deze criteria in alle gezinnen waar zij aan huis komt na de geboorte van een kind. De kansarmoede-index in Houthalen-Helchteren schommelt rond de 20 procent. In 2011 bereikte zij een piek van 26,4%. In 2012 is er een daling tot 23,8%, die zich zou doorzetten in 2013. De kinderarmoede in Houthalen-Helchteren blijft echter twee keer zo hoog dan in de rest van Vlaanderen. 1.2 Belangrijkste oorzaken De belangrijkste oorzaken voor de kinderarmoede in Houthalen-Helchteren zijn inkomen, arbeid, opleiding en huisvesting. Volgens Kind & Gezin is het gebrek aan inkomen in 90 procent van de gevallen een oorzaak van kinderarmoede in Houthalen-Helchteren. In 87 procent van de gevallen is ook de arbeidssituatie in 87 procent een oorzaak (geen werk, precaire tewerkstelling of beschutte werkplaats). In 77 procent van de gevallen is het gebrek aan opleiding een oorzaak (geen diploma hoger secundair onderwijs). En in 51 procent van de gevallen is huisvesting een oorzaak (ongezonde, onveilige of ontoereikende gezinswoning). Ontwikkelingsniveau en gezondheid liggen, respectievelijk, in 29 en in 25 procent van de gevallen mede aan de grond van armoede in Houthalen-Helchteren 1. 1. Het gebrek aan inkomen blijkt ook uit volgende cijfers 2 : 807 inwoners met een problematische schuldsituatie (minstens 1 maand achterstal), 387 inwoners die gedropt werden door energieleveranciers, omdat ze hun rekening niet meer kunnen betalen, 255 inwoners met een budgetmeter, 151 ouderen met inkomensgarantie, 241 gehandicapten met een inkomensvervangende tegemoetkoming en 4.462 inwoners met een voorkeurtarief in de ziekteverzekering (dat is 14,6%). 2. Het probleem inzake werk blijkt uit het cijfer van de jeugdwerkloosheid in Houthalen- Helchteren. Meer dan één op vier jongeren (26,2%) heeft geen werk. Dat is 10 procent meer dan in Vlaanderen, waar de jeugdwerkloosheid op 16,3% ligt 3. 3. Met betrekking tot de opleiding blijkt uit de onderwijsbarometer van de Vlaamse Administratie dat 37,2% van de leerlingen in het secundair onderwijs een moeder heeft met laag opleidingsniveau, 13,3% leeft in een gezin waar de gezinstaal niet het Nederlands is, 32,3% leeft in een buurt met lage scholing en 38,7% recht heeft op een studietoelage, vanwege het lage inkomen van de ouders 4. Dat betekent dat kinderen die in deze gezinnen geboren worden, extra handicaps moeten overwinnen en dus niet gelijk aan de start komen bij het begin van hun 1 Bron: Kind & Gezin, Cijfers van 2012. 2 Bron: Provincie Limburg, Cel Sociale Planning, 2014. 3 Bron: Provincie Limburg, Cel Sociale Planning, 2014. 4 Bron: Onderwijsbarometer van de Vlaamse Administratie, Cijfers van 2012. 2
schoolcarrière. 4. Tot slot kan vermeld dat met betrekking tot huisvesting 629 kandidaat-huurders van Houthalen- Helchteren op de wachtlijst voor een sociale woning van het Kempisch Tehuis stonden in 2012. Vaak zijn dit gezinnen die momenteel slecht gehuisvest zijn of een te groot deel van hun inkomen moeten besteden aan huur. 2 Het armoedebeleid van de gemeente De gemeente Houthalen-Helchteren ontvangt twee soorten middelen voor de strijd tegen kinderarmoede. Er zijn subsidiestromen die projecten rond kinderarmoede financieren en er zijn middelen van het gemeentefonds die toegekend worden door de Vlaamse overheid op basis van sociale criteria, waaronder het aantal kinderen dat geboren wordt in armoede. 2.1 Subsidiemiddelen Tabel 1 geeft een overzicht van de subsidiestromen die projecten rond kinderarmoede financieren. Tabel 1 Subsidiemiddelen voor bestrijding kinderarmoede (in euro s) 2014 2015 2016 2017 SALK 50.000 50.000 50.000 50.000 Kinderarmoedefonds - 45.900 45.900 45.900 Nationale loterij / KBS - 75.000 - - Kind & Gezin - 12.500 12.500 12.500 Vlaamse regering 50.000 - - - Provincie Limburg 24.000 - - - TOTAAL 169.000 183.500 108.400 108.400 De SALK-middelen worden vanaf november 2014 ingezet voor de bezoldiging van een coördinator kinderarmoede. De middelen van de Nationale loterij en van de Koning Boudewijnstichting (KBS) worden gebruikt voor de verderzetting van het project "spel-o-theek". De subsidies van Kind & Gezin zijn werkingsmiddelen voor het Huis van het Kind. Een fundamentele kritiek op de besteding van deze middelen is dat ze te weinig inspelen op de oorzaken van de kinderarmoede. Er zijn wel experimenten, zoals de tupper-ware-methode voor het leren van de Nederlandse taal, maar de impact daarvan is beperkt tot een veel te kleine groep. 2.2 Middelen van het gemeentefonds Het gemeentefonds is één van de belangrijkste inkomstenbronnen van de lokale besturen. Ongeveer één vijfde van de inkomsten van de lokale besturen vloeit voort uit het 3
gemeentefonds 5. Het fonds wordt onder de gemeenten verdeeld op basis van verschillende maatstaven: 40,8% gaat naar de centrum- en kustgemeenten. 59,2% wordt verdeeld aan de hand van volgende criteria: centrumfunctie (8%), fiscale draagkracht (30,2%), open ruimten (6%) en sociale maatstaven (15%). Houthalen-Helchteren kreeg in 2012 in totaal 7.321.775 euro trekkingsrecht van het gemeentefonds. Bijna één derde van dat trekkingsrecht werd toegekend omwille van sociale criteria: kansarme geboorten (103 geboorten): 936.150 euro laaggeschoolde werklozen (550): 632.870 euro leefloners (67): 225.500 euro sociale huurappartementen (276): 221.200 euro WIGWS (4.191): 116.800 euro TOTAAL: 2.132.520 euro In totaal kreeg Houthalen-Helchteren in 2012 ongeveer 2,13 miljoen euro uit het gemeentefonds omwille van de sociale situatie van haar inwoners. Men zou kunnen verwachten dat minstens een deel van deze middelen gebruikt wordt voor het bestrijden van de armoede onder de bevolking. Dat is echter niet het geval. 2.3 Oneigenlijk gebruik van de toegekende middelen De middelen uit het gemeentefonds die toegekend zijn omwille van sociale criteria verdwijnen volledig in de algemene pot van de gemeente. Met deze middelen wordt geen beleid gevoerd voor de strijd tegen armoede. Dat vernam de PVDA uit betrouwbare bron. Deze middelen worden gebruikt voor de dekking van de algemene uitgaven van de gemeente. Deze praktijk zou niet alleen in Houthalen-Helchteren, maar in vele gemeenten van toepassing zijn. De PVDA is van oordeel dat middelen uit het gemeentefonds, die toegekend worden op basis van sociale criteria van de inwoners, minstens gedeeltelijk moeten worden besteed aan de bestrijding van armoede van de inwoners. Zoniet creëert men een pervers effect, namelijk hoe meer armoede bestendigd wordt, hoe meer middelen de gemeente krijgt. Dat kan niet de bedoeling zijn. De PVDA pleit voor een gebruik van minstens een deel van deze middelen voor initiatieven die iets veranderen aan de oorzaken van kinderarmoede. 5 Vlaamse Vereniging voor Steden en Gemeenten. 4
3 Een betere bestrijding van kinderarmoede is nodig en mogelijk Onderwijs, huisvesting en werk zijn belangrijke oorzaken van kinderarmoede in Houthalen- Helchteren. De PVDA pleit voor een gerichte aanpak van deze problemen, via volgende initiatieven. 3.1 Leerrecht voor elk kind De middelen uit het gemeentefonds die Houthalen-Helchteren ontvangt kunnen deels worden ingezet om het onderwijs bij te sturen in de richting van minder uitval, minder kinderen die moeten zitten blijven en meer succesverhalen, ook van kinderen die in armoede geboren worden. Buurtwerkers, zoals Jef Lingier, zijn maar al te vaak getuige van kinderen die falen op school en dan doelloos op straat rondhangen, zonder diploma, zonder toekomst, zonder kansen op werk. Jongeren die zich tegen de samenleving afzetten, omdat de instellingen van die samenleving niet met hen overweg kunnen. Houthalen-Helchteren telt drie gemeentescholen, namelijk in Houthalen-Oost, Laak en Houthalen-centrum. Daar is de gemeente de inrichtende macht en kan zij dus veel doen. Daarnaast kunnen ook de gemeenschapsscholen (Houthalen-Oost en Meulenberg) en de scholen van het vrij onderwijs (Meulenberg, Lillo, Helchteren en centrum) betrokken worden in een inclusief onderwijsbeleid. De PVDA denkt aan een tweesporenbeleid: naschoolse begeleiding en leerrecht voor elk kind. De naschoolse begeleiding kan vorm krijgen via huiswerkklasjes in elke wijk. Kinderen die aan de keukentafel in overbevolkte woningen hun huiswerk moeten maken, kinderen waarvan de ouders onvoldoende Nederlands spreken en ook kinderen van laag opgeleide ouders, komen niet gelijk aan de startlijn op school. Jef Lingier: "In Beringen, in de Posthoornwijk, startte ik een huiswerkklas in het buurthuis. Daar kwamen de kinderen twee keer per week hun huiswerk maken en gaf de begeleider extra oefeningen op de leerstof waar ze het moeilijk mee hadden. Ondertussen loopt dit project al 9 jaar en zijn er al meer dan 100 kinderen gepasseerd. De resultaten van deze kinderen stegen aanzienlijk dankzij dit project. Ook in Warm Hart in Houthalen liep een gelijkaardig initiatief. Daar werden de kinderen ondersteund door vrijwilligers uit het Inspiro College. In elke wijk zou een dergelijk initiatief genomen kunnen worden, dankzij de financiële steun van de gemeente en het ter beschikking stellen van de nodige infrastructuur. De ambitie moet zijn: de slaagkansen van kinderen in kansarmoede verdubbelen en de motivatie van kinderen in het lager onderwijs een flinke boost geven. De kinderarmoedecoördinator die er nu is zou dit kunnen coördineren. Leerrecht voor iedereen. Huiswerkklasjes zijn niet meer dan een remediëringsmiddel tegen het falend onderwijssysteem. Het pakt het systeem op zichzelf nog niet aan. Daarom pleit de PVDA, naast huiswerkklasjes, ook voor een hervorming van het onderwijs op lokaal vlak. Dit kan best in samenwerking met de Provincie, het LOP, de CLB's en onderzoekers van de universiteit. De uitdaging bestaat erin het onderwijs met kleine stapjes te hervormen, zodat leren een recht wordt van iedereen, zonder uitval, zonder afvallers. 5
3.2 Huisvesting In de helft van de gezinnen met kinderarmoede is huisvesting één van de bepalende factoren. In Houthalen-Helchteren staan meer dan 600 gezinnen op de wachtlijst voor een sociale woning. De gemeente moet offensiever inzetten op sociale woningbouw. Houthalen-Helchteren heeft vertegenwoordigers in de raad van bestuur (levert zelfs de voorzitter) en kan dus op tafel kloppen voor een versnelde bouw van sociale woningen. Meer dossiers moeten ingediend worden in Brussel. De gemeente en het OCMW beschikken overigens over gronden die ze ter beschikking kunnen stellen van het Kempisch Tehuis. 3.3 Werk Bij de naschoolse begeleiding kunnen werkzoekende jongeren uit de wijken betrokken worden. Bij de bouw van nieuwe sociale woningen kan in het lastenboek voorzien worden dat aannemers een minimum percentage aan werkloze jongeren moeten aanwerven. Daarmee wordt ook een stap gezet richting minder werkloosheid, een derde oorzaak van kinderarmoede in Houthalen- Helchteren. 4 Besluit Houthalen-Helchteren is de gemeente met de hoogste kinderarmoede in heel Limburg. De gemeente krijgt jaarlijks meer dan 2 miljoen euro aan middelen uit het gemeentefonds omwille van sociale maatstaven (armoederisico s van haar bevolking). Deze middelen verdwijnen nu in de gemeentekas, voor algemene werkingskosten. De structurele oorzaken van armoede worden onvoldoende aangepakt Houthalen-Helchteren. De PVDA pleit voor een ambitieuzer armoedebeleid, via investering in onderwijs, sociale huisvesting en lokale tewerkstelling. Perscontacten: Kim De Witte Voorzitter PVDA Limburg Medewerker studiedienst PVDA Tel.: 0486 51 07 20 Jef Lingier Voorzitter van de PVDA-werking in Houthalen-Helchteren Ex-voorzitter Armoedeplatform Houthalen-Helchteren Auteur van het boek De kracht van onderuit Tel.: 0496 86 44 06 6